mechanizmy perswazji i manipulacji w informacji telewizyjnej

MECHANIZMY PERSWAZJI I MANIPULACJI W INFORMACJI
TELEWIZYJNEJ
Dodano: 05.10.2015
W trakcie Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE
odbywa się wiele interesujących warsztatów podejmujących różne aspekty współczesnego
świata audiowizualnego. W trakcie 23. edycji jednym z nich będzie:
Mechanizmy perswazji i manipulacji
w informacji telewizyjnej
Jak z zalewu informacji pojawiających się codziennie w Internecie, w serwisach agencyjnych
wybrać te, które są naprawdę ważne, kto decyduje o tym, co idzie na antenę, skąd wiadomo, co
można pominąć? Jaki jest mechanizm powstawania informacji telewizyjnej, jej kod werbalny i
obrazowy, co decyduje o kolejności nadania w serwisie? Jakie są wzajemne relacje języka i
obrazu, który kanał komunikacyjny – dźwiękowy czy obrazowy jest ważniejszy? Jakie są
wzajemne relacje między estetyką obrazu w informacji telewizyjnej, a etyką przekazu? Wreszcie
– jaką rolę odgrywa kontekst informacji i jaka w tym wszystkim jest rola widza, który przecież
ostatecznie „pisze” tekst telewizyjnego newsa?
Na podstawie wieloletnich doświadczeń autora, reportera i szefa redakcji informacyjnych
twierdzę, że obrazy medialne symbolicznie przedstawiające rzeczywistość utożsamiane są z
samą rzeczywistością, przez co przeciętny odbiorca nie postrzega już programów
informacyjnych jako sztucznej, zestandaryzowanej konstrukcji, ale jako możliwą do przyjęcia
realność. Prowadzi to do podstawowego błędu – traktowania przepływu informacji jako wiedzy o
rzeczywistości, ze szkodą dla tej ostatniej. Tak więc twierdzę, że w telewizji nie ma informacji
czystej; wszystkie newsy są opracowywane, często kreowane, liczne są manipulowane.
Rolę najważniejszego argumentu pełni obraz, odpowiednio udramatyzowany, zmontowany,
mocny – działa na zasadzie „przecież to widać!” Pełni rolę oczywistości, która, jak zwraca
uwagę Chaim Perelman, nie wymaga argumentacji, bo sama nią jest. Obraz we współczesnych
mediach zajął na swój sposób miejsce prawdy.
W praktyce telewizyjnej mamy do czynienia z trzema operacjami, które w zdecydowany sposób
kształtują informację. To redukcja, transformacja i deformacja. Dwie pierwsze operacje
występowały zawsze – każdy temat musi być zredukowany do postaci strawnej dla widza, nie
może być zbyt rozbudowany, żeby przeciętny odbiorca mógł go zrozumieć (do newsa w telewizji
nie da się wrócić, jak do akapitu w gazecie). Każda historia musi być opowiedziana środkami
filmowymi, a więc transformowana do standardu takiego medium, jakim jest telewizja. Ostatnia
operacja – deformacja – na taką skalę, jak obecnie wcześniej nie występowała, nie było takich
środków technicznych. Przy czym cały sztafaż telewizji sprawia, że informację odbieramy w
widocznej sprzeczności – z jednej strony otrzymujemy doskonałe złudzenie wierności
rzeczywistości wywoływane „obiektywnością” techniczną (przecież to widać!), z drugiej zaś
informacja jest rezultatem intencjonalności, kreatywności jej twórcy, z czego jednak nie zawsze
zdajemy sobie sprawę.
Sięgając do Stanisława Barańczaka i jego oceny retorycznego repertuaru kultury masowej –
współczesna informacja telewizyjna zawiera wszystkie mechanizmy, które służą perswazyjności
tekstu: mechanizm emocjonalizacji odbioru, mechanizm wspólnoty świata i wspólnoty
języka, mechanizm
symplifikacji rozkładu
wartości i mechanizm
odbioru
bezalternatywnego. Co ważne – rolę dominanty perswazyjnej spełnia tu obraz.
Jacek Skorus
----------
Jacek Skorus, absolwent Wydziału Nauk Społecznych i Wydziału Radia i Telewizji
Uniwersytetu Śląskiego, dziennikarz TVP od 35 lat, doktor nauk humanistycznych w zakresie
językoznawstwa. Specjalizuje się w komunikacji perswazyjnej, głównym obszarem jego
zainteresowań naukowych jest retoryczne oddziaływanie obrazu w informacji telewizyjnej. Autor
reportaży i dokumentów, od sześciu lat szef programu informacyjnego „Panorama” w TVP2.