FUNKCJE ESEJU PEDAGOGICZNEGO

Małgorzata Kaliszewska
FUNKCJE ESEJU
PEDAGOGICZNEGO
w dydaktyce akademickiej
na tle procesów
inkluzji społecznej
THE FUNCTIONS
OF A PEDAGOGICAL ESSAY
in Academic Teaching
against the background
of social inclusion processes
Wydawnictwo
Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego
Jana Kochanowskiego
Kielce 2011
Spis treści
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Badania dydaktyczne i ich przedmiot 17 Badania w działaniu 18 Pedagogika krytyczna i emancypacyjna 19 Przydatność dydaktyczna paradygmatu systemologicznego 21 Procesy inkluzji społecznej celem rozważań o funkcjach
eseju w dydaktyce akademickiej 25
17
1. Badania w działaniu (action research) jako strategia zmian: podstawy
teoretyczne i własne projekty badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Badania w działaniu w teorii oraz praktyce szkolnej i akademickiej . . . . . . . 1.1.1.Teoria krytyczna jako podstawa strategii badań w działaniu . . . . . . . . . Geneza i założenia teorii krytycznej 29 Habermas i ludzkie interesy poznawcze 30 Amerykańska pedagogika krytyczna 32 Wolność i odpowiedzialność a emancypacja 34 Czym jest więc pojęcie emancypacji w pedagogice? 35 Szanse pedagogiki krytycznej i emancypacyjnej we współczesnym
szkolnictwie wyższym 38
1.1.2.Badania w działaniu: geneza, organizacja i zastosowania w strategii
dokonywania zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Istota i geneza strategii badań w działaniu 42 Procedury dokonywania
zmian 46 Cele badań w działaniu 49 Problemy badawcze 49 Metody
badań w działaniu 53 Filologiczne i pedagogiczne metody badania tekstu 54 Teksty w badaniach społecznych 56 Hermeneutyczne czytanie jako
metoda badawcza 57 Triangulacja w badaniach w działaniu 60 Znaczenie
raportu z badań 61
1.2. Sprawozdanie 1: Geneza, organizacja i przebieg projektu zmiany
Czas na esej! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1.Inspiracja procesu zmiany, jej cele i przedmiot oraz przesłanki
planowania pierwszego etapu BWD – pierwsza rewitalizacja eseju . . . 1.2.2.Uczestnicy BWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3.Teren badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.4.Etapy identyfikacji problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.5.Problematyzacja gatunku i formy eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.6.Fazy BWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.7.Metody, techniki i narzędzia badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Metoda sondażu diagnostycznego z techniką ankietowania 76 Metody analizy
i interpretacji tekstów esejów studenckich 76
27
29
29
42
63
63
66
68
68
69
75
76
5
1.2.8.Metody ewaluacji projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.9.Harmonogram organizacji i działań badawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.10. Uwagi o specyfice procedury badań w działaniu na gruncie
akademickim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie rozdziału 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Studenci w procesie dokonywania zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Student pedagogiki jako podmiot kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1.Całościowa sylwetka studenta w procesie jego socjalizacji . . . . . . . . . Młodzież na progu dorosłości 101 Specyfika socjalizacji wtórnej 103 Problemy życiowe studentów 105 Kultura i kapitał kulturowy studentów oraz ich
kulturyzacja 105 Patologie w środowisku akademickim 107
2.1.2.Samowychowanie i samokształcenie kierowane studentów . . . . . . . . . . Samowychowanie studentów 110 Problemy samokształcenia młodzieży akademickiej 111
2.1.3.Podmiotowość i personalizm w rozwoju studentów . . . . . . . . . . . . . . . Podmiotowość jako ważna kategoria pedagogiczna 112 Personalizm w pedagogice i rozwoju studentów 115
2.1.4.Warsztat pisarski i komunikacyjne kompetencje studentów . . . . . . . . . . Warsztat pisarski przyszłych pedagogów-eseistów 117 Kompetencje przyszłych pedagogów 120
2.1.5.Tożsamość osobowa i zawodowa przyszłych pedagogów . . . . . . . . . . . Tożsamość osobowa studenta 125 Tożsamość społeczno-zawodowa studenta 127
2.1.6.„Bogactwo doświadczeń kluczem do rozwoju”: o mobilności
studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilność studentów w świetle procesu bolońskiego 128 Interdyscyplinarność tematu podróży 130 Podróżowanie jako inspiracja twórcza 131
2.2. Doświadczenia i kompetencje tekstotwórcze studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1.Szkolne przygotowanie młodzieży do zadań pisarskich na studiach . . . Przyczyny trudności z czytaniem i pisaniem u dzieci 133 Niedostatki pracy
szkół niższych szczebli 133
2.2.2.Społeczno-kulturowe uwarunkowania kompetencji tekstotwórczych
przyszłych pedagogów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Procesy inkluzji społecznej 134 Kapitał ludzki 135 Amerykanizacja kultury
i skutki ekspansji kultury popularnej 136 Dyskusje wokół kompetencji odbiorczych studentów 137
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moje szkolne doświadczenia pisarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Sprawozdanie 2: Doświadczenia pisarskie studentów z lat szkolnych
w świetle wyników badań diagnostycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
79
80
92
94
97
99
101
101
110
112
117
125
128
133
133
134
139
139
145
2.3.1.Uzasadnienie potrzeby diagnostycznych badań w zakresie szkolnych
doświadczeń pisarskich studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Charakterystyka studentów na podstawie danych z kwestionariusza ankiety
„Moje szkolne doświadczenia pisarskie” 146 Opis terenu badań 147
2.3.2.Badanie ankietowe opinii o doświadczeniach szkolnych
i kompetencjach pisarskich studentów pedagogiki
(rok akademicki 2007/2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cele i problemy badawcze 148
Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie 186
2.4. Sprawozdanie 3. Funkcja kulturotwórcza eseju przez wspieranie i rozwój
czytelnictwa studentów (na podstawie wyników ankiety „Moje szkolne
doświadczenia pisarskie” oraz treści eseju pierwszego) . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1.Lektury szkolne zapamiętane przez studentów: wyniki ankiety
„Moje szkolne doświadczenia pisarskie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2.Studenckie refleksje o lekturach z dzieciństwa, z lat szkolnych
i obecnych, ujęte w treściach eseju pierwszego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3.Dostęp studentów do książek: oczekiwania a realia . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.4.Spory o lektury szkolne dla polskich uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.5.Teoretyczne uzasadnienie i praktyczne przesłanki oraz możliwości
rewitalizacji dzieł literatury pięknej oraz specjalistycznej w kształceniu
przyszłych pedagogów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzasadnienia rewitalizacji literatury zawarte w pedagogice religii 202 Nowe
odczytania dawnych dzieł wielkich pedagogów oraz klasyki literackiej 203 Terapeutyczne znaczenie czytelnictwa 205
2.4.6.Wizja kulturotwórczej funkcji eseju pedagogicznego: oczekiwania
a możliwości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . Posumowanie 208
Podsumowanie rozdziału 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Książki i studium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . One wyznaczały etapy mojego życia, budziły mój śmiech i płacz (fragment) 148
184
187
187
191
199
200
202
206
207
209
211
211
212
3. Osoba i powinności zawodowe nauczyciela akademickiego . . . . . . . . 215
3.1. Podmiotowość i tożsamość nauczyciela akademickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
3.1.1.Cechy i cele nauczycielskiej podmiotowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Bycie podmiotem 217 Autonomia i odpowiedzialność jako składniki podmiotowości nauczyciela 218
3.1.2.Wokół tożsamości nauczyciela akademickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Istota tożsamości osobowej i zawodowej 220 Samookreślenie zawodowe nauczyciela 221
7
3.1.3.Ogólne kompetencje nauczyciela akademickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . Wybrane kompetencje nauczyciela akademickiego 221 Refleksyjność nauczyciela jako kompetencja krytyczna 223 Aspekt etyczny kwalifikacji nauczyciela 224
3.2. Obszary wolności: nauczyciel akademicki jako twórca, krytyk literatury
specjalistycznej i badacz własnej praktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1.Nauczyciel akademicki jako twórca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oblicza twórczości 226 Badania nad innowacjami pedagogicznymi 227
3.2.2.Nauczyciel akademicki jako krytyk literatury specjalistycznej . . . . . . . Postawa krytyczna 228 Funkcje krytyki naukowej 229 Personalistyczna
krytyka literacka 230
3.2.3.Nauczyciel akademicki jako badacz własnej praktyki . . . . . . . . . . . . . . Rola badacza 231 Osobiste i społeczne pożytki roli badacza 232
3.3. Relacje między współuczestnikami procesu kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1.Wokół modelu relacji współuczestników kształcenia . . . . . . . . . . . . . . Nauczyciel akademicki jako twórca dążący do mistrzostwa 233 Autorytet nauczyciela akademickiego u studentów 234 Cztery relacje według Witkowskiego 235 Nauczyciel jako kreator dialogu ze studentami 236
3.3.2.Wspólnota nauczycieli i studentów w procesie badań w działaniu
i ocenianiu wzajemnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znaczenie badań w działaniu dla wzajemnych relacji 237 Wobec konieczności
wzajemnego oceniania 238 Podsumowanie 238
3.4. Sprawozdanie 4: Refleksje nad kondycją nauczyciela akademickiego
w procesie dokonywania zmian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1.Samodoskonalenie się nauczyciela akademickiego jako dydaktyka
i naukowca w procesie badań w działaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Realizacja interesów osobistych w procesie BWD 239 Projektowanie środków
dydaktycznych dla potrzeb własnych 240 Dzielenie się z innymi swoją wiedzą
z pozycji badacza, krytyka oraz praktyka 241
3.4.2.Współpraca ze studentami i nauczycielami akademickimi: blaski
i cienie dialogu edukacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Od informacji do dialogu 242
3.4.3.Twórczość nauczycielska inspirowana tematem badań . . . . . . . . . . . . . 3.4.4.Umiejętności nauczyciela akademickiego w procesie BWD
oraz doskonalenia pisarstwa studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie rozdziału 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
226
226
228
231
233
233
237
239
239
242
252
255
256
258
4. Esej jako przedmiot badań dydaktycznych: pierwsza rewitalizacja . . 259
4.1. Esej w warsztacie zawodowym i naukowym studenta pedagogiki . . . . . . . . . 261
4.1.1.Czytanie, analiza i interpretacja tekstów: składniki warsztatu
zawodowego i naukowego każdego studenta czy tylko umiejętności
elitarne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
8
Wokół istoty czytania 261 Filozoficzne podejścia do czytania 263 Specyfika
szkolnych i studenckich interpretacji tekstu 264
4.1.2.Formy pisarskie i zadania pisemne w procesie kształcenia pedagogów
a esej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Formy pisarskie obecne na studiach pedagogicznych 269 List oficjalny 270 Notatka 270 Streszczenie 271 Referat i prezentacja 271 Recenzja 271 Artykuł naukowy, praca licencjacka i magisterska 272 Dokumentacja rozwoju zawodowego nauczyciela i pedagoga 272 Esej 272
4.1.3.Esej pedagogiczny: istota, rodzaje i funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Istota gatunkowa i dyskusje wokół miejsca eseju w dydaktyce akademickiej 273 Klasyfikacja odmian eseju literackiego 275 Specyfika i pożądane
cechy studenckich esejów pedagogicznych 276
4.1.4.Rodzaje studenckich esejów pedagogicznych i ich język . . . . . . . . . . . 279
Podział esejów ze względu na ich zastosowanie 279 Esej formalny 280 Odmiany eseju formalnego 281 Esej nieformalny (personalny) i jego odmiany 282 Język eseju a język pedagogiki 283 Poprawność języka eseju 284 Terminologia naukowa w eseju 285 Precyzja języka eseju 286 Cechy
stylu eseistycznego 286
4.2. Założone i potencjalne a faktyczne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej
w świetle źródeł literackich i pedagogicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
4.2.1.Założone i potencjalne funkcje eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
Funkcje wypowiedzi językowej oraz dzieła literackiego 288 Najważniejsze
funkcje eseju literackiego i naukowego a eseju pedagogicznego 289 Potencjalne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej i całożyciowym kształceniu się
człowieka 292 Funkcje kształcące (dydaktyczne) eseju 293
4.2.2.Faktyczne funkcje eseju w dydaktyce akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . 296
Esej jako przedmiot oraz narzędzie oceny: funkcja „ewaluacyjna” 296 Istota i etapy oceniania kryterialnego studenckich esejów 298 Esej jako forma
twórczości naukowej w badaniach jakościowych: funkcja „opisowo-interpretacyjna” 300
4.3. Sprawozdanie 5: Metodyka rewitalizacji eseju pedagogicznego jako formy
wielofunkcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.1.Istota eseju studenckiego w opinii badanych i jego najbardziej
przydatne typy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2.Cele i funkcje pisania eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3.Zasady, formy i metody kształcenia przydatne w doskonaleniu
umiejętności pisarskich studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasady 310 Formy 311 Metody 312
4.3.4.Środki dydaktyczne przygotowane dla potrzeb doskonalenia
umiejętności pisania eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.5.Ewaluacja i ocenianie umiejętności pisarskich studentów
w świetle BWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.6.Warunki organizacyjne, których spełnienie może ułatwić doskonalenie
pisarstwa studentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
301
308
310
313
314
317
9
Czynnik czasu 317 Organizacja przestrzeni 319 Czynniki motywacyjne 319 Warunki prowadzenia dialogu edukacyjnego 319 Systemowość podejścia do organizacji procesu dydaktycznego 320
Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie 324
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Projekt warsztatów oceniania kryterialnego esejów studenckich
dla nauczycieli akademickich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Sprawozdanie 6: Funkcja dydaktyczna (ewaluacyjna i sprawdzająca) eseju:
organizacja, przebieg i efekty egzaminów w formie eseju . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1.Opinie studentów na temat egzaminu w formie eseju . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.Organizacja i przebieg egzaminów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.3.Wyniki egzaminu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.4.Ograniczenia, trudności i dylematy egzaminatora . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie 337
Podsumowanie rozdziału 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
326
326
328
328
328
332
332
334
335
338
5. Funkcje eseju w dydaktyce akademickiej (druga rewitalizacja)
na tle współczesnych funkcji uniwersytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
5.1. Z kart historii i o dniu dzisiejszym uniwersytetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1.Uniwersyteckie tradycje liberalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uniwersytet humboldtowski 343 Krytyka tradycyjnego uniwersytetu 344
5.1.2.Okres stalinowski i dalsze lata PRL w polskim szkolnictwie wyższym Czasy stalinowskie 345 Wydarzenia lat 60., 70. i 80. 346
5.2. Na progu wolności: uniwersytety w Polsce po roku 1989 i dwadzieścia lat
później . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1.Reformowanie polskiego uniwersytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lata 90. i uniwersytety na przełomie wieków 347 W stronę dalszej poprawy
jakości 348 Nowe modele uniwersytetów 349
5.2.2.Uczelnia a rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3.Oceny minionego dwudziestolecia (1990–2010) i wizje przyszłości
uniwersytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oceny dwudziestolecia 351 Wizje przyszłości i oczekiwania wobec uniwersytetu 352 W obronie wartości uniwersyteckich 353
5.3. Współczesne funkcje uniwersytetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.1.Funkcjonalizm jako tło rozważań o funkcjach uniwersytetów . . . . . . . 5.3.2.Jawne funkcje uczelni wyższych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielość wyróżnionych jawnych funkcji uczelni 358 Zewnętrzne i wewnętrzne funkcje 359 Specyfika funkcji socjalizacyjnej 360 Funkcje wychowawcze 361 Funkcje wspomagające w rozwoju 362
10
343
343
345
347
347
350
351
356
356
358
5.3.3.Ukryte funkcje szkół wyższych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje absorbcyjne 364 Funkcje ekonomiczne 365
5.4. Specyfika dydaktyki akademickiej: jej komponenty, rozwój i perspektywy
modernizacyjne a esej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.1.Specyfika dydaktyki akademickiej na tle procesu inkluzji społecznej . Społeczeństwo uczące się czy raczej koniec epoki uczenia się? 366 W stronę
dydaktyki akademickiej: jej dominujące paradygmaty i zadania 368
5.4.2.Próby modernizowania dydaktyki akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmiany wynikające z procesu bolońskiego 371 Innowacje pedagogiczne 373 Próby systemowej modernizacji procesów dydaktycznych: doświadczenia własne 380
5.5. Sprawozdanie 7: Funkcje eseju w dydaktyce akademickiej w świetle
wyników badań w działaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.1.Faktyczne funkcje eseju w świetle obserwacji własnych . . . . . . . . . . . 364
366
366
371
383
383
Esej jako bezgatunkowa, uniwersalna forma pisarska: funkcja „maskująca” 383 Esej jako narzędzie ucisku/presji wobec studentów przy okazji
sprawdzania ich wiedzy: funkcja „represyjna” 384
5.5.2.Rozwiązanie problemu głównego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie 398
5.6. Sprawozdanie 8. Trudności i niepowodzenia szkolne badanych studentów.
Społeczne tło i dydaktyczne środki zaradcze. Funkcja diagnostyczna
studenckiego eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6.1.Mniejszość wymaga troski. Czas ją dostrzec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6.2.„Piszę, bo muszę”: wypowiedzi studentów zawarte w ankiecie
na temat własnych trudności, umiejętności oraz potrzeb . . . . . . . . . . . . 5.6.3.Ocena kompetencji pisarskich, dokonana przez mgr Halinę Krywak
z pozycji nauczyciela-polonisty po lekturze studenckich esejów . . . . . 5.6.4.Nauczycielska refleksja własna o poziomie prac pisemnych studentów
i funkcji diagnostycznej eseju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6.5.Przesłanki prawne, społeczne i pedagogiczne podejmowania pomocy
uczniom i studentom z trudnościami w pisaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deklaracje 412 Zjawisko bezradności młodzieży i jej terapia 413 Studenci
o szczególnych potrzebach edukacyjnych 416 Dysleksja 417 W Biurze ds.
Osób Niepełnosprawnych UJ w Krakowie 418 Projekty ministerialne: głos
w dyskusji 422
5.6.6.Co można by zrobić dla przyszłych pedagogów? . . . . . . . . . . . . . . . . . Arkusz triangulacyjny opinii na temat Sprawozdania 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie 425
Podsumowanie rozdziału 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wnioski 427 Postulaty 429
385
397
399
399
407
410
411
412
423
424
427
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
11
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Spis rysunków, ilustracji, wykresów, diagramów i zdjęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Eseje studenckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Contents . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497