D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Nowy Sączu

Sygn. akt III Ca 852/13
POSTANOWIENIE
Dnia 2 lipca 2014r.
Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie
następującym:
Przewodniczący - Sędzia SO Katarzyna Kwilosz- Babiś
Sędzia SO Agnieszka Skrzekut
Sędzia SR del. Katarzyna Romańczyk ( sprawozdawca )
Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Burnagiel
po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2014r.
na rozprawie
sprawy z wniosku (...) S.A w W. Oddział w K. i A. S.
przy uczestnictwie J. S., W. S. (1), A. G., W. N., R. N., Ł. N., A. M., K. P., E. F., N. N.oraz nieznanego z miejsca pobytu
R. S.
o stwierdzenie nabycia spadku po W. S. (2) i J. S.
na skutek apelacji uczestnika W. S. (1)
od postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej
z dnia 11 września 2013r., sygn. akt I Ns 214/09
postanawia:
I. zmienić pkt 1 zaskarżonego postanowienia w części dotyczącej gospodarstwa rolnego w ten
sposób, że stwierdzić, iż wchodzące w skład spadku po W. S. (2) c. S. i K. gospodarstwo rolne na
podstawie ustawy nabyli: mąż J. S. w 12/48 części, dzieci: A. S., W. S. (1), K. P. i A. M. po 6/48 części,
wnuk R. S. w 6/48 części, wnuki E. V. F. i A. J. G. po 3/48 części;
II. zmienić pkt 2 zaskarżonego postanowienia w części dotyczącej gospodarstwa rolnego w ten
sposób, że stwierdzić, iż wchodzące w skład spadku po J. S.s. A.i A.gospodarstwo rolne na podstawie
ustawy nabyli: dzieci A. S., K. P.i A. M.po 2/10 części, wnuk R. S.w 2/10 części oraz wnuki E. F.i A.
G. po 1/10 części;
III. w pozostałej części apelację oddalić;
IV. nakazać ściągnąć od wnioskodawcy (...) S.A w W. Oddział w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu
Okręgowego w Nowym Sączu kwotę 117 zł (sto siedemnaście złotych) tytułem zwrotu wydatków
poniesionych w postępowaniu apelacyjnym;
V. orzec, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania apelacyjnego związane ze
swym udziałem w sprawie.
Sygn. akt III Ca 852/13
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 11.09.2013r. Sąd Rejonowy w Limanowej stwierdził, że: - spadek po W. S. (2)na podstawie
ustawy nabyli: mąż J. S.w 16/64 części oraz dzieci: A. S., J. S., W. S. (1), K. P., A. M., J. N.po 6/64 części, wnuk R.
S.(syn S.i T.) w 6/64 części oraz wnuki: E. F.(córka S.i M.) i A. G.(syn S.i M.) - po 3/64 części, z tym że wchodzące
w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli: mąż J. S.w 8/32 części, dzieci: A. S., K. P., A. M.po
6/32 części oraz wnuki: E. F.(córka S.i M.) i A. G. (syn S.i M.) po 3/32 części (pkt. 1),
- spadek po J. S.na podstawie ustawy nabyły dzieci: A. S., J. S., W. S. (1), K. P., A. M., J. N.po 2/16 części, wnuk R.
S.(syn S.i T.) w 2/16 części oraz wnuki: E. F.(córka S.i M.) i A. G.(syn S.i M.) po 1/16 części, z tym że wchodzące w
skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyły dzieci: A. S., K. P., A. M.po 2/8 części oraz wnuki: E.
F.(córka S.i M.) i A. G. (syn S.i M.) po 1/8 części (pkt 2).
Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni W. S. (2), ostatnio stale zamieszkała w M., zmarła dnia 24 listopada 1979
roku w M.. W chwili śmierci była zamężna z J. S.. Spadkodawca J. S., ostatnio stale zamieszkały w M., zmarł dnia 14
września 1981 roku w M.. W chwili śmierci był wdowcem. W. S. (2)i J. S.mieli ośmioro dzieci – A. S., J. S., W. S. (1), K.
P., A. M., J. N., S. S. (1)oraz M. G.. J. N.zmarła później niż jej rodzice. S. S. zmarł przed rodzicami w dniu 18 kwietnia
1975 r. w P.. Zostawił po sobie jednego syna R. S.urodzonego w dniu (...). M. G.zmarła w USA w dniu 6 maja 1978
roku. M. G.zostawiła po sobie dwoje dzieci a to: E. F.(z domu G.) i A. G.. Innych dzieci własnych ani przysposobionych
spadkodawcy nie posiadali. Żadne z nich nie zostawiło testamentu, postępowanie spadkowe toczy się po raz pierwszy.
Nikt nie składał oświadczeń spadkowych ani nie zrzekał się dziedziczenia.
W skład spadku po W. S. (2)i J. S.wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni około 4 ha. Na gospodarstwie
rolnym spadkodawców od małego pracował ich syn A. S.. Także w chwili śmierci rodziców stale pracował w
spadkowym gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej i posiadał kurs rolniczy. W chwili śmierci
spadkodawców swoje własne gospodarstwo rolne posiadały K. P.i A. M.pracując bezpośrednio przy produkcji rolnej.
Córka spadkodawców J. N.w chwili śmierci rodziców pracowała w szkole jako nauczycielka. Nie pracowała już
na gospodarstwie spadkowym, nie prowadziła też innych indywidualnych gospodarstw rolnych, nie pracowała na
gospodarstwie rolnym małżonka lub jego rodziców. Była pełnoletnia, nie pobierała nauki, nie była członkiem rolniczej
spółdzielni produkcyjnej i nie pracowała w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, była zdolna do pracy. Jej
najstarsze dziecko urodziło się w 1969 r. Synowie spadkodawców: J. S., S. S.oraz W. S. (1)bezpośrednio przed śmiercią
rodziców nie pracowali już na gospodarstwie spadkowym, nie prowadzili też innych indywidualnych gospodarstw
rolnych, nie pracowali w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców. Byli pełnoletni, nie
pobierali nauki, nie byli członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej i nie pracowali w gospodarstwie rolnym takiej
spółdzielni, byli zdolni do pracy. Ich dzieci w tym czasie były jeszcze małoletnie. Uczestnik W. S. (1)ożenił się w 1964
r. i mieszkał w innym miejscu z rodziną. Po ślubie wyjechał do USA i był tam dwa lata. Potem wrócił, wybudował dom
i pracował w zakładach drzewnych. Następnie przez osiem lat przed śmiercią rodziców pracował na terenie obecnych
Czech. Przed zamieszkaniem w nowo wybudowanym domu mieszkał przez pewien czas w M.przy ul. (...)u swojej
siostry K. P.. Syn S. S.– R. S.– w chwili śmierci spadkodawców był małoletni. Dzieci M. G. - E. F.oraz A. G.w chwili
śmierci spadkodawców były małoletnie.
Na podstawie poczynionych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że w kręgu spadkobierców ustawowych W. S. (2)znajdują
się jej mąż J. S., dzieci: A. S., J. S., W. S. (1), K. P., A. M., J. N., wnuk R. S.oraz wnuki: E. F.i A. G.. Do kręgu
spadkobierców ustawowych J. S.należą dzieci A. S., J. S., W. S. (1), K. P., A. M., J. N., wnuk R. S.oraz wnuki: E. F.i A.
G.. Ponieważ przedmiotem spadku jest gospodarstwo rolne, a spadkodawczyni W. S. (2)zmarła w dniu 24 listopada
1979 roku zaś spadkodawca J. S.w dniu 14 września 1981 roku, w postępowaniu spadkowym należy stosować przepisy
szczególne kodeksu cywilnego (art. 1058 i następne k.c.) dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych w brzmieniu
ustalonym przed wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001r. (Dz.U. z 2001 r., nr 11
poz. 91). Powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność z konstytucją niektórych przepisów
dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych (w tym art. 1059 k.c.) odnosi się bowiem do spadków otwartych do
dnia 14 lutego 2001 roku.
Jedynie mąż W. S.– J. S. oraz syn A. S.bezpośrednio przed otwarciem spadku po zmarłej pracowali w spadkowym
gospodarstwie rolnym, natomiast K. P.i A. M.prowadziły własne indywidualne gospodarstwa rolne. Analogicznie w
przypadku spadkodawcy J. S.warunki te spełniały odpowiednio jedynie A. S., K. P.i A. M.. W przypadku A. S.spełniona
została wobec tego przesłanka z art. 1059 § 1 pkt 1 k.c., natomiast K. P.i A. M.odpowiadają warunkom z art. 1059 §
1 pkt 3 k.c.
Ani uczestnik W. S. (1)ani J. S.nie pracowali już w spadkowym gospodarstwie rodziców, nie prowadzili też innych
gospodarstw rolnych i nie pracowali w żadnych. Ponadto w chwili otwarcia spadku nie byli małoletni, czy też trwale
niezdolni do pracy ani nie pobierali nauki zawodu. Sąd Rejonowy zaznaczył, że fakt, że spadkobierca o pracuje
poza rolnictwem, nie pozbawia go prawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego, powołując się na orzecznictwo Sądu
Najwyższego (post. SN z 25.03.1965 r., II CR 120/65, II CR 120/65 OSNC 1966/1/9 i post. SN z 12.02.1966 r., III
CR 267/65 LEX nr 5939) stwierdził, że art. 1059 § 1 pkt 3 k.c. nie wymaga też, aby prowadzenie indywidualnego
gospodarstwa rolnego było wyłącznym źródłem utrzymania danego spadkobiercy. Spadkobierca musi jednak
odpowiadać przesłankom odpowiadającym w przywołanym przepisie. Samo twierdzenie W. S. (1), który złożył
zeznania w niniejszej sprawie, że pomagał rodzicom w gospodarstwie, bez skonkretyzowania kiedy ta pomoc miała
miejsce i na czym polegała, w kontekście całokształtu materiału sprawy nie pozwala przyjąć, iż uczestnik ten spełnia
warunki uzasadniające przyjęcie, iż posiada kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wymienione w art.
1059 §1 pkt 1 lub 3 k.c. Dzieci S. S. i M. G.jako małoletnie wnuki spadkodawców dziedziczą spadek w zakresie
gospodarstwa rolnego, gdyż odpowiadają przesłance zawartej w art. 1059 § 1 pkt 4 k.c. – a to przez odesłanie w art.
1060 § 1 k.c. do art. 931 § 2 k.c. Kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego nie posiadała J. N..
Brak pełnoletnich dzieci spadkobierców wyłączonych z dziedziczenia gospodarstwa rolnego z uwagi na brak
kwalifikacji nie daje podstaw do zastosowania art. 1060 § 2 k.c.
Sąd Rejonowy zaznaczył również, że z uwagi na przedstawione ustalenia faktyczne oraz przyjęte rozważania błędnie
w sentencji orzeczenia w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego pominięto R. S. – wnuka spadkodawców.
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją uczestnik W. S. (1).
W samodzielnie sporządzonej apelacji podał, że postanowienie jest bardzo krzywdzące, gdyż jako jeden z najstarszych
członków rodziny ciężko pracował na gospodarstwie, już jako 16 letni chłopak do chwili śmierci matki i ojca. Nikt z
jego rodzeństwa się tak nie napracował jak on na tym gospodarstwie. Apelujący zaznaczył, że nie może pogodzić się
z tym, że został pominięty w spadku właśnie z gospodarstwa, sądził, że będzie mu przysługiwał udział w 1/8 części.
Wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań uczestniczki K. P. i świadka W. S. (1).
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja jest częściowo uzasadniona.
Sąd Okręgowy akceptuje poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne oraz wnioski prawne na ich podstawie
wyciągnięte i przyjmuje je za własne, za wyjątkiem ustaleń co do pracy uczestnika W. S. (1) na gospodarstwie rolnym
rodziców do śmierci W. S. (2).
Celem ustalenia, czy apelujący spełnia warunki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po rodzicach Sąd Okręgowy
dopuścił w postępowaniu apelacyjnym dowód z zeznań apelującego, uczestniczki K. P.oraz świadka W. S. (3). Sąd
Rejonowy bowiem zupełnie pobieżnie przesłuchał na te okoliczności uczestnika W. S. (1)a następnie na ostatniej
rozprawie, na której W. S. (1)nie był obecny, szczegółowo przesłuchał uczestnika A. S.bezkrytycznie odnosząc się
do tych zeznań i na ich podstawie wyprowadzając zbyt daleko idące wnioski z lakonicznych zeznań W. S. (1)i K. P..
Sąd Rejonowy podkreślił, że W. S. (1)w swoich zeznaniach nie wspomniał o istotnych okolicznościach dla sprawy
jak wyjazdy za granicę, przeprowadzki, praca wykonywana zawodowo czy praca przy budowie domu i uznał, że
jego zeznania pozwalają przyjąć co najwyżej, że sporadycznie pomagał rodzicom po odejściu z domu rodzinnego a
stałej pracy na gospodarstwie przeczą wieloletnie wyjazdy do pracy za granicą. Sąd Rejonowy powołał się również
na to, że uczestniczka K. P.w dalszej, szczegółowej relacji nie podała żadnych faktów pozwalających przyjąć, iż W. S.
(1)rzeczywiście w chwili śmierci rodziców pracował na jakimkolwiek gospodarstwie rolnym. Według Sądu Rejonowego
z relacji uczestniczki wynika, że w chwili śmierci ojca to A. S.sam zajmował się gospodarstwem a wcześniej to on żył
z tego gospodarstwa mieszkając w nim wraz z rodzicami.
Na podstawie przeprowadzonych przez Sąd Rejonowy dowodów nie było wystarczających podstaw do poczynienia
takich ustaleń. Kwestie te zostały szczegółowo wyjaśnione dokładnymi, spójnymi i wzajemnie zbieżnymi zeznaniami
uczestników K. P., W. S. (1)i świadka W. S. (3).
Na ich podstawie Sąd Okręgowy ustalił, że W. S. (1) po wyprowadzce z domu rodzinnego po ślubie w 1964r. pomagał
rodzicom w pracy na ich gospodarstwie rolnym, był na każde ich zawołanie, mieszkał w tej samej miejscowości.
Wykonywał wszelkie prace, które są związane z pracą na roli: zaprzęgał konia, zaorywał pola, pomagał przy zbiorze
plonów, młócce i wykopkach. W latach 1970, 1971 przebywał w USA, później cały czas był w Polsce, dopiero po
śmierci rodziców wyjechał ponownie za granicę – do pracy w Czechosłowacji. Wcześniej pracował zawodowo w M.,
był koordynatorem pracy chałupniczej. Sam organizował sobie pracę, kiedy trzeba było pomóc rodzicom, to zostawiał
pracę zawodową i odpracowywał ją w inne dni. W 1978r. wprowadził się do domu w M., który budował przez kilka lat.
Dom ten znajdował się kilkaset metrów od domu rodzinnego. W. S. (1) pracował na gospodarstwie rolnym rodziców
do śmierci matki. Później nie pracował już na rodzinnym gospodarstwie rolnym ani na żadnym innym.
Obowiązujący w dacie otwarcia spadków przepis art. 1059 § 1 k.c. stanowił, że dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy
gospodarstwo rolne, jeżeli:
1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo
2) w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym
takiej spółdzielni, albo
3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie
rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo
4) w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
5) w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.
Natomiast przepis art. 1060 § 1 k.c. stanowił wtedy, że przepisy art. 1059 k.c. stosuje się odpowiednio do dziedziczenia z
ustawy przez małżonka spadkodawcy, jak również do dziedziczenia z ustawy przez wnuków spadkodawcy powołanych
stosownie do przepisu art. 931 § 2. Dalsi zstępni spadkodawcy nie byli powołani z ustawy do dziedziczenia
gospodarstwa rolnego.
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 grudnia 2013 r., V CSK 41/13, Sąd Najwyższy trafnie zaznaczył, że wymogiem
dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie art. 1059 § 3 k.p.c. nie było zamieszkiwanie i wykonywanie
w gospodarstwie rolnym codziennych czynności. Judykatura dopuszczała bowiem pracę sezonową w spadkowym
gospodarstwie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I CKN 312/97 (niepubl.), wyjaśniono
także, iż brak wykonywania codziennych czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłączał omawianej przesłanki
dziedziczenia, skoro pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie
rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada
1997 r., I CKN 312/97, niepubl.). Wskazywano także, iż praca w gospodarstwie nie musiała być ani jedynym, ani
głównym źródłem utrzymania spadkobiercy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2000 r., III CKN
575/98, niepubl.). Przesłanka dziedziczenia uważana była zatem za spełnioną, jeżeli spadkobierca stale, tj. od szeregu
lat, w tym w chwili otwarcia spadku, gdy tylko zachodziła taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie
czynności w gospodarstwie rolnym.
Z poczynionych ustaleń wynika, że apelujący spełnia przesłanki z art. 1059 § 1 pkt 1 oraz 3 k.c. co do dziedziczenia
gospodarstwa rolnego po matce W. S. (2), natomiast nie ma kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego
po ojcu J. S.. Powołany przepis wymagał bowiem pracy na gospodarstwie bezpośrednio przed otwarciem spadku,
natomiast sam W. S. (1) wyraźnie przyznał w zeznaniach, że po śmierci matki ( w latach 1979-1981) nie pracował już
na gospodarstwie.
Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji powinien wziąć pod rozwagę, w granicach zaskarżenia,
wszystkie naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały
wytknięte w apelacji (uchwała SN z dnia 31.01.2008r., III CZP 49/07, postanowienie SN z dnia 4.10.2002r., III CZP
62/02). R. S. w chwili śmierci spadkodawców był małoletni, zatem spełnia przesłanki określone w art. 1060 § 1 k.c w
zw. z art. 1059 § 1 pkt 4 k.c. i art. 931 § 2 k.c. Naruszenie prawa materialnego co do pominięcia tego uczestnika przy
dziedziczeniu gospodarstwa rolnego skutkowało zmianą postanowienia Sądu Rejonowego również w tym zakresie.
Z przytoczonych względów, na podstawie art. 386 § 1 k.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie a w
pozostałym zakresie apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.
O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. i art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy
z dnia ustawy z dnia z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz.U.z 2010r,.nr 90,
poz.594 ze zm.). Na koszty obciążające wnioskodawcę składają się wydatki w kwocie 117 zł. poniesione w postępowaniu
apelacyjnym stanowiące koszt przejazdu Sądu na miejsce przesłuchania uczestniczki K. P..