docMiędzynarodowy rynek biopaliw
download 
Reklamacja Transkrypt
Międzynarodowy rynek biopaliw
temat numeru / BIOPALIWA Międzynarodowy rynek biopaliw – stan rozwoju i perspektywy Bioetanol Łukasz Chmielewski / FAPA Witold Rodkiewicz / FAPA Przełom 2009 i 2010 r. może okazać się dla branży korzystnym. GwałtownieKrzysztof spadły ceny Sałacki zbóż – głównego obok trzciny cukrowej surowca produkcyjnego na świecie Po bardzo słabych wynikach branży bioetanolu na przełomie 2008 i 2009 r. od połowy 2009 r. sektor zaczął powoli odrabiać straty. Ceny odnawialnego paliwa skoczyły w połowie 2009 r. gwałtownie do góry, sprawiając, że producenci w Brazylii i USA przestali sprzedawać poniżej kosztów produkcji. Przełom 2009 i 2010 r. może okazać się dla branży korzystnym. Gwałtownie spadły ceny zbóż – głównego obok trzciny cukrowej surowca produkcyjnego na świecie. Jednocześnie, mimo kryzysu wzrosły możliwości produkcyjne, a ropa podrożała na tyle, że produkcja bioetanolu stała się opłacalna. Kryzys z przełomu 2008 i 2009 r. najlepiej przetrwało USA, gdzie rozpoczęto budowę nowych zakładów i zwiększono produkcję. Choć produkcja w Brazylii wyraźnie wyhamowała, to i tak będzie większa niż rok wcześniej. Jednak, niekorzystne warunki pogodowe ograniczyły zbiory trzciny cukrowej i tym samym bazę surowcową, a drożejący szybko w 2009 r. cukier spowodował, że coraz więcej trzciny w Brazylii zaczęło trafiać do cukrowni zamiast do rafinerii. Wyhamowanie wzrostu produkcji i co za tym idzie także eksportu brazylijskiego bioetanolu (Brazylia jest największym dostawcą paliwa z odnawialnych źródeł do UE) może mieć korzystny wpływ na unijny sektor bioetanolu. W UE bioetanol produkuje się przede wszystkim ze zbóż – około 2/3, 20 proc. wytwarzane jest z cukru i melasy. Tanie zboże powinno być siłą napędową unijnego sektora bioetanolu. Kluczową rolę mogą odegrać także: mniejszy import, który osłabi presję cenową (brazylijski bioetanol jest najtańszy na świecie) i szybko rosnące możliwości produkcyjne w UE. Kom entar z Gdy podstawowym surowcem do produkcji biopaliw będą surowce typu – odpadowa biomasa oraz odpady, to należy spodziewać się sukcesywnego zmniejszania konkurencji biopaliw w stosunku do żywności Dr Krzysztof Biernat Koordynator Polskiej Platformy Technologicznej Biopaliw, Instytut Paliw i Energii Odnawialnej; Z-ca Dyrektora Instytutu Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Unia Europejska zdaje sobie sprawę z ewentualnych zagrożeń w zakresie możliwości negatywnego wpływu na środowisko z tytułu nadmiernego wykorzystywania biomasy jako nośnika energii oraz wpływu na podaż i ceny produktów żywnościowych. Stąd też, między innymi dla przeciwdziałania tym zagrożeniom, wprowadzona została nowa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Dyrektywa ta jest jednym z elementów tak zwanego Pakietu Klimatycznego UE, w skład którego wchodzi łącznie sześć Dyrektyw i Rozporządzeń. 22 AgroTrendy maj 2010 nr 5 Dyrektywa ta, między innymi, określa rodzaje OZE, definiuje pojecie biomasy oraz wprowadza pojęcie biopłynów obok istniejącego pojęcia biopaliw. I tak Energia ze źródeł odnawialnych oznacza energię z odnawialnych źródeł niekopalnych, a mianowicie energię wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię aerotermalną, geotermalną i hydrotermalną i energię oceanów, hydroenergię, energię pozyskiwaną z biomasy, gazu pochodzącego z wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i ze źródeł biologicznych (biogaz), Biomasa oznacza ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych temat numeru / BIOPALIWA Według wstępnych danych w 2009 r. mogły one wynieść nawet 7,7 mld l, wobec 5,8 mld l rok wcześniej. Wzrost o 1/3 możliwości produkcyjnych będzie większy od prognozowanego zwiększenia konsumpcji o 1/5. W efekcie mniejsza podaż zagranicznego biopaliwa w połączeniu z tanim, unijnym surowcem powinna zapewnić zyski branży bioetanolu i pozwolić na jej dalszy rozwój. Należy jednak pamiętać, że marża produkcyjna jest w przypadku sektora biopaliw głównym czynnikiem ekonomicznym tylko w krótkiej perspektywie. W dłuższym horyzoncie na pierwszy plan wysuwają się polityka i wynikająca z niej legislacja. Surowce przeznaczane na bioetanol Wstępne szacunki Komisji Europejskie zakładają, że dla zaspokojenia 10 proc. celu zużycia paliw odnawialnych w 2020 r. potrzeba będzie 10-12 mln ha na uprawy energetyczne. Wcześniejsze szacunki zakładały, że zapotrzebowanie na ziemię wyniesie aż 16-17 mln ha. Zmniejszenie areału to przede wszystkim oczekiwana zmiana struktury zaopatrzenia. KE oczekuje obecnie, że 75 proc. zapotrzebowania na biopaliwa zaspokoi wewnętrzny rynek. Pozostała część w postaci surowców i paliw będzie importowana. KE zakłada również, że część unijnej produkcji odnawial- nej energii będzie pochodzić z pozaspożywczych źródeł (biogaz lub biopaliwa z odpadów poubojowych, gnojowicy, śmieci, itp.). Natomiast, brytyjski związek zrzeszający sektor odnawialnej energii – REA szacuje, że UE ma potencjał do zaspokojenia 80 proc. wewnętrznego zapotrzebowania na biopaliwa. Będzie to możliwe dzięki poprawieniu plonowania o 1,5-2 proc., przy wykorzystaniu na uprawy energetyczne części ziemi, która wcześniej była poddawana przymusowemu odłogowaniu, i użyciu jako pasz podestylacyjnego suszu zbożowego. Choć w 2008 r. prawie 80 proc. zużycia biopaliw w UE stanowił biodiesel, to bioetanol ma bardzo duże możliwości rozwoju. Za potencjałem tego paliwa z odnawialnych surowców przemawia, zdaniem firmy Frontier Agriculture, choćby dużo większa baza surowcowa. W przypadku biodiesla pojawia się także problem monokultury upraw rzepaku, co może prowadzić do degradacji gleby. Dlatego też, zdaniem firmy należy więcej uwagi poświęcić uprawom pszenicy i buraków cukrowych. HANDEL Unia Europejska W I połowie 2009 r. import alkoholu etylowego do UE zmniejszył się o 25 proc. i wyniósł działów przemysłu, w tym rybołówstwa i akwakultury, a także ulegającą biodegradacji część odpadów przemysłowych i miejskich. Biopłyny oznaczają ciekłe paliwa dla celów energetycznych, innych niż w transporcie, w tym do wytwarzania energii elektrycznej oraz energii ciepła i chłodu, produkowane z biomasy, Biopaliwa oznaczają ciekłe lub gazowe paliwa dla transportu, produkowane z biomasy. Zgodnie z zaleceniami tej dyrektywy, Europejska Platforma Technologiczna zweryfikowała plan działań w zakresie nowych technologii biopaliwowych. Projekt tego planu został opublikowany 14 kwietnia 2010 r. w Brukseli i przekazany do publicznej konsultacji w całej UE, także w Polsce. Zakłada się więc ograniczanie produkcji biopaliw I generacji, pochodzących z przetwórstwa roślin oleistych (estry alkilowe kwasów tłuszczowych) oraz etanolu pochodzącego z prostej fermentacji typu gorzelnianego. Ograniczenie to nie może mieć charakteru wymagania prawnego ale ze względu na planowany brak możliwości wykorzystywania pomocowych środków publicznych i relatywnie niską skuteczność ograniczania emisji ditlenku węgla w zakresie produkcji tych biopaliw nie sięgającą wymaganych wartości, zakłada się samoistne zaprzestanie produkcji i eksploatacji tych biopaliw. A zatem problem wyko- Należy jednak pamiętać, że marża produkcyjna jest w przypadku sektora biopaliw głównym czynnikiem ekonomicznym tylko w krótkiej perspektywie. W dłuższym horyzoncie na pierwszy plan wysuwają się polityka i wynikająca z niej legislacja rzystywania surowców żywnościowych do produkcji biopaliw nie powinien stanowić wielkiego zagrożenia, np. w zakresie wzrostu cen żywności w Europie. Ze względu na skuteczność w ograniczaniu emisji CO2 oraz brak konkurencji w stosunku do żywności, zalecana i preferowana jest produkcja biopaliw II generacji dla których surowcem jest odpadowa wszelka biomasa, odpady rolnicze, leśne, przemysłowe biodegradowalne, uprawy roślin energetycznych (niejadalnych), szczególnie uprawianych na terenach poprzemysłowych, zdegradowanych nie nadających się do upraw na cele spożywcze. Stąd też, np. słoma pszeniczna może stanowić surowiec, ale ziarno już nie. Bioetanol powinien być produkowany z lignocelulozy, a nie z ziaren zbóż, czy też ziemniaków, itp. Oczywiście, technologie produkcji biopaliw II generacji są dopiero na etapie instalacji pilotażowych lub półtechnicznych, ale dynamika jest tak duża, że w roku bieżącym planowane jest już wprowadzanie biopaliw II generacji na rynek w wielu krajach europejskich. Zakładając, że podstawowym surowcem do produkcji biopaliw będą surowce typu – odpadowa biomasa (procesy BtL – biomass to liquid) oraz odpady (procesy WtL – wastes to liquid) to należy spodziewać się sukcesywnego zmniejszania konkurencji biopaliw w stosunku do żywności. (soj) nr 5 maj 2010 AgroTrendy 23 temat numeru / BIOPALIWA W I połowie 2009 r. wyraźna jest zmiana struktury importu, który zdominował denaturat. Import skażonego alkoholu wysokoprocentowego wzrósł aż pięciokrotnie do prawie 14 mln EUR i ponad 10-krotnie do 24,4 tys. ton. Jednocześnie spadł przywóz spirytusu o 30 proc. wartościowo i 1/5 ilościowo (odpowiednio do 10,3 mln EUR i 15,2 tys. t) 634,5 mln l wobec 840,6 mln l w analogicznym okresie 2008 roku. Prawie 87 proc. sprowadzonego alkoholu stanowił spirytus, który kupowano przede wszystkim w Ameryce Południowej (głównie z Brazylii – 122 mln l, Gwatemali – 60,5 mln l i Nikaragui – 50,4 mln l) oraz z Pakistanu (47,3 mln l). Import spirytusu z Ameryki Płd. stanowił 54 proc. sprowadzonego alkoholu do UE. Aż 92 proc. zakupionego skażonego alkoholu o dowolnej mocy pochodziło z Brazylii. W przypadku wywozu sytuacja wygląda niemalże odwrotnie. W I połowie 2009 r. również eksport etanolu zwiększył się o blisko 27 procent. Na zagraniczne rynki trafiło 49,3 mln l alkoholu etylowego z UE wobec blisko 39 mln l rok wcześniej. Prawie 20 proc. eksportu stanowił skażony etanol o dowolnej mocy. Pozostałą część zaś spirytus. Skażony alkohol sprzedawano głównie do Turcji i na Ukrainę. Spirytus z UE trafiał zaś przede wszystkim do Szwajcarii i Maroka, a także w mniejszym stopniu do Turcji, na Ukrainę, do Kamerunu i USA. Polska Aktualnie w Taryfie Celnej UE nie ma osobnego kodu klasyfikacyjnego dla bioetanolu. Ten rodzaj biopaliwa sprowadzany jest do Wspólnoty zwykle jako produkt oznaczony kodem CN 2207, czyli skażony lub nieskażony, 80 proc. alkohol etylowy. W ramach kodu 220710 handluje się spirytusem, a denaturat ma w taryfie celnej ozna- czenie 220720. W I półroczu 2009 r. deficyt w polskim handlu zagranicznym 80 proc. alkoholem pogłębił się. Ujemne saldo wzrosło o ponad 1/3 wartościowo z -16,4 do -22,1 mln EUR, a ilościowo powiększyło się aż o ponad 3/4 z -20,9 do -37,1 tys. ton. Mimo wyższej dynamiki wzrostu eksportu niż importu saldo pogłębiło za sprawą efektu większej bazy odniesienia w przypadku importu. Wywóz zwiększył się prawie 2,5-krotnie do 2,2 mln EUR i ponad 3-krotnie do 2,5 tys. ton. W przypadku importu odnotowano 40 proc. wzrost jego wartości do 24,3 mln EUR i aż 83 proc. zwiększenie wolumenu (39,7 wobec 21,7 tys. t rok wcześniej). Jeszcze w 2006 r. w ujęciu wartościowym odnotowywano dodatnie saldo w handlu. W I półroczu 2009 r. w polskim handlu zagranicznym 80 proc. alkoholem eksport spirytusu stanowił 80 proc. pod względem wartości i 82 proc. ilościowo. W przypadku importu ten udział wyniósł odpowiednio 43 i 38 procent. W 2008 r. udział spirytusu zarówno w wywozie, jak i w przywozie przekraczał 90 procent. W I połowie 2009 r. wyraźna jest zmiana struktury importu, który zdominował denaturat. Import skażonego alkoholu wysokoprocentowego wzrósł aż 5-krotnie do prawie 14 mln EUR i ponad 10-krotnie do 24,4 tys. ton. Jednocześnie spadł przywóz spirytusu o 30 proc. wartościowo i 1/5 ilościowo (odpowiednio do 10,3 mln EUR i 15,2 tys. t). W 2009 r., 75 proc. eksportu 80 proc. alkoholu wyrażonego w EUR trafiło do krajów unijnych, Kom entar z Przetwarzanie surowców żywnościowych na biopaliwa może wywołać poważne negatywne skutki gospodarcze i społeczne Andrzej Gantner Dyrektor Generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności Drastyczne podwyżki cen surowców rolnych w roku 2007 i 2008 pokazały, że nawet przy relatywnie niskich celach wskaźnikowych udziału biopaliw może dojść do poważnej destabilizacji rynków rolnych. Oczywiście, zjawisko to występuje wyłącznie w latach, kiedy mamy do czynienia z globalnym niedoborem surowca, jednakże jest to wyraźny sygnał, że przetwarzanie surowców żywnościowych na biopaliwa może wywołać poważne negatywne skutki gospodarcze i społeczne. Osiągnięcie wyznaczonego 10 proc. NCW w oparciu wyłącznie o biopaliwa I generacji niewątpliwie doprowadziłoby do podwyżek cen su- 24 AgroTrendy maj 2010 nr 5 rowców rolnych, a w konsekwencji, do wzrostu cen żywności. Według raportu DIPARTIMENTO DI ECONOMIA E INGEGNERIA AGRARIE ALMA MATER STUDIORUM – UNIVERSITÀ DI BOLOGNA pt. Wpływ zwiększonego zużycia biopaliw na konkurencyjność przemysłu spożywczego Unii Europejskiej, podwyżki te sięgałyby nawet 40 proc. dla mąki pszennej i ponad 30 proc. dla produktów tłuszczowych. Według innego raportu, wykonanego na zlecenie Komisji Europejskiej przez Zespolone Centrum Badawczego Komisji Europejskiej „Biofuels in the European Context: Facts and Uncertainties”, cało- temat numeru / BIOPALIWA do jedenastu nowych krajów członkowskich zaś 10 procent. W przypadku wolumenu eksportu 82 proc. stanowiła wysyłka do UE (6 proc. do nowych krajów członkowskich). Ważnymi odbiorcami były także USA i Japonia. Największym rynkiem zbytu dla 80 proc. alkoholu były ponownie Niemcy, gdzie trafiło 1,3 tys. t za nieco ponad 1 mln EUR. W I półroczu 2009 r. wysokoprocentowy alkohol był kupowany wyłącznie w krajach unijnych. Aż 90 proc. zakupów stanowił import z UE-15. Największym dostawcą były Niemcy (22,1 tys. t za 12,7 mln EUR) i Belgia, skąd zakupiono 12,3 tys. tys. t za 8,7 mln EUR. Znaczącym dostawcą były także Czechy. Ustał za to prawie całkowicie import ze Szwecji, która w 2008 r. była największym dostawcą. PRODUKCJA Etanol ogółem Po gorszych wynikach sektora etanolu w I połowie 2009 r. nastąpiła poprawa i należy przypuszczać, że 2010 r. okaże się dobry dla branży. Przemawiają za tym czynniki: 1) drugi rok z rzędu większa produkcja zbóż na świecie, która skutkuje niskimi cenami surowca; 2) nowe inwestycje i pełniejsze wykorzystanie istniejących możliwości produkcyjnych; 3) rosnące ceny ropy i gazu. W przypadku unijnego sektora bioetanolu za korzystne należy uznać dodatkowo złą pogodę Ameryce Południowej, która ogranicza zbiory trzciny cukrowej przede wszystkim w Brazylii, będącej głównym dostawcą ekopaliwa do UE. Dlatego też niemiecka firma analityczna F.O. Licht zwiększyła swoją prognozę produkcji etanolu o 1,5 proc. do 87,3 mld l, czyli aż o 1,3 mld litrów. W stosunku do 2008 r., kiedy wytworzono 81,1 mld l, oznacza to wzrost o blisko 8 procent. W ciągu ostatnich 9 lat produkcja bioetanolu na świecie potroiła się. Szacuje się, że około 85 proc. tej ilości zostanie przeznaczone na cele paliwowe. W 2008 r. ten udział był mniejszy i nieznacznie przekroczył 82 procent. Zdaniem F.O. Licht w 2009 r. około 74 mld l etanolu trafiło do sektora paliwowego wobec 66 mld l rok wcześniej. Dynamika wzrostu w tym przypadku wynosi aż 12 procent. Powodów rosnącej produkcji w globalnym ujęciu należy upatrywać przede wszystkim w USA, gdzie mimo kryzysu oczekiwało się w 2009 r. aż 12 proc. więcej wytworzonego bioetanolu. Produkcja w Ameryce Południowej (głównie w Brazylii) nie ulegnie zmianie. Produkcja w UE będzie rosła znacznie dynamicznej niż w USA, ale udział Unii w światowej produkcji jest zbyt mały, by miało to znaczący wpływ na globalną sytuację. W USA wytwarza się blisko 50 proc. bioetanolu na świecie. Drugim największym ośrodkiem produkcji jest Brazylia, skąd pochodzi 32 proc. światowej produkcji. Bioetanol w USA wytwarzany jest z kukurydzy, a w Brazylii z trzciny cukrowej. ściowe koszty produkcji biopaliw pierwszej generacji są tak duże w porównaniu z paliwami konwencjonalnymi, że koszty te przekraczają wartość zewnętrznych korzyści, jakie można osiągnąć. Przewidywany koszt netto osiągnięcia 10 proc. udziału w roku 2020 obciąży podatników Unii Europejskiej łączną kwotą pomiędzy 33 a 65 mld EUR, z prawdopodobieństwem wynoszącym 80 procent. Tak wysokie obciążenia podatkowe znacznie bardziej będą odczuwalne przez obywateli krajów mniej zamożnych, a do takich należy zaliczyć społeczeństwo polskie. Dodatkowymi skutkami ubocznym przyjętej przez UE polityki biopaliwowej, które szczególnie mocno uwidoczniły się w krajach trzecich, były rabunkowa gospodarka zasobami naturalnymi polegająca na niszczeniu olbrzymich połaci lasów tropikalnych na potrzeby uprawa biopaliwowych oraz zwiększenie się obszarów głodu w tych krajach gdyż zaczęto znacząco zmniejszać obszar upraw potrzebnych do wyżywienia ludności. Analizując najnowsze uregulowania UE w zakresie biopaliw, a w szczególności Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w W ciągu ostatnich 9 lat produkcja bioetanolu na świecie potroiła się. Szacuje się, że około 85 proc. tej ilości zostanie przeznaczone na cele paliwowe sprawie promowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE można dojść do wniosku, że zarówno wydarzenia z roku 2007/2008, jak i wnioski z wykonanych raportów pozytywnie wpłynęły na lepsze zrozumienie mechanizmów destabilizacji rynku i środowiska, których przyczyną mogą być biopaliwa I generacji. Nowe uregulowania kładą szczególny nacisk na zrównoważony rozwój i ochronę środowiska oraz wspierają zastępowanie biopaliw I generacji przez biopaliwa, do produkcji, których nie używa się już surowców żywnościowych. To dobry kierunek, jednak zastrzeżenia może budzić fakt, że praktycznie na dzień dzisiejszy tylko niewielka ilość instalacji może realizować te założenia. Komisja Europejska deklaruje jednak, że będzie monitorować sytuację na rynku surowców rolnych w kontekście wykorzystania ich na biopaliwa i w sytuacji pojawienia się symptomów destabilizacji, podejmie stosowne działania, chroniąc konsumentów przed nadmiernymi podwyżkami cen. Należy mieć nadzieję, że monitoring ten będzie na tyle skuteczny, że nie powtórzy się sytuacja z 2007 roku. (soj) nr 5 maj 2010 AgroTrendy 25 temat numeru / BIOPALIWA Etanol na cele paliwowe Jeszcze dwie dekady temu etanol na cele paliwowe był produkowany praktycznie wyłącznie w Brazylii i USA. Udział południowo-amerykańskiego kraju przekraczał 3/4 światowej produkcji. Dziesięć lat później do tego grona dołączyła także Kanada i UE, a USA przewyższyły Brazylię w ilości produkowanego biopaliwa. Pod koniec pierwszej dekady XXI w. ponad połowa alkoholu etylowego na cele paliwowe jest wytwarzana w USA, blisko 1/3 zaś w Brazylii. Udział UE w globalnej produkcji wynosi 5 proc. Jak wspomniano, udział etanolu na cele paliwowe w produkcji etanolu ogółem jest prognozowany w 2009 r. na 85 proc. w globalnym ujęciu. Udział azjatyckiej produkcji wynosi 9 proc., unijnej 7 procent. Wśród krajów unijnych największymi producentami są Francja i Niemcy z udziałem odpowiednio: 2 i 1 proc. w globalnej produkcji. W UE surowcem produkcyjnym są zboża i buraki cukrowe. Unijna produkcja bioetanolu w 2009 r. została oszacowana na 5,96 mld l – o 30 proc. więcej niż rok wcześniej. W ciągu pierwszej dekady XXI w. produkcja w UE zwiększyła się 2,5-krotnie. Największa dynamika wzrostu produkcji bioetanolu w UE w 2009 r. oczekiwana jest w Polsce i Austrii (2-krotnie więcej do odpowiednio 380 i 180 tys. mln l). Prawie połowa unijnego bioetanolu zostanie wytworzona we Francji (31 proc.) i Niemczech (18 procent). Udział Polski wzrośnie do 6 procent. Biodiesel F.O. Licht szacuje światowy potencjał produkcyjny fabryk biodiesla w 2009 r. na 39 mln t wobec 34 mln t pod koniec 2008 roku. Tak więc nie jest wykorzystane nawet 50 proc. potencjału produkcyjnego. Do spowolnienia produkcji w 2009 r. przyczyniły się chwiejne ceny ropy, które obniżyły się ze 150 USD w szczytowym okresie do obecnie notowanych około 70 USD za baryłkę; wyższe koszty produkcji biodiesla i mniejsza marża, w tym na skutek spadku podaży soi z USA. Dodatkowo debaty nt. kryteriów środowiskowych dla biopaliw oraz kontrowersje dot. przyszłości polityki nie żywnościowego użycia gleb w Europie, co podważa perspektywy użycia oleju palmowego z Azji. Antydumpingowe cła wprowadzone przez UE na biodiesel z USA od marca 2009 r. zmniejszą produkcję biodiesla w 2009 r. w USA o około 50 procent. Światowe perspektywy produkcji dla 2010 r. są bardziej optymistyczne, ponieważ wrośnie popyt w Argentynie, Brazylii oraz USA. Wielu inwestorów ogląda się za paliwami, które nie konkurują z żywnością, jak olej z jatrofy czy algi, ale rozwój komercyjnych upraw nastąpi prawdopodobnie dopiero za kilka lat. Inwestycje w grunt pod jatrofę wzrosły w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Ostatnio koncern Exxon Mobil zdecydował się na inwestycje 600 mln USD w produkcję biopaliwa z alg poprzez firmę Syntethic Genomics. Surowce rolnicze stosowane w UE do produkcji biopaliw oraz perspektywy dla nowych Podstawowym surowcem służącym do produkcji biodiesla w Unii Europejskiej jest olej rzepakowy. Stosowanie oleju sojowego i palmowego jest ograniczone normą dla biodiesla DIN EN 14214, jakkolwiek jest możliwe ich stoso- Kom entar z Biopaliwa – kolejna zmarnowana szansa polskiej gospodarki? Tomasz Pańczyszyn Sekretarz Zarządu, Krajowa Izba Biopaliw Brak dostępu do szczegółowych danych dotyczących skali i kierunku zakupów biokomponentów, jak również źle skonstruowany system sprawozdawczości w tym zakresie, utrudnia skutecznie przeprowadzenie kompleksowej analizy tego co wydarzyło się w 2009 r. w sektorze produkcji i handlu biokomponentami i biopaliwami w Polsce. Nawet z pobieżnej analizy można jednak wywnioskować, iż coraz wyraźniej utrwala się niekorzystna tendencja dotycząca realizacji NCW poprzez dokonywanie zakupów biokomponentów od firm zagranicznych. Taka polityka koncernów naftowych wzbudza najwięcej kontrowersji oraz krytyki dotyczących obowiązujących rozwiązań prawnych – zarówno ze strony organizacji branżo- 26 AgroTrendy maj 2010 nr 5 wych, jak również niektórych przedstawicieli rządu (w tym m.in. resortu rolnictwa). Zwielokrotniony import biokomponentów powoduje, że do budżetu państwa wpływają znacznie mniejsze środki finansowe od zakładanych z tytułu podatków dochodowych (CIT, PIT) oraz podatku VAT (wzrost byłby możliwy jedynie w przypadku handlu na rynku krajowym). Nie do końca udało się również wypełnić cele ustawy o biopaliwach w zakresie tworzenia miejsc pracy i aktywizacji środowiska wiejskiego – co należy uznać za zjawisko szczególnie niekorzystne w obliczu panującego kryzysu gospodarczego. Utrzymujące się na bardzo niskim poziomie ceny płodów rolnych – szczególnie zbóż dowodzą, że nie w pełni udała się rów- temat numeru / BIOPALIWA wanie przy zachowaniu standardów w mieszankach oleju rzepakowego, sojowego i palmowego. Do produkcji biodiesla w UE stosuje się również mniej popularne tłuszcze zwierzęce czy zużyty olej smażalniczy. Trwa poszukiwanie nowych roślin będących źródłem oleju do biodiesla. Jedną z nich jest jatrofa (jatropha curcas), która może być uprawiana tylko w regionach subtropikalnych i ma wiele korzystnych cech w uprawie. Jest wydajna, dobrze rozmnaża się wegetatywnie, zawiera 30-40 proc. oleju oraz ma cechy niezwykłej odporności na szkodniki, nie jest surowcem do produkcji żywności. oraz prawdopodobnie spełni surowe europejskie ekologiczne kryteria dla biopaliw. Wg firmy Viridas koszty produkcji oleju z jatrofy mogą być na poziomie około 30 USD za baryłkę bez subsydiów. W Unii Europejskiej wzrost popytu na biodiesel powoduje systematyczny wzrost produkcji rzepaku, będący przede wszystkim odpowiedzą na wzrost zapotrzebowanie na olej rzepakowy. W okresie ostatnich sześciu lat unijna produkcja nasion rzepaku prawie podwoiła się z około 11,1 mln t w 2003 r. do rekordowej ilości około 21,2 mln t w 2009 roku. Ostatnie dwa lata do tego wzrostu bardziej się przyczynił 7,5 proc. przeciętny wzrost plonów niż wzrost powierzchni zasiewów. Według Oil World, w sezonie 2009/10 (październik/wrzesień) Unia Europejska wytłoczy około 9,46 mln t oleju rzepakowego z około 21,8 mln t surowca (prognozowany przerób). Z tej ilości około 3,5 mln t stanowi olej przeznaczony na cele spożywcze, a około 5,6 mln t na cele nie żywnościowe – głównie do produkcji biodiesla. W Unii Europejskiej w ostatnich latach systematycznie rosło zużycie oleju rzepakowego do produkcji biodiesla jak również samego biodiesla przy dość stabilnym jego zużyciu do celów spożywczych, przynajmniej do sezonu 2007/08. W sezonie 2008/09 odnotowano wzrost konsumpcji spożywczej na skutek bardziej konkurencyjnych cen od sojowego oraz preferowania przez unijnych konsumentów niemodyfikowanego genetycznie oleju rzepakowego. W sezonie 2007/08 zużycie spożywcze wzrosło do około 3 mln t, a w bieżącym sezonie 2009/10 powinno jeszcze wzrosnąć o 100-110 tys. t do około 3,5 mln ton. W sezonie 2002/03 do celów spożywczych użyto w Unii 2,7 mln t oleju rzepakowego, natomiast w sezonie 2009/10 zużycie jego prawdopodobnie wzrośnie o około 28 proc. wobec tegoż sezonu. W bieżącym sezonie 2009/10 do wzrostu zużycia spożywczego oleju rzepakowego przyczynił się również wzrost przerobu rzepaku kosztem soi wywołany ograniczeniami w imporcie soi z USA (wywołanymi zanieczyszczeniem transportów na- nież koncepcja zagospodarowania nadwyżek produkcji rolnej na cele energetyczne i tym samym poprawę dochodowości gospodarstw rolnych. Za fiasko ustawodawcy należy również uznać realizację celu zapisanego w założeniach do ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, który zmierzał do poprawy bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację nośników energii i wykorzystanie w tym celu dostaw krajowych. Lawinowy wzrost zakupu biokomponentów od dostawców zagranicznych spowodował, że uzależnienie od dotychczasowych dostawców ropy naftowej zmieniło się jedynie w uzależnienie od zagranicznych dostawców biokomponentów. Co gorsza – wszystko to w dużej mierze finansowane ze środków polskich podatników. Niestety polski sektor producentów biokomponentów jak dotąd nie doczekał się konsekwentnej i stabilnej polityki ze strony administracji rządowej, ze stratą dla całego łańcucha producenckiego, a tym samym i gospodarki narodowej. Wielokrotnie zmieniane akty prawne i coraz to nowe inicjatywy ustawodawcze inicjowane na przestrzeni ostatnich lat to przede wszystkim wynik doraźnych działań polityków, obliczonych raczej na pozyskanie wiejskiego elektoratu niż wyraz przemyślanej polityki gospodarczej w tym zakresie. W Unii Europejskiej wzrost popytu na biodiesel powoduje systematyczny wzrost produkcji rzepaku będący przede wszystkim odpowiedzą na wzrost zapotrzebowanie na olej rzepakowy Za niewątpliwy sukces mijającego okresu należy z kolei uznać fakt, iż nawet w obliczu tak mało sprzyjających warunków do inwestycji (niestabilne warunki prawne, brak wsparcia inwestycji ze środków unijnych czy też preferencyjnych kredytów) polscy przedsiębiorcy konsekwentnie i skutecznie rozwijali swoje moce przerobowe, zaś producenci rolni dokonali ogromnego skoku w zakresie wzrostu produkcji surowców do wytwarzania biopaliw. Przykładowo przez ostatnie sześć lat zwiększono ponad dwukrotnie: produkcję rzepaku – do poziomu ok. 2,4mln t, oraz moce przerobowe: z 1,6 mln t nasion rzepaku do 3,2 mln t obecnie. Z kolei zarejestrowane obecnie krajowe zdolności produkcyjne (estry: 987,06 mln l, bioetanol: 725 mln litrów1) są już dziś w stanie z nawiązką zaspokoić wzrastające zapotrzebowanie przemysłu naftowego w perspektywie do roku 2013. Zatem, w obliczu istniejących zdolności produkcyjnych krajowego sektora producenckiego – rosnący lawinowo import biokomponentów, to obecnie największa bolączka producentów, ale również istotny problem gospodarczy, którego niestety zarówno politycy, jak i administracja rządowa nie potrafiła skutecznie rozwiązać. (soj) 1. Dane: Agencja Rynku Rolnego, rejestr wytwórców biokomponentów, stan na 8 styczeń 2010r. nr 5 maj 2010 AgroTrendy 27 temat numeru / BIOPALIWA sionami nielegalnego GMO). Olej rzepakowy jest w UE podstawowym komponentem do produkcji biodiesla. Prognozuje się, że w sezonie 2009/10 około 63 proc. tego oleju powinno zostać zużyte jako biopaliwo wobec 62 proc. sezon wcześniej, a tylko 15 proc. w sezonie 1999/00. Najprawdopodobniej w następnym dziesięcioleciu surowcem dla biopaliw dalej pozostaną żywnościowe produkty rolnicze, a nie biopaliwa II generacji, które wykorzystują nie rolnicze surowce roślinne Wpływ wzrostu zapotrzebowania na oleje do biodiesla na perspektywy europejskichrynków rolnych Związek Europejskich Producentów Olejów – FEDOIL przewiduje, że produkcja oleju rzepakowego w UE-27 wzrośnie z 6,95 mln t w 2007 r. do 12,9 mln t w 2020 roku. Równolegle prognozuje wzrost importu tego oleju z 0,5 mln t w 2007 r. do około 1 mln t w 2020 roku. Motorem produkcji będzie wzrost popytu przemysłu produkcji biodiesla. Przewidywany jest wzrost popytu na olej rzepakowy kosztem słonecznikowego. Wg REA – Stowarzyszenia Energii Odnawialnej do 2020 r. UE może osiągnąć 80 proc. celu zużycia biopaliw do 2020 r. używając rodzimych surowców, a pozostałe 20 proc. pochodziłoby Wg Komisji Europejskiej produkcja biodiesla jest opłacalna, jeśli ceny ropy oscylują powyżej 60 USD za baryłkę, natomiast dla bioetanolu to około 90 USD za baryłkę. z importu. W raporcie opartym na założeniach 1,5-2 proc. wzrostu plonów rocznie, reintrodukcji odłogowania oraz użycia jako paszy produktów z wytwarzania etanolu. Wówczas UE-27 mogłaby w całości zaspokoić zapotrzebowanie na etanol do 2020 r., jednak biodiesel musiałby być importowany, o ile nie będzie pozyskiwany z innych surowców jak spożywcze oleje roślinne. Najprawdopodobniej w następnym dziesięcioleciu surowcem dla biopaliw dalej pozostaną żywnościowe produkty rolnicze, a nie biopaliwa II generacji, które wykorzystują nie rolnicze surowce roślinne. Wiele biopaliw emituje więcej CO2 niż paliwa kopalne, które miałyby zastąpić, jakkolwiek oszczędność emisji jest możliwa dla niektórych produkowanych w określony sposób na szczególnych typach gleb Rozwój rynku biopaliw w bliższej i dalszej perspektywie Międzynarodowa Agencja Energetyczna IEA jest zdania, że biopaliwa zmniejszą zależność państw od paliw kopalnych. W raporcie „World Energy Outlook for 2008” z listopada 2009 r. IEA przewiduje, że do 2030 r. pojazdy napędzane wodorem oraz elektryczne będą zastępować te stosujące etanol. Po 2030 r. popyt na biodiesel powinien być dwukrotnie większy niż na etanol, a 1/3 floty handlowej będzie napędzana biopaliwami. W dalszej perspektywie po 2050 r. biopaliwa 28 AgroTrendy maj 2010 nr 5 osiągną 26 proc. udział w transporcie. W bliskiej perspektywie do 2014 r. IEA prognozuje rozwój produkcji biopaliw I i II generacji wbrew problemom światowej ekonomii, m.in. Dzięki wzrostowi ilości samochodów w Indiach i Chinach. Będzie się rozwijać też mniej kosztowna produkcja biopaliw w Brazylii. Wg Komisji Europejskiej produkcja biodiesla jest opłacalna, jeśli ceny ropy oscylują powyżej 60 USD za baryłkę natomiast dla bioetanolu to około 90 USD za baryłkę. Skutki uprawy gleb na cele pozażywnościowe KE w drugiej połowie 2009 r. opracowywała dane FAO nt. ekspansji rolnictwa w kilku poprzednich latach oraz jego skutków na likwidację powierzchni leśnych. Agenda Komisji DG ENVI potwierdziła prace nad matematycznym modelem ILUC (Indirect Land Use Change), czyli skutków użytkowania gleb w celach nie żywnościowych. Wg Komisji raport ten zostanie opublikowany do marca 2010 r. (wcześniej zakładano termin do grudnia 2010 r. jak wymagało Rozporządzenie nt. Energii Odnawialnej). Raport ILUC będzie pomocny, wraz z innymi opracowaniami KE nt. biopaliw w przygotowaniu przez państwa członkowskie Narodowego Planu Działań dot. Energii Odnawialnej, który powinien być przedłożony do czerwca 2010 roku. Publiczne wstępne konsultacje nt. ILUC zakończyły się do końca lipca 2009 r., a państwa członkowskie reprezentowały skrajne opinie od bonusa za biopaliwa, które nie powodują ubytku ziem uprawnych na cele żywnościowe do stanowiska, które zakłada w ogóle brak jakichkolwiek działań. Tymczasem, nowy raport z sierpnia 2009 r., Brytyjczyka Christiana Aid, wzywa do zamrożenia obecnych poziomów wsparcia dla biopaliw oraz do przeglądu polityki do 2014 roku. Wg niego istotą problemu nie są plony czy rodzaj paliwa, ale polityka względem produkcji i użycia biopaliw. Bowiem wiele biopaliw emituje więcej CO2 niż paliwa kopalne, które miałyby zastąpić, jakkolwiek oszczędność emisji jest możliwa dla niektórych produkowanych w określony sposób na szczególnych typach gleb. Uczony zwraca uwagę na fakt, że w pogoni za promocją biopaliw nie bierze się pod uwagę emisji tlenków azotu z produkcji nawozów stosowanych do upraw używanych jako źródło biopaliw. Christian Aid jest zdania, że najlepszym rozwiązaniem jest uprawa roślin na biopaliwa na małą skalę i przerób na potrzeby lokalnych społeczności. Opracowanie pochodzi z Raportu "Międzynarodowy Rynek Biopaliw. Stan Rozwoju i Perspektywy", FAPA, FAMMU, grudzień 2009 r."
