Spis treści

Księgarnia PWN: Ian Wood - Królestwa Merowingów 450-751
Spis treści
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Wstęp. Konstruowanie historii Merowingów . . . . . . . . . . . . . . 13
Rozdział I. Barbarzyńcy w Galii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Nadejście barbarzyńców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wizygoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burgundowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osadnictwo barbarzyńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Słabość cesarstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ostatni cesarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powstanie królestwa Wizygotów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
18
20
22
25
26
29
Rozdział II. Literacka ciągłość i jej brak
Kultura schyłku V oraz VI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Sydoniusz Apolinary i ostatnie dni cesarstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Asceza a kultura V i VI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Epistolografia VI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grzegorz z Tours i upadek kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
35
37
41
Rozdział III. Krzepnięcie władzy Merowingów
Frankowie przed rokiem 537 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Trojańska legenda Franków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wczesne dzieje Franków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reges Criniti – długowłosi królowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Childeryk I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chlodwig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teuderyk I, Duńczycy i Turyngowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koniec królestwa Burgundów i kampania w Owernii . . . . . . . . . . . . . .
46
48
49
51
54
64
65
6
Spis treści
Rozdział IV. Królowie i królestwa
Struktura państwa Merowingów w VI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Podziały królestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sukcesja w rodzie Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sprawowanie władzy w królestwach dzielnicowych (Teilreiche) . . . . . . . . .
Majątki królewskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ideologia królewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
72
74
78
80
Rozdział V. Władza kościelna a polityka
Granice jurysdykcji biskupów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Organizacja diecezjalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wspólnota chrześcijańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biskupi i kult świętych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jurysdykcja biskupia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sposób wyboru biskupów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biskupi a lokalna społeczność. Owernia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teodor z Marsylii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grzegorz i Tours . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
86
87
89
92
94
99
101
Rozdział VI. Stabilność w braku jedności
Wojny domowe VI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Polityka dynastyczna w latach 511–613 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyczyny wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sprawa Gundowalda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gundowald a opozycja wobec Childeberta II . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Królowie i możni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polityka akwitańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
107
109
113
115
117
Rozdział VII. Prawa i kodeksy
Prawodawstwo Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Childebert II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawodawstwo Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lex Salica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wersje i ratyfikacje Lex Salica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pactus Legis Salicae a królestwo zachodniofrankijskie . . . . . . . . . . . . . .
Prawa trzech królestw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lex Ribvaria oraz Prawa Alamanów i Bawarów . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawodawstwo i arystokracja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
119
121
126
130
131
132
133
135
Rozdział VIII. Kobiety z królewskiego rodu
Fredegunda, Brunhilda, Radegunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Merowińskie księżniczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Merowińskie królowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Spis treści
Fredegunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Królewskie wdowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brunhilda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Święte odosobnienie. Radegunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
140
141
143
154
Rozdział IX. O nowy kształt królestwa
Chlotar II, Dagobert I, Sigibert III i Chlodwig II . . . . . . . . . . . 158
Początki potęgi Chlotara II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burgundia i Austrazja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polityka królewska 622–630 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dezyderiusz z Cahors a dwór Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Funkcjonowanie dworu królewskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chlotar II, Dagobert I i Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sigibert III i Chlodwig II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
158
162
164
167
171
172
174
Rozdział X. Merowingowie i ich sąsiedzi . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Bretania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fryzja i ziemie na wschód od Renu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wizygoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Baskonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Anglowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
178
182
188
194
195
Rozdział XI. Miejsce klasztorów
Polityka i życie duchowe 613–664 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Rozwój tradycji monastycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Klasztory królewskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monastycyzm kolumbański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Furseusz, Foilan i Pepinidzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ Luxeuil. Ewangelizacja i reforma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monastycyzm a dwór królewski w VII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pobożność, teologia i polityka. Vita Columbani . . . . . . . . . . . . . . . . .
Batylda i immunitety dla klasztorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
201
203
205
210
211
212
215
218
Rozdział XII. Ziemia, bogactwo i gospodarka . . . . . . . . . . . . . 224
Dyplomy i immunitety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowińskie testamenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bertram z Le Mans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abbo z Prowansji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Siła robocza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Saint-Wandrille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowińska gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Moneta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skarby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
225
227
228
231
233
235
236
239
240
8
Spis treści
Rozdział XIII. Niemożność porozumienia
Merowińska polityka, 656–680 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Przewrót Grimoalda i jego następstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chlotar III, Childeryk II i zachodnie królestwo (Neustria-Burgundia) 664–675
Powrót Ebroina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dagobert II i Austrazja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowingowie i frakcje arystokratyczne w czasach Ebroina . . . . . . . . . .
244
246
252
253
257
Rozdział XIV. Kultura duchowieństwa
Edukacja, teologia i twórczość literacka pod koniec VII w. . . . . . . 262
Wiedza administratorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biskupi i ich pisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowińska teologia i Rzym. Bonitus i Amand . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hagiografia i historiografia w VII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowińskie księgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan merowińskiego Kościoła pod koniec VII w. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Northumbria i merowińska kultura kościelna . . . . . . . . . . . . . . . . . .
263
264
266
269
272
273
275
Rozdział XV. Gra ambicji
Merowińska polityka 680–721 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Epoka Pepina II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Liber historiae Francorum, kontynuacje Fredegara i Annales Mettenses priores . .
Warattonidzi i Pepinidzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wartość źródłowa dyplomów 675–711 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pepin II i merowiński Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opozycja wobec Pepina II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kryzys lat 714–717 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chilperyk II i jego sprzymierzeńcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Początki władzy Karola Młota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
278
280
282
284
287
289
290
291
293
Rozdział XVI. Ku powtórnemu zjednoczeniu
Wojna i polityka 721–751 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Źródła karolińskie i Karol Młot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spadkobiercy Sawaryka. Eucheriusz z Orleanu i Ainmar z Auxerre . . . . . .
Opaci z Saint-Wandrille (Fontenelle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karol Młot i ziemia kościelna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prowansja. Abbo z Novalaise i Maurontus . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odo, Saraceni i Akwitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ludy na wschód od Renu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osiągnięcia Karola Młota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karloman i Pepin III Krótki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gryfon i Bawaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pepin III Krótki i usunięcie Childeryka III . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
296
298
300
302
304
305
308
310
311
312
314
Spis treści
9
Rozdział XVII. Północne emporia.
Quentovic, Dorestad i gospodarka oparta na monetach typu sceatta 317
Quentovic i Dorestad w czasach karolińskich . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Merowińskie Quentovic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dorestad w okresie merowińskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chronologia monet typu sceatta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gospodarka oparta na monetach sceatta a wczesnośredniowieczne państwo . .
317
319
320
323
325
Rozdział XVIII. Misja spełniona
Merowiński Kościół na wschód od Renu . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Żywot św. Bonifacego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arbeo z Fryzyngi i Kościół bawarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pogaństwo, herezja i reforma Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chrystianizacja w królestwie Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wilfryd i uczniowie św. Egberta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Willibrord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
329
331
334
335
339
341
Zakończenie. Osiągnięcia Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Genealogia rodu Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Prozopografia rodu Merowingów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Mapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Mapa 1 Podział królestwa Merowingów w 511 r. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mapa 2 Podział królestwa Merowingów w 562 r. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mapa 3 Podział królestwa Merowingów w 567 r. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mapa 4 Kraj Franków i ziemie na wschód od Renu . . . . . . . . . . . . . . .
381
382
383
384
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386