e. Założenia do aranżacji Galerii Socrealizmu

1
WSTĘPNE ZAŁOŻENIA DO ARANŻACJI NOWEJ GALERII SZTUKI
SOCREALIZMU W BUDYNKU DAWNEJ STAJNI
Według przyjętej nowej strategii Muzeum Zamoyskich w Kozłówce podjęte
zostały, jako priorytetowe, zadania remontu i adaptacji trzech historycznych budynków
zespołu pałacowo-parkowego w Kozłówce, dwóch oficyn z głównego dziedzińca
(północnej i południowej) i dawnej stajni (tzw. remontowej) przy głównym parkingu.
Budynki te mają w przyszłości wzmacniać infrastrukturę Muzeum i wspomagać jej
działania statutowe. Będą wykorzystane do profesjonalizacji obsługi ruchu turystycznego
oraz realizacji nowych działań merytorycznych i wystawienniczych.
Jednym z projektów wskazanych do realizacji jest przeniesienie i przygotowanie
nowej ekspozycji Galerii Sztuki Socrealizmu w budynku dawnej stajni dla koni
hodowanych na potrzeby wojska, tzw. remontów.
1.
GALERIA SZTUKI SOCREALIZMU
Obecnie Galeria Sztuki Socrealizmu, jedna z ekspozycji Muzeum Zamoyskich w
Kozłówce, od ponad 20 lat ulokowana jest w centralnej części pawilonu północnego i
zajmuje powierzchnię ok. 110 m2. Prezentowane są w niej, wg danych z końca marca 2015
roku, 262 obiekty zabytkowe, na które składa się:

81 obrazów, rysunków i grafik,

95 rzeźb,

4 tkaniny,

82 numizmaty (polskie monety po 1945 roku).
Powyższe obiekty stanowią 10,97 % całości zbiorów sztuki współczesnej Muzeum.
Ekspozycja w obecnym kształcie wydaje się prezentować formułę nieco archaiczną i zbyt
„barokową” dla prezentacji zagadnień związanych ze sztuką socrealistyczną i współczesną
powojenną historią Polski (po 1945 roku). Aranżacja Galerii pochodzi z 2004 roku, jej
autorem jest dr hab. szt. Romuald Kołodziej, związany zawodowo z UMCS w Lublinie i
Politechniką Radomską. Głównym założeniem aranżacji jest ukierunkowanie widza na
odbiór podstawowych zagadnień (tematów) ówczesnej sytuacji społecznej, politycznej i
gospodarczej w Polsce. Odbiorcy towarzyszy czytelny podział na tematykę wiejską,
2
miejską i wielkoprzemysłową, walkę z zachodnim imperializmem i kolonializmem, które
przeplecione są wizerunkami przodowników pracy i działaczy komunistycznych.
Prezentowanym tematom towarzyszą wielkoformatowe wydruki fotograficzne,
reprodukcje plakatów propagandowych, montaż słowno-muzyczny o socrealizmie,
prezentacje wybranych fragmentów polskich kronik filmowych z lat 40. i 50. XX wielu
oraz filmu Andrzeja Trzos-Rastawieckiego „Ballada o prawdziwym kłamstwie”. W
przedsionku Galerii umieszczone zostały reprodukcje zdjęć oraz przedmioty codziennego
użytku, sprzęt i druki z okresu powojennego. W sąsiedztwie budynku znajduje się
plenerowa ekspozycja pomników i popiersi z okresu PRL-u.
Wymowa obecnej ekspozycji kładzie duży nacisk na zagadnienia o charakterze
społeczno-politycznym, dając sztuce jedynie formę ilustracji wybranych zagadnień. W tej
wersji ekspozycji stosunkowo duża ilość dzieł sztuki, bardzo malownicza i różnorodna,
tworzy tło wyłącznie dla przekazu historycznego, zacierając jednak wymiar ówczesnej
sztuki jako zjawiska artystycznego.
2.
NOWA GALERIA – ZAŁOŻENIA
Przeniesienie Galerii Sztuki Socrealizmu w nowe miejsce, umożliwi stworzenie
nowej aranżacji przestrzeni ekspozycyjnej, odpowiadającej zmieniającym się wymaganiom
dla tego typu ekspozycji o charakterze historycznym, z możliwością lepszego
wykorzystania multimediów. W porównaniu do obecnej Galerii, nowa aranżacja
ekspozycji powinna położyć większy nacisk na zaprezentowanie dorobku polskich
artystów plastyków po 1945 roku. Akcenty społeczno-polityczne, ważny element
dopowiadający i wyjaśniający nurty artystyczne, powinny tworzyć tło dla prezentacji dzieł
sztuki.
Nowa Galeria Sztuki Socrealizmu, w wymiarze merytorycznym powinna mocniej
akcentować zagadnienia dotyczące ówczesnej sztuki, jako wzorca dla właściwego
kształtowania socjalistycznego społeczeństwa, elementu ściśle scentralizowanej i
nadzorowanej
nowej
polityki
społeczno-kulturalnej,
m.in.
realizowanego
hasła
powszechnej dostępności do kultury i sztuki przez szerokie masy społeczne. Należy przy
tym podkreślić traktowanie twórczości artystycznej i kulturalnej, jako „ważnego”
narzędzia propagandowego, wykorzystywanego przez władze komunistyczne po drugiej
wojnie światowej.
3
Nowa ekspozycja polskiej sztuki socrealistycznej powinna rozpoczynać się
tematami z ogólnopolskich wystaw przodowników pracy, z końca lat 40. XX wieku.
Następnie powinien zostać zaprezentowany dorobek artystów plastyków z czterech
ogólnopolskich wystaw plastyki, które odbyły się w Warszawie w pierwszej połowie lat
50. XX wieku. Wystawa w warszawskim ARSENALE (1955) i liczna reprezentacja sztuki
polskiej drugiej połowy lat 50. XX wieku (i późniejszej) powinna symbolicznie zamykać
temat ekspozycji.
W celu zaprezentowania bogatych zbiorów sztuki współczesnej, znajdującej się w
muzeum, wskazane jest także wyeksponowanie mało znanych zbiorów medalierstwa,
numizmatyki, plakatu, tkaniny i fotografii współczesnej.
Powinno się dołożyć wszelkich starań, aby ten trudny temat został zrealizowany w
sposób maksymalnie zrozumiały dla widza, szczególnie wykorzystując do tego celu
multimedia. Adaptacja budynku stajni na ekspozycję muzealną umożliwia szerokie
wykorzystanie tego rodzaju urządzeń. Ten ważny element, spotykany w większości
nowych ekspozycji muzealnych, daje nieograniczone wprost możliwości zaprezentowania
treści uzupełniających do tematu oraz niewątpliwie wzmocni walor edukacyjny nowej
Galerii Sztuki Socrealizmu.
Ilość obiektów w nowej ekspozycji, powinna być zbliżona do obecnej. Bez
wątpienia, odpowiednia aranżacja wnętrza nowej Galerii umożliwi lepsze zaprezentowanie
muzealnych zbiorów polskiej rzeźby powojennej.
Budynek stajni daje również możliwości przeniesienia na poddasze zaplecza dla
Galerii, gdzie będzie możliwość przeprowadzenia kwerend, gromadzenia i udostępniania
dokumentacji muzealnej i działowych pomocy naukowych oraz zorganizowanie właściwie
wyposażonego przechowywania obiektów na podłożu papierowym (rysunków i grafik). Do
dyspozycji pracowników będzie także zaplecze socjalne i sanitarne.
3.
OPIS PROJEKTU ARANŻACJI NOWEJ GALERII SZTUKI
SOCREALIZMU
Aranżacja przestrzeni nowej Galerii Sztuki Socrealizmu bezpośrednio wiąże się z
wykorzystaniem zarówno wielkości jak i istniejących podziałów architektonicznych
wnętrza budynku stajni. Z tego względu nowa ekspozycja została podzielona
chronologicznie na sektory, dotyczące określonych zagadnień kulturze i sztuce polskiej po
4
1945 roku, uzupełnionych przez dodanie tła historyczno-społecznego w przekazie
multimedialnym
Wejście główne
Projekt aranżacji ekspozycji powinien przyjąć lokalizację wejścia głównego w
miejscu jednych z istniejących wrót stajni. Wyboru tego miejsca należy dokonać w oparciu
o relacje budynku stajni zarówno z otoczeniem zewnętrznym jak i przyjętym planem
eksponowania zbiorów. W otworze wejścia głównego powinny być zastosowane drzwi
przeszklone automatycznie otwierane, dodatkowo zamykane drewnianymi wrotami
rozwieralnymi, nawiązującymi do wrót historycznych. Wejście główne musi spełniać
wymóg dostępności dla osób niepełnosprawnych.
W tej przestrzeni należy przewidzieć stanowisko dla obsługi/dozoru z urządzeniami
monitorującymi bezpieczeństwo mienia i osób (m.in. telewizja przemysłowa), z centralą
nagłośnienia i oświetlenia ekspozycji, z dostępem do internetu i komputerowej sieci
muzealnej.
Klatka schodowa (narożnik pd.-wsch.)
Przestrzeń przeznaczona na umieszczenie klatki schodowej, prowadzącej na
poddasze, do pomieszczeń zaplecza Galerii. Proponuje się wydzielenie klatki schodowej z
użyciem materiału transparentnego, celem uczytelnienia jednoprzestrzenności wnętrza z
rytmem istniejących filarów i sklepień.
Ekspozycja obrazów, rzeźb i reprodukcji prac na papierze
Przestrzeń ekspozycyjna, odnosząca się do zagadnień artystycznych, społecznych i
politycznych drugiej połowy lat czterdziestych XX wieku.
Będą w niej prezentowane zarówno obiekty ze zbiorów własnych, m.in. z
ogólnopolskich wystaw przodowników pracy, jak i obce, wypożyczone z innych muzeów,
odnoszące się do zagadnień wczesnopowojennego wystawiennictwa.
W tej części ekspozycji powinien zostać zainstalowany rzutnik i ekran
multimedialny, umożliwiający odtwarzanie filmów i innych materiałów filmowych oraz
przynajmniej jeden monitor. Ponieważ w tej części ekspozycji odbywałyby się także
działania edukacyjne prowadzone w Galerii, wskazane byłoby umieszczenie mobilnych
siedzisk dla zwiedzających.
5
Wydaje
się
niezbędne,
w
celu
zwiększenia
przestrzeni
ekspozycyjnej,
zamontowanie ścianki modułowej np. ze szkła, na pilastrze ściany zewnętrznej.
Ekspozycja rzeźby
W tej części ekspozycji przewidziana jest ekspozycja wyłącznie rzeźb
pochodzących ze zbiorów własnych, zarówno typowych dla socrealizmu, jak również
wyłamujących się z tej formuły artystycznej. Umiejscowienie ekspozycji rzeźb w
centralnej części budynku (z wyłączeniem osi komunikacyjnej w trakcie środkowym), daje
możliwość zaprezentowania fragmentu ekspozycji również bez wchodzenia do wnętrza
budynku. Sugeruje się, aby drzwi w elewacji północnej były przeszklone. Zamiast
pierwotnych wrót drewnianych – okiennice zewnętrzne.
Ekspozycja obrazów, rzeźb i reprodukcji prac na papierze
Zaprezentowany zostanie tutaj dorobek polskich artystów plastyków pochodzący z
czterech ogólnopolskich wystaw plastyki (OWP). Będzie to największy i najistotniejszy
element nowej ekspozycji.
W celu zwiększenia przestrzeni ekspozycyjnej potrzebne będzie wprowadzenie
transparentnych ścian modułowych.
W tej przestrzeni przewidziane są do zamontowania monitory, zlokalizowane np.
przy istniejących filarach.
Ekspozycja obrazów, rzeźb, reprodukcji prac na papierze oraz medalierstwa,
numizmatyki i tkaniny
Schyłkowy czas dogmatycznej doktryny socrealistycznej w kulturze polskiej
zaprezentują obiekty pochodzące z polskich wystaw z drugiej połowy lat 50. XX wieku.
Dominować tutaj będą obiekty z wystawy w warszawskim Arsenale (1955) oraz
późniejsze, jak również prace powstałe w nurcie oficjalnej sztuki PRL-u, do początku lat
90. XX wieku.
Dla zwiększenia przestrzeni ekspozycyjnej przewiduje się wprowadzanie
transparentnych ścian modułowych, wydzielających aneksy tematyczne ekspozycji.
Planowane jest umieszczanie monitorów oraz specjalistycznych gablot na numizmaty i
medalierstwo.
Główny trakt ekspozycji
6
Główny trakt
Galerii
to
środkowy trakt
układu
przestrzennego
stajni,
poprowadzony wzdłuż podłużnej osi środkowej budynku. Wykorzystując go dla celów
ekspozycyjnych, można przy filarach sytuować monitory zwykłe i dotykowe. W górnej
części filarów można także wyeksponować posiadane sztandary i reprodukcje plakatów
socrealistycznych.
Podstawowe wymagania dla ekspozycji.
W
związku
z
wyeksponowaniem
dzieł
sztuki
potrzebne
są
niezbędne
specjalistyczne systemy ekspozycyjne:
 zawieszenia dla obrazów, rysunków/grafik, plakatów, tkanin (zarówno na ścianach
murowanych, jak i modułowych),
 kompleksowe oświetlanie całości ekspozycji, jak i punktowe doświetlenie wybranych
eksponatów lub fragmentów ekspozycji,
 nagłośnienie całości ekspozycji (w różnych wariantach),
 dobór odpowiednich modułowych transparentnych ścian, większych i mniejszych, do
podziałów ekspozycyjnych (np. ze szkła)
 do wyeksponowania rzeźb i płaskorzeźb (gabloty, podesty, podstawy, inne elementy),
 zintegrowana informacja wizualna, np. w postaci nadruku tekstów na ściankach
modułowych, podpisów do obiektów itp.,
 gabloty do wyeksponowania numizmatów i medalierstwa.
Przygotował:
Sławomir Grzechnik
Kierownik Działu Zbiorów Sztuki Realizmu Socjalistycznego
Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
marzec 2016