docEY-20-009_A4 biuletyn audyt v8.indd - EY
download 
Reklamacja Transkrypt
EY-20-009_A4 biuletyn audyt v8.indd - EY
ERNST & YOUNG A U DY T I D O R A D Z T WO G O S P O DA R C Z E www.ey.com/pl/mssf L IAS TJ O2005 PA D 2005 M Na ile wartość godziwa jest godziwa? © 2005 Ernst & Young. Wszelkie prawa zastrze˝one. Ernst & Young jest zastrze˝onym znakiem towarowym. MSSF okiem Ernst&Young Partnerzy Ernst & Young Audit sp. z o. o. Duleep Aluwihare – Partner Zarzàdzajàcy Ernst & Young w Polsce Tomasz Bieske Ewa Kowalczuk Micha∏ Rybus Tomasz Bejm Iwona Kozera Anna Sirocka Witold Czy˝ Krzysztof Kucharski Dorota Snarska - Kuman Piotr Gajek Leszek Lerch Anna Sobocka Jacek Górnik Robin Loudoun Lynda Tomkins Jacek Hryniuk Sebastian ¸yczba Ma∏gorzata Wojdat Neil Hughes David O’Connor ¸ukasz Zalicki Dominik Januszewski Piotr Piela Artur ˚wak Jim Jeejeebhoy Aleksander Poniewierski Andrzej Kowal John Robinson Członkowie Zespołu Technicznego Ernst & Young Audit Sp. z o.o. Lynda Tomkins Bernard Czajkowski Anna Kocoƒ Anna Sirocka Karol Gàsior El˝bieta Stawiarska Anna Walkowiak-Kamiƒska Beata Snarska Joanna Frykowska Katarzyna Figurska Biura Ernst & Young Warszawa [email protected] tel. 022 557 70 00 fax 022 557 70 01 Poznaƒ [email protected] tel. 061 856 29 00 fax 061 856 30 01 Kraków [email protected] tel. 012 431 12 20 fax 012 431 12 51 ¸ódê [email protected] tel. 042 684 63 53 fax 042 684 33 59 Katowice [email protected] tel. 032 760 77 00 fax 032 760 77 10 Wroc∏aw [email protected] tel. 071 375 10 00 fax 071 375 10 10 Ernst &Young to globalny lider us∏ug audytowo – doradczych. Dzia∏amy na rzecz odzyskania zaufania rynku do firm Êwiadczàcych profesjonalne us∏ugi i dbamy o jakoÊç sprawozdawczoÊci finansowej. 106 000 osób w ponad 140 krajach przestrzega zasad uczciwoÊci i profesjonalizmu w pracy dla klientów. Âwiadczymy najwy˝szej jakoÊci kompleksowe us∏ugi w ramach naszych najwa˝niejszych kompetencji – audytu, rachunkowoÊci, doradztwa podatkowego i transakcyjnego. Wyzwania MSSF Nadeszła długo oczekiwana data – rok 2005. Zacz´ła obowiàzywaç wprowadzona przez Rad´ Mi´dzynarodowych Standardów RachunkowoÊci (RMSR) „stabilna platforma” wysokiej jakoÊci Mi´dzynarodowych Standardów SprawozdawczoÊci Finansowej (MSSF). Wiele krajów na całym Êwiecie zosta∏o zobowiàzanych do przyj´cia MSSF od tego roku lub póêniej, w sposób bezpoÊredni lub poprzez dostosowanie krajowych standardów do MSSF. Wprowadzenie MSSF w skali globalnej stanowi ogromne wyzwanie dla ksi´gowych, analityków, inwestorów i audytorów. NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? Dla wielu spó∏ek przejÊcie na MSSF b´dzie mia∏o ogromne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze z powodu powa˝nego i wcià˝ rosnàcego stopnia kompleksowoÊci tych standardów, zwiàzanego w du˝ym stopniu z dà˝eniem do ujednolicenia MSSF ze standardami US GAAP. Po drugie jest to zwiàzane z faktem, i˝ w wi´kszym stopniu ni˝ jakiekolwiek standardy krajowe, nowe i znowelizowane standardy wprowadzone przez RMSR, oparte sà na modelu rachunkowoÊci k∏adàcym nacisk na rozpoznanie i wycen´ aktywów oraz zobowiàzaƒ. Dla wielu spółek zyski i kapitały własne ujęte zgodnie z MSSF będą różne i narażone na większe fluktuacje niż w przypadku stosowania standardów krajowych PodejÊcie to oparte jest na zasadzie, ˝e podmiot sprawozdawczy powinien ujàç w swoim bilansie wszelkie pozycje (i tylko te pozycje), które spe∏niajà definicje aktywów i zobowiàzaƒ oraz, ˝e przychody i koszty ujmowane sà jako odzwierciedlenie wzrostu lub spadku wartoÊci aktywów i zobowiàzaƒ. Jest to podejÊcie zgodne z Za∏o˝eniami Koncepcyjnymi RMSR, choç bilanse przygotowane na podstawie starszych (nie znowelizowanych w 2005 roku) Mi´dzynarodowych Standardów RachunkowoÊci mogà zawieraç pozycje odroczone, które nie spe∏niajà definicji aktywów i zobowiàzaƒ. Koncentracja RMSR na aktywach i zobowiàzaniach jako g∏ównych sk∏adowych sprawozdania finansowego mocno kontrastuje z „tradycyjnymi” zasadami ksi´gowymi. Do niedawna praktyka ksi´gowa oparta by∏a g∏ównie na zasadzie kosztu historycznego i koncentrowa∏a si´ na uj´ciu transakcji uwzgl´dniajàc przy tym 2 MSSF OKIEM ERNST & YOUNG trzy regu∏y: „realizacji”, wed∏ug której zyski nie by∏y uznawane dopóki nie zosta∏y zrealizowane, „wspó∏miernoÊci” – przychody by∏y rozpoznawane w tym samym czasie co koszty, oraz „ostro˝noÊci”, co sugerowa∏o element konserwatywny, ale w praktyce by∏o przez niektórych uwa˝ane za Êrodek umo˝liwiajàcy spó∏kom poprawianie wyników poprzez tworzenie ukrytych lub nadmiernych rezerw. U∏omnoÊç zasady kosztu historycznego oraz transakcyjne podejÊcie do ujmowania – w szczególnoÊci – instrumentów pochodnych (które nie majà kosztu poczàtkowego albo jest on niewielki, ale mogà nara˝aç spó∏ki na znaczne ryzyko finansowe) i utraty wartoÊci aktywów, zach´ci∏y podmioty stanowiàce o standardach do wprowadzenia modelu opartego na aktywach i zobowiàzaniach i oparcia ich wyceny na „wartoÊci godziwej”. Dla wielu spó∏ek zyski i kapita∏y w∏asne uj´te zgodnie z MSSF b´dà ró˝ne i nara˝one na wi´ksze fluktuacje ni˝ w przypadku stosowania standardów krajowych. W niniejszym opracowaniu omówiono szereg implikacji przejÊcia na MSSF i niektóre dzia∏ania, które zdaniem Ernst & Young nale˝y podjàç chcàc zagwarantowaç, ˝e inwestorzy i inni odbiorcy sprawozdaƒ finansowych nie zostanà wprowadzeni w b∏àd przy ocenie przydatnych informacji uj´tych w sprawozdaniu finansowym przygotowanym zgodnie z MSSF. PodejÊcie RMSR do sprawozdawczoÊci finansowej oparte na wartoÊci godziwej Choç ju˝ samo przejÊcie na MSSF jest dla sprawozdawczoÊci finansowej du˝ym wyzwaniem, istniejà jeszcze inne, nierzadko wa˝niejsze kwestie, jakie wyniknà z przyj´cia MSSF. Dotyczà one zasady wyceny aktywów i zobowiàzaƒ, które RMSR przyj´ła w wielu nowych standardach. Do dotychczas stosowanych zasad wyceny RMSR wprowadziła koncepcj´ „wartoÊci godziwej” jako podstawowej miary wyceny aktywów i zobowiàzaƒ. W rezultacie znaczna cz´Êç aktywów i zobowiàzaƒ zostanie uj´ta w bilansie według „wartoÊci godziwej”. Dotyczy to na przykład: aktywów programów emerytalnych, instrumentów pochodnych, niektórych aktywów finansowych, zobowiàzaƒ finansowych przeznaczonych do obrotu, rzeczowych aktywów trwałych wartoÊci niematerialnych nabytych w ramach połàczenia jednostek gospodarczych, skorygowanych o odpis z tytułu utraty wartoÊci lub przeszacowanych, aktywów przeznaczonych do zbycia, zobowiàzaƒ z tytułu płatnoÊci w akcjach, nieruchomoÊci inwestycyjnych, rezerw i aktywów biologicznych. RMSR broni konceptu „wartoÊci godziwej” odnoszàc si´ do jego zasadnoÊci. Rada uwa˝a, ˝e „wartoÊç godziwa” to najbardziej odpowiednia podstawa wyceny. Oznacza to, ˝e sprawozdawczoÊç finansowa, zgodnie z MSSF, to proces, na który w znacznym stopniu składajà si´: rozpoznanie aktywów i zobowiàzaƒ, ich poczàtkowa wycena (według wartoÊci godziwej), przeszacowania (ponownie, w znacznym stopniu według wartoÊci godziwej) oraz usuwanie ich ze sprawozdania. RMSR uważa, że „wartość godziwa” to najbardziej odpowiednia podstawa wyceny Takie podejÊcie jest zasadne jedynie wówczas, gdy poj´cie „wartoÊci godziwej” jest jasne i jednoznaczne oraz gdy wartoÊç godziwà aktywów 3 NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? lub zobowiàzaƒ daje si´ w du˝ym stopniu wiarygodnie okreÊliç. Dopiero wtedy wartoÊç godziwa mo˝e byç uznana za podstawowà baz´ wyceny aktywów i zobowiàzaƒ. Kryteria te sà istotne ze wzgl´du na to, ˝e RMSR uwa˝a, i˝ wszystkie zmiany wartoÊci godziwej pomi´dzy bilansem poczàtku i koƒca okresu (z wyjàtkiem transakcji z udziałowcami) nale˝y uznaç za cz´Êç wyników z działalnoÊci spółki (cz´Êç tzw. „comprehensive income” czyli zestawienia zysków i strat) i w rezultacie zmiany wartoÊci godziwej przekładajà si´ bezpoÊrednio na zyski oraz straty spółki. Przyjęcie wartości godziwej jako podstawowej bazy wyceny powinno zostać zweryfikowane pod kątem czterech cech, które określiła sama RMSR, a które powodują, że sprawozdania finansowe są przydatne dla użytkowników. Są to: jasność, istotność przekazywanych informacji, wiarygodność i porównywalność 4 Naszym zdaniem przyj´cie wartoÊci godziwej jako podstawowej bazy wyceny powinno zostaç zweryfikowane pod kàtem czterech cech, które okreÊliła sama RMSR, a które powodujà, ˝e sprawozdania finansowe sà przydatne dla u˝ytkowników. Sà to: zrozumia∏oÊç, przydatnoÊç przekazywanych informacji, wiarygodnoÊç i porównywalnoÊç. Zgadzamy si´, ˝e sprawozdania finansowe powinny przekazywaç przydatne informacje i powinny byç wiarygodne (któ˝ mógłby si´ nie zgodziç?), ale okreÊlenia te przytaczane sà obecnie w literaturze w taki sposób, ˝e mogà wprowadziç odbiorc´ w błàd. Naszym zdaniem wiarygodnoÊç jest niezb´dnym warunkiem, który informacja musi najpierw spełniç, aby mo˝na było dalej rozwa˝aç jej przydatnoÊç. Dlatego uwa˝amy, ˝e trzeba odpowiednio podkreÊlaç wag´ wiarygodnoÊci w przypadku wyceny do wartoÊci godziwej, jeÊli brak jest mo˝liwych do zaobserwowania cen rynkowych. Jest to naszym zdaniem zagadnienie MSSF OKIEM ERNST & YOUNG na tyle wa˝ne, ˝e nale˝y znaleêç sposób na poddanie modelu wartoÊci godziwej promowanego przez RMSR dokładnej analizie i debacie, które dotychczas nie miały miejsca. W szczególnoÊci, RMSR powinna dokładnie wyjaÊniç w standardach kryteria zastosowane dla ustalenia nadrz´dnoÊci istotnoÊci nad wiarygodnoÊcià (lub odwrotnie) przy ustanawianiu obowiàzku wyceny pozycji w sprawozdaniu finansowym według wartoÊci godziwej. RMSR powinna równie˝ wyjaÊniç dlaczego wycena na relatywnie niskim poziomie wiarygodnoÊci uwa˝ana jest mimo wszystko za wystarczajàco wiarygodnà, aby stosowaç jà dla potrzeb sprawozdawczoÊci finansowej. Te objaÊnienia powinny równie˝ okreÊliç charakter i zakres ujawnieƒ w tym zakresie. Ogólnie mówiàc im ni˝sza jest wiarygodnoÊç wartoÊci podanej w sprawozdaniu finansowym, tym wi´ksza potrzeba, by sprawozdanie finansowe wyjaÊniało podstaw´ obliczenia. I to łàcznie z przyj´tymi zało˝eniami, podstawà wyboru takich zało˝eƒ i wpływem, jaki na sprawozdanie finansowe miałyby ich zmiany. Problem z wartoÊcià godziwà „WartoÊç godziwa” to w j´zyku polskim niezwykle mocne okreÊlenie. PodÊwiadomie nakazuje odnieÊç si´ do prawdziwej, rzeczywistej wartoÊci, która jest powszechnie uznawana i popierana. Kojarzy si´ z prawdà i uczciwoÊcià. Jakie˝ zatem argumenty ktokolwiek móg∏by mieç przeciwko ujmowaniu w sprawozdaniu finansowym aktywów i zobowiàzaƒ wed∏ug ich „wartoÊci godziwej”? Na pierwszy rzut oka sensowne i odpowiednie wydaje si´ przyj´cie „wartoÊci godziwej” jako podstawowej bazy wyceny. Problem polega na tym, ˝e podmioty uchwalajàce standardy u˝ywajà czasami zwrotu „wartoÊç godziwa” w sposób, który nie przek∏ada si´ bezpoÊrednio na zrozumia∏à sprawozdawczoÊç finansowà. Oto przyk∏ad: coraz cz´Êciej wymaga si´, aby spó∏ki wycenia∏y aktywa i zobowiàzania wed∏ug „wartoÊci godziwej”. Definicja wartoÊci godziwej podawana w standardach przez RMSR oznacza w praktyce wartoÊç rynkowà. Zresztà Rada cz´sto u˝ywa zwrotu „mark-to-market”, czyli „odniesienie do ceny rynkowej” jako synonimu „wartoÊci godziwej”. Tam, gdzie aktywa i zobowiàzania podlegajà wymianie handlowej na wolnym rynku, mo˝na ∏atwo okreÊliç wartoÊç godziwà i wykorzystaç jà w sprawozdaniu finansowym. B´dzie ona te˝ zrozumia∏a dla odbiorców sprawozdaƒ. Jednak w przypadku wielu aktywów i zobowiàzaƒ, które powinny byç wyceniane wed∏ug wartoÊci godziwej, wartoÊci rynkowej po prostu nie ma. Podmioty uchwalajàce standardy próbujà rozwiàzaç ten problem proponujàc zastosowanie alternatywnych metod matematycznych w celu okreÊlenia hipotetycznej wartoÊci rynkowej jako „wartoÊci godziwej”. Mo˝na to przedstawiç w nast´pujàcej „hierarchii wartoÊci godziwej”, która zosta∏a przygotowana przez amerykaƒskà rad´ RSRF (ang. FASB) i zosta∏a przyj´ta przez RMSR. OkreÊla ona priorytety, którymi spó∏ki powinny si´ kierowaç przy okreÊlaniu wartoÊci godziwej: ��������������������������������������������� ���������������������������������������������� ������������� ������������� ��������������� ��������� �������������������������� ������������������� ���������������������������� ������������������������������ ������������ �������������������������� ��������������������������������� ��������� ��������� �������������������������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������� 5 NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? W praktyce dzia∏a to tak, ˝e na Poziomie 3 dla wielu aktywów i zobowiàzaƒ konieczna b´dzie subiektywna ocena wartoÊci godziwej. „Wartość godziwa” zostanie określona w wyniku próby odgadnięcia, jaka byłaby wartość rynkowa, gdyby istniał rynek „Wartość godziwa” wyliczana z wykorzystaniem modelu to prognoza, a nie wynik obserwacji B´dzie to dotyczyç wartoÊci niematerialnych nabytych w drodze po∏àczenia jednostek gospodarczych, papierów wartoÊciowych nie notowanych na gie∏dzie lub notowanych na rynkach o niskiej p∏ynnoÊci, wielu nietypowych instrumentów pochodnych, kosztów programów emerytalnych, rezerw, p∏atnoÊci w akcjach, przeszacowania aktywów i odpisów z tytu∏u utraty wartoÊci oraz aktywów biologicznych w fazie wzrostu. We wszystkich tych przypadkach „wartoÊç godziwa” zostanie okreÊlona w wyniku próby odgadni´cia, jaka by∏aby wartoÊç rynkowa, gdyby istnia∏ rynek. Cz´sto b´dzie to oparte na za∏o˝eniach dokonanych przez mened˝erów, a dotyczàcych przysz∏oÊci oraz b´dzie polegaç na zastosowaniu któregoÊ z modeli wyceny. Uwa˝amy, ˝e nieodpowiednie jest nazywanie „wartoÊcià godziwà” w ten sposób obliczonych kwot. Nie chodzi tu wy∏àcznie o semantyk´ – zwrot „wartoÊç godziwa” implikuje istnienie aktywnego i p∏ynnego rynku z dobrze poinformowanymi nabywcami i sprzedawcami oraz przejrzystymi transakcjami. Nie spe∏niajà tego za∏o˝enia wartoÊci wyliczone przy przyj´ciu istnienia hipotetycznych rynków, z hipotetycznymi nabywcami i sprzedawcami. Nawet w sytuacjach, w których ceny papierów wartoÊciowych ustalane sà przez tzw. market-makerów, „wartoÊci godziwe” okreÊlane 6 MSSF OKIEM ERNST & YOUNG w odniesieniu do tych cen nie sà rzeczywistymi cenami rynkowymi, poniewa˝ cz´sto nie sà wyznaczane w ramach przejrzystych transakcji lub w wyniku faktycznego popytu na rynku. Zasadnicze pytanie brzmi – czy obliczone hipotetyczne wartoÊci sà wystarczajàco zrozumia∏e, wiarygodne, przydatne i porównywalne, aby mo˝na je by∏o wykorzystaç w sprawozdaniu finansowym? Czy odbiorcy sprawozdaƒ zrozumiejà na ile hipotetyczne i subiektywne mogà byç pewne „wartoÊci godziwe”? Czy wyliczenia nie mogàce podlegaç niezale˝nej weryfikacji mogà byç uwa˝ane za wiarygodne? I w koƒcu – czy informacje, które nie sà wiarygodne, mo˝na w sprawozdawczoÊci finansowej uznaç za odpowiednie i wa˝ne? W jaki sposób w rzeczywistoÊci ustalane sà wartoÊci godziwe w kalkulacji wykorzystujàcej modele wyceny? „WartoÊç godziwa” wyliczana z wykorzystaniem modelu to prognoza, a nie wynik obserwacji. Czasami w nieuzasadnienie wysokim stopniu jest ona oparta na wewn´trznych za∏o˝eniach i osàdach dotyczàcych przysz∏oÊci. Proces wyceny polega na czysto teoretycznym wyznaczaniu hipotetycznych rynków, na których obecni sà hipotetyczni nabywcy i sprzedawcy, których poziom wiedzy i zainteresowania okreÊlonym sk∏adnikiem aktywów przyjmuje si´ za równy poziomowi reprezentowanemu przez podmiot sprawozdawczy. Przy wyznaczaniu hipotetycznej wartoÊci godziwej sk∏adnika aktywów punktem wyjÊcia jest okreÊlenie przewidywaƒ mened˝erów co do przysz∏ej sytuacji spó∏ki i sposobu wykorzystania aktywów. Dane te sà podstawà (jeszcze nie kompletnà) do kalkulacji z u˝yciem modeli matematycznych. Wyliczenie hipotetycznej ceny rynkowej musi tak˝e braç pod uwag´ przewidywania mened˝erów dotyczàce wielu innych zmiennych, takich jak popyt, stopy procentowe, kursy wymiany, tempo wzrostu gospodarczego, skutki dzia∏ania konkurencji – wszystkie te elementy wp∏ywajà na obliczenie „wartoÊci godziwej” przeprowadzanej z u˝yciem modelu. niewielkich zmian w za∏o˝eniach i przewidywaniach. Jest to element rzadko omawiany i nie rozumiany. Wyraênie widaç to w wyliczonej „wartoÊci godziwej” obcià˝enia ujmowanego w rachunku zysków i strat, zgodnie z wymaganiem standardu MSSF 2 P∏atnoÊci w formie akcji w∏asnych. Wykorzystano tu szereg zmiennych, które okreÊlono za pomocà kilku, w równym stopniu wiarygodnych sposobów. Dlaczego wartoÊç godziwa obliczona za pomocà modelu matematycznego mo˝e nie byç wiarygodna i odpowiednia? To oczywiste, ˝e prognozy, niezale˝nie od tego czy dokonujà ich mened˝erowie, rzeczoznawcy czy ekonomiÊci – pozostajà tylko prognozami. Sà one z za∏o˝enia subiektywne i odzwierciedlajà opinie okreÊlonej grupy, a nie ca∏ego rynku. Nale˝y je zweryfikowaç w kontekÊcie wymogów Za∏o˝eƒ Koncepcyjnych RMSR, w których stwierdzono, ˝e „aby informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym by∏y wiarygodne, muszà byç neutralne, czyli wolne od subiektywnego osàdu”. Modele matematyczne wymaganego typu mogà daç zupe∏nie ró˝ne rezultaty po wprowadzeniu 7 NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? WartoÊci bazowe uj´te w Tabeli pochodzà z rzeczywistego formularza 20-F, z∏o˝onego w amerykaƒskiej Komisji Papierów WartoÊciowych przez cztery podmioty zagraniczne z siedzibà w krajach Unii Europejskiej. Kolumny z wartoÊciami dla przypadku 1, 2 i 3 zawierajà przeliczone dane bazowe, zmodyfikowane w akceptowanych granicach, aby wprowadziç je do modelu. Tabela: Dane dotyczące opcji na akcje własne: Źródło danych 20-F Dane bazowe Przypadek 1 Przypadek 2 Przypadek 3 Prawdziwa spółka 1 w tys. EURO w tys. EURO w tys. EURO w tys. EURO Zysk 1 070 000 1 070 000 1 070 000 1 070 000 Koszt opcji / przeliczone obcià˝enie 205 000 89 920 153 550 195 149 Koszt opcji jako % zysku 19% 8% 14% 18% Zró˝nicowanie wyników jako % bazowego kosztu opcji 56% Zró˝nicowanie wyników jako % zysku 11% Prawdziwa spółka 2 w mln GBP w mln GBP w mln GBP w mln GBP Zysk 4 500 4 500 4 500 4 500 Koszt opcji / przeliczone obcià˝enie 380 47 443 479 Koszt opcji jako % zysku 8% 1% 10% 11% Zró˝nicowanie wyników jako % bazowego kosztu opcji 114% Zró˝nicowanie wyników jako % zysku 10% Prawdziwa spółka 3 w mln EURO w mln EURO w mln EURO w mln EURO Zysk 1000 1000 1000 1000 Koszt opcji / przeliczone obcià˝enie 60 28 64 79 Koszt opcji jako % zysku 6% 3% 6% 8% Zró˝nicowanie wyników jako % bazowego kosztu opcji 85% Zró˝nicowanie wyników jako % zysku 5% Prawdziwa spółka 4 w tys. GBP w tys. GBP w tys. GBP w tys. GBP Zysk 13 000 13 000 13 000 13 000 Koszt opcji / przeliczone obcià˝enie 15 900 5 142 8 632 20 202 Koszt opcji jako % zysku 122% 40% 66% 155% Zró˝nicowanie wyników jako % bazowego kosztu opcji 95% Zró˝nicowanie wyników jako % zysku 116% Jaki to ma wp∏yw na sprawozdawczoÊç finansowà? ChcielibyÊmy podkreÊliç, ˝e Ernst & Young popiera uj´cie opcji na akcje w rachunku zysków i strat. Celem niniejszej analizy jest jedynie zilustrowanie ró˝norodnoÊci wyników, jaka mo˝e mieç miejsce, 8 MSSF OKIEM ERNST & YOUNG gdy wartoÊç godziwa wyliczana jest na podstawie modeli matematycznych, przy czym ka˝da otrzymana wartoÊç mieÊci si´ w zakresie akceptowanym w sprawozdawczoÊci finansowej. Naszym zdaniem obliczenie wartoÊci godziwej mo˝na uznaç za wiarygodne jedynie wówczas, gdy otrzymane wyniki nie ró˝nià si´ od siebie w sposób istotny. Innymi s∏owy zmienna lub wartoÊç statystyczna jest wiarygodna, jeÊli jej wartoÊç mo˝na wyznaczyç na tym samym poziomie powtarzajàc kalkulacje. W tym przypadku sytuacja wyglàda jednak inaczej i uwa˝amy, ˝e nadal b´dzie wyglàda∏a tak samo êle w przypadku wyliczenia wartoÊci zobowiàzaƒ emerytalnych, wartoÊci niematerialnych przy po∏àczeniu jednostek gospodarczych, odpisu z tytu∏u utraty wartoÊci aktywów i instrumentów finansowych, dla których nie istnieje aktywny rynek. Jak wynika jasno z Tabeli, wyliczona „wartoÊç godziwa” tego samego elementu dla jednej spó∏ki mo˝e si´ istotnie wahaç. Informacje te wyraênie odzwierciedlajà ryzyko niespe∏nienia kryterium przydatnoÊci, wiarygodnoÊci i porównywalnoÊci sprawozdaƒ finansowych zawierajàcych obliczone, hipotetyczne „wartoÊci godziwe”, nie oparte na danych rynkowych. Jak wskazujà powy˝sze obliczenia, koszty i przychody przedstawione w rachunku zysków i strat w dowolnym roku, oparte na zmianie skalkulowanej wartoÊci godziwej, mogà si´ istotnie wahaç, zale˝nie od za∏o˝eƒ przyj´tych przy stosowaniu modelu. Ponadto, naszym zdaniem, brak jest ÊwiadomoÊci, ˝e wartoÊci godziwe wyliczane za pomocà modelu bezpoÊrednio wp∏ywajà na poziom zysku i kapita∏u w∏asnego, nawet jeÊli nie majà zwiàzku (albo majà niewielki) z przep∏ywami Êrodków pieni´˝nych. Uj´cie niezrealizowanych zysków mo˝e dziwiç i wprowadzaç w b∏àd, zw∏aszcza gdy skutkuje wycenami, które ka˝dego roku znacznie si´ mi´dzy sobà ró˝nià. PrzydatnoÊç i wiarygodnoÊç to kluczowe za∏o˝enia w podejÊciu RMSR do sprawozdawczoÊci finansowej. Jednak to w∏aÊnie one mogà zostaç wypaczone przez niedok∏adnoÊç modeli obliczajàcych „wartoÊç godziwà”. Pomimo cz´stego braku wiarygodnoÊci wàtpliwego wed∏ug opinii niektórych narz´dzia zast´pujàcego rzeczywiste transakcje rynkowe, wszelkie zmiany obliczonych za ich pomocà „wartoÊci godziwych” pomi´dzy bilansami otwarcia i zamkni´cia sà cz´Êcià wyników finansowych spó∏ki. Zatem efekty zmian wartoÊci godziwych przek∏adajà si´ bezpoÊrednio na zyski i straty spó∏ki. Obliczenie wartości godziwej można uznać za wiarygodne jedynie wówczas, gdy otrzymane wyniki nie różnią się od siebie w sposób istotny Oznacza to, ˝e jeÊli sk∏adnik aktywów ma byç uj´ty wed∏ug wartoÊci obliczonej za pomocà matematycznego modelu hipotetycznego rynku – mo˝e to dotyczyç na przyk∏ad nie notowanych papierów wartoÊciowych – istnieje ryzyko, ˝e spekulacyjny, oczekiwany przysz∏y przychód mo˝e zostaç u˝yty jako argument do wyceny sk∏adnika aktywów po cenie wy˝szej ni˝ jego wartoÊç ksi´gowa. To z kolei spowodowa∏oby rozpoznanie w sprawozdaniu finansowym spekulacyjnego zysku. Oznacza to tak˝e, ˝e znaczna cz´Êç zysku uj´tego w sprawozdaniu spó∏ki mo˝e pochodziç z podwy˝szenia wartoÊci ksi´gowej netto majàtku spó∏ki, a nie z wyników rzeczywistych transakcji. Jest to ryzyko zarówno dla podmiotów przygotowujàcych sprawozdania, jak i dla inwestorów. Uwa˝amy te˝, ˝e oprócz wàtpliwoÊci co do wiarygodnoÊci i przydatnoÊci 9 NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? sprawozdaƒ finansowych przygotowanych na takiej podstawie, równie˝ zrozumia∏oÊç – czyli wed∏ug RSMR jedna z czterech podstawowych cech sprawozdaƒ finansowych – wydaje si´ w takim przypadku wàtpliwa, skoro nie jest jasne w jaki sposób osiàgni´to dane wyniki. RMSR położyła zbyt duży nacisk na „istotność (znaczenie)” informacji i poświęciła zbyt mało uwagi innym cechom, w szczególności wiarygodności i jasności 10 Tego typu wàtpliwoÊci wyra˝ane sà tak˝e przez inne podmioty. 22 listopada 2004 roku na 13 Centralnej Konferencji Bankowej w Londynie Sir Andrew Large, wicegubernator Banku Anglii, zwróci∏ uwag´ na szereg kwestii w ramach regulacji, zwiàzanych z wykorzystaniem, w przypadku instrumentów finansowych, wartoÊci godziwych nie opartych na cenach rynkowych. Powiedzia∏ mi´dzy innymi: „Po pierwsze, pojawia si´ pytanie, w jaki sposób uzyskaç wiarygodne wartoÊci godziwe dla instrumentów, które nie sà notowane, nawet w sposób poÊredni, na umiarkowanie rozwini´tym i p∏ynnym rynku. Mo˝na tu wykorzystaç wyceny z wykorzystaniem modeli, ale nie muszà byç one podobne do faktycznych cen transakcyjnych na prawdziwym rynku. Problemy, z jakimi si´ tu spotykamy obejmujà konceptualnà podstaw´ wyceny („model”), uzyskanie odpowiednich danych wejÊciowych oraz potrzeb´ unikni´cia niewolniczej zgodnoÊci z modelem, która mo˝e w niektórych warunkach daç b∏´dne wyniki. Innymi s∏owy – w jaki sposób i do jakiego stopnia ludzka ocena mo˝e zostaç wykorzystana do zmiany takiego modelu? Po drugie, pojawia si´ pytanie o ekonomiczne znaczenie MSSF OKIEM ERNST & YOUNG niezrealizowanych zysków i strat – w szczególnoÊci jeÊli nie mogà byç zrealizowane natychmiast. Na przyk∏ad, na ile informacja o zmianach wartoÊci godziwej kredytów bankowych podaje przydatne treÊci ekonomiczne, i na ile nale˝y jà ostro˝nie interpretowaç. W wielu przypadkach zysku nie mo˝na zrealizowaç „z góry”, bioràc pod uwag brak aktualnie rozwini´tego rynku wtórnego dla kredytów bankowych – nawet jeÊli w tym zakresie zwi´ksza si´ iloÊç dost´pnych instrumentów (sekurytyzacja).” Andrew Large wyrazi∏ tak˝e wàtpliwoÊci, ˝e „W tym obszarze potencjalnie wzros∏o ryzyko braku przejrzystoÊci, zatem bezwzgl´dnie nale˝y zagwarantowaç, ˝e standardy sà jasne i uwzgl´dniajà prawdziwà treÊç ekonomicznà. Jest to wa˝ne dla ró˝nych uczestników rynku oraz dla ogólnej stabilnoÊci finansowej.” Rosnàce wykorzystywanie wartoÊci godziwych przez RMSR wyraênie wywo∏uje wàtpliwoÊci nie tylko w naszych oczach, ale tak˝e wÊród regulatorów rynku. Propozycje dalszych dzia∏aƒ Jak zatem pokonaç u∏omnoÊci modelu wyceny wg wartoÊci godziwej? Powrót do starych praktyk wykorzystania kosztu historycznego by∏by krokiem wstecz i oczywiÊcie nie sugerujemy tego rozwiàzania. Nie mo˝na jednak pozostawiç obecnej sytuacji bez zmian. Odpowiedê zwiàzana jest po cz´Êci z koncepcjà nadzoru nad sprawozdawczoÊcià finansowà i podj´ciem dzia∏ania w celu zagwarantowania, ˝e wszelkie osoby zaanga˝owane w proces sprawozdawczoÊci finansowej post´pujà zgodnie z ustalonymi zasadami. Dobry nadzór nad sprawozdawczoÊcià finansowà wymaga ustalenia, stosowania, kontrolowania, interpretowania i dostosowywania standardów rachunkowoÊci w sposób przek∏adajàcy si´ na wysokà jakoÊç sprawozdawczoÊci finansowej umo˝liwiajàcà efektywne dzia∏anie rynku. Nadzór nad sprawozdawczoÊcià finansowà b´dzie efektywny jedynie wówczas, gdy podczas opracowywania standardów rachunkowoÊci odpowiednià wag´ b´dzie si´ przyk∏adaç do wszystkich czterech cech, dzi´ki którym informacje w sprawozdaniach finansowych sà przydatne dla u˝ytkowników. Te cechy to zrozumiałoÊç, przydatnoÊç, wiarygodnoÊç i porównywalnoÊç. Obawiamy si´, ˝e RMSR po∏o˝y∏a zbyt du˝y nacisk na przydatnoÊç informacji i poÊwi´ci∏a zbyt ma∏o uwagi innym cechom, w szczególnoÊci wiarygodnoÊci i zrozumia∏oÊci. Naszym zdaniem doprowadzi∏o to do powstania standardów rachunkowoÊci wymagajàcych wyliczeƒ, którym cz´sto brak wiarygodnoÊci. Nie poÊwi´cono wystarczajàcej uwagi uÊwiadamianiu u˝ytkowników sprawozdaƒ finansowych na czym polega ten brak wiarygodnoÊci. RachunkowoÊç to dziedzina kszta∏towana pewnymi wymaganiami spo∏ecznymi, a nie nauka Êcis∏a. Poniewa˝ zawiera ona zasady obliczeƒ, panuje przeÊwiadczenie, ˝e procedury stanowione przez podmioty uchwalajàce standardy, to zasady matematyczne, gdzie istnieje tylko jedna poprawna odpowiedê, którà z definicji nale˝y przyjàç dla sprawozdaƒ finansowych ka˝dej spó∏ki. W rzeczywistoÊci sprawozdawczoÊç finansowa to zagadnienie wymagajàce ostro˝nego osàdu w ramach ogólnie rozumianych zasad i konwencji. Nadzór nad sprawozdawczoÊcià finansowà wymaga zrozumienia, ˝e koncepcja „prawdziwej i uczciwej” informacji odnosi si´ 11 NA I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? Użytkownicy sprawozdań finansowych będą potrzebowali jasnego wyróżnienia wartości obiektywnych i subiektywnych, zrealizowanych zysków i strat, zysków i strat opartych na rzeczywistych cenach rynkowych oraz zysków i strat opartych na hipotetycznych wyliczeniach Odpowiedź leży być może w powrocie do rzeczywistości i w ograniczeniu stosowania modelu wyceny wg wartości godziwej do tych aktywów i zobowiązań, dla których istnieją rzeczywiste i możliwe do określenia wartości rynkowe 12 do sprawozdania finansowego jako ca∏oÊci i niekoniecznie wyp∏ywa z mechanicznego zachowania zgodnoÊci z zasadami dotyczàcymi okreÊlonych obszarów. Generalnie przyjmuje si´, ˝e g∏ównym celem sprawozdawczoÊci finansowej jest dostarczenie u˝ytkownikom przydatnych, wiarygodnych i zrozumia∏ych informacji, w celu umo˝liwienia im podj´cia racjonalnych decyzji dotyczàcych podmiotu sprawozdawczego. Dlatego u˝ytkownicy potrzebujà sprawozdaƒ finansowych o przewidywalnych wartoÊciach, oferujàcych mocnà podstaw´ dla procesów decyzyjnych – a to oznacza zupe∏nie co innego ni˝ dostarczanie sprawozdaƒ finansowych sprawiajàcych wra˝enie, jakby same by∏y przewidywaniami. Na tym polega sedno naszych wàtpliwoÊci dotyczàcych okreÊlania wartoÊci godziwej w ramach Poziomu 3 hierarchii jej ustalania: wartoÊci godziwe wyliczone matematycznie, w oparciu o przewidywania mened˝erów, nie sà wartoÊciami godziwymi w powszechnie rozumianym znaczeniu tego zwrotu. Korzystanie z tak wyliczonych wartoÊci budzi wiele wàtpliwoÊci dotyczàcych wiarygodnoÊci i zrozumiałoÊci informacji. Naszym zdaniem autorzy standardów powinni tworzyç przepisy, na podstawie których mo˝na b´dzie wypracowaç praktyk´ sporzàdzania sprawozdaƒ finansowych oferujàcych rynkom finansowym w pe∏ni przejrzyste, solidne i obiektywne platformy informacyjne, na podstawie których mo˝na przewidywaç przysz∏e M N AS SI LFE OWA K I RT E MO E ÊçR G NO S TD& Z IY WA O UJ N E SGT zachowania firm. JednoczeÊnie sprawozdania nie b´dà sugerowaç, jakie powinny byç te przewidywania. Âcie˝ka wybrana przez autorów standardów jest dzisiaj przyczynà istotnych wahaƒ wartoÊci w bilansach i rachunkach zysków i strat. W rezultacie u˝ytkownicy sprawozdaƒ finansowych b´dà potrzebowali jasnego wyró˝nienia wartoÊci obiektywnych i subiektywnych, zrealizowanych zysków i strat, zysków i strat opartych na faktycznych cenach rynkowych oraz zysków i strat opartych na wyliczeniach hipotetycznych. W miar´ jak koncepcja sprawozdania finansowego staje si´ coraz bardziej rozbudowana, wymagane jest surowsze podejÊcie do nadzoru nad sprawozdawczoÊcià finansowà. W ten sposób b´dzie mo˝na zagwarantowaç, ˝e poziom kompleksowoÊci (oraz zwiàzane z nim zalety i wady) nie b´dzie przyczynà wprowadzania inwestorów w b∏àd przy ocenie prawdziwej sytuacji podmiotu gospodarczego. Tego typu, bardziej formalne podejÊcie jest wymagane, poniewa˝ rozbie˝noÊç pomi´dzy oczekiwaniami a rzeczywistoÊcià w odniesieniu do celu, charakteru i znaczenia sprawozdaƒ finansowych pozostaje wa˝nym problemem w kontekÊcie efektywnego dzia∏ania rynków kapita∏owych i ogólnej wiarygodnoÊci sprawozdaƒ finansowych. Niebezpieczeƒstwo polega na tym, ˝e poprzez promowanie „przydatnoÊci” ponad wiarygodnoÊcià i zrozumia∏oÊcià, standardy MSSF raczej zwi´kszajà te rozbie˝noÊci, zamiast je niwelowaç. W zwiàzku z tym uwa˝amy, ˝e autorzy standardów stajà przed pewnym G O D Z I WA ? L I S T O PA D 2005 dylematem: jak kontynuowaç promowanie wyznaczania wartoÊci godziwej aktywów i zobowiàzaƒ za pomocà modeli matematycznych i jednoczeÊnie wydawaç standardy, których wynikiem b´dzie sprawozdanie finansowe umo˝liwiajàce inwestorom ocen´ pracy mened˝erów i wartoÊci przedsi´biorstwa oraz podejmowanie trafnych decyzji inwestycyjnych? Odpowiedê le˝y byç mo˝e w powrocie do rzeczywistoÊci i w ograniczeniu stosowania modelu wyceny wg wartoÊci godziwej do tych aktywów i zobowiàzaƒ, dla których istniejà rzeczywiste i mo˝liwe do okreÊlenia wartoÊci rynkowe. Tam, gdzie wiarygodne wartoÊci rynkowe nie istniejà, zakresy potencjalnie mo˝liwych wartoÊci godziwych (wraz z za∏o˝eniami i analizà zmiennoÊci) mog∏yby byç prezentowane w formie noty objaÊniajàcej w sprawozdaniu finansowym. Naszym zdaniem RMSR ma obowiàzek ÊciÊle okreÊliç granice pomi´dzy wiarygodnà wartoÊcià godziwà, którà mo˝na zastosowaç w sprawozdaniu finansowym, a potencjalnie mo˝liwà wartoÊcià godziwà, o której informacja powinna znaleêç si´ w informacji dodatkowej. Wtedy nale˝a∏oby podaç jej mo˝liwe wartoÊci (zakres) wraz z analizà zmiennoÊci. Nie jest to trudne rozwiàzanie, ale jak dotychczas RMSR postanowi∏a go nie stosowaç. Wykorzystanie wyceny w/g wartoÊci godziwej w sprawozdaniu finansowym to balansowanie pomi´dzy wiarygodnymi i zrozumia∏ymi informacjami a informacjami, które mogà wprowadziç inwestora w b∏àd. Praktycznie rzecz bioràc, celem sprawozdawczoÊci finansowej jest przekazywanie informacji przydatnej przy podejmowaniu decyzji – zarówno przez mened˝erów samej spó∏ki, jak i przez inwestorów. Dobrze by by∏o, aby inwestorzy – na tyle, na ile jest to praktycznie mo˝liwe – uzyskiwali informacje pochodzàce z tych samych êróde∏ (systemów zarzàdzania), z których uzyskujà je mened˝erowie spó∏ki i przygotowywane na tej samej podstawie, co informacje wykorzystywane przez mened˝erów odpowiedzialnych za zarzàdzanie spó∏kà i weryfikacj´ jej wyników. Taka symetria informacji jest wymagana po to, by mened˝erowie mogli przekazaç inwestorom dane dotyczàce wyników spó∏ki, b´dàce nast´pnie podstawà oceny pracy mened˝erów przez inwestorów. W zwiàzku z tym wykorzystanie wartoÊci godziwej dla celów zewn´trznej sprawozdawczoÊci finansowej powinno byç równie˝ obecne w wewn´trznym systemie raportowania spó∏ki i w odpowiednich narz´dziach zarzàdczych i kontrolnych. W ten sposób wartoÊci godziwe prezentowane rynkom odzwierciedla∏yby za∏o˝enia i oceny stanowiàce podstaw´ decyzji biznesowych mened˝erów, a nie hipotetyczne i subiektywne za∏o˝enia pozbawione podstaw w faktycznych procesach zarzàdzania przedsi´biorstwem. 13 NA W serii publikacji „MSSF Okiem Ernst &Young” pragniemy przedstawić aspekty biznesowe i ekonomiczne uregulowań Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) i ich praktycznego zastosowania. I L E WA RT O Êç G O D Z I WA J E S T G O D Z I WA ? Publikacje te majà staç si´ impulsem do dyskusji pomi´dzy specjalistami i mened˝erami firm, dlatego zach´camy do dzielenia si´ z nami uwagami, reakcjami, przemyÊleniami i opiniami na temat zawartych w nich poglàdów. JeÊli zechcà Paƒstwo skontaktowaç si´ z nami w celu uzyskania wi´kszej liczby egzemplarzy niniejszego dokumentu, prosimy o przes∏anie wiadomoÊci elektronicznie na adres e-mail: [email protected] lub na adres pocztowy podany poni˝ej. Monika Kapica Ernst &Young ul. Emilii Plater 53 00-113 Warszawa NASZE PUBLIKACJE Użyteczne strony internetowe: BIULETYN Wi´cej informacji na temat MSSF oraz inne informacje na temat zasad rachunkowoÊci mi´dzynarodowej znajdziesz na stronach wymienionych poni˝ej: PSR Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce Fundacja Rozwoju Standardów Rynku Kapita∏owego Ministerstwo Finansów MSSF Rada Mi´dzynarodowych Standardów RachunkowoÊci (IASB) Mi´dzynarodowe Stowarzyszenie Ksi´gowych US GAAP Rada ds. Standardów RachunkowoÊci Finansowej w USA Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d w USA Unia Europejska Strona g∏ówna Europejska Grupa Doradcza ds. SprawozdawczoÊci Finansowej Europejska Federacja Ksi´gowych Ernst & Young Global www.ey.com Ernst & Young Polska www.ey.com/pl/mssf www.skwp.org.pl www.frsrk.pl www.mf.gov.pl Przeglàd Ksi´gowy – kwartalny biuletyn informacyjny Ernst & Young, w którym piszemy o wszystkich nowoÊciach i istotnych kwestiach z dziedziny rachunkowoÊci w obszarze Polskich Zasad RachunkowoÊci, Mi´dzynarodowych Standardów SprawozdawczoÊci Finansowej („MSSF”) i MSSF wydanych w formie rozporzàdzeƒ Komisji Europejskiej, majàcych wpływ na sprawozdawczoÊç i raportowanie przez jednostki. PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE www.iasb.org.uk www.ifac.org International GAAP 2005 – angloj´zyczny przewodnik po MSSF (w tym MSR) autorstwa ekspertów Ernst & Young. Ksià˝k´ mo˝na kupiç za poÊrednictwem strony internetowej Wydawnictwa Prawniczego LexisNexis www.LexisNexis.pl/IFRSGAAP. UWAGA: Polskie tłumaczenie International GAAP 2005 uka˝e si´ ju˝ w grudniu br. www.fasb.org www.sec.gov www.europa.eu.int www.efrag.org www.fee.be Lista kontrolna informacji podlegajàcych ujawnieniu zgodnie z MSSF – publikacja ma charakter formularza kontrolnego i sprawdzajàcego przy sporzàdzaniu sprawozdania finansowego. Jest równie˝ podsumowaniem zawartych w MSSFwymogów dotyczàcych ujawniania informacji. Good Group S.A. – co roku we współpracy ze Stowarzyszeniem Ksi´gowych w Polsce wydajemy Przykładowe sprawozdanie finansowe sporzàdzone według MSSF, które mo˝e posłu˝yç jako wzór. JUŻ WKRÓTCE MSSF – PZR – US GAAP – Porównanie Standardów – publikacja majàca pomóc w identyfikacji ró˝nic i podobieƒstw pomi´dzy ró˝nymi standardami rachunkowymi. Publikacja zawiera streszczenie wybranych najwa˝niejszych zasad rachunkowoÊci ww. standardów. Wi´kszoÊç naszych publikacji dost´pnych jest w formie elektronicznej na stronie www.ey.com/pl/mssf. Wydawnictwa cykliczne dystrybuujemy do naszych subskrybentów. Prosimy o kontakt e-mailowy [email protected] lub telefoniczny 022/ 557 71 31. 14 15
![[FR] Rachunek zysków i strat Rachunek zysków i strat na dzień](http://s2.doczz.pl/store/data/000644482_1-41234d1a32120b387ab009ace850507b-70x70.png "[FR] Rachunek zysków i strat Rachunek zysków i strat na dzień")
