Pobierz PDF - Wydawnictwo Adam Marszałek

Recenzja
Grzegorz Roch Bajorek, Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi
polityków i wypowiedzi o politykach w świetle orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, ss. 455
W ciągu ostatnich dwóch lat polska literatura prawnicza wzbogaciła się
o bardzo wiele pozycji dotyczących wolności wypowiedzi, w szczególności
wypowiedzi medialnej. Zagadnienia te często są przedmiotem opracowań
różnorodnych pod względem treści i autorstwa przedstawicieli wielu nauk
społecznych, medioznawców, prawników, politologów czy nawet filozofów.
To zrozumiałe ze względu na bogactwo problematyki, bowiem wiedza o mediach stanowczo wykracza poza ramy każdej z dyscyplin naukowych prezentowanych przez autorów każdej z tych dyscyplin. Oznacza to zarazem, że
wiele z opracowań dotyczących wolności wypowiedzi pozostaje na tyle zamknięta w swojej dziedzinie naukowej i przyjętej metodologii oraz języku,
że jest mało zrozumiała dla czytelników zainteresowanych podejmowanym
tematem, reprezentujących inne specjalności. W szczególności los taki spotyka książki prawnicze poświęcone mediom – nader często czytane wyłącznie przez prawników.
Z tym większą przyjemnością odnotować trzeba pojawienie się recenzowanej książki autorstwa Grzegorza Rocha Bajorka. Praca ta poświęcona
jest omówieniu zakresu i granic wolności wypowiedzi dotyczących życia publicznego, a ściślej – życia politycznego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Choć temat wydaje się ściśle prawniczy, a Autor jest
prawnikiem naukowo zajmującym się prawem międzynarodowym publicznym i ochroną praw człowieka, praca ta, co zasługuje na szczególne uznanie,
napisana jest przystępnie, a przede wszystkim zajmująco, i może stać się nie
tylko lekturą obowiązkową, to jest czytaną z obowiązku, ale też z przyjemnością i autentycznym zainteresowaniem.
Autor recenzowanej pracy dokonał omówienia i analizy orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w których Trybunał rozstrzygał
Recenzja • Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi polityków...
241
o granicach i standardach wolności wypowiedzi w życiu politycznym. Zasadnicza część pracy została poprzedzona dwoma rozdziałami stanowiącymi wprowadzenie do tej materii, to jest rozdziałem o ewolucji i regulacjach dotyczących ochrony praw człowieka oraz rozdziałem poświęconym
systemowi Rady Europy, w szczególności europejskiemu systemowi ochrony praw człowieka. Wobec tej części pracy prawnik może zgłosić pewne zastrzeżenia – nie ma wątpliwości, że zwłaszcza pierwszy ze wzmiankowanych
rozdziałów jest opracowaniem o charakterze bardzo skrótowym, dość schematycznym – stanowi raczej skrypt niż opracowanie o randze części monografii. W tej części razi miejscami zbyt szkicowe ujęcie tematu – można na
przykład zastanowić się, czy sensowne jest umieszczanie w rozdziale podsumowania zatytułowanego Wolność słowa w wybranych konstytucjach krajowych, skoro ta część pracy liczy dwie strony i zawiera tylko fragmentaryczne wskazanie kilku regulacji konstytucji państw wybranych w sposób,
w którym trudno dopatrzeć się jakiejś regularności czy poszukiwania modelu. W dodatku opracowanie to nie jest zbyt ścisłe – na przykład nie jest
tak, że „W Konstytucji V Republiki Francuskiej dosłownie powtórzona jest
Deklaracja Praw Człowieka” – skoro Deklaracja stanowi integralną część
Konstytucji i nie trzeba jej nigdzie powtarzać. Akty prawne cytowane są bez
wskazania miejsca publikacji, a także bez dokładnego określenia, o jaki akt
prawny chodzi i w jakim tłumaczeniu jest przytaczany – dla prawnika przyzwyczajonego do bardzo ścisłego traktowania aktów normatywnych może
wydać się to nieco obcesowe, ale z kolei dla czytelników zainteresowanych
problematyką działalności mediów i granic debaty publicznej w państwach
współczesnych stanowić będzie element wprowadzenia do omawianej problematyki. Szkoda jednak, że wstęp ten – już pominąwszy formalne braki
omówienia – zawiera tak przypadkowo i fragmentarycznie wybrane przykłady regulacji.
Równie skrótowo w pracy potraktowano omówione w rozdziale drugim
instytucje europejskiego systemu ochrony praw człowieka, to jest Radę Europy, Konwencję oraz Trybunał, a także Komisję Praw Człowieka. Ta część,
mająca zaledwie kilkanaście stron, stanowi jedynie wprowadzenie do omawianej materii – jednak tym razem skrótowość ta nie razi, Autor wielokrotnie w przypisach odwołuje się do opracowań omawiających wspominane zagadnienia szerzej, a jego zamysł, aby w ten sposób pozwolić czytelnikowi
242
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
zrozumieć znaczenie praktyki ETPC i wagę zapadających przez Trybunałem
rozstrzygnięć, jest zupełnie zrozumiały.
Kolejne rozdziały omawiają już orzeczenia Trybunału i stanowią trzon
pracy oraz przesądzają o jej wysokiej wartości. Pierwszy z tych rozdziałów
przedstawia dwa kamienie milowe co do określenia granic swobody wypowiedzi, to jest orzeczenia Handyside i „Sunday Times” (1), wielokrotnie
w literaturze już przytaczane i omawiane, ale stanowiące fundamenty europejskiego systemu ochrony wolnej wypowiedzi. Rozdział ten opatrzony
jest także wskazaniem i krótkim omówieniem innych orzeczeń dotyczących
wolności wypowiedzi w debacie publicznej – choć przyznać trzeba, że ani
klucz ich doboru, ani miejsce ich omówienia nie są zbyt zrozumiałe. Byłoby zapewne z większą korzyścią dla struktury i przejrzystości monografii,
gdyby część ta stała się podstawą rozdziału wprowadzającego, omawiającego typy wypowiedzi wyróżniane przez ETPC w jego orzeczeniach oraz zakresy ich ochrony.
Kolejne rozdziały zawierają analizy orzeczeń, a właściwie przypadków
sklasyfikowanych przez Autora w kilka grup; są to sprawy dotyczące wypowiedzi o politykach, wypowiedzi prowokujących lub zagrażających ich
karierze, wypowiedzi polityków, wreszcie wypowiedzi dotyczące losów
i kontrowersji historycznych, a także wypowiedzi kwestionujące porządek
demokratyczny.
Ta część pracy, stanowiąca jej zasadniczą i najobszerniejszą część, jest
wartościowa, jak już wspomniano – napisana żywym, barwnym językiem,
niekiedy z uszczerbkiem dla precyzji, ale z wielką korzyścią dla wzbudzenia
zainteresowania czytelników.
Mnie szczególnie spodobała się część dotycząca omówienia orzeczeń dotyczących granic swobodnej wypowiedzi o zdarzeniach i ocenach historycznych polityków i ich działań – jest to opracowanie w literaturze polskiej nowatorskie i niezwykle ciekawe.
Spory walor pracy, jakim może stać się wprowadzona przez Autora klasyfikacja rodzajów wypowiedzi, nie przesądza jednak o znacznej wartości
tego podziału – jest on dokonany bez przekonującego uzasadnienia i w sposób, który trudno ocenić niekiedy jako w pełni logiczny i zupełny (tak jest
np. w odniesieniu do podziału na wypowiedzi o politykach oraz wypowiedzi dyskredytujące polityków – rozdziały IV i V pracy).
Recenzja • Władcy ust. Granice swobody wypowiedzi polityków...
243
Mimo to zawartość recenzowanej pracy jest niezwykle ciekawa, stanowi – co rzadkie, a więc tym bardziej cenne – przyjemną i nienużącą lekturę, a nadto cenne źródło wiedzy dla wszystkich, którzy zajmują się wolnością
wypowiedzi medialnej, a szerokie spektrum zaprezentowanych poglądów
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – niewątpliwie organu stanowiącego najistotniejszy element międzynarodowego regionalnego porządku
ochrony praw człowieka, którego wypowiedzi i poglądy wywierają bezpośredni wpływ na rozumienie i praktykę we wszystkich państwach europejskich.
Uwagi krytyczne wobec pracy nie mogą spowodować zatem obniżenia
jej niekwestionowanej wartości poznawczej, choć pewne braki w strukturze
i warstwie formalnej pracy zasygnalizowane w recenzji przemawiają za potraktowaniem jej raczej jako dzieła popularyzującego wiedzę o orzecznictwie ETPC niż monografię naukową. Nie jest to jednak wobec pracy zarzut – w literaturze prawniczej aż nadto poważnych prac omawiających
orzecznictwo i doktrynę wolności wypowiedzi, a mało takich, które czytelnik przeczytać może z przyjemnością i tak znacznym pożytkiem jak recenzowanych Władców ust.
Anna Młynarska-Sobaczewska
(Uniwersytet Łódzki)