Zastosowanie pryncypiów architektury korporacyjnej w

dr Andrzej Sobczak
Katedra Informatyki Gospodarczej
Szkoła Główna Handlowa
e-mail: [email protected]
Zastosowanie pryncypiów architektury korporacyjnej w organizacjach publicznych1
Streszczenie
Artykuł poświęcony jest problematyce zastosowania pryncypiów
architektury
korporacyjnej
w
organizacjach
publicznych.
W szczególności wskazano na ich znaczenie podczas tworzenia systemów
informatycznych zarządzania. Przedstawiono to na przykładzie wybranego pryncypium, sformułowanego na potrzeby duŜej organizacji publicznej (administracja rządowa).
1. Wprowadzenie do problematyki architektury korporacyjnej
Analizując otaczające nas organizacje – bez względu czy są to jednostki administracji publicznej czy przedsiębiorstwa – okazuje się, Ŝe
wszystkie ich składowe (cele strategiczne, produkty i usługi, struktura
organizacyjna, systemy informatyczne, …) są wzajemnie zaleŜne. Aby
poprawić efektywność funkcjonowania organizacji niezbędne jest zrozumienie tych powiązań. Narzędziem, które moŜe w tym pomóc jest architektura korporacyjna (ang. enterprise architecture2). Definuje się ją jako
1
Artykuł został przygotowany w ramach projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
WyŜszego numer 0144/H03/2007/321.
2
Tłumaczenie zwrotu „enterprise architecture” jako „architektura korporacyjna”, zostało
zaproponowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji (źródło: Ministerstwo Nauki
i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz
spójny model organizacji integrujący: cele i zadania strategiczne organizacji, procesy biznesowe oraz dane i systemy informatyczne niezbędne do
realizacji tych celów3.
Lindström określa architekturę korporacyjną jako strategiczny zasób organizacji, który definiuje misję korporacji, zasoby informacje oraz
technologie informatyczne niezbędne do realizacji tej misji a takŜe proces
implementacji nowych technologii w przypadku zmiany definicji misji.
Wskazuje on takŜe, Ŝe architektura korporacyjna zawiera architekturę
bazową (stan obecny), architekturę docelową (do czego się dąŜy) oraz
strategię przejścia z architektury bazowej do docelowej.
Samo pojęcie korporacja (ang. enterprise) definiowane jest róŜnie w
literaturze. Pod pojęciem tym rozumie się:
• Zbiór aktywności w określonej dziedzinie z aktorami, których łączy
wspólny cel4.
• Zbiór jednostek, których działalność cechuje zbieŜność celów i/lub
cech je wyróŜniających5.
W przypadku organizacji publicznej korporacją moŜe być np. w
administracji rządowej: resort, ministerstwo, urząd centralny, urząd wojewódzki, zaś w administracji samorządowej: urząd miasta, starostwo,
urząd marszałkowski.
perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020,
Warszawa, 24 czerwca 2005, s. 27).
3
A. Goikoetxea, A mathematical framework for enterprise architecture representation
and design, “International Journal of Information Technology & Decision Making”,
World Scientific Publishing Company, Vol. 3, No. 1, 2004.
4
R. Martin, E. Robertson, J. Springer, Architectural Principles for Enterprise Frameworks, Technical Report No. 594, Computer Science Department, Indiana University,
Bloomington, Indiana, USA, April 2004, s.3.
5
Open Group, The Open Group Architecture Framework, Book Edition, September
2005, s. 11.
Architektura korporacyjna składa się z następujących elementów
(porównaj Rysunek 1)6:
• pryncypia architektury korporacyjnej (nazywane równieŜ pryncypiami
architektonicznymi) – porównaj punkt 2 i kolejne niniejszego artykułu;
• architektura biznesowa – uwzględnia ona misję, wizję i system celów
organizacji oraz organizacyjne, funkcjonalne i geograficzne aspekty jej
działania, a takŜe powiązania pomiędzy tymi elementami; jej opracowanie stanowi punkt wyjścia do dalszych prac nad budową architektury korporacyjnej w organizacji;
• architektura informacyjna – składa się z architektury danych (obejmuje
ona struktury danych niezbędne do funkcjonowania organizacji wraz z
powiązaniami między tymi strukturami i ich właściowściami) oraz architektury oprogramowania (definiującej struktury systemów oprogramowania, ich publiczne właściwości oraz wzajemne relacje pomiędzy tymi strukturami);
• architektura technologiczna – definiuje infrastrukturę systemowosprzętową organizacji: systemy operacyjne, sieci, serwery i inne urządzenia teleinformatyczne wspierające działanie organizacji a takŜe
powiązania pomiędzy nimi.
Zastosowanie architektury korporacyjnej wpisuje się w rozwijany
obecnie kierunek prac badawczych i aplikacyjnych dotyczących przebudowy zasad funkcjonowania i wzmacniania juŜ istniejących organizacji
publicznych na bazie nowoczesnych technologii informatycznych. Potwierdzeniem tego moŜe być deklaracja ministerialna podpisana 24 listopada 2005 r. w Manchesterze, która wyraźnie wskazuje, Ŝe sprawnie
6
Open Group, The Open Group…, op. cit., s. 42-95.
wdraŜane technologie teleinformatyczne są narzędziem modernizacji administracji i efektywnego zarządzania organizacjami publicznymi.
Rysunek 1. Umiejscowienie architektury korporacyjnej pomiędzy strategią organizacji
a projektami realizującymi tą strategię
Źródło: Opracowanie własne
W chwili obecnej problematyka architektury korporacyjnej jest stosunkowo nowym zagadnieniem w Polsce. Pierwsze bezpośrednie odniesienie się do tego podejścia moŜna znaleźć w opracowaniu Ministerstwa
Nauki i Informatyzacji dotyczącym projektu Elektronicznej Platformy
Usług Administracji Publicznej. Autorzy opracowania proponują zastosowanie przy realizacji tego kluczowego dla wdraŜania usług publicznych
w Polsce projektu ram architektonicznych (ang. framework) TOGAF
(ang. The Open Group Architecture Framework), które słuŜą do budowy
architektury korporacyjnej.
RównieŜ w dokumencie „Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013” autorstwa Ministerstwa Nauki i Informatyzacji
wskazana jest konieczność „opracowania koncepcji i rozpoczęcia wdraŜania w jednostkach polskiej administracji publicznej systemu zarządzania architekturą korporacyjną”. Wynika to m. in. z faktu, Ŝe dotychczasowe formy zarządzania rozwiązaniami informatycznymi nie są wystarczające do wsparcia zadań nakładanych na organizacje publiczne (zwłaszcza,
Ŝe rośnie gwałtownie poziom złoŜoności tych rozwiązań i Ŝe znaczną ich
część stanowią duŜe i bardzo duŜe systemy informatyczne).
Ponadto naleŜy podkreślić, Ŝe proponowany projekt wspiera realizację celów przyjętych przez Radę Ministrów w „Planie Informatyzacji
Państwa”. W Planie tym, w ramach jednego z ustanowionych przez niego
priorytetów, tj.: „racjonalizacji wydatków publicznych na przedsięwzięcia
w dziedzinie informatyzacji publicznej” wskazano m. in., Ŝe „wyzwaniem
stojącym przed administracją jest potrzeba usprawnienia zarządzania oraz
obniŜenie kosztów jej funkcjonowania (...). Efektywna koordynacja informatyzacji administracji publicznej moŜe stać się kluczowym narzędziem racjonalnego wykorzystania środków publicznych”.
2. Definicja i rola pryncypiów architektury korporacyjnej
Praktycznie wszystkie metodyki budowy architektury korporacyjnej
podkreślają znaczenie pryncypiów architektonicznych. Jednocześnie, jak
piszą Op’t Land i Proper – „nie ma jasnej definicji pryncypiów architek-
tury korporacyjnej”7. Autorzy ci wskazują, Ŝe realizują one jeden z postulatów nakładanych na architekturę korporacyjną – są „normatywną restrykcją na wolność projektowania8”.
Blunt definiuje pryncypium architektury korporacyjnej jako
oświadczenie dotyczące kluczowych wartości, które są zawsze uwzględniane w procesie tworzenia systemów organizacji (w tym przede wszystkim systemów informatycznych)9.
Lindström przytacza następującą definicję pryncypium: deklaracja
wyraŜająca sposób, w jaki korporacja potrzebuje projektować i wdraŜać u
siebie technologie informatyczne w celu łączenia, dzielenia i strukturalizacji informacji10.
Richardson, Jackson i Dickson definiują pryncypium architektury
korporacyjnej jako stabilne, bazujące na konsensusie kryterium ewaluacji
technologii informatycznych, które odnosi się do filozofii korporacji. Stanowi ono przewodnik dla tworzenia całościowej architektury systemów
informatycznych korporacji11.
Na potrzeby niniejszego artykułu przyjmuje się, Ŝe pryncypia architektury korporacyjnej to zbiór trwałych zasada postępowania, które
wspierają sposób, w jaki organizacja – rozpatrywana w sposób całościo-
7
M. Op’t Land, E. Proper, Impact of principles on enterprise engineering, Proceedings
of the 15th European Conference on Information Systems, Radboud University Nijmegen, June 2007, s. 1969.
8
M. Op’t Land, E. Proper, Impact of principles…, op. cit., s. 1969.
9
J. Blunt, Making Principles Work, The Information Architect’s Cooperative White
Paper Repository, 1998, s. 1, www.infoed.com, 30-08-2007.
10
Å. Lindström, On Architectural Principles – From a Syntax, Semantic and Pragmatic
Perspective, Working paper, Industrial Information and Control Systems KTH, Royal
Institute of Technology Stockholm, Sweden, 2005, s. 13.
11
G. Richardson, B. Jackson. G. Dickson, A principles-based enterprise architecture:
lessons from Texaco and Star Enterprise, “MIS Quarterly”, Vol. 14, No. 4.,December
1990.
wy – realizuje swoje cele strategiczne za pomocą systemów informatycznych.
WyróŜnia się kilka rodzajów pryncypiów:
• pryncypia generalne (na najwyŜszym poziomie ogólności);
• pryncypia biznesowe;
• pryncypia dotyczące danych i oprogramowania;
• pryncypia technologiczne.
Lindström wskazuje, Ŝe pryncypia architektury korporacyjnej racjonalizują, integrują i optymalizują decyzje w zakresie technologii informatycznych z potrzebami korporacji, pochodzącymi z róŜnych jej jednostek i projektów. Bez pryncypiów podejmowane decyzje będą „optymalne lokalnie” i nie będą zapewniały realizacji efektywnego sposobu
zarządzania technologiami informatycznymi w skali całej korporacji12.
Ma to szczególnie duŜe znaczenie w przypadku duŜych organizacji, o
rozproszonej strukturze decyzyjnej (w poszczególnych jednostkach pracują bowiem osoby o róŜnym poziomie wiedzy i zróŜnicowanych poglądach, co jest waŜne dla organizacji). Z tego powodu na pryncypia architektoniczne moŜna patrzeć jako na narzędzie pozwalające na komunikację
w całej organizacji wspólnej wizji oraz zapewniające, Ŝe strategiczne cele
organizacji nie zostaną przysłonięte przez decyzje taktyczne lub suboptymalne13.
3. Cechy pryncypiów architektury korporacyjnej
TOGAF wskazuje na szereg kryteriów jakościowych dla pryncypiów14. Powinny one być:
12
Å. Lindström, Using architectural principles…, op. cit., s. 18.
Å. Lindström, Using architectural principles…, op. cit., s. 3.
14
Open Group, The Open Group…, op. cit., s. 259-260.
13
• jednoznaczne – dla kaŜdego pryncypium powinna istnieć tylko jedna
jego interpretacja;
• kompletne – naleŜy dąŜyć do stworzenia takiej listy pryncypiów, która
z jednej strony wyczerpywałaby wszystkie kluczowe zagadnienia, a z
drugiej strony nie byłaby nadmiarowa;
• zrozumiałe – pryncypia są swoistym kontraktem, który obowiązuje w
całej organizacji; aby ten kontrakt był skuteczny, interesariusze muszą
rozumieć pryncypia;
• spójne – pryncypia nie mogą być ze sobą w konflikcie;
• stabilne – pryncypia powinny być w miarę moŜliwości neutralne technologicznie, aby nie trzeba było wprowadzać do nich zbyt częstych
zmian;
• modyfikowalne – jeŜeli juŜ zajdzie konieczność dokonania zmiany
pryncypiów, to wówczas ich struktura powinna pozwalać na łatwe,
całkowite i spójne przeprowadzenie modyfikacji.
Podobne kryteria jakościowe dotyczące pryncypiów proponuje Lindström15. Muszą być one: stabilne (nie mogą być modyfikowane, przy
kaŜdej zmianie technologii), przykuwające uwagę, konkretne, precyzyjne,
spójne, definiowalne, łatwe do zakomunikowania. Ponadto muszą one
zapewniać, Ŝe decyzje podejmowane przy ich zastosowaniu są korzystne
dla organizacji.
15
Å. Lindström, On Architectural Principles…, op. cit., s. 3.
Op’t Land i Proper wskazują na cechy, którymi powinny się charakteryzować pryncypia16:
• zbiór pryncypiów powinien być spójny;
• zbiór pryncypiów nie powinien być zbyt duŜy;
• pryncypium powinno być: racjonalne, stabilne, specyficzne dla organizacji, precyzyjne, mierzalne/falsyfikowane.
4. Przykładowe pryncypium architektury korporacyjnej i jego
implikacje dla organizacji
PoniŜej przedstawiono przykładowe pryncypium, które zostało
sformułowane dla potrzeb duŜej jednostki administracji rządowej, w którym informatyka odgrywa istotną rolę.
Pryncypium to zostało opisane na bazie następującej struktury:
• Nazwa pryncypium
• Opis pryncypium
• Właściciel pryncypium
• Data rozpoczęcia obowiązywania pryncypium
• Motywacja wprowadzenia pryncypium
• Implikacje wprowadzenia pryncypium
• Zakres obowiązywania pryncypium.
Przykładowe pryncypium technologiczne:
• Nazwa:
− Otwartość – na poziomie standardów, interfejsów, kodów źródłowych
• Opis:
16
M. Op’t Land, E. Proper, Impact of principles…, op. cit., s. 1969.
− Stosowanie w systemach informatycznych otwartych standardów i
interfejsów oraz zapewnienie dostępu do kodów źródłowych.
• Motywacja wprowadzenia:
− UniezaleŜnienie się od konkretnych dostawców rozwiązań informatycznych.
− MoŜliwość reakcji na szybko zmieniające się potrzeby udziałowców.
− Realizacja zapisów Ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.
• Właściciel:
− Departament ds. informatyki
• Implikacje wprowadzenia:
− UŜywanie otwartych rozwiązań (np. XML, TCP/IP).
− Dostęp do kodu źródłowego z prawem ich modyfikacji.
− Konieczność dobrego dokumentowania interfejsów.
• Zakres obowiązywania pryncypium:
− Dotyczy wszystkich nowotworzonych w organizacji systemów informatycznych.
5. Problemy występujące podczas formułowania pryncypiów
architektury korporacyjnej
Sformułowanie poprawnych pryncypiów wymaga współpracy i porozumienia pomiędzy wieloma grupami interesariuszy17, znajdującymi się
często w róŜnych miejscach. Jednocześnie, w wielu wypadkach nie ma
17
Interesariusze (ang. stakeholders) – osoby, grupy osób, organizacje, których dotyczy
w jakikolwiek sposób funkcjonowanie danej organizacji jako całości lub jej wybranego
podsystemu (za: B. KoŜuch, Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2004, s. 46).
takiego porozumienia (a wręcz występują konflikty), zwłaszcza na linii:
menedŜerowie-informatycy. Wynika to przede wszystkim z faktu, Ŝe obie
grupy funkcjonują w róŜny sposób i koncentrują swoją uwagę na zupełnie
odmiennych działaniach. Sytuację tę pogarsza niemoŜność opisania przez
menedŜerów swojej działalności na poziomie abstrakcji umoŜliwiającym
jej przełoŜenie na język techniki informatycznej. Jednocześnie informatycy nie są traktowani jako wiarygodni „partnerzy do rozmów” przez kadrę
menedŜerską (obecnie sytuacja taka ma miejsce przede wszystkim w organizacjach publicznych).
Metoda formułowania pryncypiów architektonicznych powinna
uwzględniać18:
• misję i cele strategiczne organizacji,
• strategiczne programy i projekty realizowane w ramach organizacji,
• obecnie eksploatowane systemy informatyczne organizacji i wykorzystywane technologie,
• zewnętrzne czynniki (w tym ograniczenia – np. zagadnienia legislacyjne, trendy w zakresie szeroko rozumianej technologii informatycznej).
W załączniku 1 znajduje się Tabela 1 zawiera zidentyfikowano listę
problemów, które wiąŜą się z formułowaniem pryncypiów architektury
korporacyjnej, skutki jakie dany problem moŜe wywołać, źródło pochodzenia problemu oraz proponowane rozwiązanie problemu.
18
Open Group, The Open Group…, op. cit., s. 259.
6. Zakończenie
W przeciągu ostatnich kilku lat w polskiej administracji publicznej
gwałtownie wzrosła liczba eksploatowanych systemów informatycznych.
Wzrost ten wynika głównie z nowych zadań nakładanych na jednostki
publiczne oraz przystąpienia Polski do UE. Jednocześnie naleŜy zauwaŜyć, Ŝe problem złoŜoności systemów działających w jednostkach administracji publicznej nie jest tylko domeną Polski. Dotyczy on równieŜ
zarówno Stanów Zjednoczonych jak i Unii Europejskiej.
Wydaje się, Ŝe odpowiedzią na konieczność zwiększenia efektywnego tworzenia i uŜywania szeroko rozumianej informatyki w organizacjach publicznych jest wykorzystanie koncepcji architektury korporacyjnej. Pierwszym krokiem w tym kierunku moŜe być opracowanie zbioru
pryncypiów architektury korporacyjnej i ich stosowanie podczas tworzenia systemów informatycznych.
Bibliografia
Goikoetxea A., A mathematical framework for enterprise architecture representation and design, “International Journal of Information Technology & Decision
Making”, World Scientific Publishing Company, Vol. 3, No. 1, 2004.
KoŜuch B., Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2004.
Lindström Å., On Architectural Principles – From a Syntax, Semantic and
Pragmatic Perspective, Working paper, Industrial Information and Control Systems KTH, Royal Institute of Technology Stockholm, Sweden, 2005.
Martin R., Robertson E., Springer J., Architectural Principles for Enterprise
Frameworks, Technical Report No. 594, Computer Science Department, Indiana
University, Bloomington, Indiana, USA, April 2004.
Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczeństwa informacyjnego do roku 2020, Warszawa, 24 czerwca 2005.
Op’t Land M., Proper E., Impact of principles on enterprise engineering, Proceedings of the 15th European Conference on Information Systems, Radboud
University Nijmegen, June 2007.
Open Group, The Open Group Architecture Framework, Book Edition, September 2005.
Richardson G., Jackson B., Dickson G., A principles-based enterprise architecture: lessons from Texaco and Star Enterprise, “MIS Quarterly”, Vol. 14, No. 4.
December 1990.
Źródła internetowe
www.architekturakorporacyjna.pl
www.infoed.com
Summary
The aim of this article is described enterprise architecture principles. The article focuses on use principles during information systems
development. The feasibility to implement this concept in Polish government unit has been also demonstrated.
Tabela 1. Problemy związane z formułowaniem pryncypiów architektury publicznej w średnich i duŜych organizacjach publicznych
Problem
MoŜliwy efekt
wystąpienia problemu
Trudność z jednoznacznym wskazaniem zakresu organizacji, dla którego
formułowane będą pryncypia architektury korporacyjnej.
Część organizacji publicznych jest bardzo rozbudowanych – zaPrzyjęcie zbyt małego lub zbyt duŜy
równo pod względem realizowanych zadań, struktury organizacyjzakresu organizacji, dla której formunej (podległości) jak i rozproszenia geograficznego. Powoduje to,
łowane będą pryncypia architektury
Ŝe w wielu wypadkach organizacje publiczne mogą nie mieć jednokorporacyjnej.
znacznie zdefiniowanych granic.
Zastosowanie systematycznego
podejścia pozwalającego na zdefiniowane zakresu organizacji, dla
którego formułowane będą pryncypia architektury korporacyjnej.
Trudność ze wskazaniem grup kluczowych interesariuszy, których
udział jest niezbędny do formułowania pryncypiów architektury korporacyjnej.
MoŜliwość błędnego sformułowania
pryncypiów lub pominięcia istotnego
dla organizacji pryncypium, na skutek pominięcia kluczowej grupy
interesariuszy.
Zastosowanie techniki pozwalającej
na wskazanie grup kluczowych
interesariuszy.
Brak efektywnej komunikacji pomiędzy reprezentantami poszczególnych
grup interesariuszy.
Wystąpienie konfliktów (zwłaszcza
w warstwie semantycznej) podczas
Brak wspólnej warstwy pojęciowej, która byłaby uŜywana pomięformułowania pryncypiów architekdzy pracownikami komórek merytorycznych organizacji publicznej
tonicznych przez przedstawicieli grup a pracownikami komórek odpowiedzialnych za informatykę.
kluczowych interesariuszy.
Zbudowanie wspólnej warstwy
pojęciowej, która jest wykorzystywana na potrzeby pryncypiów
architektury korporacyjnej.
Wewnętrzne konflikty dla poszczególnych pryncypiów architektury
korporacyjnej.
W przypadku wystąpienia wewnętrznego konfliktu dla pryncypium - brak Brak dostatecznej precyzji – szczególnie w warstwie semantycznej
moŜliwości jego zastosowania w
– podczas formułowania pryncypiów architektury korporacyjnej.
organizacji.
Zastosowanie techniki pozwalającej
na identyfikację pryncypiów zawierających wewnętrzne konflikty, a
następnie zdiagnozowanie typu
konfliktu.
Konflikty pomiędzy pryncypiami
architektury korporacyjnej.
Brak moŜliwości stosowania pryncypiów architektury korporacyjnej w
organizacji.
Pryncypia architektury korporacyjnej są formułowane przez przedstawicieli grup kluczowych interesariuszy – mających często
sprzeczne interesy, potrzeby, patrzących przez pryzmat własnej
jednostki organizacyjnej.
Zastosowanie techniki pozwalającej
na identyfikację konfliktów między
pryncypiami architektury korporacyjnej.
Źródło: Opracowanie własne
Źródło problemu
DuŜa liczba grup interesariuszy zidentyfikowanych w ramach
organizacji publicznej.
Proponowane rozwiązanie
problemu