Kilka słów o projekcie regulacji schematów płatniczych

Kilka słów o projekcie
regulacji schematów
płatniczych
Rafał Kuchta
Planowane zmiany przepisów mogą spowolnić
rozwój innowacyjnych usług płatniczych.
Na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano niedawno projekt ustawy o zmianie ustawy
o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw1,
która ma dostosować polskie przepisy do unijnego
rozporządzenia o opłatach interchange2 (pisaliśmy już
o nim tutaj i tutaj). Projekt wyznacza Komisję Nadzoru
Finansowego i Prezesa Narodowego Banku Polskiego
jako organy właściwe do egzekwowania przepisów
rozporządzenia i przewiduje sankcje za ich niestosowanie.
Jednak projektodawca zdecydował się wyjść poza zakres rozporządzenia i uregulować także zasady funkcjonowania schematów płatniczych oraz powierzyć
nadzór nad nimi Prezesowi NBP, wprowadzając do
ustawy o usługach płatniczych3 (zwanej dalej „UUP”)
nowy Dział VIIB. Ze względu na zakres zastosowania
i treść nowych przepisów istnieje ryzyko, że staną się
one przeszkodą dla rozwoju innowacyjnych usług płatniczych.
Nowe pojęcie – schemat płatniczy
Kluczowe dla ustalenia zakresu zastosowania nowych
przepisów jest pojęcie schematu płatniczego, który
zdefiniowano jako zbiór zasad wydawania i akceptowania
przez dostawców usług płatniczych instrumentów płatniczych oraz przetwarzania transakcji wykonywanych przy
użyciu instrumentów płatniczych, w tym system kart płatniczych. Definicja posługuje się szerokim pojęciem instrumentu płatniczego. Jak wskazał w uzasadnieniu
projektodawca, biorąc pod uwagę dynamiczną sytuację na
rynku usług płatniczych, w tym postęp technologiczny, konieczne jest objęcie nadzorem systemowym NBP wszystkich
schematów płatniczych, nie tylko systemów kart płatniczych. W rezultacie obowiązki przewidziane w projekcie będą dotyczyć również tzw. niekartowych schematów płatniczych, w których funkcję instrumentu płatniczego może pełnić np. zbiór procedur umożliwiających
dokonywanie transakcji przy pomocy aplikacji w smartfonie czy na stronie internetowej.
Organizacje płatnicze pod nadzorem NBP
Zgodnie z projektem za organizację płatniczą uznaje się
każdy podmiot określający zasady funkcjonowania
schematu płatniczego. Na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów działalność organizacji płatniczych co do zasady nie podlegała regulacji UUP tak
długo, jak organizacja nie świadczyła żadnej z usług
płatniczych wymienionych w art. 3 ust. 1 UUP, a jedynie umożliwiała innym dostawcom takich usług korzystanie z wymyślonego przez siebie schematu oraz wydawanie w jego ramach instrumentów płatniczych.
Natomiast projekt przewiduje, że taka organizacja będzie miała obowiązek uzyskania zgody Prezesa NBP na
przetwarzanie krajowych transakcji płatniczych
w schemacie płatniczym, a także na zmianę zasad funkcjonowania takiego schematu. Wątpliwości może budzić zwłaszcza druga ze zgód, bowiem oznacza potencjalną konieczność przedkładania do akceptacji Prezesowi NBP nawet drobnych, technicznych zmian zasad
działania schematu.
Co więcej, projekt obciąża organizację płatniczą odpowiedzialnością za zgodność działania podmiotów
uczestniczących w schemacie płatniczym z zasadami
jego funkcjonowania. Nie określono jednak charakteru,
zasad ani zakresu tej odpowiedzialności. Pominięto
również jej relację do odpowiedzialności dostawców
usług płatniczych za nieautoryzowane i nienależycie
wykonane transakcje płatnicze. Może to być źródłem
wątpliwości interpretacyjnych, zwłaszcza co do zakresu
roszczeń przysługujących użytkownikowi usług płatniczych poszkodowanemu na skutek działania dostawcy.
Projekt przewiduje także wiele innych obowiązków –
m.in. wymóg kwartalnego przekazywania NBP informacji statystycznych o liczbie i wartości transakcji czy
niezwłocznego zgłaszania incydentów mogących mieć
wpływ na sprawne i bezpieczne funkcjonowanie schematu płatniczego. Ponadto Prezes NBP uzyska możliwość wydawania organizacjom płatniczym zaleceń
w zakresie zapewnienia zgodności funkcjonowania
schematu z przepisami prawa oraz bezpieczeństwa
i sprawności jego działania.
Surowe sankcje
1
Projekt z dnia 26 sierpnia 2015 r., dostępny na
http://legislacja.gov.pl/projekt/12276400.
2
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751
z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę.
3
Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, tekst
jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 873 ze zm.
Jeśli organizacja nie będzie wykonywać zaleceń, Prezes
NBP będzie mógł w drodze decyzji czasowo, częściowo, a nawet całkowicie wstrzymać funkcjonowanie
schematu płatniczego, albo wręcz uchylić zgodę na jego
funkcjonowanie. Taką decyzję będzie mógł wydać m.in.
wtedy, gdy działanie schematu płatniczego będzie
sprzeczne z prawem, gdy będzie stwarzać zagrożenie
dla użytkowników, stabilności systemu płatniczego,
bezpieczeństwa lub sprawności funkcjonowania systemów płatności, a także w przypadku zmiany zasad
funkcjonowania schematu bez uzyskania zgody Prezesa
NBP. W praktyce oznaczać to będzie wstrzymanie
realizacji transakcji w schemacie pociągające za sobą
być może bezpowrotną utratę zaufania jego użytkowników. Trudno wobec tego zrozumieć, dlaczego przepisy projektu nie wskazują w sposób jednoznaczny
przysługujących od decyzji środków odwoławczych.
Warto też wspomnieć, że prowadzenie schematu płatniczego bez wymaganej zgody Prezesa NBP będzie
zagrożone karą grzywny do 5 000 000 złotych.
Podsumowanie
Podejmując próbę oceny projektowanych zmian, należy
zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym w uzasadnieniu projektu, że dynamiczny rozwój technologiczny
tych innowacyjnych instrumentów płatniczych, również
z uwagi na rosnącą rolę i znaczenie sfery e-handlu,
zwiększa potrzebę udziału regulatorów rynku w tworzeniu bezpiecznych i sprawnych schematów, w ramach
których funkcjonują instrumenty płatnicze. Wydaje się
jednak, że proponowane rozwiązania idą zbyt daleko
i istnieje ryzyko, że osiągnięty skutek będzie odwrotny
od zamierzonego. Przede wszystkim nowe obowiązki
mogą okazać się nadmiernym obciążeniem dla mniejszych, dopiero rozpoczynających działalność firm,
zwłaszcza startupów. Mogą też zniechęcać do wprowadzania na rynek innowacyjnych instrumentów płatniczych.
Co więcej, z przepisów zdaje się wynikać założenie, że
schematy płatnicze mają opierać się na scentralizowanym modelu, stosowanym obecnie przez organizacje
kartowe. Niekonieczne musi to odpowiadać nowym
rozwiązaniom, które mają przecież stanowić alternatywę dla kart płatniczych i mogą działać np. w ramach
rozproszonej struktury. Dlatego należałoby raczej
ograniczać zasięg ingerencji ustawodawczej jedynie do
problematycznych aspektów działalności schematów
płatniczych (np. tylko kwestia opłat interchange). Należy bowiem pamiętać, że większość innowacyjnych
schematów płatniczych dopiero raczkuje, a liczba
i wartość przetwarzanych w ich ramach transakcji jest
relatywnie niewielka w porównaniu z kartami płatniczymi. Szkoda byłoby zgasić tę rewolucję w zarodku.