geo.społ.-gosp.

II. GEOGRAFIA GOSPODARCZA ŚWIATA
1. Środowisko geograficzne a człowiek

Wpływ środowiska geograficznego na rozmieszczenie ludności
Środowisko przyrodnicze (naturalne) – to przestrzeń przyrodnicza określonego regionu. Dążąc do zaspokojenia
swoich potrzeb, człowiek zmienia środowisko przyrodnicze. Tak zmienione środowisko przyrodnicze staje się
środowiskiem geograficznym – np. środowiskiem wsi, miasta, kraju, kontynentu.
Na środowisko geograficzne składają się:
 elementy środowiska przyrodniczego – przyrody nieożywionej i ożywionej
 elementy wprowadzone przez człowieka, w tym:
o elementy przyrodnicze (pola uprawne, sadzone lasy, parki, kanały, sztuczne zbiorniki wodne)
o elementy techniczne (drogi, nasypy, tamy, lotniska, cmentarze, poligony, obszary zabudowane)
Z ekonomicznego punktu widzenia w środowisku geograficznym można wyróżnić następujące obszary:
 ekumena – gęsto zamieszkałe i intensywnie zagospodarowane (zajmują 91% powierzchni lądów)
 anekumena – nie zamieszkałe przez człowieka (Antarktyda)
 paraekumena – słabo zamieszkałe i b.słabo zagospodarowane - Mongolia
 subekumena – okresowo, przejściowo zamieszkałe, na których prowadzi się taką działalność, jak hodowla
zwierząt na stepach i halach górskich
Naturalne granice (bariery) stałego zamieszkania ludzi i ich działalności gospodarczej stanowi:
- wysokość n.p.m.
- ukształtowanie powierzchni
- klimat
- lodowce górski i lądolody
- obszary występowania deficytu wody
- obszary zalegania wiecznej zmarzliny

Wzrost liczby ludności świata
W rozwoju liczby ludności poszczególnych krajów można wyróżnić 5 faz rozwoju demograficznego świata:
1. Stopa urodzeń i zgonów utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie – niewielki przyrost naturalny
(państwa o niskim poziomie rozwoju gospodarczego – Afganistan, Malawi, Sierra Leone, Uganda)
2. Stopa urodzeń jest wysoka, a stopa zgonów szybko się zmniejsza (wynik rozwoju medycyny i wzrostu
poziomu higieny) – następuje eksplozja demograficzna (państwa Afryki)
3. Niska stopa zgonów i malejąca stopa urodzeń – przyrost naturalny coraz mniejszy
4. Stopa urodzeń i zgonów jest niska
5. Rosnąca stopa zgonów i malejąca urodzeń – ujemny przyrost naturalny (państwa wysoko rozwinięte
gospodarczo
Europa
Niemcy
Polska
Rosja
Afryka
Nigeria
Kenia
Ameryka Pd.
Świat
Przyrost
naturalny
2,3
-1,1
-0,1
-6,5
27
31,2
29,0
14,4
13,2
Azja
Chiny
Japonia
Indie
Ameryka Pn.
USA
Meksyk
Australia
Przyrost
naturalny
14,1
9,2
1,6
15,9
11,9
5,5
19,5
6,0
Na początku XX w. liczba ludności świata wyniosła ponad 6 mld osób. Większość okresu istnienia
człowieka charakteryzował niski wzrost liczby ludności wynikający z wysokiej wartości urodzeń, ale też wysokiej
-1-
wartości zgonów. Pierwszy skokowy wzrost liczby ludności dokonał się około 8000 lat przed Chrystusem w okresie
przejścia do osiadłej gospodarki rolnej. Drugim okresem wzrostu tempa liczby ludności był wiek XVIII, co wiązało
się z rewolucją przemysłową. W obu tych okresach wystąpił wzrost możliwości produkcyjnych, co ograniczyło głód i
przyniosło poprawę warunków bytowych.
Przyrost naturalny - różnica między wielkością urodzeń i zgonów w danym okresie czasu. Wskaźnik przyrostu
naturalnego podawany jest w promilach lub w procentach.
Przyrost naturalny = urodzenia – zgony
Największa dynamika wzrostu liczby ludności nastąpiła w II połowie XX wieku w latach 1950-1970, kiedy to
współczynnik przyrostu naturalnego świata osiągnął maksymalnie 2,1%. Ten dynamiczny wzrost liczby ludności po
II wojnie światowej, który nastąpił głównie w krajach słabo rozwiniętych, nazwano eksplozją demograficzną.
Za główną przyczynę eksplozji uważa się:
- spadek stopy zgonów, uzyskany dzięki poprawie warunków życiowych, a w szczególności dzięki stosowaniu
osiągnięć medycyny w krajach słabo rozwiniętych (szczepionki, antybiotyki)
- młodość tych społeczeństw, które zdolne są przez to do posiadania liczniejszego potomstwa
- silny wpływ religii i modelu społecznego, które popierają rodziny wielodzietne; ilość posiadanych dzieci często
określa prestiż rodziny
- konflikty, wojny, które winne są licznych ofiar śmiertelnych, ale ostatecznie silnie wzmagają chęć odnowy
społeczeństw.
Eksplozja demograficzna powoduje wiele skutków:
 pozytywne – odmłodzenie struktury wieku ludności, wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym i możliwośc
zaludniania rozległych obszarów
 negatywne - przeludnienie, głód, biedę, analfabetyzm, bezrobocie, frustrację ludności, skłonność do waśni,
konfliktów i wojen, presję na środowisko naturalne.
Najniższy przyrost naturalny na świecie mają kraje Europy, które charakteryzują się wartościami około 0%. Odstają
od tego kraje, w których większą rolę w kształtowaniu rodziny odgrywa religia, np. stosunkowo wyższe wartości w
Europie notowane są w katolickiej Irlandii i w większości muzułmańskiej Albanii.
Za główne przyczyny niskich wartości przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych uważa się:
 powszechnie akceptowany model małej rodziny (2+1)
 aktywność i aspiracje zawodowe kobiet
 starzenie się społeczeństw, co ogranicza ich odnowę biologiczną
 szeroki wachlarz usług i dóbr, z których rodziny wielodzietne mogą korzystać w ograniczonym stopniu.
Migracje – przemieszczanie się ludności w określonym czasie i przestrzeni geograficznej:
 emigracja – opuszczenie miejsca dotychczasowego zamieszkania
 imigracja – przybycie na nowe miejsce zamieszkania
 repatriacja – przemieszczenie się ludności w wyniku zmiany granic kraju
Migracje wewnętrzne obejmują przemieszczanie się ludności w obrębie kraju (ze wsi do miast, z miast do miast, z
miast do wsi), zewnętrzne – to przemieszczanie się do innego kraju.
Podstawowe przyczyny migracji:
- zasiedlanie terenów słabo zaludnionych i słabo zagospodarowanych
- przesiedlenia – wywołane klęskami lub zmianą granic kraju
- ekonomiczne – motywem jest chęć polepszenia materialnych warunków bytu
- pozaekonomcizne – spowodowane motywami politycznymi, religijnymi, społecznymi, rodzinnymi
Migracje mają wielorakie konsekwencje. Na terenach emigracyjnych, skąd emigrują ludzie młodzi, następuje
spadek przyrostu naturalnego, postępuje proces starzenia się ludności, co prowadzi do wyludnienia. Migracje
powodują również zaburzenia struktury płci.
Saldo migracji = imigracja - emigracja
Kraje emigracyjne to kraje, z których ludzie emigrują (są to głównie kraje słabo rozwinięte, z konfliktami), np. kraje
afrykańskie (Sudan, Czad…), azjatyckie (Wietnam, Bangladesz) lub europejskie (np. Polska).
Kraje imigracyjne – to kraje, do których wiele ludzi przyjeżdża (są to kraje bogate, dobrze rozwinięte - USA,
Australia, Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy).
Przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny (urodzenia – zgony) + saldo migracji (imigracja – emigracja)
-2-

Rasy świata
Wszyscy ludzie zamieszkujący Ziemią są jednego gatunku homo sapiens, a ich zróżnicowanie jest wynikiem
przystosowania się do odrębnych warunków przyrodniczych.
Zewnętrzne różnice w wyglądzie człowieka stały się podstawą podziału ludzkości na trzy główne odmiany (rasy):
 europeidalna – biała, dominuje w Europie, ale w wyniku ekspansji kolonialnej ludność europeidalna zasiedliła
też obszary Ameryki Północnej, Australii, a także Azję (Rosja, Indie) i Afrykę Północną
(Arabowie)
 negroidalna – czarna, występuje w Afryce na południe od Sahary (ciemna skóra i oczy, wełniste włosy,
wysunięta do przodu przednia część czaszki, spłaszczony szeroki nos, grube wargi),
Australii (Aborygeni)
 mongoloidalna – żółta, dominuje w Azji i na Madagaskarze oraz w Ameryce Pn. (Eskimosi oraz Indianie) –
ciemniejszy niż u Europejczyków odcień skóry, czarne proste włosy i wydatne kości
policzkowe
Międzykontynentalne migracje ludności powodują mieszanie się grup i tworzenie form pośrednich (mieszańców) –
metysi (biali i indianie), mulaci (biali i murzyni), zambosi (murzyni i azjaci), kreole (potomkowie hiszpańskich
kolonizatorów Ameryk).

Główne religie świata
Chrześcijaństwo:
- katolicyzm - Europa, USA, Meksyk, Ameryka Środkowa, Filipiny, Australia
- protestantyzm (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm) – Europa Zachodnia
- prawosławie – Europa Wschodnia
Islam – szybko powiększająca się liczba wyznawców – ok.1 mld; głównie Bliski Wschód, Afryka Północna i
Zachodnia, Europa Pd.-Wsch. i Indonezja; religia monoteistyczna; jest religią o wspólnych z chrześcijaństwem
korzeniach; Najważniejszym z proroków jest Mahomet (VII w n.e.) – któremu bóg – Allach – objawił prawdę
ostateczną, spisaną później przez uczniów Mahometa w Koranie. Sunna – drugie źródło wiedzy religijnej,
opisujące obowiązujące tradycje. Sunna jest podstawą prawa muzułmańskiego – szariatu. Islam zakazuje
spożywania wieprzowiny, korzystania z używek (alkohol, papierosy, narkotyki). W fundamentalistycznym islamie
kobieta jest poddana mężczyźnie w sposób trudny do zaakceptowania.
Do obowiązków muzułmanina należy:
 wyznanie wiary „nie ma boga prócz Allacha, a Mahomet jest jego Prorokiem”
 modlitwa 5 razy dziennie
 dawanie jałmużny
 pielgrzymka do Mekki
 przestrzeganie postu – ramadanu (przez miesiąc od wschodu do zachodu słońca)
Judaizm – choć jest religią jednego narodu – Żydów, ma wyznawców na całym świecie, co wiąże się z żydowską
diasporą; najstarsza monoteistyczna religia świata (początek ok. 1900 r. p.n.e.); ma bardzo wiele wspólnego z
chrześcijaństwem (powstało ono jako odłam judaizmu); wyznawcy judaizmu do dziś czekają na nadejście
Mesjasza. Tora (Pięcioksiąg – 5 ksiąg Starego Testamentu) – wręczona Mojżeszowi na górze Synaj. Codzienne
życie Żydów jest podporządkowane Talmudowi (kodeks religijno-prawny), liczba wyznawców – ok. 14 mln. Ważną
rolę odgrywa zasada koszerności, czyli rytualnej czystości przedmiotów codziennego użytku, żywności oraz
zachowania się (nie wolno łączyć pokarmów mlecznych i mięsnych, potrawy koszerne są przygotowane pod
opieką uprawnionego rabina, w zgodzie z regułami sztuki). Judaizm zakazuje pracy w szabat (sobota). Świętym
miejscem jest „Ściana płaczu” w Jerozolimie.
Hinduizm – ok. 700 mln, najstarsza religia świata (początek ok. 3000 r. p.n.e.); głównie wyznawana w Indiach; jest
uznawana za religię politeistyczną, obok trzech głównych bogów istnieje wiele bóstw lokalnych. Hinduizm jest
bardzo silnie powiązany ze strukturą społeczną Indii – poprzez kasty. Wierzy się w wędrówkę dusz – reinkarnację;
ciało zmarłego jest kremowane, a prochy wrzucane do świętej rzeki (Ganges). Świętością dla Hindusów są krowy
(żyje tam 1/6 światowego pogłowia bydła), świętym miastem jest Benares (Varanasi).
Buddyzm – ok. 600 mln – ruch religijny, w którym nie oddaje się czci żadnej istocie nadprzyrodzonej (nie ma boga).
Wziął on początek z nauczania Buddy (Gautama V w. p.n.e.), pierwszego oświeconego. Celem życia jest
wyzwolenie się z cierpienia poprzez osiągnięcia stanu nirwany – aby go osiągnąć należy m.in. szanować istoty
żywe i nie robić im żadnej krzywdy. Buddyzm to tolerancja dla odmiennych poglądów i wierzeń, równość
społeczeństw, potępia kasty; wyrzeczenie się uciech, czystość serca, życzliwość dla wszelkich form życia,
zwłaszcza dla cierpiących – gł. wyznawany w Azji Pd.-Wsch. Fundamentem buddyzmu jest medytacja połączona z
praktykami jogi (zespół ćwiczeń doskonalących ciało i umysł).
-3-
2. Ludność a osadnictwo

Urbanizacja
Urbanizacja jest procesem rozwoju miast postępującym w wyniku napływu ludności ze wsi do miast oraz
wchłaniania osiedli podmiejskich, co prowadzi do koncentracji ludności w miastach. Nie wyróżniono jednolitej
definicji miasta, gdyż w ustalaniu liczby miast stosuje się różnorodne kryteria, np. w Polsce miastem jest skupisko
ludności, któremu nadano prawa miejskie. Miasta pełnią różne funkcje społeczno-gospodarcze, np. są w miastach
targi, węzły komunikacyjne, porty, ośrodki górnictwa, przemysłu, uzdrowiska, ośrodki administracji. Zwykle miasto
pełni kilka funkcji, przy czym jedna lub dwie są dominujące. Najważniejszym czynnikiem miastotwórczym jest na
świecie przemysł.
Miernikiem urbanizacji jest wskaźnik określający procent ludności mieszkającej w miastach, np. dla świata wynosi
on blisko 50%. Najwyższe wskaźniki urbanizacji osiągnęły wysoko rozwinięte kraje kontynentu europejskiego
(Belgia – 97%, W.Brytania 91%), na którym procesy urbanizacji rozpoczęły się najwcześniej. Najniższe wskaźniki
urbanizacji mają kraje słabo rozwinięte Afryki (40%) i Azji (37%).
-
Przebieg procesów urbanizacji na świecie nie jest jednorodny:
większości krajów wysoko rozwiniętych wzrost liczby ludności miejskiej został spowolniony.
Charakterystyczny jest odpływ ludności z centrum miast na ich peryferie.
w grupie krajów słabo rozwiniętych procesy urbanizacji mają najwyższe tempo na świecie. Żywiołowe migracje
z przeludnionych wsi do miast powodują narastanie rozległych slumsów skupiających znaczącą
liczbę ludności poszczególnych miast. W specyficznej sytuacji znajdują się miasta Ameryki
Łacińskiej. Wielkoobszarowe gospodarstwa rolne i duża bezrolność chłopów koncentrują wysoki
odsetek ludności w miastach (Argentyna 87%) Wskaźniki urbanizacji są niewspółmiernie wysokie
w stosunku do poziomu rozwoju tych krajów (urbanizacja pozorna).
w
Procesy urbanizacji wykształciły różne formy układów sieci miast. Układy te mogą tworzyć:
 aglomeracje - zespół jednostek osadniczych zdominowanych przez jedno miasto, np. Warszawa, Paryż, Londyn
 konurbacje (aglomeracja policentryczna) - zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji miast, np.
GOP, Zagłębie Ruhry
 megalopolis, np. w USA region Północno-Wschodni (N.Jork-Baltimore-Boston-Filadelfia-Waszyngton)
Wzrost liczby ludności miejskiej odbywa się głównie poprzez wzrost liczby ludności miast dużych,
wielomilionowych. Do miast liczących powyżej 10 milionów należą: Meksyk, Tokio, Sao Paulo, Czungking,
Szanghaj, Buenos Aires, Nowy Jork, Los Angeles, Kalkuta, Rio de Janeiro. Najwięcej miast liczących powyżej 1
miliona wykształciło się na kontynencie azjatyckim.
Rozwój dużych miast wywołuje zjawiska zarówno pozytywne, jak i negatywne:
Pozytywne



większa możliwość uzyskania pracy,
łatwiejszy dostęp do służby zdrowia,
kulturalnych, handlowych, finansowych…
szybkie komunikowanie się mieszkańców
Negatywne
edukacji, instytucji








pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego,
szerzenie się chorób cywilizacyjnych,
wzrost przestępczości i patologii społecznej,
narastający
brak
poczucia
bezpieczeństwa
ludności,
przeciążenie komunikacji miejskiej („korki”),
powstawanie dzielnic nędzy (”slumsy”),
trudności z zaopatrzeniem w wodę,
wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
Problemy demograficzne świata

Eksplozja demograficzna – bardzo duży przyrost naturalny; jego negatywnymi skutkami są m.in. trudności
z zaspokajaniem potrzeb ludzi: mieszkaniowych, żywieniowych, opieki lekarskiej, edukacji, a także
z zapewnieniem bezpieczeństwa ludności. Ma miejsce w krajach słabo rozwiniętych.

„Starzenie się społeczeństwa” – proces polegający na zwiększaniu się udziału ludności w wieku starszym
w ogólnej liczbie mieszkańców; liczba dzieci i młodzieży maleje. Oznacza to większe wydatki na
emerytów i rencistów, oraz na służbę zdrowia (ludzie w wieku starszym częściej i przewlekle
chorują). Mniejsza liczba osób pracujących będzie musiała utrzymać większą liczbę osób
niepracujących (albo mniejsze emerytury i renty, albo większe podatki). Taka tendencja może
doprowadzić budżety krajów (także bogatych) do finansowej katastrofy.
-4-

Bezrobocie – jest zjawiskiem normalnym w gospodarce
rynkowej (w wysokości 3-5%). Kiedy osiąga wyższe
wartości wywołuje pauperyzację społeczeństwa
(ubożenie). Przyczyny zwiększonego bezrobocia są
różne: niskie wykształcenie, wysoki przyrost
naturalny, brak miejsc pracy, mała mobilność
przestrzenna i zawodowa, mała motywacja
materialna do podjęcia pracy (możliwość pracy w
„szarej strefie”).

Uchodźcy – uciekinierzy z ogarniętych wojną lub
plemiennymi
konfliktami
terenów
próbują
najczęściej przedostać się do sąsiednich państw,
gdzie znajdują schronienie w tymczasowych obozach, zorganizowanych przy współpracy
organizacji humanitarnych. Są one niezbędne, gdyż kraję, do których tysiącami przybywają
uchodźcy, z reguły nie są w stanie zapewnić im we własnym zakresie wyżywienia i podstawowej
opieki medycznej.

Slumsy – większość migrującej do wielkich miast ludności Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej zamieszkuje
dzielnice nędzy, które rozrastają się w niekontrolowany sposób. Na ogół nie zapewniają one
odpowiednich warunków: brak podstawowych urządzeń sanitarnych, często bez elektryczności,
brakuje bieżącej wody, znacznie utrudniony jest dostęp do opieki medycznej i sanitarnej; jest
ogromne bezrobocie i przestępczość.

Konflikty etniczne i religijne:



Europa - Bałkany – b.Jugosławia, Rosja-Czeczenia, Gruzja; Irlandia Północna, Baskowie
Azja – Bliski Wschód (Izrael-Palestyna), Irak, Kaszmir (Pakistan-Indie), Kurdystan (Turcja),
Afryka – Rwanda (Hutu-Tutsi), apartheid (RPA-konflikt rasowy)
3. Gospodarka żywnościowa

Kierunki rozwoju rolnictwa świata i Polski
Rolnictwo jest podstawową i jedną z najstarszych dziedzin działalności człowieka. Wytwarza żywność
pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz produkuje surowce dla wielu gałęzi przemysłu.
Szczególnie dogodne warunki dla rolnictwa mają obszary wilgotne umiarkowanej ciepłej lub zwrotnikowej i
podzwrotnikowej strefy klimatycznej o nizinnym ukształtowaniu powierzchni i wysokiej jakości gleb. Na świecie
należą do nich:
 w Europie - Nizina Śląska, Padańska, Węgierska, Rumuńska, Ukraina
 w Azji - dorzecze Tygrysu i Eufratu, delta Mekongu, Nizina Gangesu, Mandżuria, Nizina Chińska
 w Afryce - delta Nilu
 w Ameryce Południowej - pampa argentyńska
 w Ameryce Północnej - Nizina Centralna, równiny prerii, Kotlina Kalifornijska
Rolnictwo krajów wysoko rozwiniętych zapewnia bezpieczeństwo żywnościowe ludności. Prowadzona tam jest
polityka utrzymująca opłacalność produkcji rolnej poprzez system subsydiów i barier celnych, chroniących przed
konkurencją z zewnątrz. Rolnicy otrzymują kredyty preferencyjne o niskiej stopie procentowej, ulgi podatkowe,
dotacje na środki produkcji i dopłaty do żywności eksportowanej po niższych cenach.
Rolnictwo to wyróżnia się następującymi cechami:
- dużą produkcją zbóż
- wysoką produkcją roślin przemysłowych, owoców i warzyw oraz rozwiniętym chowem zwierząt
- wielkością gospodarstw rolnych, pozwalającą na mechanizację upraw i tworzenie dużych nadwyżek
produkcji. Typowe są tu gospodarstwa farmerskie, o dużym areale.
- rozbudowaną i stojącą na wysokim poziomie infrastrukturą rolnictwa
- rozwiniętym przemysłem rolno-spożywczym, pozwalającym przetwarzać surowce rolnicze
- wysoką towarowością (gospodarka towarowa – produkcja rolnicza jest nastawiona przede wszystkim
na sprzedaż produktów rolnych)
-5-
Cechą rolnictwa krajów słabo rozwiniętych gospodarczo jest dominacja produkcji roślinnej. Rolnictwo ma charakter
tradycyjny, a własność ziemska jest rozdrobniona, co wpływa na małą wydajność pracy, przy jednoczesnym dużym
zatrudnieniu. Monokulturowe uprawy powodują wyjałowienie gleby i niedostatek żywności.
Gospodarka ekstensywna – stosowana jest w krajach posiadających duże powierzchnie użytków rolnych (USA,
Kanada, Rosja, Argentyna, Ukraina) oraz małe gospodarstwa o tradycyjnych sposobach gospodarowania.
Wzrost produkcji rolnej uzyskuje się przy małych nakładach pracy i kapitału na jednostkę użytków rolnych.
Daje to małe plony z hektara, ale pod względem ilościowym duże zbiory.
Gospodarka intensywna – polega na zwiększaniu produkcji rolnej za pomocą wzrastających nakładów pracy i
kapitału przypadających na jednostkę użytków rolnych. Stosowana w krajach wysoko rozwiniętych, ale nie
dysponujących dużymi obszarami rolnymi (Holandia, Belgia, Dania, Wielka Brytania). W państwach
rozwijających się i dysponujących dużymi powierzchniami (Indie, Chiny, Brazylia) łączy się z dużymi
nakładami pracy żywej.
Stan wyżywienia ludności świata jest niezadowalający i bardzo zróżnicowany pod względem kaloryczności oraz
jakości w poszczególnych krajach i warstwach społecznych. Szacuje się, że 1/3 mieszkańców świata nie dojada
lub odżywia się niewłaściwie, a ok. 10% ogółu ludności głoduje. Zjawisko śmierci głodowej występuje tylko na
niektórych obszarach świata, opóźnionych w rozwoju cywilizacyjnym, gdzie zdarzają się klęski żywiołowe, toczą się
wojny i walki etniczne.
Dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest spożywanie odpowiedniej ilości
żywności. Zapotrzebowanie kaloryczne uzależnione jest od wieku, płci, wykonywanej pracy i klimatu. Szkodliwy
wpływ na zdrowie człowieka ma także brak w pożywieniu odpowiedniej ilości soli mineralnych i witamin.
Przyczyn głodu jest wiele, m.in. niedostateczna produkcja żywności w niektórych regionach i jej
niesprawiedliwy podział, wadliwe magazynowanie, nieumiejętny transport, niszczenie żywności przez gryzonie i
klęski żywiołowe. Ponadto żywiołowy przyrost liczby ludności drastycznie pogłębia trudności w dziedzinie
wyżywienia.
„Zielona rewolucja” – zapewniła samowystarczalność żywieniową m.in. Pakistanowi, Indiom, Indonezji, Meksykowi,
poprzez wprowadzenie nowych rodzajów upraw, dostosowanych do lokalnych warunków klimatycznych, nowych
odmian ziarna siewnego i dostarczeniu środków ochrony roślin.

Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa:
-

klimat (najkorzystniejszy jest umiarkowany, istotne są wielkość i rozkład opadów oraz długość
okresu wegetacyjnego)
gleby (najlepsze to czarnoziemy oraz czarne ziemie oraz mady rzeczne)
ukształtowanie powierzchni (najbardziej sprzyjające są tereny równinne lub pagórkowate o
łagodnych stokach)
Charakterystyka rolnictwa Polski
Przyczyną słabego stanu polskiego rolnictwa są czynniki pozaprzyrodnicze (związane z człowiekiem):
 rozdrobnienie gospodarstw rolnych (średnia wielkość gospodarstwa to 7,5 ha, większość nie przekracza 5
ha)
 ludność rolnicza (zbyt duży odsetek Polaków mieszka na wsi i żyje z rolnictwa, ludność wiejska jest słabo
wykształcona, starsza i z małym odsetkiem kobiet)
 poziom mechanizacji nie jest wysoki, podobnie zużycie nawozów sztucznych
 polityka rolna państwa – mimo ogromnych nakładów na rolnictwo (dopłaty bezpośrednie do powierzchni
rolnej, subwencje i dopłaty do kredytów, dopłaty do KRUS – ubezpieczenia rolników, nieobjęcie rolników
podatkiem od osób fizycznych i prawnych) stan polskiej wsi nie ulega wyraźnej poprawie.

„Użyźnianie morza” (Eutrofizacja wód)
To proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe. Został on przyśpieszony w wyniku
działań człowieka – zrzutów ścieków przemysłowych i komunalnych oraz nawożenia pól uprawnych.
Nawozy są wypłukiwane przez opady i spływają do wód powierzchniowych i gruntowych, którymi trafiają do
zbiorników wodnych (jezior i mórz). Zawarty w nawozach fosfor i azot powoduje masowy rozwój
organizmów powodujący tzw. zakwity wody i zmniejszenie przezroczystości wód. Na powierzchni wody
tworzy się często kożuch z glonów.
-6-
4. Przemysł świata

Funkcje przemysłu:
-
produkcyjna (produkcja towarów)
społeczna (miejsca pracy, polepszanie warunków życia)
przestrzenna (rozwój miast, przyspieszenie procesów urbanizacyjnych, przekształcanie środowiska)
Restrukturyzacja – to proces dostosowania zakładów i całych branż przemysłowych do nowych realiów
gospodarczych (wolnorynkowych). Restrukturyzacja (także w Polsce) polega m.in. na zmianie profilu produkcji,
prywatyzacji, wprowadzaniu oszczędnych technologii, unowocześnianiu ale także i zmniejszaniu zatrudnienia
(zwalnianie pracowników).

Czynniki lokalizacji przemysłu
Okręgiem przemysłowym nazywane jest zgrupowanie na niewielkim obszarze co najmniej kilku ośrodków
przemysłowych o dużym łącznie potencjale produkcyjnym. Czynniki, które zadecydowały o powstaniu i rozwoju
okręgów przemysłowych nazywamy czynnikami lokalizacji. Ogólnie można je podzielić na cztery grupy:
- czynniki produkcyjne, do których należą:
o baza surowcowa
o energetyczna (pozyskanie 1 t aluminium wymaga zużycia 16 tys. kWh energii, dlatego huty
aluminium lokuje się w pobliżu elektrowni)
o dostęp do wody (elektrownie cieplne wykorzystują wodę jako czynnik chłodzący)
o siła robocza
o sieć transportu
o dostęp do kapitału (np. łatwość pozyskania kredytu)
- czynniki dystrybucyjne - jak rynki zbytu, sieć magazynów, gęstość placówek handlowych
- czynniki organizacyjne, które polegają na kooperacji między różnymi rodzajami zakładów przemysłowych w
myśl zasady “przemysł przyciąga przemysł”, np. do przemysłu włókienniczego nawiązywać będzie przemysł
odzieżowy, maszyn włókienniczych, chemiczny
- czynniki specjalne - przyczyną lokalizacji zakładów przemysłowych mogą być także decyzje polityczne lub np.
konieczność aktywizacji gospodarczej słabo zagospodarowanych obszarów

Główne regiony przemysłowe świata
Okręg przemysłowy to skupienie na niewielkim obszarze co najmniej kilku ośrodków przemysłowych (miast
skupiających zakłady przemysłowe) o dużym łącznie potencjale produkcyjnym i w dużym stopniu powiązanych
wspólną siecią transportową, komunikacyjną i kooperacją.
Największą rolę w powstawaniu okręgów przemysłowych odegrała baza surowcowa, rynki zbytu i
położenie komunikacyjne. Obecnie coraz większe znaczenie mają: kadra specjalistów, sąsiedztwo placówek
naukowo-badawczych, czyste środowisko. W zależności od dominujących czynników lokalizacji wydziela się kilka
charakterystycznych typów okręgów przemysłowych:
 okręgi oparte o wydobycie węgla kamiennego - np. GOP, Ruhry, Środkowoangielskie, Doniecki, Kuźniecki
 okręgi rozwinięte w oparciu o rudy żelaza - Uralski, Krzyworoski, Lotaryngii, Minas Gerais
 okręgi oparte o dogodne położenie komunikacyjne jak Londyński, Tokijski, nad Wielkimi Jeziorami,
północno-wschodni w Stanach Zjednoczonych
 okręgi oparte o zróżnicowaną, bogatą bazę surowcową jak Witwatersrand (węgiel, diamenty, złoto, platyna,
metale uszlachetniające stal i inne), Shaba-Copperbelt (złoto, srebro, cyna, uran i inne)
 okręgi oparte o wielkie miasta stanowiące zarówno rynki zbytu, jak i zasoby siły roboczej, pełniące
najczęściej funkcje administracyjne, np. Paryski, Moskiewski, Warszawski
 technopolia – ośrodki zaawansowanej technologii (Dolina Krzemowa w USA, Tuluza we Francji, Japonia)
Wiele okręgów w wyniku rozwoju zmienia strukturę przemysłu często odchodząc od surowcowego charakteru.

Problemy energetyczne świata i Polski
Gospodarka światowa charakteryzuje się rosnącym zapotrzebowaniem na surowce energetyczne, co związane
jest z rozwojem przemysłu i transportu. Kraje rozwijające się (m.in. Chiny, Indie, Polska) opierają swoją energetykę
na węglu; kraje naftowe i wysoko rozwinięte wykorzystują głównie ropę naftową. Rola węgla w energetyce krajów
wysoko rozwiniętych zmniejszyła się znacznie z powodu niższej wydajności energetycznej, a także z racji wysokich
kosztów eksploatacji, transportu i degradacji środowiska. Rośnie natomiast wykorzystanie gazu ziemnego i
odnawialnych surowców energetycznych.
Węgiel kamienny – zalega na różnych głębokościach, ma różną kaloryczność, jego wydobycie rozwijało się
szczególnie intensywnie do I wojny światowej. 60% światowego wydobycia spalanych jest w elektrowniach, 25%
-7-
przetwarzanych w koksowniach a 15% zużywają pozostałe gałęzie przemysłu oraz ludność. Światowe zasoby
węgla kamiennego szacuje się na około 10 bilionów ton - przy obecnym poziomie wydobycia powinno ich
wystarczyć na około 300 lat.
Główne miejsca wydobycia:
- 36% - Chiny
– Szansi i Szensi – na pd.-zach. od Pekinu
- 23% - USA
– Appalachy
- 7 % - Indie
– Zagłębie Damodar
- 6 % - Rosja
– Zagłębie Donieckie (z Ukrainą), Kuźnieckie, Leńskie, Kołymskie, Tunguskie, Irkuckie
- 5 % - RPA
– Zagłębie Witwatersrand
- 5 % - Australia – Newcastle, Brisbane
- 3,6 % - Polska
– Górny Śląsk
Węgiel brunatny – ma niższą kaloryczność od węgla kamiennego (jest geologicznie młodsze – głównie
trzeciorzędowe); jego eksploatacja odbywa się na ogół metodą odkrywkową, co powoduje znaczne przekształcenie
rzeźby terenu i zmiany w poziomie wód gruntowych. Surowiec ten wykorzystują głównie elektrownie cieplne,
zlokalizowane w miejscu jego wydobycia. Największe obszary wydobycia: Niemcy (Halle, Lipsk, Cottbus), Czechy,
Polska, Grecja, Turcja, Rosja, USA, Kanada, Australia.
Ropa naftowa – jest węglowodorem, występuje przeważnie w porowatych skałach osadowych, w skałach różnego
wieku, na wszystkich kontynentach. Rozmieszczenie jest nierównomierne, ponad połowa koncentruje się na
Bliskim Wschodzie. Wydobycie trwa już około 140 lat, a wyczerpanie się jej zasobów przy obecnym poziomie
wydobycia przewidywane jest za około 40 lat.
Główne miejsca wydobycia:
- Bliski Wschód – Arabia Saudyjska, Kuwejt, Iran, Irak, ZEA, Katar, Bahrajn
- Eurazja – Rosja (Zagł. Wołżańsko-Uralskie, Zachodniosyberyjskie), Kazachstan, Turkmenia i Azerbejdżan,
W.Brytania i Norwegia, Indonezja i Chiny
- USA – Teksas, Oklahoma, Nowy Meksyk, Luizjana, Kansas, na Alasce oraz w dnie Zatoki Meksykańskiej
- Ameryka Łacińska – Wenezuela, Meksyk
- Afryka – Libia, Nigeria, Algieria, Egipt
Ropa jest szczególnym surowcem, gdyż jej cena wpływa na międzynarodową koniunkturę gospodarczą, na poziom
cen wielu towarów, powodując nieraz poważne kryzysy.
Gaz ziemny – jest wysokokalorycznym i ekologicznym paliwem (jego spalanie powoduje powstawanie mniejszej
ilości zanieczyszczeń w porównaniu do innych paliw kopalnych). Występuje w porowatych skałach osadowych,
bardzo często razem z ropą naftową. W jego skład wchodzą lotne węglowodory, wśród których największy udział
ma metan. Odgrywa on coraz większe znaczenie w gospodarce światowej (dostarcza 25% energii pierwotnej).
Największe złoża gazu ziemnego znajdują się w:
- Rosji (zach. Syberia, niecka Wołżańsko-Uralska, dorzecze Leny, pod dnem M.Kaspijskiego i M.Barentsa)
- państwach położonych nad Zatoką Perską
- USA, Kanada, Wenezuela
- Turkmenistan, Uzbekistan, Indonezja
- Algieria
- pod dnem M.Północnego (W.Brytania, Norwegia, Holandia i Dania)
Paliwa kopalne zaspokajają zapotrzebowanie energetyczne świata w około 85%. W najbliższych czasach będą
one nadal eksploatowane, gdyż uzależniony jest od nich transport, przemysł oraz gospodarstwa domowe. Surowce
te nadal dominują również w wytwarzaniu energii elektrycznej (ok. 60% energii elektrycznej).
Energetyka jądrowa – daje obecnie ok.7% światowej produkcji energii elektrycznej (we Francji 76%, Belgii 55%,
Szwecji 51%, Szwajcarii 38%, Japonia 31%). Mają wiele zalet, ale i wad. Nie emitują do atmosfery żadnych
pyłów i gazów poza parą wodną (powstałą wskutek podgrzewania wody w obwodzie chłodzącym reaktor).
Nie potrzebują dużych powierzchni na składowanie paliwa, dają niewiele odpadów (elektrownia o mocy 1000
3
MW rocznie wytwarza zaledwie 2 m odpadów).
Do wad elektrowni jądrowych trzeba zaliczyć wysoki koszt ich budowy, konieczność zatrudnienia wysoko
kwalifikowanej kadry (dlatego państwa o niskim poziomie rozwoju nie mogą sobie na nie pozwolić),
konieczność zabezpieczenia składowania niebezpiecznych odpadów oraz zagrożenie awarią (hipotetyczne).
Dalszy rozwój społeczno-gospodarczy świata, któremu towarzyszy wzrost liczny ludności oraz stopniowe
wyczerpywanie się zasobów ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego, stwarza konieczność
poszukiwania nowych źródeł energii i zwiększanie jej produkcji. W bilansie energetycznym świata konieczne staje
się zwiększanie udziału energii produkowanej ze źródeł odnawialnych.
-8-

Nowe źródła energii
Do odnawialnych źródeł energii należą:
Drewno - wykorzystywane w celach energetycznych przez około połowę ludności świata. W krajach Afryki, na
południe od Sahary, drewno zaspokaja potrzeby energetyczne w 80%. Eksploatacja drewna bywa
rabunkowa, co prowadzi do niszczenia środowiska naturalnego.
Hydroenergia, czyli energia spadku masy wody – od dawna wykorzystywana (młyny). Jest ona opłacalna w
krajach, dysponujących odpowiednimi warunkami terenowymi, czyli wystarczająco dużymi różnicami
wzniesień (Norwegia, Szwajcaria, Szwecja). Rolę hydroenergetyki ograniczają nie tylko wysokie koszty
(budowy zapór), ale również zagrożenie, jakie stwarza ona dla środowiska naturalnego. Hydroenergetyka
rozwinęła się po II wojnie światowej wraz z budową wielkich tam w Egipcie, b.ZSRR, USA. Budowa zapór
na rzekach granicznych wywołuje nieraz napięcia pomiędzy państwami (Słowacja-Węgry).
Energetyka niekonwencjonalna jak dotąd nie przekroczyła 1% udziału w wytwarzaniu energii na świecie,
ale z racji jej odnawialności i bezpieczeństwa środowiskowego wzbudza duże zainteresowanie. Energia ta jest
wykorzystywana lokalnie do ogrzewania i klimatyzowania pomieszczeń oraz ogrzewania wody.
Energetyka niekonwencjonalna obejmuje:
 elektrownie geotermalne, (ciepło z wnętrza ziemi) m.in. we Włoszech, Japonii, Islandii;
 pływowe - Francja, Rosja;
 wiatrowe - Niemcy, Dania;
 helioelektrownie (słoneczne) - w Stanach Zjednoczonych, Niemczech
 biogaz (gazy będące produktem rozpadu materii organicznej – w szambach i na wysypiskach śmieci)
 biomasa – słoma lub trociny (wartość energetyczna słomy i węgla jest porównywalna)
Energetyka przyszłości będzie (być może) wykorzystywać energię wyładowań atmosferycznych lub energię
kontrolowanej reakcji tworzenia atomów helu z wodoru (zimna fuzja – zachodząca na Słońcu; 1 g wodoru jest
odpowiednikiem 3 tys. ton węgla) lub spalania wodoru.
5. Usługi

Rodzaje usług
Usługi odgrywają w światowej gospodarce coraz większą rolę – ich udział w wytwarzaniu światowego PKB
przekracza 60%. W państwach wysoko rozwiniętych gospodarczo ponad połowa PKB jest wytwarzana przez
sektor usług (Francja, USA 72%, Niemcy 67%, Polska 63%). W państwach biedniejszych wartości te są znacznie
niższe (Indie 46%).
Usługi mają zasięg lokalny, ogólnokrajowy lub międzynarodowy. Zatrudniają pracowników o różnym stopniu
kwalifikacji.
Usługi dzielą się na:
 materialne – transport pasażerski, łączność, handel, gastronomia, gospodarka komunalna, serwis naprawczy
 niematerialne – służba zdrowia, opieka społeczna, szkolnictwo, finanse i ubezpieczenia, wymiar
sprawiedliwości, obronność, administracja centralna i lokalna, działalność kulturalna i rozrywkowa,
turystyka.

- Transport
Komunikacja, czyli transport i łączność, jest dziedziną usługowej działalności człowieka, bez której niemożliwe
byłoby funkcjonowanie świata w jego dzisiejszym wymiarze. Komunikacja zajmuje się przemieszczaniem ludzi i
ładunków po drogach wodnych, lądowych i korytarzach powietrznych. Obejmuje ona także przekazywanie
informacji drogą kablową oraz urządzeń bezprzewodowych.
Rodzaje transportu:
-
kolejowy – na świecie charakteryzuje się on dużym zróżnicowaniem gęstości sieci i poziomu rozwoju.
Uwarunkowane jest to głównie poziomem rozwoju kraju. W krajach z rozwiniętym przemysłem
wydobywczym i ciężkim odgrywa on znaczącą rolę ze względu na jego przydatność w przewozie
ładunków masowych; w krajach wysoko rozwiniętych kolej odgrywa drugorzędną rolę - wraz z rozwojem
gospodarczym zmienia się bowiem struktura przemysłu i udział kolei maleje. Towarzyszy temu wzrost
znaczenia transportu samochodowego i lotniczego. Kolej natomiast zachowuje większą rolę w pracy
przewozowej, czyli w przemieszczaniu ładunków i pasażerów na duże odległości. Najsłabiej sieć
kolejowa jest rozwinięta w krajach Afryki, gdzie nie tworzy spójnego systemu, tory różnią się rozstawem
-9-
szyn, a w niektórych krajach w ogóle jej brak. Wysokim poziomem rozwoju kolei wyróżniają się kraje
Europy Zachodniej – Francja (TGV), Włochy, Niemcy oraz Japonia.
-
samochodowy – jego zaletą jest duża elastyczność - samochody przewożą szybko różnorodne towary “od drzwi
do drzwi”, bez konieczności przeładunków. Jego słabością jest jednak mały udźwig, duża
energochłonność i wysokie koszty infrastruktury (budowy dróg, serwisu). Transport ten jest dominującym
w krajach wysoko rozwiniętych. Sprawność transportu samochodowego warunkowana jest gęstością
dróg kołowych o utwardzonej nawierzchni, a zwłaszcza autostrad (kraje Europy Zachodniej i Japonia).
Stały wzrost ilości pojazdów zmniejsza jego niezawodność - zwłaszcza w dużych miastach, obniża
bezpieczeństwo i zwiększa zanieczyszczenie środowiska.
Najważniejsze szlaki transportu samochodowego w Polsce to:
- A1 – południkowa Gdańsk – Łódź – Śląsk – Gorzyczki (granica z Czechami) – 582 km
- A2 – równoleżnikowa Świecko (granica z Niemcami) – Poznań – Łodź – Warszawa – Kukuryki
(granica z Białorusią) – 610 km
- A4 – Zgorzelec – Wrocław – Śląsk – Kraków – Korczowa (granica z Ukrainą) – 670 km
-
lotniczy – jest najmłodszym i najbardziej dynamicznie rozwijającym się rodzajem transportu. Wymaga dużych
nakładów kapitałowych, specjalistycznej infrastruktury i wysoko wykwalifikowanej kadry. W
międzynarodowych przewozach pasażerów wyparł inne rodzaje transportu, o czym decyduje
bezkonkurencyjna prędkość komunikacyjna samolotów. Lotnictwo nie odgrywa większej roli w ilości
przewożonych towarów, ale ciągle rośnie jego znaczenie w przewozach świeżych owoców, kwiatów,
warzyw, poczty i drobnicy o dużej wartości. Transport lotniczy odgrywa dużą rolę w USA, Japonii,
Kanadzie, Australii i w krajach Unii Europejskiej. Należy do najbezpieczniejszych rodzajów transportu.
-
śródlądowy – odbywa się za pośrednictwem rzek, kanałów, jezior. Są to najstarsze drogi transportowe świata.
Najintensywniej wykorzystywany jest system dróg wodnych obszarów: Europy - Ren, Dunaj, Łaba,
Sekwana, Wołga oraz Ameryki Północnej - Missisipi z Missouri, Wielkie Jeziora, rzeka Św. Wawrzyńca.
Systemy te podlegały od dawna regulacji, posiadają kanały, śluzy, zbiorniki retencyjne. Urządzenia te
warunkują sprawność funkcjonowania i pozwalają na przemieszczanie znacznych ilości ładunków. W
strukturze przewożonych żeglugą śródlądową towarów największe znaczenie mają towary masowe i nie
ulegające szybkiemu zepsuciu - materiały budowlane, węgiel kamienny, rudy żelaza, płody rolne. Mimo
niskich kosztów transportu śródlądowego jest on powolny.
-
morski – żegluga morska jest najważniejszym środkiem transportu w handlu zagranicznym. W krajach o długiej i
dobrze rozwiniętej linii brzegowej znaczenie ma także kabotaż, czyli żegluga między portami własnego
kraju. Największą flotę handlową posiadają kraje „taniej bandery” tj. Liberia, Panama, Grecja, Cypr,
Bahamy. Poza tymi krajami dużą flotę posiadają: Norwegia, Japonia, Stany Zjednoczone, Chiny.
W strukturze przewożonych drogą morską towarów największy udział ma ropa naftowa, węgiel, pozostałe
surowce, płody rolne i drobnica. Najbardziej uczęszczanym szlakiem jest połączenie Europy Zachodniej z
portami wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych i Kanady. Ze względu na duży udział ropy
naftowej w przewozach morskich ważne szlaki transportowe łączą kraje basenu Zatoki Perskiej z krajami
europejskimi, Japonią i Stanami Zjednoczonymi. Do największych portów świata pod względem wielkości
przeładunków należą: Rotterdam, Singapur, porty Japonii (Chiba, Nagoja, Jokohama), Szanghaj,
Hongkong, Nowy Jork, Houston oraz porty naftowe, które osiągają najwyższe załadunki na świecie, ale
tylko w zakresie ropy naftowej, np. porty położone nad Zatoką Perską (Ras Tannura, Charg), na Alasce.
-
przesyłowy – obejmuje przesyłanie taśmociągami (materiałów sypkich), rurociągami (cieczy i gazów) oraz
liniami energetycznymi (energii elektrycznej); jest najtańszym rodzajem transportu.

- Turystyka
Turystyka to ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych
nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym
celem jest aktywność zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowości.
Czynniki powodujące rozwój turystyki w II połowie XX w.:
- zwiększenie ilości czasu wolnego (płatne urlopy)
- poprawa sytuacji materialnej społeczeństwa w krajach rozwiniętych
- rozwój środków transportu.
- 10 -
Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO - lista obiektów objętych
szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, filii ONZ, ze względu na ich unikatową wartość
kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości. Lista obejmuje (w lipcu 2008) 878 obiektów w 145 krajach.
W Polsce wpisanych na listę jest 13 obiektów:
-
1978 - historyczne centrum Krakowa (z dzielnicą żydowską Kazimierz)
1978 - zabytkowa kopania soli w Wieliczce
1979 - b.nazistowski obóz zagłady Auschwitz-Birkenau
1979 - Puszcza Białowieska (wspólnie z Białorusią)
1980 - historyczne centrum Warszawy
1992 - Stare Miasto w Zamościu (przykład renesansowej zabudowy miejskiej)
1997 - średniowieczny zespół miejski Torunia
1997 - Zamek Krzyżacki w Malborku
1999 - Kalwaria Zebrzydowska – zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy
2001 - Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
2003 - drewniane kościoły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów,
Lipnica Murowana, Sękowa
2004 - Park Mużakowski nad Nysą (wspólnie z Niemcami)
2006 - Hala Stulecia we Wrocławiu
6. Integracja na świecie

Organizacje gospodarcze na świecie
Ważną rolę w rozwoju gospodarczym państw odgrywają międzynarodowe organizacje specjalizujące się w
wybranych dziedzinach gospodarki lub obejmujące swoją działalnością określone regiony. Do najważniejszych
należą:
UE – Unia Europejska – tworząca wspólny zintegrowany system gospodarczy, społeczny i polityczny. Na
podstawie traktatu z Maastricht zostały zniesione bariery celne i przepisy prawne ograniczające swobodny
przepływ pieniędzy, towarów, usług i ludzi między państwami członkowskimi. W 16 krajach obowiązuje
wspólna waluta (euro). Unia prowadzi też wspólną politykę handlową i rolną oraz ujednolica prawo
obowiązujące na jej obszarze. Państwa Unii należą do najszybciej rozwijających się na świecie i osiągają
wysoki poziom życia swoich obywateli.
OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, zrzeszająca 26 wysoko rozwiniętych państw (w tym od
1996 r. Polskę). Dąży do osiągnięcia szybkiego rozwoju ekonomicznego, wzrostu zatrudnienia i poprawy
stopy życiowej w krajach członkowskich. Wspiera także inwestycje w państwach rozwijających się.
Przynależność do OECD jest źródłem prestiżu i zwiększa wiarygodność państw wobec kredytodawców i
inwestorów.
CEFTA – Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, do którego należy Polska z innymi krajami
Europy Środkowo-Wschodniej. Kraje te starają się tworzyć warunki do współpracy pomiędzy
przedsiębiorcami, organizacjami samorządowymi, usprawniać ruch turystyczny.
WTO – Światowa Organizacja Handlu, licząca 124 państwa członkowskie, koordynująca politykę celną i ustalająca
wspólne zasady w międzynarodowym handlu oraz uzgadniająca umowy dotyczące różnych branż
gospodarki.
OPEC – Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową – jest bardzo ważną organizacją gospodarczą,
istniejącą od 1960 r. i zrzeszającą kraje eksportujące ropę naftową z Bliskiego Wschodu, Afryki (Algieria,
Gabon, Nigeria, Libia), Ameryki Południowej (Wenezuela i Ekwador) oraz Indonezję. Ma ona na celu
koordynację polityki państw w dziedzinie wydobycia, handlu i ustalania cen na ropę naftową.
 Globalizacja
Globalizacja jest nieuchronnym procesem związanym z coraz większym powiązaniem gospodarek narodowych,
kurczeniem się odległości w dzisiejszym świecie, choć budzi ostry sprzeciw wśród antyglobalistów, widzących w
niej narzędzie do realizacji celów państw bogatych wymierzone przeciwko biednym. Niesie ona ze sobą zarówno
korzyści, jak i zagrożenia. Do korzyści można zaliczyć: upowszechnienie wiedzy i kulturowe zbliżanie odległych
geograficznie krajów, promowanie konkurencji i innowacyjności oraz aktywizację gospodarczą. Państwa biedne nie
są jednak często w stanie nawiązać partnerskich stosunków gospodarczych z silnymi międzynarodowymi
koncernami, które wykorzystują swoją pozycję i dyktują warunki współpracy.
- 11 -