© Copytight by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja

ru
ni
u
15 (2010)
To
Ks. Witold Dorsz*
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
włocławek
M
Międzynarodowy Kongres ¿Quién es Dios?
La percepción contemporánea de la religión
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
Madryt 12–13 marca 2010
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
Na Uniwersytecie Świętego Pawła CEU-San Pablo w Madrycie
w dniach 12–13 marca 2010 roku odbyły się VI Dni Hiszpańskiego Stowarzyszenia Personalistów (Asociación Española de Personalismo – APE),
połączone z Międzynarodowym Kongresem na temat ¿Quién es Dios? La
percepción contemporánea de la religión (Kim jest Bóg? Współczesna percepcja religii). Obok licznego grona profesorów i badaczy z Hiszpanii, w kongresie brali udział także uczeni z kilku krajów Ameryki Południowej
(Chile, Gwatemala, Kuba, Argentyna) oraz z Japonii, Maroka i z Polski,
którą reprezentowało czterech uczestników: ks. dr hab. Krzysztof Guzowski, prof. KUL – kierownik Katedry Personalizmu Chrześcijańskiego
i dyrektor Instytutu Teologii Dogmatycznej na Wydziale Teologii KUL,
ks. dr Jarosław Merecki z Papieskiego Instytutu Studiów nad Małżeństwem i Rodziną przy Uniwersytecie Laterańskim w Rzymie, ks. dr Piotr
Rossa z Wydziału Teologicznego UAM w Poznaniu oraz ks. dr Witold
Dorsz z Wydziału Teologicznego UMK w Toruniu.
*
Ks. dr Witold Dorsz jest adiunktem w Zakładzie Filozofii Chrześcijańskiej
Wydziału Teologicznego UMK w Toruniu.
TEOLOGIA_15_2010.indb 201
2011-04-05 15:02:40
Ks. Witold Dorsz
Kongres otworzył wykład prezydenta APE prof. Juana Manuela Burgos poświęcony analizie kulturowej sytuacji chrześcijaństwa we
współczesnej Hiszpanii. Za jedną z głównych przyczyn postępującej
dechrystianizacji Hiszpanii, zaskakującej dla wielu ze względu na jej
szybkość i zasięg, autor wystąpienia uznał brak zrozumienia i troski
o stworzenie współczesnej kultury katolickiej w tym kraju po zakończeniu
wojny domowej 1936–1939. Jak podkreślił, wysiłki Juliana Maríasa czy
poza Hiszpanią Jacquesa Maritaina, intelektualistów katolickich wielkiego
formatu, stanowią przykład tyleż znaczący co odosobniony. Ich dążenie
do konsekwentnego bycia jednocześnie myślicielem podejmującym wyzwania współczesności i zarazem głęboko wierzącym katolikiem, otwarcie
ich filozofii na dialog z myślą współczesną, w czym można ich uznać za
prekursorów istotnych zmian dokonanych na II Soborze Watykańskim,
spotkało się w swoim czasie w Kościele bardziej z niezrozumieniem
i podejrzliwością niż ze wsparciem.
Pierwsza sesja plenarna kongresu poświęcona była podstawowemu
pytaniu: „Dlaczego religia?”. Złożyły się na nią referat ks. prof. Krzysztofa Guzowskiego, poświęcony próbie rozwiązania dylematu między
antropologią autonomiczną a antropologią teocentryczną na podstawie
dyskusji prowadzonych wśród polskich myślicieli, oraz wykład prof.
Juan Fernando Sellesa z Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, który
odwołując się do myśli Leonardo Polo, jednego z najbardziej znaczących
żyjących filozofów hiszpańskich, przedstawił religię jako poszukiwanie
szczególnej więzi, jaka łączy każdą osobę z Bogiem i zarazem odpowiedzi
na pytanie „kim jestem?”. Tak rozumiana religia jawi się jako konieczna
racja autentyczności osoby.
Druga przedpołudniowa sesja plenarna poświęcona była współczesnej debacie nad miejscem religii w sferze publicznej. Prof. Dalmacio Negro,
członek Królewskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych, autorytet
w Hiszpanii w dziedzinie teorii polityki i historii idei w wystąpieniu
otwierającym sesję stanął w obronie religii jako elementu etosu publicznego,
a prof. Agustín Domingo Moratalla z Uniwersytetu w Walencji przedstawił
propozycje Habermasa, Taylora i Ricoeura jako stanowiska filozoficzne traktujące z szacunkiem i uznające wartość społecznej egzystencji faktu religii
w demokracji. Trzeci z prelegentów, Sergio Fernández Aguayo, prezydent
Instituto Jacques Maritain w Chile i były ambasador tego kraju w Polsce
i Rosji, odwołując się do filozofii Jacquesa Maritaina oraz Charlesa Taylora,
zaproponował pozytywną lekturę procesu sekularyzacji i nowoczesności,
wśród pozytywów wymieniając uwolnienie od presji społecznych i kultu-
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
202
TEOLOGIA_15_2010.indb 202
2011-04-05 15:02:40
Międzynarodowy Kongres ¿Quien es Dios? La percepción contemporánea de la religión
203
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
rowych w kwestiach wiary i umożliwienie wiary „w pierwszej osobie”, ze
względu na własne przekonania i wybór oraz wskazując, że wymagania
społeczne nowoczesności stanowią najlepszą odpowiedź na słowa Jezusa:
„Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy
do Boga”. W wielość i różnorodność charakteryzujące współczesną kulturę
wpisana jest dynamika tworzenia i nieustannego odnawiania kultury, dynamika, która stanowi także wyzwanie dla chrześcijaństwa, aby poprzez
dialog z tym, co odmienne, nie dopuściło do przekształcenia go w to,
co przeciwne. Sergio Fernández Aguayo wskazał przy tym na kluczową
pod tym względem rolę osób świeckich zaangażowanych w działalność
publiczną i polityczną, którym Maritain przypominał o ich bez wątpienia
trudnym w realizacji powołaniu do świętości.
Trzecia sesja plenarna pierwszego dnia kongresu poświęcona była
faktowi religii, danemu w przeżyciu religijnym w konkretnym środowisku kulturowym. Złożyły się na nią wystąpienia prof. Karli Mollinedo
z Instytutu Nauk o Rodzinie Uniwersytetu Galileusza w Gwatemali, prof.
José Ernesto Parra z Providence University w Taichung na Tajwanie oraz
prof. Antonio Lucasa, socjologa z Uniwersytetu Complutense w Madrycie,
poświęcone odpowiednio religijności w Ameryce Południowej, w Azji
oraz w Hiszpanii i w Europie. Szczególnie interesujący był referat profesora Parra poświęcony „irreligijności Dalekiego Wschodu” na przykładzie
kultury chińskiej, w której z jednej strony istnieje bardzo silne poczucie
przynależności do rodziny i do kolektywu, tzw. „małe ja” i „wielkie ja”,
a z drugiej strony nie znane jest pojęcie osoby i przynależnej jej godności.
W tym wymiarze orędzie chrześcijańskie jest dla chińskiej mentalności
przesłaniem prawdziwie rewolucyjnym.
Obrady pierwszego dnia kongresu zakończyły sesje tematyczne
poświęcone następującym tematom: „Problem Boga w myśli hiszpańskiej”, „Bóg w sztuce i w literaturze”, „Bóg i jego ślady we współczesnej
kulturze”, „Proces sekularyzacji” oraz „Bóg, powołanie i religia”. W ich
ramach przedstawili swoje referaty ks. dr Piotr Rossa oraz ks. dr Witold Dorsz, poświęcone odpowiednio obecności krzyża w przestrzeni
publicznej w Europie oraz dialogowi człowieka z Bogiem w myśli
ks. Józefa Tischnera. Bardzo interesujący był także referat Mohameda Bilala Achmala, profesora filozofii i myśli islamskiej w Instytucie al-Qadi Ibn
al-‘Arabi w Tetuanie w Maroku, ukazujący istnienie co najmniej jednego
personalisty w tradycji muzułmańskiej, za jakiego można uznać pisarza
marokańskiego Mohameda Aziza Lahbabiego, związanego w czasie swoich studiów z paryskim kręgiem Emmanuela Mounier.
TEOLOGIA_15_2010.indb 203
2011-04-05 15:02:40
Ks. Witold Dorsz
Przedpołudniowe sesje plenarne drugiego dnia kongresu poświęcone były relacji psychologii i religii oraz personalistycznym ujęciom faktu
religijnego. W wykładzie inaugurującym drugi dzień obrad prof. Aquilino
Polaino z Uniwersytetu Świętego Pawła CEU-San Pablo w Madrycie ukazał problemy współczesnej psychoterapii, która w dużej mierze zapomina
o centralnym miejscu osoby i w związku z tym odrzuca powiązanie z religią. Od strony teoretycznej podjął tę problematykę prof. Oscar Ricardo
Oro z Universidad Flores w Buenos Aires, przedstawiając wkład refleksji
Karla Jaspersa i Viktora Frankla do zrozumienia istoty doświadczeń transcendentnych. Do doświadczeń praktyki psychoterapeutycznej odwołała
się natomiast prof. Maribel Rodríguez – psychoterapeutka i psychiatra
z Uniwersytetu Świętego Pawła CEU-San Pablo w Madrycie, która poświęciła swoje wystąpienie relacji zdrowia psychicznego i religijności,
a szczególnie znaczeniu, jakie w terapii osób wierzących ma odwołanie
się do sfery religijnej, pomagając odzyskać pokój wewnętrzny, poczucie
odpowiedzialności, odwagę, poczucie wartości życia. Natomiast autorzy
referatów przedstawionych podczas drugiej sesji plenarnej, poświęconej
personalistycznym ujęciom religii skoncentrowali się na dokonaniach
w tej dziedzinie trzech ważnych filozofów współczesnych. Ks. dr Jarosław Merecki z Instytutu Jana Pawła II w Rzymie podjął temat religii
w kontekście kultury ponowoczesnej, podejmując dialog z myślą Roberta
Spaemanna. Idąc za Spaemannem, zakwestionował wszelkie funkcjonalne
próby wyjaśnienia wiary jako pozbawiające Boga absolutności i ukazał
nieuniknioność postawienia pytania metafizycznego o Boga, które jest
jednocześnie pytaniem o prawdę religii oraz o relację wiary i rozumu.
Pytanie to jest nadal uzasadnione, także po zakwestionowaniu nie tylko
prawdziwości religii objawionej, ale i możliwości poznawczych naszego
rozumu, o ile odwołuje się do doświadczenia człowieka, przede wszystkim doświadczenia przygodności. José Luis Cañas z Universidad Complutense w Madrycie porównał ze sobą doświadczenie personalistyczne religii u Gabriela Marcela z doświadczeniem egzystencjalistycznym Sartre’a,
a Juana Sánchez Gey z Universidad Autónoma w Madrycie poświęciła
swoje wystąpienie doświadczeniu Boga i religii u Marii Zambrano.
Popołudniowe sesje tematyczne drugiego dnia kongresu poświęcone były obecności Boga w przestrzeni publicznej, nauce i transcendencji,
Bogu i odkryciu osoby oraz humanizacji życia jako konsekwencji afirmacji
Boga. Natomiast ostatnia sesja plenarna, w której wzięli udział Etsuro
Sotoo, japoński artysta kierujący pracami rzeźbiarskimi w rozpoczętej
przez Antonio Gaudiego i nadal wznoszonej świątyni Sagrada Familia
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
204
TEOLOGIA_15_2010.indb 204
2011-04-05 15:02:40
Międzynarodowy Kongres ¿Quien es Dios? La percepción contemporánea de la religión
205
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
w Barcelonie oraz Juan Orellana, krytyk filmowy i dyrektor Departamentu
Kina Komisji ds. Środków Społecznego Przekazu Konferencji Episkopatu
Hiszpanii, poświęcona była przedstawieniom obecności Boga w sztuce,
architekturze i filmie. Konferencję zamykającą obrady kongresu wygłosił
ks. prof. Alfonso López Quintás, członek Królewskiej Akademii Nauk
Moralnych i Politycznych, poświęconą decydującej roli kategorii relacji
i spotkania w otwarciu człowieka, mężczyzny i kobiety, na rzeczywistość.
Wybór pytania o Boga i jego obecność we współczesnej kulturze
jako temat zjazdu personalistów hiszpańskich był związany z powszechnie doświadczanym faktem poważnego kryzysu religijnego, zwłaszcza
wśród młodego pokolenia. W związku z niezwykle intensywnymi próbami laicyzacji i wyeliminowania Boga ze sfery publicznej jest on w sposób
szczególnie bolesny doświadczany w Hiszpanii. Wydaje się jednak, że
główna przyczyna tego zjawiska, które nie tyle ma formę negacji Boga
i radykalnego odrzucenia religii, co przybiera bardziej postać obojętności,
lekceważenia, systematycznego braku zainteresowania przesłaniem chrześcijańskim, jest dużo bardziej złożona i że mamy do czynienia z dokonującą się głęboką zmianą o charakterze antropologicznym i społecznym,
która domaga się poważnej i szczegółowej analizy i właściwej odpowiedzi ze strony Kościoła. Kościół katolicki zaprojektował środki przekazu
swojego przesłania w ciągu tysiącleci i utrwaliły się one jako stałe formy
dziedzictwa kulturowego Europy i tożsamości tworzących ją narodów.
Konieczne jest jednak ich dostosowanie do współczesności, co napotyka jednak na poważne trudności spowodowane istniejącym rozłamem
pomiędzy wiarą a kulturą. Symbolika, środki przekazu, formy wyrazu,
mechanizmy instytucjonalne głoszenia religii nie zmieniły się w sposób
proporcjonalny, odpowiadający zmianom we współczesnej kulturze,
z powodu czego oddalenie religii i kultury nadal rośnie. W konsekwencji, młode pokolenia napotykają na coraz większe trudności w integracji
religii ze swoim życiem codziennym. Nie ulega wątpliwości, że dorobek
intelektualny personalistów, dla których fakt religijny stanowił centrum
ich życia i myśli, wśród których można wymienić Karola Wojtyłę, Edith
Stein, Juliána Maríasa, Emmanuela Mounier, Hansa Urs von Balthasara,
Viktora Frankla, Gabriela Marcela czy Józefa Tischnera, może stanowić
źródło inspiracji i nieocenioną pomoc w przezwyciężeniu zarysowanych
powyżej problemów. Wypada wyrazić nadzieję, że kongres personalistów
w Madrycie przyczyni się zgodnie z zamiarem jego organizatorów do
opracowania odpowiednich strategii kulturalnych oraz doboru takich
TEOLOGIA_15_2010.indb 205
2011-04-05 15:02:40
206
Ks. Witold Dorsz
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
środków symbolicznych, które dopomogą w skuteczniejszym przekazie
orędzia chrześcijańskiego we współczesnych okolicznościach kulturowych.
Podczas kongresu zapadła decyzja, że następny zjazd Hiszpańskiego
Stowarzyszenia Personalistów (AEP) odbędzie się wyjątkowo w lecie
2011 roku w Ameryce Południowej, w Gwatemali i będzie poświęcony
tematowi: „Personalizm i psychologia”.
TEOLOGIA_15_2010.indb 206
2011-04-05 15:02:40