Władcy torrentów

Krawędzie srebrnego ekranu
Władcy torrentów. Wokół angażującego modelu telewizji
red. Małgorzata Major, Justyna Bucknall-Hołyńska
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2014
Choć od kilkunastu lat akcje serialu telewizyjnego na kulturowej giełdzie nieprzerwanie rosną
– także w Polsce – nie znajduje to odzwierciedlenia w rodzimej humanistyce. Podczas gdy
anglojęzyczni autorzy opowiadają o ulubionych serialach w monograficznych opracowaniach,
krytycznych esejach i publikacjach popularnych (od książek kucharskich po turystyczne
przewodniki śladami serialowych postaci), w polskich księgarniach próżno szukać pozycji,
które opisywałyby największe spośród najświeższych dzieł małego ekranu. Na tym tle
Władcy torrentów są jaskółką zmian. Nie czyni ona wiosny, ale pokazuje, że o serialach i ich
przemianach można pisać mądrze i z pasją.
Tom zredagowany przez Małgorzatę Major i Justynę Bucknall-Hołyńską nie jest
równy. Inaczej być nie może, skoro mowa o książce zbudowanej z dwudziestu krótkich analiz
pisanych przez osiemnastu badaczy. Każdy z nich inaczej czyta serialową rzeczywistość, a
dziennikarskie ambicje raz po raz znoszą autorów z akademickiego kursu. Filmoznawcze
analizy sąsiadują tu z medioznawczymi opisami, a dyscyplina metodologiczna zderza się z
pasją publicystyczną. Mogłoby się wydawać, że taki wybór tekstów spowoduje wewnętrzne
rozedrganie całego zbioru, jest jednak wręcz przeciwnie – różnorodność zebranych artykułów
odzwierciedla zróżnicowanie opisywanych produkcji, a książka Major i Bucknall-Hołyńskiej
staje się opowieścią o wielopłaszczyznowości współczesnego serialu.
Autorzy Władców torrentów nie są serialowymi neofitami, lecz badaczami, którzy
zdają sobie sprawę z dziedzictwa telewizyjnej kultury i rozlicznych kontekstów
towarzyszących serialowym tekstom. Pisząc o najnowszych przebojach małego ekranu, nie
zapominają więc o telewizyjnym „wczoraj” i „przedwczoraj”. Przyglądając się różnicom
między brytyjską i amerykańską komedią sytuacyjną, Justyna Bucknall-Hołyńska nie tylko
przywołuje komediowe hity ostatniego dwudziestolecia, ale sięga też do słabo w Polsce
znanej historii telewizyjnego sitcomu. Również Patrycja Włodek zabiera nas w historycznofilmową podróż po adaptacjach powieści Arthura Conan Doyle’a, by opisać spotkanie tradycji
i nowoczesności w serialowym Sherlocku (2010–) telewizji BBC. Wycieczkę w odwrotnym
kierunku – od nowych seriali kryminalnych w stronę telewizyjnej przeszłości – wybiera się
zaś Ewelina Twardoch analizująca wpływ Miasteczka Twin Peaks (1990–1991) na
współczesny kryminał telewizyjny.
W centrum opisu pozostają jednak serialowe nowości, co sprawia, że badawcza praca
przypomina operację na żywym organizmie. Seriale takie jak Dawno, dawno temu (2011–),
Sherlock, Dziewczyny (2012–), House of Cards (2013–) bądź Synowie Anarchii (2008–) wciąż
goszczą bowiem na telewizyjnych antenach, a kolejne sezony są dopiero produkowane.
Podejmując się analizy powyższych tytułów, autorzy siłą rzeczy narażają się na naukową
nierzetelność i publicystyczne uproszczenia. Nic więc dziwnego, że niekiedy zdarzają się im
drobne potknięcia i pochopne wnioski, a intelektualne szarże raz po raz zastępują
metodologiczną dokładność.
Władcy torrentów kreślą obraz serialu jako zwierciadła, w którym odbijają się
społeczne przemiany, ale które samo także podlega znaczącym transformacjom. Telewizyjne
interakcje ze współczesnością odbywają się zarówno na poziomie treści, jak i formy. Tym
zaś, co najciekawsze w kulturze telewizyjnej, są medioznawcze i społeczne konteksty.
Świetnie widać to w artykule Martyny Olszowskiej, jednym z najlepszych tekstów tomu, w
którym autorka przygląda się popularnym Tajemnicom Laketop (2013). Kryminalną historię
stworzoną przez Jane Campion i nominowaną do nagród Emmy oraz Złotych Globów czyta
jako opowieść o kulturze antypodów i o męskości znajdującej się w stanie oblężenia i
oskarżenia. Umiejscowiony w antropologicznym kontekście serial zyskuje nowe, szalenie
interesujące sensy.
Genderowych tropów jest w książce znacznie więcej: Jakub Dymek pokazuje serial
Mad Men (2007–) jako narrację o fetyszach, która sama przyjmuje fetyszystyczną
perspektywę; Joanna Chludzińska w na poły dziennikarskim artykule przygląda się
redefinicjom kobiecości w Dziewczynach Leny Dunham; Przemysław Dudziński ogląda
Synów Anarchii jako opowieść o wzorcach męskości.
We Władcach torrentów nie tylko jednak same produkcje mają swoje interesujące
konteksty. Fascynujące są również medialne pogranicza serialu, przemiany odbiorczych
przyzwyczajeń i gatunkowe transformacje dokonujące się niemalże na naszych oczach.
„Kwestią, którą w moim przekonaniu należy poruszyć, zwłaszcza z perspektywy
polskiej, są praktyki odbioru. (…) nagle okazało się, że ściśle niegdyś ze sobą związane
treści, platformy technologiczne i praktyki widzów utraciły swoją spójność. (…) To wszystko
stawia przed badaczami telewizji zestaw nowych problemów, ale problemem jest także
zachłystywanie się nimi” – pisze na ostatniej stronie książki dr Mirosław Filiciak, a jego
artykuł poświęcony przemianom współczesnej telewizji i sposobom jej oglądania jest
znakomitym domknięciem tomu Małgorzaty Major i Justyny Bucknall-Hołyńskiej.
Tomu ważnego, bo przypominającego, że współczesny serial to coś więcej niż tylko
rozrywka – to sejsmograf odnotowujący społeczne przemiany. Wyprawa po bezdrożach
małego ekranu, w którą zabierają nas autorzy książki, okazuje się tym ciekawsza, im bardziej
oddalamy się od telewizyjnego tekstu w stronę jego marginesów. Władcy torrentów
przypominają bowiem o tym, że socjologiczne, kulturowe i medialne konteksty współczesnej
telewizji są równie ciekawe jak najgorętsze serialowe nowości.
Bartosz Staszczyszyn