Wstęp - Natura 2000

Transkrypt

Wstęp - Natura 2000

Ptaki
Natura 2000
Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000
– podrćznik metodyczny
TOM 7.
(cz´Êç I)
Przygotowano i opublikowano ze Êrodków Unii Europejskiej
Ptaki (cz´Êç I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. Tom 7.
Praca zbiorowa pod redakcjà Macieja Gromadzkiego, przy wspó∏udziale Jadwigi Gromadzkiej, Katarzyny Mokwy, Arkadiusza
Sikory, Marii Wieloch, Magdaleny Zagalskiej-Neubauer, Moniki Zieliƒskiej i Piotra Zieliƒskiego.
Wydawca:
Ministerstwo Ârodowiska
ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa
www.mos.gov.pl
Mapy: Tomasz Moskwa i Zenon Rohde
Ilustracje: Tomasz Cofta
ISBN 83-86564-43-1
Warszawa 2004 r.
Nak∏ad 1350 egz.
Korekta i redakcja techniczna: Ma∏gorzata Juras
Sk∏ad, ∏amanie i druk:
Naj-Comp s.j.
ul. Minerska 1, 04-506 Warszawa
e-mail: [email protected]
Zalecany sposób cytowania:
Gromadzki M. (red.) 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. Ministerstwo
Ârodowiska, Warszawa. T. 7 (cz´Êç I), s. 314. T. 8 (cz´Êç II), s. 447.
lub:
Stawarczyk T. 2004. Anas strepea (L., 1758) – krakwa. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (cz´Êç I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrćznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 7, s. 132–135.
Spis treÊci
Spis treÊci
Przedmowa G∏ównego Konserwatora Przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Przedmowa Dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Ârodowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Lista adresowa autorów opisów gatunkowych, redaktorów, ilustratorów i wykonawców map . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3. Cz´Êç szczegó∏owa – opisy gatunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
A001 Gavia stellata – nur rdzawoszyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
A002 Gavia arctica – nur czarnoszyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
A004 Tachybaptus ruficollis – perkozek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
A005 Podiceps cristatus – perkoz dwuczuby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
A006 Podiceps grisegena – perkoz rdzawoszyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
A007 Podiceps auritus – perkoz rogaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
A008 Podiceps nigricollis – zausznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
A391 Phalacrocorax carbo – kormoran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
A021 Botaurus stellaris – bàk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
A022 Ixobrychus minutus – bàczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
A023 Nycticorax nycticorax – Êlepowron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
A027 Egretta alba – czapla bia∏a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
A028 Ardea cinerea – czapla siwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
A029 Ardea purpurea – czapla purpurowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
A030 Ciconia nigra – bocian czarny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
A031 Ciconia ciconia – bocian bia∏y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
A036 Cygnus olor – ∏ab´dê niemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
A037 Cygnus columbianus – ∏ab´dê czarnodzioby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
A038 Cygnus cygnus – ∏ab´dê krzykliwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
A039 Anser fabalis – g´Ê zbo˝owa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
A041 Anser albifrons – g´Ê bia∏oczelna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
A043 Anser anser – g´gawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
A044 Branta canadensis – bernikla kanadyjska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
A048 Tadorna tadorna – ohar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
2. Cz´Êç ogólna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.1 Prezentacja poradnika Ptaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Podzi´kowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Dobór gatunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Kryteria stosowane do waloryzacji Obszarów Specjalnej Ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Uk∏ad systematyczny i nazewnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Zakres informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Status wyst´powania w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Mapy rozmieszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej, które mogà byç istotne dla gatunku . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Status ochronny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Rozwój i wielkoÊç populacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Zagro˝enia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Propozycje badaƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Monitoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Indeks skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2. Powiàzania mi´dzy poradnikiem ochrony siedlisk i gatunków a innymi polskimi
(lub mi´dzynarodowymi) strategiami, planami lub programami ich ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3
Ptaki (cz´Êç I)
4
A050 Anas penelope – Êwistun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
A051 Anas strepera – krakwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
A052 Anas crecca – cyraneczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
A053 Anas platyrhynchos – krzy˝ówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
A054 Anas acuta – ro˝eniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
A055 Anas querquedula – cyranka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
A056 Anas clypeata – p∏askonos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
A058 Netta rufina – he∏miatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
A059 Aythya ferina – g∏owienka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
A060 Aythya nyroca – podgorza∏ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
A061 Aythya fuligula – czernica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
A062 Aythya marila – ogorza∏ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
A064 Clangula hyemalis – lodówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
A065 Melanitta nigra – markaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
A066 Melanitta fusca – uhla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
A067 Bucephala clangula – gàgo∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
A068 Mergus albellus – bielaczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
A069 Mergus serrator – szlachar (tracz d∏ugodzioby) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
A070 Mergus merganser – nurog´Ê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
A072 Pernis apivorus – trzmielojad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
A073 Milvus migrans – kania czarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
A074 Milvus milvus – kania ruda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
A075 Haliaeetus albicilla – bielik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
A080 Circaetus gallicus – gado˝er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
A081 Circus aeruginosus – b∏otniak stawowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
A082 Circus cyaneus – b∏otniak zbo˝owy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
A084 Circus pygargus – b∏otniak ∏àkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
A089 Aquila pomarina – orlik krzykliwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
A090 Aquila clanga – orlik grubodzioby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
A091 Aquila chrysaetos – orze∏ przedni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
A092 Hieraaetus pennatus – orze∏ek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
A094 Pandion haliaetus – rybo∏ów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
A096 Falco tinnunculus – pustu∏ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
A103 Falco peregrinus – sokó∏ w´drowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
A104 Bonasa bonasia – jarzàbek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
A409 Tetrao tetrix – cietrzew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
A108 Tetrao urogallus – g∏uszec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
A113 Coturnix coturnix – przepiórka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
A118 Rallus aquaticus – wodnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
A119 Porzana porzana – kropiatka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
A120 Porzana parva – zielonka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
A122 Crex crex – derkacz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
A123 Gallinula chloropus – kokoszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
A125 Fulica atra – ∏yska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
A127 Grus grus – ˝uraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Przedmowa
Przedmowa
1 maja 2004 roku Polska sta∏a si´ pe∏noprawnym cz∏onkiem Unii Europejskiej. Oznacza to równe prawa, ale i równe obowiàzki. Obowiàzki najwa˝niejsze to przyjćie i respektowanie prawa unijnego
w naszym kraju, w tym prawa dotyczàcego ochrony przyrody. Unia Europejska przygotowa∏a w tej
dziedzinie dwie dyrektywy: Dyrektyw´ Ptasià i Dyrektyw´ Siedliskowà. Ich efektem jest zobowiàzanie
paƒstw nale˝àcych do UE do utworzenia na swoim terytorium Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000. Poniewa˝ obligacja ta dotyczy równie˝ Polski, 1 maja 2004 roku wys∏aliÊmy do Komisji Europejskiej nasze propozycje sieci. Znajdujà si´ wÊród nich 72 obszary specjalnej ochrony ptaków oraz 184 specjalne obszary ochrony siedlisk wyznaczone dla ochrony siedlisk przyrodniczych innych ni˝ ptaki oraz gatunków zwierzàt i roÊlin.
Po to, aby zarzàdzanie siedliskami i gatunkami, które wskazano w Dyrektywach, by∏o jednolicie rozumiane i wdra˝ane na ca∏ym obszarze kraju, obok zapisów prawa potrzebne sà poradniki wyjaÊniajàce zawi∏oÊci interpretacyjne oraz wskazujàce, jakie siedliska i jakie gatunki, gdzie i w jaki sposób nale˝y chroniç. Dlatego te˝ Francja, nasz partner w ramach wspó∏pracy
bliêniaczej, bogatsza w ponad dziesićioletnie doÊwiadczenia nad wdra˝aniem obu Dyrektyw, zaproponowa∏a nam przygotowanie i opublikowanie poradników ochrony siedlisk i gatunków zawartych w za∏àcznikach do Dyrektyw i wyst´pujàcych
w Polsce w oparciu o ksià˝ki sprawdzone ju˝ u siebie.
Poradniki przygotowane przez licznà grup´ polskich ekspertów przeznaczone sà przede wszystkim dla s∏u˝b obszarów Natura 2000. Informacje zawarte w rozdziale dotyczàcym potencjalnych zagro˝eƒ oraz zalecanych metod ochrony zosta∏y skonsultowane i uzgodnione z Departamentem LeÊnictwa Ministerstwa Ârodowiska, Departamentem Zasobów Wodnych Ministerstwa Ârodowiska, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Generalnà Dyrekcjà Lasów Paƒstwowych oraz Regionalnym Zarzàdem Gospodarki Wodnej w Gdaƒsku. Ich celem jest zapewnienie dost´pu do podstawowej wiedzy o gatunkach i siedliskach.
Pracownik obszaru Natura 2000 powinien umieç rozpoznawaç gatunki i siedliska zawarte w za∏àcznikach do Dyrektyw, powinien wiedzieç, gdzie one w Polsce wyst´pujà, powinien te˝ znaç ich biologi´, wymagania Êrodowiskowe, a tak˝e ich zagro˝enia oraz sposoby ochrony. Poradniki podajà równie˝ proponowane sposoby ochrony, co powinno u∏atwiç konstruowanie
planów ochrony poszczególnych obszarów naturowych, a tak˝e realizacj´ planów i programów ochrony. Poradniki powinny
równie˝ pomagaç w pracy s∏u˝bie leÊnej, s∏u˝bom rolnym, przyrodnikom oraz wszystkim mi∏oÊnikom przyrody, którzy zajmujà si´ jej ochronà.
Poradniki, obok wiedzy specjalistycznej, zawierajà równie˝ podstawowà wiedz´ o sieci Natura 2000 w Polsce i zasadach jej
powstania. Sprostanie potrzebom wiedzy i informacji na ten temat jest wa˝nym wyzwaniem s∏u˝b ochrony przyrody. Informacje o zasadach kreowania sieci, pracach dotyczàcych selekcji i tworzenia poszczególnych jej elementów, zasadach ochrony,
monitoringu, u˝ytkowania, a tak˝e walorach przyrodniczych zachowanych na ich obszarze powinny byç prowadzone równolegle do prac nad tworzeniem sieci Natura 2000. Dlatego te˝ staramy si´ w Ministerstwie Ârodowiska przygotowywaç wiele informacji na ten temat, informacji o ró˝nym stopniu zaawansowania i wiedzy przyrodniczej. Cykl poradników ochrony siedlisk
i gatunków naturowych stanowi kolejne takie opracowanie. Poradniki docierajà do ràk Paƒstwa dzi´ki pomocy merytorycznej
Francji, naszego bliêniaczego partnera, wybranego przez Polsk´ w ramach wspó∏pracy przedakcesyjnej Unii Europejskiej. Mam
nadziej´, ˝e dzi´ki poradnikom ∏atwiej b´dzie planowaç i zarzàdzaç ochronà obszarów Natura 2000 w naszym kraju.
Wst´pny etap wdra˝ania sieci Natura 2000 w Polsce mamy ju˝ za sobà. UtworzyliÊmy sieç obszarów Natura 2000 oraz dostosowaliÊmy polskie prawodawstwo w tej dziedzinie do wymogów unijnych. Teraz przyszed∏ czas na kolejny etap naszej pracy: tworzenie planów ochrony obszarów Natura 2000 oraz przygotowanie monitoringu stanu siedlisk i gatunków, na podstawie których obszary te powo∏ano. To wielka praca i wielkie wyzwanie. Plany ochrony i monitoring wymagajà mobilizacji s∏u˝b
ochrony przyrody i przyrodników, wymagajà te˝ porozumienia z lokalnymi spo∏ecznoÊciami i wszystkimi zainteresowanymi innym ni˝ ochrona przyrody u˝ytkowaniem tych obszarów.
Prof. dr hab. Zbigniew Witkowski
G∏ówny Konserwator Przyrody
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Ârodowiska
5
Przedmowa
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków sà jednym z cennych efektów wdra˝ania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000
w Polsce w ramach polsko-francuskiego porozumienia bliêniaczego.
Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których wyznacza si´ obszary Natura 2000, wymaga odpowiedniej wiedzy
o tych siedliskach i gatunkach oraz wiedzy o sposobach ich ochrony, w szczególnoÊci w warunkach gospodarczego u˝ytkowania ekosystemów.
Poradniki sà zbiorem dotychczasowej wiedzy o siedliskach i gatunkach, zgromadzonej w najwa˝niejszych oÊrodkach naukowych w Polsce przez wybitnych specjalistów. Sà one cennym opracowaniem przygotowanym na u˝ytek nie tylko osób zainteresowanych ochronà obszarów Natura 2000, lecz tak˝e wszystkich s∏u˝b ochrony przyrody oraz jednostek organizacyjnych
i osób u˝ytkujàcych ekosystemy przyrodnicze, a tak˝e tych, których dzia∏alnoÊç ma wp∏yw na ochron´ siedlisk przyrodniczych
i gatunków.
Poradniki z pewnoÊcià b´dà przydatne podczas przekazywania wiedzy o ochronie przyrody na ró˝nych szczeblach edukacji.
Autorom poradników oraz wszystkim, którzy majà swój wk∏ad w ich opracowanie, sk∏adam wyrazy uznania i podzi´kowania
za trud w∏o˝ony w starannoÊç opracowania.
Korzystajàcym z poradników ˝ycz´ przyjemnej lektury.
Dr in˝. Jan Wróbel
Dyrektor Departamentu Ochrony Przyrody
W polskiej literaturze, jak te˝ w aktach prawnych ochrony przyrody, brakowa∏o opracowania w takim zakresie, jaki zawiera
niniejszy zbiór poradników. Szczególnie istotne sà dane dotyczàce biologii gatunków, ich wyst´powania i metod ochrony,
a tak˝e liczebnoÊci populacji i czynników zagra˝ajàcych tym gatunkom. Podobnie te˝ w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych
poradniki zawierajà ogrom danych, w tym dane dotyczàce rozmieszczenia geograficznego, stanu zachowania, czynników zagra˝ajàcych i metod ochrony.
7
Lista adresowa autorów opisów gatunkowych,
redaktorów, ilustratorów i wykonawców map
1. Lista adresowa autorów opisów gatunkowych,
Imi´ i nazwisko
Afiliacja i adres
Gatunki opracowane lub
inne funkcje zwiàzane
z wykonaniem poradnika
Artur Adamski
Komitet Ochrony Or∏ów, Chocimska 5/7,
51-200 Wroc∏aw <[email protected]>
Park Narodowy “UjÊcie Warty”, Chyrzyno 1,
69-113 Górzyca, adres korespondencyjny:
ul. Szpitalna 2, 66-436 S∏oƒsk
<[email protected]>
Akademia Rolnicza, Katedra Zoologii i Ekologii,
Al. A. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
<[email protected]>
Uniwersytet Wroc∏awski, Zak∏ad Ekologii Ptaków,
ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wroc∏aw
<[email protected]>
ul. Czeremchowa 12 m 36, 20-807 Lublin
<[email protected]>
ul. Czeremchowa 12 m 36, 20-807 Lublin
Centrum Badaƒ Ekologicznych PAN,
Dziekanów LeÊny, ul. M.Konopnickiej 1,
05-092 ¸omianki <[email protected]>
Centrum Badaƒ Ekologicznych PAN,
Dziekanów LeÊny, ul. M.Konopnickiej 1,
05-092 ¸omianki <[email protected]>
Towarzystwo Badaƒ i Ochrony Przyrody,
ul. Rynek 12, 05-640 Mogielnica <[email protected]>
Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Wilcza 64,
00-679 Warszawa <[email protected]>
kania czarna, kania ruda
Magdalena Bartoszewicz
Zbigniew Bonczar
Alicja Buczek
Tomasz Buczek
Monika Bukaciƒska
Dariusz Bukaciƒski
S∏awomir Chmielewski
Przemys∏aw Chylarecki
W∏odzimierz Cichocki
Grzegorz Cierlik
Tomasz Cofta
Stanis∏aw Czy˝
Andrzej Dombrowski
Andrzej Dyrcz
jarzàbek
rokitniczka, trzcinniczek
dzićio∏ bia∏oszyi
b∏otniak stawowy, bocian czarny
mewa pospolita, rybitwa rzeczna,
Êmieszka
mewa pospolita, rybitwa rzeczna,
Êmieszka
brodziec piskliwy, brzegówka,
rybitwa czarna
batalion, czajka, krwawodziób,
rycyk, sieweczka obro˝na, sieweczka
rzeczna, siewka z∏ota, siewnica
Muzeum Tatrzaƒskie im. dra Tytusa Cha∏ubiƒskiego, p∏ochacz halny
ul. Krupówki 10, 34-500 Zakopane;
adres domowy: ul. Cha∏ubiƒskiego 39,
34-500 Zakopane <[email protected]>
Instytut Ochrony Przyrody PAN,
drozd obro˝ny, g∏uszec, nagórnik,
Al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków
pomurnik, puszczyk uralski,
<[email protected]>
sowa b∏otna, Êlepowron
ul. Emilii Hoene 5A/5, 80-041 Gdaƒsk
ilustracje
<[email protected]>
ul. Kolejowa 2, 42-141 Przystaƒ <[email protected]> mornel, s∏onka
Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego
bàczek, bàk, dudek, kulon, lelek,
i Rozwoju Regionalnego Oddzia∏ Terenowy
przepiórka, Êwiergotek polny,
w Siedlcach, ul. Pu∏askiego 19/21, 08-110 Siedlce; wodnik, zielonka
adres domowy ul. Âwierkowa 18, 08-110 Siedlce
<[email protected]>
dubelt, rybitwa bia∏owàsa,
ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wroclaw
wodniczka
<[email protected]>
Marta Borowiec
cyraneczka, g´Ê bia∏oczelna,
g´Ê zbo˝owa, krzy˝ówka
9
Ptaki (cz´Êç I)
Micha∏ Goc
Andrzej Górski
Jadwiga Gromadzka
Maciej Gromadzki
Zbigniew Jakubiec
Tomasz Janiszewski
Andrzej Jermaczek
Robert Kamieniarz
Krzysztof Konieczny
Ziemowit Kosiƒski
Jaros∏aw Krogulec
Robert Krupa
Roman Kucharski
Lechos∏aw Kuczyƒski
Stanis∏aw Kuêniak
Jan Lontkowski
Grzegorz Lorek
10
Uniwersytet Gdaƒski, Katedra Ekologii i Zoologii
Kr´gowców, Al. Legionów 9, 80-441 Gdaƒsk
<[email protected]>
Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski, Katedra Ekologii
i Ochrony Ârodowiska, Plac ¸ódzki 3, 10-727 Olsztyn
<[email protected]>
Zak∏ad Ornitologii PAN, NadwiÊlaƒska 108,
80-680 Gdaƒsk 40 <[email protected]>
Instytut Ochrony Przyrody PAN, DolnoÊlàska Stacja
Terenowa, ul. Podwale 75, 50-449 Wroc∏aw;
adres prywatny: ul. Jelenia 32/18, 54-242 Wroc∏aw
<[email protected]>
Uniwersytet ¸ódzki, Zak∏ad Dydaktyki Biologii
i Badania Ró˝norodnoÊci Biologicznej,
ul.Banacha 1/3, 90-237 ¸ódê
<[email protected]>
Ul. G∏ówna 23, Kosieczym, 66-210 Zbàszynek
<[email protected]>
Stacja Badawcza PZ¸, ul. Sokolnicza 12,
64-020 Czempiƒ <[email protected]>
Instytut Ochrony Przyrody PAN, DolnoÊlàska Stacja
Terenowa, ul. Podwale 75, 50-449 Wroc∏aw
<[email protected]>
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Biologii
Ârodowiska, Zak∏ad Biologii i Ekologii Ptaków,
ul. Umultowska 89, 61-614 Poznaƒ
<[email protected]>
Uniwersytet Marii Curie-Sk∏odowskiej,
Instytut Biologii, Zak∏ad Ochrony Przyrody,
ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin
<[email protected]>
Katedra Zoologii, Wydzia∏ Biologii,
UWM w Olsztynie, ul. Oczapowskiego 5,
10-957 Olsztyn <[email protected]>
ul. Leszczyƒskiego 111/15, 85-137 Bydgoszcz
<[email protected]>
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Biologii
<[email protected]>
ul. Gen. Sikorskiego 28/10, 64-100 Leszno
<[email protected]>
Uniwersytet Wroc∏awski, Muzeum Przyrodnicze,
Sienkiewicza 21, 50-335 Wroc∏aw
<[email protected]>
ul. Ostroroga 50/6, 64-100 Leszno
<[email protected]>
kormoran
dzierzba czarnoczelna, dzierzba
rudog∏owa, kraska, mewa ma∏a,
rybitwa bia∏oskrzyd∏a, Êwistun
biegus krzywodzioby, biegus
malutki, biegus rdzawy, biegus
zmienny, biegus zmienny (schinzii),
kamusznik, szlamnik
wspó∏redaktor tomu Ptaki
redaktor tomu Ptaki
bocian bia∏y
perkozek
dzićio∏ czarny, g∏owienka,
kulik wielki
cietrzew
˝uraw
dzićio∏ Êredni
b∏otniak ∏àkowy, b∏otniak zbo˝owy
podró˝niczek
zimorodek
krzy˝ówka
gàsiorek, jarz´batka, ortolan,
srokosz, szczud∏ak, wàsatka
kropiatka, sokó∏ w´drowny,
trzmielojad
srokosz
Lista adresowa autorów opisów gatunkowych,
Grzegorz Maciorowski
Micha∏ Maniakowski
W∏odzimierz Meissner
Romuald Mikusek
Tadeusz Mizera
Katarzyna Mokwa
Magdalena Neubauer-Zagalska Zak∏ad Ornitologii PAN, NadwiÊlaƒska 108,
Grzegorz Neubauer
Uniwersytet Miko∏aja Kopernika Zak∏ad Zoologii
Kr´gowców, ul. Gagarina 9, 87-100 Toruƒ
<[email protected]>
Jacek J. Nowakowski
Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski,
Katedra Ekologii i Ochrony Ârodowiska,
Plac ¸ódzki 3, 10-727 Olsztyn
<[email protected]>
Marcin Polak
Uniwersytet Marii Curie-Sk∏odowskiej,
Instytut Biologii, Zak∏ad Ochrony Przyrody,
ul. Akademicka 19, 20-033 Lublin
<[email protected]>
Maciej Rodziewicz
Zespó∏ Parków Krajobrazowych Pojezierza
I∏awskiego i Wzgórz Dylewskich,
14-233 Jerzwa∏d 62 <[email protected]>
Zenon Rohde
Miros∏aw Rz´pa∏a
Towarzystwo Przyrodnicze “Bocian”,
ul. W. Jagie∏∏y 10, 08-110 Siedlce;
adres domowy: ul. Narutowicza 55/17,
08-200 ¸osice <[email protected]>
Arkadiusz Sikora
80-680 Gdaƒsk 40. <[email protected]>
Marek Stajszczyk
ul. Korczaka 4/3, 49-305 Brzeg
<[email protected]>
rybo∏ów
wodniczka
bielaczek, lodówka, ∏yska,
markaczka, nurnik, nurog´Ê,
ogorza∏ka, perkoz dwuczuby,
perkoz rogaty, uhla
czeczotka, puchacz, sóweczka,
w∏ochatka
bielik, orlik grubodzioby, rybo∏ów
bernikla kanadyjska, brzćzka,
remiz,s∏owik szary, strumieniówka,
Êwierszczak,
bernikla kanadyjska, brzćzka,
remiz, s∏owik szary, strumieniówka,
Êwierszczak; mapy
kwokacz, mewa ˝ó∏tonoga
Êwistun
b∏otniak ∏àkowy, b∏otniak zbo˝owy
orlik krzykliwy
mapy
lerka
Tomasz Mokwa
Akademia Rolnicza w Poznaniu, Katedra Zoologii,
ul. Wojska Polskiego 71c, 60-625 Poznaƒ
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków,
ul. Hallera 4/2, 80-401 Gdaƒsk
<[email protected]>
Uniwersytet Gdaƒski, Katedra Ekologii i Zoologii
Kr´gowców, Pracownia Ekofizjologii Ptaków,
Al. Legionów 9, 80-441 Gdaƒsk
<[email protected]>
Park Narodowy Gór Sto∏owych, ul. S∏oneczna 31,
57-350 Kudowa Zdrój <[email protected]>
Akademia Rolnicza w Poznaniu, Katedra Zoologii,
ul. Wojska Polskiego 71c, 60-625 Poznaƒ
<[email protected]>
czeczotka, dzićio∏ zielonosiwy,
∏ćzak, ohar, ostrygojad,
p∏atkonóg szyd∏odzioby, siniak,
szablodziób, szlachar, w∏ochatka
dzićio∏ zielonosiwy, dziwonia,
gado˝er, gàgo∏, mucho∏ówka ma∏a,
orze∏ek, perkoz rdzawoszyi, siniak
11
Ptaki (cz´Êç I)
Tadeusz Stawarczyk
Marian Stój
Pawe∏ Âliwa
Stanis∏aw Tworek
Wies∏aw Walankiewicz
Tomasz Weso∏owski
12
Maria Wieloch
Aleksander Winiecki
Józef Witkowski
Monika Zieliƒska
Piotr Zieliƒski
Uniwersytet Wroc∏awski, Muzeum Przyrodnicze,
Sienkiewicza 21, 50-335 Wroc∏aw
<[email protected]>
ul. Podzamcze 1a, 38-200 Jas∏o
<[email protected]>
Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody
“Salamandra”, ul. Szamarzewskiego 11/6,
60-514 Poznaƒ <[email protected]>
Instytut Ochrony Przyrody PAN,
Al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków
<[email protected]>
Akademia Podlaska, Instytut Biologii, Katedra
Zoologii, ul. B. Prusa 12, 08-110 Siedlce;
adres domowy: ul. 11 listopada, 08-110 Siedlce
<[email protected]>
ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wroc∏aw
<[email protected]>
czapla bia∏a, czernica, he∏miatka,
krakwa, samotnik, zausznik
orze∏ przedni
pustu∏ka
drozd obro˝ny, g∏uszec, nagórnik,
pomurnik, puszczyk uralski, sowa
b∏otna, Êlepowron
mucho∏ówka bia∏oszyja
dzićio∏ bia∏ogrzbiety, dzićio∏
trójpalczasty
czapla purpurowa, czapla siwa,
∏ab´dê czarnodzioby, ∏ab´dê
krzykliwy, ∏ab´dê niemy,
podgorza∏ka, rybitwa czubata,
rybitwa popielata
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Biologii cyranka, p∏askonos, ro˝eniec,
rybitwa bia∏oczelna
<[email protected]>
Uniwersytet Wroc∏awski, Instytut Zoologiczny,
g´gawa
ul. Sienkiewicza 21, 50 – 335 Wroc∏aw
<[email protected]>
kokoszka, kszyk, kulik mniejszy,
mewa czarnog∏owa, piaskowiec,
rybitwa wielkodzioba
brodziec Êniady, derkacz, mewa
siod∏ata, nur czarnoszyi, nur
rdzawoszyi, rybitwa wielkodzioba
Cz´Êç ogólna
2. Cz´Êç ogólna
2.1. Prezentacja poradnika
Ptaki
Podzi´kowania
Dzi´kujemy Doradcy Przedakcesyjnemu Projketu Phare
PL0105.02, p. Emmanuelowi Thiry, za wspó∏prac´, wyrozumia∏oÊç i cierpliwoÊç. Za mi∏à wspó∏prac´ dzi´kujemy tak˝e
Departamentowi Ochrony Przyrody Ministerstwa Ârodowiska.
Za uwagi dotyczàce zapisów w rozdzia∏ach „Zagro˝enia”
i „Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania” dzi´kujemy Departamentom Ochrony Przyrody i Zasobów Wodnych Ministerstwa
Ârodowiska oraz Ministerstwu Rolnictwa. Szczególne podzi´kowania za owocnà i mi∏à dyskusj´ o sprawach zwiàzanych
z gospodarkà wodnà nale˝à si´ p. Halinie Burakowskiej z Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej w Gdaƒsku.
Prof. Jackowi Herbichowi dzi´kujemy za mi∏à i owocnà
wspó∏prac´ przy redagowaniu kwestii zwiàzanych z siedliskami przyrodniczymi chronionymi na mocy postanowieƒ
Dyrektywy Siedliskowej UE.
Dr. Przemys∏awowi Chylareckiemu dzi´kujemy za dyskusj´
i uzupe∏nienie kwestii zwiàzanych z zagro˝eniami i ochronà
ptaków w dolinach rzek.
Dzi´kujemy wszystkim, którzy udost´pnili swoje niepublikowane dane do tekstów poÊwićonych omówieniu poszczególnych gatunków. Ich nazwiska sà wymienione w gatunkowych spisach piÊmiennictwa.
Dzi´kujemy osobom, które wspó∏pracowa∏y z Zak∏adem Ornitologii PAN podczas kompletowania bazy OSO – NATURA
2000, a wiele z nich bezinteresownie udost´pni∏o Zak∏adowi
swoje niepublikowane dane ornitologiczne.
Sà to P.T.: Andrzej Bereszyƒski, Jacek Betleja, Krzysztof
B∏aszczyk, Krzysztof Bobrowicz, Bogdan Brewka, Z. Celka,
Zdzis∏aw Cenian, W∏odzimierz Cichocki, Andrzej Czapulak, Ryszard Czeraszkiewicz z zespo∏em, Cezary åwikowski, Andrzej Dombrowski, G. Domian, Wojciech Gàsienica-Byrcyn, Micha∏ Goc, Grzegorz Górecki, M. Góral, M.
Gru˝ewski, Krzysztof Henel, Jacek Herbich, Tomasz Janiszewski, Janina Jasnowska, Zbigniew Jaszcz, Andrzej Jermaczek, Danuta Jermaczek, Jacek Kaliciuk z zespo∏em,
Marek Kalisiƒski z zespo∏em, Ryszard Karnecki, M. Kempa,
Grzegorz Kiljan, Krzysztof Konieczny, Bogdan Kotlarz, Barbara Kotoƒska, W. Kowalski, J. Kozik, K. Kuku∏a, Przemys∏aw Kunysz, A. Kuƒka, Micha∏ Kupczyk, Mieczys∏aw Kurowski, Stanis∏aw Kuêniak, W. Kwiatkowski, L. Lamorski, M.
Maciejewski, Janusz Markowski, Maria Mellin, Tadeusz Mizera, Czes∏aw Nitecki, Pawe∏ Pawlaczyk, J. Paw∏owski, Rafa∏ Pinkowski, Waldemar Pó∏torak, Andrzej Przystalski, M.
Puchalski, Maciej Rodziewicz, Andrzej RyÊ, M. Skwara, W.
Stachnowicz, Przemys∏aw Stachyra z zespo∏em, Robert
Staƒko, Artur Staszewski, M. Stepaniuk, Marian Stój, M.
Styczyƒski, Miros∏aw Szab∏owski, Marian Szymkiewicz, Pawe∏ Âliwa, Wojciech Âmietana, Krzysztof Âwierkosz, Aleksander Winiecki, T. Winnicki, Józef Witkowski, Rados∏aw
W∏odarczyk, Krzysztof Wo∏k, Janusz Wójciak, Przemys∏aw
Wylega∏a, Dariusz Wysocki z zespo∏em, M. Wyszyƒski, Ziemowit Kosiƒski, Zbigniew Wojciechowski, K. Ziarnek, Przemys∏aw Zyska, W. ˚ukowski.
Dzi´kujemy tak˝e wymienionym ni˝ej instytucjom, które
wspó∏pracowa∏y z Zak∏adem w tym samym zakresie:
Akademia Rolnicza Szczecin, Babiogórski Park Narodowy,
Bia∏owieski PN, Biebrzaƒski PN, Biuro Konserwacji Przyrody Szczecin, Centrum Dokumentacji Przyrodniczej Górnego Âlàska w Katowicach, DolnoÊlàska Stacja Terenowa Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Drawski Park Krajobrazowy, Dyrekcja Drawskiego i Iƒskiego Parku Krajobrazowego – Z∏ocieniec, Dyrekcja Parków Krajobrazowych Doliny
Dolnej Odry, Dyrekcja Parku Krajobrazowego Doliny S∏upi, Dyrekcja Parku Narodowego UjÊcie Warty, Instytut
Ochrony Przyrody PAN, Kampinoski Park Narodowy, Komitet Ochrony Or∏ów, Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, Lubuski Klub Przyrodników, Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny, Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu
Wroc∏awskiego, Muzeum Tatrzaƒskie – Zakopane, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, OÊrodek Dydaktyczno-Muzealny „Âwidwie”, Pieniƒski Park Narodowy, Politechnika Bia∏ostocka, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”, Popradzki Park Krajobrazowy, Pó∏nocnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze, Stowarzyszenie
„Chroƒmy Mokrad∏a Cmok”, Tatrzaƒski Park Narodowy,
Uniwersytet Gdaƒski, Uniwersytet Poznaƒski, Uniwersytet
Toruƒski, WWF Polska, WWF – Biuro Projektu Bia∏owieski
Park Narodowy – Bia∏owie˝a, Wojewódzki Zespó∏ Realizacyjny (WZR) woj. dolnoÊlàskiego, WZR woj. kujawsko-pomorskiego, WZR woj. lubelskiego, WZR woj. lubuskiego,
WZR woj. ∏ódzkiego, WZR woj. ma∏opolskiego, WZR woj.
mazowieckiego, WZR woj. opolskiego, WZR woj. podkarpackiego, WZR woj. podlaskiego, WZR woj. pomorskiego,
WZR woj. Êlàskiego, WZR woj. Êwi´tokrzyskiego, WZR woj.
warmiƒsko-mazurskiego, WZR woj. wielkopolskiego, Zachodniopomorskie Towarzystwo Ornitologiczne, Zamojska Grupa OTOP, Zarzàd Mazowieckiego i Chojnowskiego Parku Krajobrazowego – Otwock, Zarzàd Parków Krajobrazowych w PrzemyÊlu, Zarzàd Âwi´tokrzyskich i Nadnidziaƒskich Parków Krajobrazowych, Zarzàd Zespo∏u
Karpackich Parków Krajobrazowych – Krosno, Zespó∏ Parków Krajobrazowych woj. Âlàskiego.
Adresy i afiliacje autorów niniejszego Poradnika podane
sà na str. 9–12.
Wst´p
O tym, ˝e ochrona ptaków wymaga wspó∏dzia∏ania na polu mi´dzynarodowym, mieszkaƒcy Europy byli przekonani
ju˝ ponad 100 lat temu, kiedy to w 1902 roku, w Pary˝u,
13
Ptaki (cz´Êç I)
14
podpisano pierwszà na Êwiecie mi´dzynarodowà konwencj´ ukierunkowanà na ochron´ przyrody o nazwie „Konwencja o Ochronie Ptaków Po˝ytecznych dla Rolnictwa”.
I choç wtedy daleko by∏o jeszcze do ochrony ptaków poprzez ochron´ ich siedlisk, to pierwszy krok we w∏aÊciwym
kierunku zosta∏ ju˝ zrobiony.
Ochrona ptaków musi byç traktowana nieco odmiennie ni˝
ochrona innych organizmów ˝ywych. Niezwykle silnie rozwini´ta migracyjnoÊç ptaków powoduje, ˝e wi´kszoÊç
z nich gdzie indziej si´ rozmna˝a, gdzie indziej przebywa
po l´gach i gdzie indziej sp´dza zim´. Czasem odleg∏oÊç
pomi´dzy terenami l´gowymi i zimowiskowymi wynosi wiele tysićy kilometrów. Odleg∏oÊç ta jest pokonywana przez
ptaki dwa razy w roku – wiosnà i jesienià. Zazwyczaj z roku na rok ten sam ptak wraca w t´ samà okolic´ gniazdowà (czasem do tego samego gniazda), korzysta z tych samych zimowisk, a jego w´drówki prowadzà tymi samymi
trasami. Wy∏àczenie któregoÊ z tych ogniw przestrzennych
ca∏orocznego cyklu ˝yciowego mo˝e ten cykl bardzo zak∏óciç lub okazaç si´ wrćz zabójcze dla konkretnego osobnika, stada czy ca∏ej populacji.
Wiek XX to okres intensywnego rozwoju badaƒ nad ptakami: ich biologià, liczebnoÊcià i rozmieszczeniem, badaƒ
prowadzonych zarówno przez ornitologów profesjonalnych, jak i rzesz´ wysoko kwalifikowanych obserwatorów
ptaków, dla których obserwowanie ptaków w ich naturalnym otoczeniu jest ˝yciowà pasjà. Jeszcze w koƒcu XIX w.
ornitologia uzyska∏a tak specyficzne narz´dzie badawcze,
jakim jest obràczkowanie ptaków. W ciàgu kolejnych dziesićioleci rozwin´∏o si´ ono w ogólnoÊwiatowy, sprawnie
dzia∏ajàcy system, nie majàcy ˝adnego odpowiednika
w odniesieniu do innych grup zwierzàt, gromadzàcy
ogromne liczby informacji przechowywanych w krajowych
i mi´dzynarodowych bazach danych.
Wiek XX to równie˝ okres intensywnego dzia∏ania na rzecz
ochrony ptaków. Czas od roku 1922 to okres dzia∏ania
Mi´dzynarodowej Rady Ochrony Ptaków (ICBP). W 1993 r.
Rada ta rozwiàza∏a si´, ust´pujàc miejsca innej organizacji, dzia∏ajàcej jako federacja organizacji krajowych, pod
nazwà BirdLife International (nazwa ta z zasady nie jest t∏umaczona na j´zyki narodowe).
Na poczàtku XXI w. istnieje ju˝ ca∏y szereg mi´dzynarodowych konwencji i porozumieƒ dotyczàcych ochrony ptaków i ich siedlisk b´dàcych odpowiedzià na alarmujàce
informacje o zmniejszaniu si´ liczby gatunków ptaków zasiedlajàcych ró˝ne tereny Europy oraz kurczeniu si´ populacji wielu europejskich gatunków. Dla wszystkich paƒstw
wchodzàcych w sk∏ad Unii Europejskiej zosta∏a ustanowiona w 1979 roku Dyrektywa Rady EWG o ochronie dziko
˝yjàcych ptaków (ang. Directive 79/409/ EEC on Wild
Birds), zwana potocznie Dyrektywà Ptasià (DP). Jest
ona „aktem prawnym Wspólnoty Europejskiej, zgodnie
z którym kraje cz∏onkowskie zobowiàzane sà podejmowaç
stosowne dzia∏ania legislacyjne, ochronne, kontrolne
i monitoringowe. Celami Dyrektywy sà ochrona i zacho-
wanie wszystkich populacji ptaków naturalnie wyst´pujàcych w stanie dzikim, prawne uregulowanie zasad handlu
i pozyskiwania ptaków ∏ownych oraz przeciwdzia∏anie niedopuszczalnym metodom ich ∏apania i zabijania” (z tekstu
DP w Liro i Dyduch-Falniowska 1999). Niektóre postanowienia DP zosta∏y zmodyfikowane szeregiem dyrektyw
przyj´tych w latach 1991–1994. DP, podobnie jak i inne
dyrektywy Unii, obowiàzuje paƒstwa cz∏onkowskie, a jej
podstawowe cele, czyli ochrona i zachowanie wszystkich
populacji ptaków naturalnie wyst´pujàcych w stanie dzikim w paƒstwach Unii Europejskiej (tak na obszarach làdowych, jak i morskich), prawne uregulowanie zasad
handlu i pozyskania ptaków ∏ownych oraz przeciwdzia∏anie pewnym metodom ich chwytania i zabijania, pozostajà nienaruszone. DP zobowiàzuje paƒstwa cz∏onkowskie
do jej bezwzgl´dnego przestrzegania poprzez adaptacje
istniejàcego w poszczególnych paƒstwach prawa i wprowadzenie odpowiednich zarzàdzeƒ administracyjnych. Artyku∏ 4. DP zobowiàzuje paƒstwa cz∏onkowskie do wyznaczenia najwa˝niejszych terenów zasiedlonych przez gatunki wymienione w Za∏àczniku I DP (art. 4.1.)
oraz przez regularnie wyst´pujàce gatunki w´drowne niewymienione w Za∏àczniku I (art. 4.2.).
Tereny te, wyznaczane przez ka˝de paƒstwo osobno, noszà nazw´ Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) (ang.
Special Protection Areas—SPA). Po przystàpieniu naszego
kraju do Unii Europejskiej obszary OSO wyznaczone
przez Polsk´ wesz∏y w sk∏ad ogólnoeuropejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000. U podstaw ochrony i
zarzàdzania obszarami Natura 2000 le˝y zasada równowa˝noÊci gospodarki i ochrony przyrody, zawarta zarówno w prawie Unii Europejskiej (DP oraz tzw. Dyrektywa
Siedliskowa), jak i w prawie Rzeczpospolitej Polskiej (Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz U
z 2004 r. Nr 92, poz. 880). Dla ka˝dego obszaru musi
byç wykonany plan ochrony, którego zapisy b´dà wià˝àce
zarówno dla zarzàdzajàcego obszarem, jak i dla innych
podmiotów na nim dzia∏ajàcych.
Niniejszy Poradnik jest kompendium aktualnej wiedzy
o wybranych gatunkach ptaków i ich zasobach w kraju
i w innych paƒstwach UE. S∏u˝yç on ma ornitologom,
którzy prowadzàc badania terenowe, zbierajà dane wykorzystywane nast´pnie do waloryzacji Obszarów Specjalnej Ochrony. Bez ich ˝mudnej, zazwyczaj bezinteresownej i cz´sto ma∏o efektownej, wieloletniej pracy
ochrona ptaków w naszym kraju nie by∏aby mo˝liwa.
Poradnik s∏u˝yç ma tak˝e tym wszystkim, którzy b´dà
opracowywaç plany ochrony obszarów Natura 2000
oraz tym, którzy postanowienia planów b´dà wcielaç
w ˝ycie. Zaadresowany jest równie˝ do wszystkich zainteresowanych ptakami i ich ochronà i z myÊlà o tej grupie odbiorców ksià˝ki sporzàdzony zosta∏ wykaz przewodników do oznaczania ptaków w terenie (Aneks 6.)
oraz wykaz materia∏ów pomocnych do uczenia si´ rozpoznawania ich g∏osów (Aneks 7.).
Cz´Êç ogólna
Dobór gatunków
Kryteria stosowane do waloryzacji
Obszarów Specjalnej Ochrony
Sformu∏owanie wymienionych ni˝ej kryteriów, na podstawie których waloryzowane sà obszary ptasie we wszystkich
paƒstwach UE, poprzedzi∏y d∏ugo trwajàce mi´dzynarodowe dzia∏ania, rozpocz´te si´ na poczàtku XX w., koncentrujàce si´ na problemach skutecznej ochrony ptaków i reagowania cz∏owieka na negatywne zmiany zachodzàce
w dzikiej przyrodzie, najcz´Êciej na skutek jego gospodar-
W ksià˝ce opisanych jest 158 gatunków ptaków oraz jeden
podgatunek, potraktowany osobno. Ka˝dy gatunek opisany jest wed∏ug takiego samego schematu i przedstawiony
na rysunku. Dla wi´kszoÊci opracowano równie˝ mapy
rozmieszczenia w Polsce obszarów najwa˝niejszych dla gatunków w ró˝nych okresach roku. W przypadku ptaków
u nas gniazdujàcych obszary te sà zaznaczone na tle ich
area∏u gniazdowego w kraju.
Opisane sà te gatunki ptaków, które podczas prac nad bazà Obszarów Specjalnej Ochrony tworzonej w ramach sieci
Natura 2000 (Baza Danych OSO – Natura 2000), okaza∏y
si´ gatunkami waloryzujàcymi OSO, czyli sà wymienione
w DP i na tych obszarach wyst´pujà w odpowiednio wysokiej
liczebnoÊci. Gatunki te to zarówno wymienione w Za∏àczniku I DP (patrz Aneks 2. Poradnika), jak i niewymienione
w Za∏àczniku I DP, regularnie wyst´pujàce w Polsce ptaki w´drowne. Gatunki uwzgl´dnione w Poradniku sà wymienione
w Aneksie 3. w uk∏adzie systematycznym. W ksià˝ce nie opisano gatunków, które na list´ gatunków waloryzujàcych
OSO nie trafi∏y (przede wszystkim ze wzgl´du na brak krajowych danych o ich liczebnoÊci), ale które w przysz∏oÊci nale˝y zbadaç w pierwszej kolejnoÊci. Gatunki te sà wymienione w Aneksie 4. JeÊli wiedza o tych ptakach wzbogaci si´,
w ewentualnym kolejnym wydaniu liczba uwzgl´dnionych
gatunków b´dzie wi´ksza. Przyj´ta przez nas lista gatunków
waloryzujàcych OSO w Polsce nie jest wić zamkni´ta, a jej
górnà granic´ stanowi liczba wszystkich wyst´pujàcych
w Polsce gatunków z Za∏àcznika I DP, zwi´kszona o liczb´ regularnie wyst´pujàcych w kraju gatunków w´drownych.
Oddzielne potraktowanie podgatunku biegusa zmiennego
Calidris alpina schinzii wynika z tego, ˝e jest on umieszczony na liÊcie Za∏àcznika I DP jako odr´bna jednostka taksonomiczna. Na list´ t´ trafi∏ on na wniosek Polski, która
w ten sposób chcia∏a podkreÊliç potrzeb´ ochrony jego l´gowisk, przede wszystkim w krajach nadba∏tyckich. Biegus
zmienny, którego inne podgatunki tylko w´drujà przez Polsk´, jest opisany osobno.
Ostatnia pozycja rozdzia∏u „Opisy gatunków” zawiera opis
ca∏ej grupy ptaków, tzw. ptaków wodno-b∏otnych. Takie
wyró˝nienie zwiàzane jest z ich szczególnà rolà przy waloryzowaniu obszarów ptasich w sieci Natura 2000, co b´dzie wyjaÊnione ni˝ej.
ki, zwykle nieprzyjaznej Êrodowisku naturalnemu. Kwestie
te pokrótce opisane sà w ksià˝ce „Ekologiczna sieç Natura 2000. Problem czy szansa” (Makomaska-Juchiewicz,
Tworek 2003). Istnieje 7 kryteriów, takich samych dla
wszystkich paƒstw Unii, na podstawie których wyznacza si´
Obszary Specjalnej Ochrony. Kryteria te nie sà jeszcze powszechnie znane, a opisane by∏y dotàd po polsku w niewielu wydawnictwach. Ich w∏aÊciwe zastosowanie wymaga
ró˝norodnej wiedzy i takiego podejÊcia do liczebnoÊci ptaków, jakie nie by∏o dotàd szeroko stosowane w naszym
kraju ani przez ornitologów, ani przez osoby i organizacje
zajmujàce si´ problemami ochrony ptaków i ich siedlisk.
Najogólniej mówiàc, Obszarem Specjalnej Ochrony mo˝e
zostaç teren, na którym gatunki ptaków okreÊlone w DP
wyst´pujà w odpowiedniej liczebnoÊci. LiczebnoÊci te sà
odmienne dla poszczególnych gatunków oraz dla ró˝nych
okresów ich ca∏orocznego cyklu ˝yciowego. Muszà wić
zostaç odniesione do ogólnej liczebnoÊci gatunku w kraju,
w Europie lub w jakiejÊ innej jednostce przestrzennej:
• liczebnoÊç ptaków l´gowych odnosi si´ do ogólnej liczebnoÊci danego gatunku w kraju;
• liczebnoÊç ptaków zimujàcych w Polsce odnosi si´ do
ogólnej liczebnoÊci ptaków zimujàcych na okreÊlonym
fragmencie globu ziemskiego, np. w ca∏ym kraju, w Europie Pó∏nocno-Zachodniej, na Ba∏tyku itp.;
• liczebnoÊç ptaków w´drujàcych (przelotnych) odnosi si´ do
liczebnoÊci np. ptaków w´drujàcych okreÊlonym szlakiem
w´drówkowym, do liczebnoÊci populacji zimujàcej itp.
Kryteria stosowane do waloryzowania europejskich Obszarów Specjalnej Ochrony sà nast´pujàce:
C1 – ranga nadawana obszarom, na których wyst´pujà w odpowiedniej liczbie (co najmniej 1% l´gowej populacji krajowej) gatunki zagro˝one globalnie (w Polsce wodniczka, derkacz, podgorza∏ka, orlik grubodzioby, bielik, dubelt);
C2 – ranga nadawana obszarom, na których wyst´pujà
koncentracje gatunków zagro˝onych w paƒstwach
Unii Europejskiej – wyst´puje co najmniej 1% populacji
ptaków szlaku w´drówkowego lub co najmniej 1% unijnej
populacji gatunku zagro˝onego w skali Unii (gatunki z listy Za∏àcznika I lub gatunki w´drowne Art. 4.2. DP);
C3 – ranga nadawana obszarom, na których wyst´pujà koncentracje gatunków w´drownych niezagro˝onych
w paƒstwach Unii Europejskiej – wyst´puje co najmniej 1% populacji ptaków szlaku w´drówkowego gatunku
w´drownego niezagro˝onego w Unii (gatunki z Art. 4.2. DP,
nieobj´te Za∏àcznikiem I) lub co najmniej 1% okreÊlonej
populacji (np. krajowej l´gowej, krajowej zimujàcej itp) co
najmniej 1 gatunku z grupy ptaków wodno-b∏otnych; kryterium to obejmuje przede wszystkim tereny wodno-b∏otne
o znaczeniu mi´dzynarodowym (Konwencja RAMSAR, kryterium 6); obejmuje ono tak˝e gatunki ptaków nie w∏àczone przez definicje Konwencji RAMSAR do grupy wodno-b∏otnych, jednak˝e zwiàzane ultymatywnie z siedliskami
podmok∏ymi i u˝ytków zielonych, zgodnie z sugestià
zawartà w opracowaniu Heath i Evans (2000);
15
Ptaki (cz´Êç I)
16
C4 – ranga nadawana obszarom, na których wyst´pujà gatunki gromadne w du˝ych koncentracjach – wyst´puje co najmniej 20 000 osobników ptaków wodno-b∏otnych, jednego lub wi´kszej liczby gatunków i/lub co najmniej 10 000 par jednego lub wielu w´drownych gatunków ptaków morskich; dotyczy wszystkich terenów wodnob∏otnych o znaczeniu mi´dzynarodowym, zinwentaryzowanych zgodnie z kryterium 5 Konwencji RAMSAR;
C5 – ranga nadawana obszarom, na których gatunki
gromadne wyst´pujà w du˝ych koncentracjach
podczas w´drówki – regularnie wyst´puje na w´drówce co najmniej 5000 osobników bocianów bia∏ych,
co najmniej 3000 ˝urawi lub co najmniej 3000 ptaków
drapie˝nych (nale˝àcych do ró˝nych gatunków);
C6 – ranga nadawana obszarom, na których wyst´pujà
gatunki zagro˝one w paƒstwach Unii Europejskiej (gatunki Za∏àcznika I DP). Jako poziom minimum
nale˝y przyjàç 1% krajowej l´gowej populacji gatunku
lub 0,1% populacji geograficznej;
C7 – obszary wyznaczone na podstawie innych kryteriów ornitologicznych – podobnych, lecz nie równych kryteriom C1– C6.
W polskiej bazie OSO – Natura 2000 zastosowano wszystkie wymienione wy˝ej kryteria. Kryterium C7 u˝yto np.
w przypadkach gatunków z Za∏àcznika I, które wyst´pujà
w Polsce stosunkowo licznie i w rozproszeniu, ale lokalnie
nie osiàgajà liczebnoÊci 1% populacji krajowej (np. derkacz czy bocian bia∏y), albo których liczebnoÊç zbli˝a si´
do progu 1%, albo sà bardzo trudne do policzenia, a wiadomo, ˝e na danym terenie wyst´pujà w du˝ym zag´szczeniu (w porównaniu z innymi terenami).
Uk∏ad systematyczny i nazewnictwo
Zastosowany w ksià˝ce uk∏ad systematyczny ptaków, ich polskie nazwy, a tak˝e polskie nazwy jednostek taksonomicznych wy˝szych od gatunku (rz´du, podrz´du, rodziny i podrodziny) przyj´to za opracowaniem „Polskie nazewnictwo
ptaków Êwiata” (Mielczarek, Cichocki 1999), w pewnych
przypadkach przyjmujàc nowsze nazewnictwo za ksià˝kà
„Awifauna Polski; rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany” (Tomia∏ojç, Stawarczyk 2003). W zasadzie w ksià˝ce nie wykraczano poza polskie nazewnictwo jednostek systematycznych
w randze gatunku, wprowadzajàc nazwy jednostek od gatunku ni˝szych (podgatunków) w wyjàtkowych sytuacjach,
kiedy by∏o to zwiàzane z wyst´powaniem w Polsce wyraênie
zró˝nicowanych populacji. Jednak˝e, dla zilustrowania globalnej zmiennoÊci gatunków, zdecydowano si´ na wymienienie wyst´pujàcych w Europie podgatunków, a tak˝e na wskazanie ogólnej liczby podgatunków danego gatunku wyst´pujàcych poza naszym kontynentem. Informacje te podano
w rozdziale „Rozmieszczenie geograficzne”, przede wszystkim na podstawie wielotomowych opracowaƒ „Ptaki Zachodniej Palearktyki” [The Birds of the Western Palearctic]
(Cramp i inni 1980 –1994, tom 1–9) oraz „Ptaki Êwiata” [The
Birds of the World] (del Hoyo i inni 1992–2002, tom 1–7).
Zakres informacji
Wszystkich opisów starano si´ dokonaç prostym j´zykiem,
w miar´ mo˝liwoÊci bez nadu˝ywania specjalistycznych terminów. Jednak˝e teksty poÊwićone poszczególnym gatunkom pisa∏o ponad 50 ró˝nych autorów, dlatego opisy majà
ró˝ny styl, ró˝nà dok∏adnoÊç i sporzàdzone by∏y na podstawie ró˝nych êróde∏ – w zale˝noÊci od decyzji poszczególnych
autorów. Podj´tych prób ujednolicenia tekstu nie uda∏o si´
przeprowadziç do koƒca, przede wszystkim ze wzgl´du na
ograniczenia czasowe. Nie uda∏o si´ tak˝e uniknàç u˝ycia
specjalistycznych wyra˝eƒ, zrozumia∏ych w wi´kszoÊci tylko
dla ornitologów. Najwa˝niejsze z nich sà wyjaÊnione
w „S∏owniku wybranych poj´ç”. Prezentowana ksià˝ka nie
rozwià˝e wszystkich problemów, jakie mogà wyniknàç przy
obserwacji ptaków w terenie, zw∏aszcza dla mniej wprawnych obserwatorów. Dlatego zamieszczono obszerny wykaz
literatury specjalistycznej i dostatecznie dociekliwy czytelnik
b´dzie w stanie dotrzeç do ka˝dej potrzebnej mu informacji.
Przy poszczególnych gatunkach starano si´ podaç podstawowe informacje dotyczàce wyglàdu ptaka, mo˝liwoÊci pomylenia go w terenie z innymi gatunkami, jego biologii, siedlisk wyst´powania, rozmieszczenia na Êwiecie i w Polsce
oraz liczebnoÊci populacji krajowej na tle wielkoÊci populacji europejskiej. Opisany jest status ochronny ka˝dego gatunku w kraju i w Europie, g∏ówne zagro˝enia gatunku
w kraju (w przypadku niektórych podano tak˝e zagro˝enia
gatunku w skali globalnej), zalecenia ochrony, propozycje
badaƒ i sposobów Êledzenia zmian liczebnoÊci (monitoringu). Przedstawiajàc propozycje badaƒ proponowanych dla
danego gatunku, w zasadzie ograniczono si´ do tych zagadnieƒ, które majà bezpoÊrednie znaczenie dla ochrony
gatunku w Polsce. Przy opisie w´drówek niektórych gatunków wykorzystano materia∏y znajdujàce si´ w bazie wiadomoÊci powrotnych krajowej centrali obràczkowania ptaków
(Baza Danych WiadomoÊci Powrotnych).
Poni˝ej znajdujà si´ uwagi dotyczàce tych rozdzia∏ów, które
zdaniem redaktorów wymagajà dodatkowych wyjaÊnieƒ.
Status wyst´powania w Polsce
Status wyst´powania gatunków zosta∏ opisany na podstawie ksià˝ki „Awifauna Polski; rozmieszczenie, liczebnoÊç
i zmiany” (Tomia∏ojç, Stawarczyk 2003), w której zastosowano nast´pujàce kategorie cz´stoÊci wyst´powania gatunku w kraju: skrajnie nieliczny, bardzo nieliczny, nieliczny,
Êrednio liczny, doÊç liczny, liczny, bardzo liczny, masowy.
Mapy rozmieszczenia
Jednym z za∏o˝eƒ pracy nad Poradnikiem by∏o zilustrowanie krajowych area∏ów l´gowych wszystkich gatunków
gniazdujàcych w Polsce na niewielkich, schematycznych
mapach zamieszczonych w ka˝dym tekÊcie gatunkowym.
Na mapach pokazano równie˝ rozmieszczenie obszarów
szczególnie wa˝nych dla gatunku, przedstawiajàc
miejsca wyst´powania jego koncentracji (skupieƒ), tak
Cz´Êç ogólna
Znane obszary koncentracji ptaków zaznaczone sà albo
w postaci plam odpowiadajàcych konturem danemu obszarowi (dotyczy to odcinków dolin rzecznych i obszarów
morskich), albo w postaci zró˝nicowanych barwnie kó∏ek
umieszczonych w centrum danego obszaru. Obszarami tymi mogà byç wspomniane wczeÊniej OSO, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody lub obszary nieposiadajàce ˝ad-
nego statusu ochronnego. S∏owo „koncentracja” oznacza tu
liczebnoÊç gatunku stanowiàcà na danym obszarze co najmniej 1% w stosunku do wielkoÊci populacji l´gowej, zimowiskowej itp. (zobacz objaÊnienia kryteriów stosowanych do
waloryzacji obszarów specjalnej ochrony oraz wyjaÊnienie
terminu „populacja” w „S∏owniku wybranych poj´ç”).
Nale˝y pami´taç, ˝e mapy nie majà na celu zilustrowania
najnowszych danych o rozmieszczeniu gatunku w Polsce,
lecz ich zadaniem jest przedstawienie syntezy danych
o areale gatunku i znanych obszarach jego koncentracji
w ciàgu ostatnich 10–15 lat. Stàd te˝ na mapach, szczególnie tych gatunków, których area∏ w Polsce wyraênie si´
kurczy, mogà znaleêç si´ punkty przedstawiajàce obszary
skupieƒ ptaków ju˝ nieaktualne, lecz wa˝ne dla gatunku
w niedawnej jeszcze przesz∏oÊci. W takich sytuacjach mapa ma za zadanie wskazanie miejsc do potencjalnej renaturalizacji lub innych dzia∏aƒ zmierzajàcych do odtworzenia optymalnego siedliska gatunku.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
Podane w ksià˝ce propozycje przypisania siedlisk przyrodniczych do gatunków ptaków majà bardzo wst´pny charakter i tak nale˝y traktowaç zarówno spisy siedlisk zamieszczone przy opisach poszczególnych gatunków, jak te˝
ich zestawienie przedstawione w jednej z tabel aneksowych
Poradnika (Aneks 5.). Decydujàc si´ na zestawienie danych
ornitologicznych z danymi siedliskowymi, zdawano sobie
spraw´ z tego, ˝e jest to próba pogodzenia ze sobà dwóch
zupe∏nie odmiennych sposobów patrzenia na przyrod´.
Ornitolodzy postrzegajà obiekt swoich badaƒ w krajobrazie, poszczególne siedliska sà dla nich elementami struktury tego˝ krajobrazu, istotne sà kompleksy siedlisk, zaÊ
struktura siedliska jest zdecydowanie wa˝niejsza od jego
typu. Taki sposób postrzegania wynika ÊciÊle ze sposobu
rozmieszczenia ptaków.
Przy kwalifikowaniu siedlisk wyst´powania ptaków do któregoÊ z siedlisk chronionych zachowano du˝à ostro˝noÊç,
bowiem siedliska chronione ∏atwo jest pomyliç z innymi,
podobnymi, zwykle znacznie cz´Êciej wyst´pujàcymi, które
jednak˝e nie nale˝à do siedlisk Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej (przyk∏adem sà olsy, które nie b´dàc obj´tymi
wspomnianym za∏àcznikiem, mogà byç mylone z obj´tymi
nim ∏´gami jesionowo-olszowymi).
Podana w tym rozdziale numeracja siedlisk przyrodniczych
jest to˝sama z numeracj´ wprowadzonà przez Komisj´ Europejskà. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e lista tych siedlisk nie
zawiera wszystkich siedlisk wyst´pujàcych w Polsce, a jedynie te, których ochrona, zachowanie, a nawet odtworzenie
sà uznane za istotne dla zachowania przyrodniczego dziedzictwa Europy. Podane polskie nazwy siedlisk zosta∏y zaproponowane przez zespó∏ przygotowujàcy tomy Poradników poÊwićone siedliskom przyrodniczym. Nazwy te sà
nie tyle wynikiem t∏umaczenia przyj´tych przez Komisj´ Eu-
l´gowych, jak i z okresu pozal´gowego. Zamiar ten zrealizowano dla wi´kszoÊci omawianych gatunków, rezygnujàc z niego w przypadku tych, które wyst´pujà w Polsce na bardzo ograniczonym areale (l´gowe) albo w niewielkiej liczebnoÊci (do 200 par w ca∏ym kraju), albo sà
rozmieszczone w miar´ równomiernie na obszarze kraju, nie tworzàc wyraênych skupieƒ (pozal´gowe). Informacja zawarta na mapach ma odniesienie do informacji podanej w rozdzia∏ach „Rozmieszczenie w Polsce”
oraz „Rozwój i stan populacji”.
Przy tworzeniu map rozmieszczenia gatunków l´gowych
wykorzystano dane zbierane w latach 1986–1993 w ramach Polskiego Atlasu Ornitologicznego („Baza Danych
Polskiego Atlasu Ornitologicznego”). Niektóre z nich zosta∏y nast´pnie zaktualizowane na podstawie „Polskiej czerwonej ksi´gi zwierzàt” (G∏owaciƒski 2001) oraz ksià˝ki
„Awifauna Polski; rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany”
(Tomia∏ojç, Stawarczyk 2003). Dane o koncentracjach ptaków zaczerpni´to z bazy danych o Obszarach Specjalnej
Ochrony przygotowanej w ramach sieci Natura 2000 w latach 2001–2003 (Baza Danych OSO – Natura 2000). Autorzy tekstów gatunkowych mieli wglàd w propozycje map
i mo˝liwoÊç wprowadzenia swoich uzupe∏nieƒ.
Zamieszczane na mapach informacje wyra˝ono za pomocà poni˝szych symboli:
17
Ptaki (cz´Êç I)
ropejskà angielskich nazw siedlisk, ile wynikiem interpretacji podanych przez Komisj´ definicji i ich adaptacji do
warunków przyrodniczych Polski. Wszystkich czytelników
szerzej zainteresowanych ochronà siedlisk odsy∏amy do
wy˝ej wspomnianych tomów.
18
Status ochronny
W rozdziale tym podano:
1.Podstaw´ prawnà ochrony gatunkowej zwierzàt w Polsce, z zaznaczeniem gatunków obj´tych ochronà cz´Êciowà oraz obj´tych ochronà Êcis∏à. WÊród nich, zgodnie z Ustawà o ochronie przyrody, wyró˝niono gatunki, których ochrona ma pierwszeƒstwo nad jakàkolwiek formà gospodarki (tzw. ochrona strefowa) oraz gatunki obj´te ochronà czynnà. Podano tak˝e uregulowania prawne dotyczàce gatunków ∏ownych.
2.Fakt umieszczenia gatunku w „Polskiej czerwonej ksi´dze
zwierzàt” – zawarta informacja pochodzi z ostatniego
wydania Czerwonej ksi´gi (G∏owaciƒski 2001), w której
zastosowano nast´pujàce oznaczenia:
EXP (extinct in Poland) – gatunki, które znikn´∏y z Polski
jako l´gowe
CR (critically endangered) – gatunki skrajnie zagro˝one
wyginićiem
EN (endangered) – gatunki silnie zagro˝one wyginićiem
VU (vulnerable) – gatunki nara˝one na wyginićie
NT (near thretened) – gatunki ni˝szego ryzyka, ale bliskie zagro˝enia
LC (least concern) – gatunki mniejszego ryzyka, ale wymagajàce szczególnej uwagi.
3.Stan zagro˝enia gatunku w Europie (European Threat
Status) wg nast´pujàcych kategorii:
E (endangered) – gatunki silnie zagro˝one wyginićiem
V (vulnerable) – gatunki nara˝one na wyginićie
R (rare) – gatunki zagro˝one z racji rzadkiego wyst´powania
D (declining) – gatunki zagro˝one z racji zmniejszania
si´ liczebnoÊci populacji
L (localized) – gatunki zagro˝one z powodu wyst´powania wi´kszoÊci populacji (powy˝ej 90%) na niewielkiej
liczbie stanowisk
S (secured) – gatunki niezagro˝one, których status
ochronny prawdopodobnie jest odpowiedni.
„w” oznacza, ˝e kategoria dotyczy tylko populacji zimujàcej (np. Lw);
(V), (L) – nawias oznacza, ˝e kategoria zagro˝enia jest
uwa˝ana za tymczasowà (zazwyczaj ze wzgl´du na niekompletnà wiedz´ na temat danego gatunku).
(Wg Tucker i Heath 1994 oraz BirdLife International/European Bird Census Council, 2000).
4.Nadanà gatunkowi rang´ specjalnej troski SPEC (Species of European Conservation Concern), okreÊlonà
przez mi´dzynarodowà federacj´ BirdLife International,
uwzgl´dniajàcà kategorie zagro˝enia oraz charakter
wyst´powania gatunku w Europie i na Êwiecie:
SPEC 1 – gatunki zagro˝one w skali globalnej;
SPEC 2 – gatunki zagro˝one, których europejska populacja przekracza 50% populacji Êwiatowej i których stan
zachowania uznano za niekorzystny;
SPEC 3 – gatunki zagro˝one, których europejska populacja nie przekracza 50% populacji Êwiatowej i których
stan zachowania w Europie uznano za niekorzystny;
SPEC 4 – gatunki niezagro˝one, których europejska populacja przekracza 50% populacji Êwiatowej;
SPEC - – gatunki nieposiadajàce rangi SPEC.
„w” oznacza, ˝e kategoria dotyczy tylko populacji zimujàcej (np. SPEC 3w).
(Wg Tucker i Heath 1994 oraz BirdLife International/European Bird Census Council, 2000).
5. Fakt i sposób objćia gatunku Dyrektywà Ptasià: Art. 4.1.
dotyczy gatunków zamieszczonych w Za∏àczniku I, Art. 4.2.
dotyczy gatunków regularnie w´drownych, niewymienionych w Za∏àczniku I; Za∏àcznik II zawiera listy ptaków, na
które wolno polowaç na obszarze ca∏ej Unii Europejskiej
lub tylko w niektórych paƒstwach (wg tekstu Dyrektywy Ptasiej w Liro i Dyduch-Falniowska 1999 oraz BirdLife International/European Bird Census Council, 2000).
6.Fakt i sposób objćia gatunku Konwencjà Berneƒskà
czyli Konwencjà o Ochronie Gatunków Europejskich
Dzikich Zwierzàt i RoÊlin oraz Siedlisk Przyrodniczych:
Za∏àcznik I wymienia gatunki roÊlin wymagajàce Êcis∏ej
ochrony; Za∏àcznik II wymienia gatunki zwierzàt ginàce
i wymagajàce Êcis∏ej ochrony; Za∏àcznik III uwzgl´dnia
gatunki o mniejszym stopniu zagro˝enia (wg Konwencji
Berneƒskiej oraz BirdLife International/European Bird
Census Council, 2000).
7.Fakt i sposób objćia gatunku Konwencjà Boƒskà czyli
Konwencjà o Ochronie W´drownych Gatunków Dzikich
Zwierzàt: Za∏àcznik I zawiera spis zwierzàt wymagajàcych szczególnie pilnej i Êcis∏ej ochrony; Za∏àcznik II
uwzgl´dnia gatunki o szerokim obszarze wyst´powania
(wg Konwencji Boƒskiej oraz BirdLife International/European Bird Census Council, 2000).
8.Fakt objćia gatunku Porozumieniem AEWA – mi´dzynarodowym porozumieniem funkcjonujàcym na podstawie Konwencji Boƒskiej, ukierunkowanym na ochron´
w´drownych ptaków wodno-b∏otnych, w´drujàcych
wzd∏u˝ Euro-Afro-Azjatyckiego szlaku w´drówkowego
(wg AEWA-Agreement Text).
Rozwój i wielkoÊç populacji
W rozdziale tym przedstawiona jest wielkoÊç polskiej populacji danego gatunku, w ró˝nych okresach roku, na tle
wielkoÊci populacji europejskiej. W przypadku zdecydowanej wi´kszoÊci gatunków informacj´ o liczebnoÊciach zaczerpni´to z trzech publikacji:
• „Europejskie populacje ptaków: oceny i trendy” [European bird populations: estimates and trends] (BirdLife International/European Bird Census Council, 2000) – dane
o wielkoÊciach europejskich populacji l´gowych;
Cz´Êç ogólna
liczba osobników, liczba tokujàcych czy Êpiewajàcych samców itp., w zale˝noÊci od przyj´tego powszechnie przez ornitologów sposobu okreÊlania liczebnoÊci danego gatunku,
co zale˝y od mo˝liwoÊci wykrycia gatunku (np. liczebnoÊç
derkacza mo˝na oszacowaç na podstawie dwóch liczeƒ
prowadzonych w nocy, przy odpowiedniej pogodzie, w 3.
dekadzie maja i 2. dekadzie czerwca. W trakcie liczeƒ notowane sà odzywajàce si´ samce). LiczebnoÊç ptaków
w okresie w´drówek lub zimà jest okreÊlana zawsze liczbà
osobników (os.), czyli pojedynczych ptaków.
W przypadku kilku gatunków (nur rdzawoszyi, nur czarnoszyi, perkoz rdzawoszyi, perkoz rogaty, lodówka, markaczka i uhla) liczebnoÊci ptaków podane dla Zatoki Pomorskiej dotyczà obszaru ca∏ej Zatoki, a nie tylko jej polskiej
cz´Êci, która jest zaznaczona na mapach.
Zagro˝enia
Zgodnie z za∏o˝eniami niniejszy Poradnik ma s∏u˝yç g∏ównie
pomocà w ochronie ptaków w Polsce, tote˝ wymienione w tekstach gatunkowych zagro˝enia dotyczà przede wszystkim
czynników antropogenicznych rozpoznanych na obszarze
kraju. Informacje wykraczajàce poza ten zakres, podane
przez wielu autorów, zosta∏y w tekÊcie pozostawione jako t∏o
pomagajàce jedynie w lepszym zrozumieniu sytuacji gatunku.
Ingerencja redakcyjna w teksty rozdzia∏u „Zagro˝enia”
ograniczy∏a si´ do pewnego uschematyzowania zapisu
oraz do przedstawienia zasadniczych tez w punktach tam,
gdzie nie zosta∏o to zrobione przez autorów, co uczyni∏o
tekst bardziej przejrzystym.
Zagro˝enia dotyczàce gatunków zasiedlajàcych doliny du˝ych rzek ni˝owych majà szczególny charakter i wymagajà
odr´bnego omówienia, podobnie jak wynikajàce z nich propozycje odnoÊnie do zarzàdzania tymi terenami. Podstawowe zagro˝enia, wspólne dla ogromnej wi´kszoÊci chronionych DP gatunków, wià˝à si´ z ca∏ym kompleksem dzia∏aƒ
hydrotechnicznych wpisanych w datujàcy si´ od po∏owy
XVIII w. sposób podejÊcia do zagospodarowania dolin rzecznych. Dzia∏ania te drastycznie zmieniajà kluczowe procesy
i struktury, które kszta∏tujà dynamicznà równowag´ charakterystycznà dla zachowania ekosystemów dolin rzecznych.
Najwa˝niejsze zabiegi in˝ynierskie z tej grupy, najsilniej oddzia∏ujàce na Êrodowisko przyrodnicze, obejmujà:
• regulacj´ biegu i pog∏´bianie koryt rzecznych;
• budow´ ostróg i opasek brzegowych;
• budow´ wa∏ów powodziowych w bliskiej odleg∏oÊci od
koryta;
• budow´ zbiorników retencyjnych zmieniajàcych hydrologi´ rozleg∏ych odcinków biegu rzek;
• zasypywanie starorzeczy i zag∏´bieƒ terenu w dolinie;
• budow´ systemów melioracyjnych na terenach doliny;
• wycinanie lasów ∏´gowych, szczególnie nadbrze˝nych;
• usuwanie zwalonych pni drzew z koryta rzeki.
Wypadkowym efektem tych dzia∏aƒ sà radykalne zmiany
re˝imu hydrologicznego, zmieniajàce cz´stoÊç i d∏ugoÊç
zalewów w dolinach rzecznych, oraz zmiany geomorfologii
• „Oceny populacji ptaków wodno-b∏otnych” [Waterbird
Population Estimates] (Wetlands International, 2002) –
dane o wielkoÊciach populacji zimujàcych;
• „Awifauna Polski; rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany”
(Tomia∏ojç i Stawarczyk, 2003) – dane o wielkoÊciach
l´gowych populacji krajowych.
W przypadku wielu gatunków ptaków i wielu paƒstw oceny krajowych populacji sà wykonane na ró˝nym poziomie
dok∏adnoÊci. W Polsce dla wielu gatunków brakuje danych
pozwalajàcych na okreÊlenie liczebnoÊci populacji l´gowej. Dla tych gatunków pos∏u˝ono si´ szacunkami liczebnoÊci opisanymi w ksià˝ce o statusie ochronnym europejskich ptaków [Birds in Europe; their conservation status]
(Tucker i Heath, 1994) z pe∏nà ÊwiadomoÊcià niedok∏adnoÊci wielu tych szacunków. Takie podejÊcie zastosowano
we wszystkich paƒstwach Unii Europejskiej przy tworzeniu
sieci obszarów chronionych Natura 2000. W nielicznych
sytuacjach autorzy opracowaƒ gatunkowych nie zgodzili
si´ z danymi zaczerpni´tymi z któregoÊ z wy˝ej podanych
êróde∏ i podali w∏asnà ocen´ liczebnoÊci gatunku, opartà
najcz´Êciej na najnowszych danych.
W rozdziale tym starano si´ zawrzeç ponadto informacje
o obszarach najwa˝niejszych dla gatunku w Polsce:
• zaczerpni´te z najnowszych polskich publikacji;
• na podstawie materia∏ów niepublikowanych, do których mieli dost´p autorzy poszczególnych opracowaƒ
gatunkowych;
• na podstawie danych, jakie znalaz∏y si´ w bazie
OSO – Natura 2000.
Przy gatunkach l´gowych w kraju punktem odniesienia by∏a liczebnoÊç co najmniej ok. 1% wzwy˝ krajowej populacji l´gowej, w przypadku zgrupowaƒ ptaków w innych
okresach roku – liczebnoÊç co najmniej ok. 1% populacji
zimujàcej np. na Ba∏tyku czy w ca∏ej Europie, czy te˝ w´drujàcej przez nasz kraj. Starano si´ uwzgl´dniç informacje przede wszystkim z lat 1990–2004, wyjàtkowo tylko
powo∏ujàc si´ na lata 80. Rozmieszczenie obszarów najwa˝niejszych dla poszczególnych gatunków pokazane jest
na mapach przedstawionych w tekstach gatunkowych
(zob. ogólne objaÊnienia do map str. 17).
Stosowane w tekÊcie nazwy obszarów sà albo nazwami opisowymi, np. dolina Wis∏y, potocznie u˝ywanymi nazwami
geograficznymi (np. Kotlina Biebrzaƒska), albo nazwami
ostoi ptaków; w tej ostatniej kategorii znajdujà si´ zarówno
ostoje ptaków opisane w piÊmiennictwie polskim (np. Gromadzki i inni 1994, Gromadzki i Sid∏o 2000, Gromadzki
i inni 2003) oraz w piÊmiennictwie europejskim (Heath
i Evans 2000), jak i nazwy OSO (wywodzàce si´ z nazw
ostoi ptaków), zastosowane w niepublikowanej jeszcze bazie Natura 2000. Nazwy ostoi ptaków oraz OSO pisane sà
zawsze wielkimi literami (np. Dolina Górnej Wis∏y).
Przy omawianiu liczebnoÊci ptaków zastosowano ró˝nego
rodzaju odniesienia. W przypadku ptaków l´gowych najcz´Êciej podawana jest liczba par (p.). W pewnych jednak
przypadkach przy niektórych gatunkach pojawia si´ np.
19
Ptaki (cz´Êç I)
doliny i koryta. Prowadzà one do szybkiej utraty siedlisk
chronionych gatunków ptaków. Ponadto wymienione przemiany promujà konwersj´ ∏àk w grunty orne oraz wzrost
ludzkiej penetracji terenów dolin, co dodatkowo przyspiesza utrat´ ptasich siedlisk.
Czytelników odsy∏amy do uwa˝nej lektury rozdzia∏u „Powiàzania mi´dzy poradnikiem ochrony siedlisk i gatunków
a innymi polskimi (lub mi´dzynarodowymi) strategiami,
planami lub programami ich ochrony”, dla zwrócenia
uwagi na fakt, ˝e zagro˝enia ptaków przedstawione przez
ornitologów sà zbie˝ne z tym, co Rzàd Rzeczypospolitej
Polskiej sformu∏owa∏ w „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej”.
20
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Przedstawione w tekstach gatunkowych propozycje zarzàdzania obszarami Natura 2000 oraz gospodarowania wyst´pujàcymi na nich populacjami ptaków zosta∏y sformu∏owane na podstawie znajomoÊci wymogów ptaków w stosunku do ich siedliska i zagra˝ajàcych im dzia∏aƒ cz∏owieka. Przedstawione one zosta∏y przy akceptacji za∏o˝enia
wst´pnego o równowa˝noÊci ochrony i gospodarki na obszarach Natura 2000, co z góry wyklucza wszelkà myÊl
o wprowadzeniu na tych obszarach ochrony Êcis∏ej. Jednak˝e równowa˝noÊç ochrony i gospodarki te˝ pociàga za sobà pewne ograniczenia, i to po stronie gospodarki. Mo˝na
je sformu∏owaç w sposób nast´pujàcy: „gospodarka tak,
ale nie ka˝da jej forma i nie z dowolnà intensywnoÊcià”.
Zwracamy uwag´, ˝e stwierdzenie to nie odbiega od podejÊcia do ochrony, przyj´tego przez Rzàd RP w „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci
biologicznej” (Ministerstwo Ârodowiska 2003).
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania obszarami Natura
2000 w dolinach rzek muszà zmierzaç do eliminacji lub
znaczàcego ograniczenia zagro˝eƒ powodowanych dzia∏alnoÊcià cz∏owieka, pozwalajàc na zachowanie w∏aÊciwego stanu ochrony cennych gatunków ptaków, wymaganego art. 6 (2) Dyrektywy Siedliskowej oraz krajowym prawem ochrony przyrody. Na terenach tych, a cz´sto równie˝
na odcinkach rzek po∏o˝onych w gór´ od tych obszarów,
skuteczna ochrona gatunków ptaków wskazanych w DP
wymagaç b´dzie zazwyczaj odstàpienia od planów:
• regulacji przebiegu i pog∏´biania koryt rzecznych;
• likwidowania/prostowania meandrów;
• rozbudowy umocnieƒ brzegowych;
• budowy wa∏ów przeciwpowodziowych w bezpoÊredniej
bliskoÊci rzeki, bez pozostawienia szerokiego mi´dzywala;
• budowy du˝ych zbiorników retencyjnych silnie zmieniajàcych re˝im hydrologiczny rzeki poni˝ej zapory;
• melioracji odwadniajàcych w dolinie.
Lokalnie nale˝y rozwa˝yç mo˝liwoÊç odsunićia istniejàcych wa∏ów przeciwpowodziowych od koryta rzeki, a tak˝e
– w przypadku du˝ych zbiorników zaporowych zlokalizowanych poza rzekami pogórza – mo˝liwoÊç znaczàcego
zmodyfikowania obowiàzujàcych obecnie systemów dys-
ponowania wodà tak, aby na odcinkach rzeki po∏o˝onych
poni˝ej zapory w znaczàcym stopniu przywróciç re˝im hydrologiczny istniejàcy przed ich budowà, a szczególnie
wiosenne zalewy doliny.
OczywiÊcie, konkretny zakres dzia∏aƒ, które stojà w konflikcie z wymogiem zachowania w∏aÊciwego stanu ochrony gatunków i siedlisk, musi byç przedmiotem szczegó∏owego rozpoznania dokonanego niezale˝nie dla ka˝dego obszaru
Natura 2000. Rozpoznanie to musi uwzgl´dniaç specyfik´
danego obszaru, w szczególnoÊci uwarunkowania hydrologiczne, gospodarcze i wymagania poszczególnych, wyst´pujàcych tam gatunków ptaków. Wydaje si´, ˝e wymogi znaczàcego odstàpienia od planów dalszego zagospodarowania dolin rzecznych b´dà mia∏y najwi´ksze zastosowanie dla
obszarów Natura 2000 po∏o˝onych w dolinach rzek tworzàcych dorzecze Êrodkowej i dolnej Wis∏y, Warty czy rzek pomorskich. Z drugiej strony, mo˝na si´ spodziewaç, ˝e
w mniejszym zakresie dotyczyç one b´dà rzek pogórza czy
dolnego biegu Odry. Stosowne ustalenia i uzgodnienia powinny zostaç przeprowadzone w ramach prac nad planem
ochrony sporzàdzanym dla ka˝dego obszaru Natura 2000.
Zgoda na realizacj´ inwestycji istotnie pogarszajàcej w∏aÊciwy stan ochrony gatunku jest – w myÊl Dyrektywy Siedliskowej – warunkowana wykazaniem, i˝ zak∏adany cel nie mo˝e zostaç osiàgni´ty w inny, nieszkodliwy dla chronionych
gatunków sposób oraz ˝e inwestycja uzasadniona jest nadrz´dnym interesem publicznym. Jednoczesne spe∏nienie
obu tych warunków wydaje si´ mo˝liwe jedynie w przypadku niewielu projektów zwiàzanych z silniejszym ni˝ dotàd
zagospodarowaniem dolin rzecznych. Bioràc pod uwag´
ciàg∏oÊç ekosystemów rzecznych i – podkreÊlanà przez Ramowà Dyrektyw´ Wodnà – koniecznoÊç analizowania
wszelkich problemów w skali ca∏ej zlewni, stosowne analizy
wariantowe przedsi´wzi´ç tego typu muszà byç dokonywane w ramach tzw. strategicznych ocen oddzia∏ywania na
Êrodowisko, zgodnych z Dyrektywà 2001/42/EC.
Zapis stwierdzajàcy „• u˝ytkowaç doliny rzeczne zgodnie
z dotychczasowà ewidencjà gruntów”, pojawiajàcy si´
w wielu tekstach gatunkowych, zosta∏ zamieszczony ze
wzgl´du na coraz cz´stszà praktyk´ dokonywania przez rady gmin zmian w planach zagospodarowania przestrzennego. Zmiany takie polegajà na zmianie przeznaczenia
gruntów dotychczas u˝ytkowanych jako u˝ytki zielone na
grunty orne, co pociàga za sobà zmian´ gospodarki, niszczenie siedlisk ptaków oraz zmian´ wymogów u˝ytkowników w odniesieniu do uwilgocenia doliny i jej ochrony
przeciwzalewowej.
DP wymaga od wszystkich paƒstw cz∏onkowskich UE podjćia dzia∏aƒ zmierzajàcych do zachowania, utrzymania
lub odtworzenia dostatecznego zró˝nicowania i obszaru
siedlisk dla wszystkich gatunków ptaków wyst´pujàcych na
europejskim terytorium paƒstw cz∏onkowskich. To zachowanie, utrzymanie i odtworzenie siedlisk obejmowaç b´dzie, w myÊl zapisów Dyrektywy, nast´pujàce dzia∏ania:
• tworzenie obszarów chronionych;
Cz´Êç ogólna
• utrzymywanie i zagospodarowywanie siedlisk, zgodnie
z ekologicznymi wymogami ptaków, tak w obr´bie obszarów chronionych, jak i poza nimi;
• odtwarzanie zniszczonych siedlisk;
• tworzenie nowych siedlisk.
Wymogi stawiane paƒstwom cz∏onkowskim sà wić bardzo
wyraênie sformu∏owane i bardzo wysokie. Na ich tle propozycje przedstawione przez autorów tekstów gatunkowych niniejszego Poradnika nie sà wygórowane.
Monitoring
Przedstawione powy˝ej zagadnienia dotyczàce ptaków sà
z natury swej zjawiskami dynamicznymi, wymagajàcymi
sta∏ego monitorowania ich przebiegu. Âledzenia tych zjawisk wymaga te˝ DP, oczekujàc od paƒstw cz∏onkowskich
Indeks skrótów
DJP – zob. Aneks 1., tom 8.
jez., Jez. – jezioro, Jezioro
k. – ko∏o
lata 90. – lata dziewi´çdziesiàte XX w.
m.in. – mi´dzy innymi
min. – minimum
mscr. (Mscr.) – manuskrypt
n.p.m. – nad poziomem morza
OChK – Obszar Chronionego Krajobrazu
ok. – oko∏o
os. – osobnik
p. – para
PK – Park Krajobrazowy
PN – Park Narodowy
rez. – rezerwat, rezerwat przyrody
rz. – rzàd
w. – wiek
woj. – województwo
Zat. – Zatoka
zob. – zobacz
Propozycje badaƒ
Propozycje badaƒ przedstawione przez autorów tekstów
gatunkowych ukierunkowane sà na zagadnienia, których
znajomoÊç jest konieczna do realizacji skutecznej ochrony
ptaków. Takie podejÊcie wynika z postanowieƒ DP, która
w artykule 10 nak∏ada na paƒstwa cz∏onkowskie obowiàzek popierania badaƒ stanowiàcych podstaw´ ochrony
wszystkich gatunków ptaków wyst´pujàcych na obszarze
Unii, a tak˝e podstaw´ gospodarowania ich populacjami
oraz ich u˝ytkowania. Postanowienie to obejmuje nie tylko ptaki doros∏e, ale równie˝ ich gniazda, l´gi oraz siedliska wyst´powania.
Zagadnienia, do których DP przywiàzuje szczególnà wag´
sà wymienione w Za∏àczniku V do tej Dyrektywy. Obejmujà
one zestawienie krajowych list gatunków silnie zagro˝onych
i ginàcych – w oparciu o znajomoÊç ich geograficznego
rozmieszczenia, sporzàdzenie wykazów i opisów obszarów
szczególnie wa˝nych dla ptaków w´drownych, obejmujàcych trasy ich w´drówek, obszary zimowania i gniazdowania, ocen´ parametrów populacyjnych ptaków w´drownych
w oparciu o wyniki obràczkowania ptaków. Do zagadnieƒ
o szczególnej wadze nale˝à problemy zwiàzane z eksploatacjà ptaków ∏ownych, zapobieganiem i ograniczaniem
szkód wyrzàdzanych przez ptaki, wp∏ywem chemicznego
ska˝enia Êrodowiska na ptaki, a tak˝e wykorzystaniem ptaków jako wskaêników stanu Êrodowiska.
W opinii redaktorów niniejszej ksià˝ki podstawowe znaczenie dla spe∏nienia postawionych wy˝ej wymagaƒ ma znajomoÊç wielkoÊci krajowych populacji l´gowych, zimujàcych
i w´drownych, a tak˝e rozmieszczenia geograficznego i wymogów siedliskowych wszystkich dziko ˝yjàcych ptaków wyst´pujàcych w Polsce. „Rozmieszczenie geograficzne”
obejmuje nie tylko rozmieszczenia gatunku na obszarze
kraju, ale równie˝ rozmieszczenia zimowisk i tras przelotu
polskich populacji l´gowych oraz obszarów pochodzenia
populacji u nas zimujàcych i przelotnych oraz tras dalszych
przemieszczeƒ i obszarów docelowych w przypadku tych
ostatnich. Postulat prowadzenia badaƒ nad tymi zagadnieniami znalaz∏ si´ wić we wszystkich opisach gatunkowych.
Unii nie rzadszego ni˝ raz na 3 lata raportowania o zakresie i wynikach dzia∏aƒ ukierunkowanych na ochron´
ptaków. Obowiàzek monitorowania ptaków zawarty jest
tak˝e w „Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego
u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej”. Przedstawione
w Poradniku propozycje monitorowania poszczególnych
gatunków wskazujà przede wszystkim na cz´stotliwoÊç podejmowanych ocen, przyjmujàc za punkt wyjÊcia, ˝e nie
mogà byç one przeprowadzane rzadziej ni˝ raz na 3 lata,
tak jak tego wymaga DP. Bardzo ogólnie przedstawiliÊmy
zakres proponowanego monitoringu, podajàc szczegó∏owe zalecenia tylko w tych przypadkach, w których poczynili to autorzy tekstów gatunkowych. Wi´kszoÊç proponowanych dzia∏aƒ monitoringowych wymaga ustalenia
szczegó∏owej metodyki, co odnosi si´ nie tylko do dzia∏aƒ
podejmowanych w terenie, zwiàzanych bezpoÊrednio
z obserwacjà i liczeniem ptaków, ale w równym stopniu,
a mo˝e przede wszystkim, z ustaleniem podstaw wyznaczania powierzchni próbnych oraz formà i zakresem zapisu zbieranej informacji.
Bibliografia
Zestawione ni˝ej piÊmiennictwo odnosi si´ tylko do wst´pnej
cz´Êci Poradnika, natomiast piÊmiennictwo dotyczàce opisanych gatunków podane jest przy tekstach gatunkowych.
AEWA-AGREEMENT TEXT (The African-Eurasian Waterbird Agreement). 1995. Haga, 52 s.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
21
Ptaki (cz´Êç I)
22
BAZA DANYCH WIADOMOÂCI POWROTNYCH. Centrala Obràczkowania Ptaków, Zak∏ad Ornitologii PAN.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s.
CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1983. Handbook of the Birds
of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the
Western Palearctic. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Oxford, 722 s.
Western Palearctic. Vol. 2. Hawks to Bustards. Oxford, 687 s.
Western Palearctic. Vol. 3. Waders to Gulls. Oxford, 913 s.
CRAMP S. (red.) 1985. Handbook of the Birds of Europe, the
Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 4. Terns to Woodpeckers. Oxford, 960 s.
CRAMP S. (red.) 1988. Handbook of the Birds of Europe, the
Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 5. Turant Flycatchers to Thrushes. Oxford, 1063 s.
CRAMP S., BROOKS D. J. (red.) 1992. Handbook of the Birds of
Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the
Western Palearctic. Vol. 6. Warblers. Oxford, 728 s.
CRAMP S., PERRINS C. M., BROOKS D. J. (red.) 1993. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa.
The Birds of the Western Palearctic. Vol. 7. Flycatchers to
Shrikes. Oxford, New York, 577 s.
The Birds of the Western Palearctic. Vol. 8. Crows to Finches.
Oxford, New York, 899 s.
The Birds of the Western Palearctic. Vol. 9. Buntings and New
World Warblers. Oxford, New York. 488 s.
G¸OWACI¡SKI Z. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga zwierzàt.
Kr´gowce. Warszawa, 449 s.
GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M.
1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s.
GROMADZKI M., SID¸O P. O. 2000. Ostoje ptaków na polskim
wybrze˝u Ba∏tyku. Gdaƒsk, 131 s.
GROMADZKI M., B¸ASZKOWSKA B., CHYLARECKI P., GROMADZKA J., SIKORA A., WIELOCH M., WÓJCIK B. 2002.
Sieç ostoi ptaków. Wdra˝anie Dyrektywy Unii Europejskiej
o ochronie dzikich ptaków. Gdaƒsk, 74 s.
HEATH M. F., EVANS M. I. (red.) 2000. Important Bird Areas in
Europe: Priority sites for conservation. Vol. 1. BirdLife Conservation Series No. 8. Cambridge, 866 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1992. Handbook of the
Birds of the World. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, 696 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1994. Handbook
of the Birds of the World. Vol. 2. New World Vultres to Guineafowl. Barcelona, 638 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1996. Handbook of the Birds of the World. Vol. 3. Hoatzin to Auks. Barcelona, 821 s.
of the Birds of the World. Vol. 5. Barn-owls to Hummingbirds.
Barcelona, 759 s.
of the Birds of the World. Vol. 6. Mousebirds to Hornbills.
Barcelona, 589 s.
of the Birds of the World. Vol. 7. Jacamars to Woodpeckers.
Barcelona, 613 s.
KONWENCJA BERNE¡SKA (Konwencja o ochronie gatunków
europejskich dzikich zwierzàt i roÊlin oraz siedlisk naturalnych). W: Wajda S., ˚urek J. (red.) Konwencje mi´dzynarodowe i uchwa∏y organizacji mi´dzynarodowych. Warszawa,
zeszyt 12: 1–47.
KONWENCJA BO¡SKA (Konwencja o ochronie w´drownych gatunków dzikich zwierzàt). W: Wajda S., ˚urek J. (red.) Konwencje mi´dzynarodowe i uchwa∏y organizacji mi´dzynarodowych. Warszawa, zeszyt 15: 1–43.
LIRO A., DYDUCH-FALNIOWSKA A. 1999. Natura 2000. Europejska sieç ekologiczna. Warszawa, 93 s.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., TWOREK S. 2003. Ekologiczna sieç NATURA 2000. Problem czy szansa. Kraków, 237 s.
MIELCZAREK P., CICHOCKI W. 1999. Polskie nazewnictwo ptaków Êwiata. Not. Orn., 40, zeszyt specjalny: 1–264.
MINISTERSTWO ÂRODOWISKA. 2003. Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej
wraz z programem dzia∏aƒ. Warszawa.
RADA MINISTRÓW. 2000. II Polityka ekologiczna paƒstwa.
www.nape.pl/pdf/ii_polityka_ekologiczna.pdf
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
TUCKER G. M., HEATH M. F. (red.) 1994. Birds in Europe; their
conservation status. Conservation Series No. 3. BirdLife International, Cambridge, 600 s.
Maciej Gromadzki
Cz´Êç ogólna
2.2. Powiàzania mi´dzy
poradnikiem ochrony siedlisk
i gatunków a innymi polskimi
(lub mi´dzynarodowymi)
strategiami, planami lub
programami ich ochrony
W tym miejscu nale˝y powo∏aç dwa dokumenty – „II polityk´ ekologicznà paƒstwa”, zwanà dalej Politykà, przyj´tà
przez Rad´ Ministrów RP w czerwcu 2000 r. zaÊ przez Sejm
RP w lipcu 2001 r., oraz „Krajowà strategi´ ochrony
i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej”
wraz z programem dzia∏aƒ, zwanà dalej Strategià, opracowanà w roku 2003 przez Ministerstwo Ârodowiska i zatwierdzonà w tym samym roku przez Rad´ Ministrów RP. Strategia jest jednà z 13 strategii szczegó∏owych stanowiàcych instrumenty realizacji Polityki, a jednym z jej Êredniookresowych celów jest utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000. Cele d∏ugookresowe
Strategii to przede wszystkim:
1.zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas niechronionych prawnie, poprzez
objćie ich ró˝nymi formami ochrony przyrody;
2.stworzenie na pozosta∏ym terytorium kraju takich warunków i zasad prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej
(w tym zasad ochrony gatunkowej zwierzàt i roÊlin), aby
ró˝norodnoÊç biologiczna na terytorium kraju ulega∏a
stopniowemu wzbogacaniu.
Strategia nawiàzuje te˝ do konwencji i porozumieƒ
mi´dzynarodowych, których Polska jest stronà, wÊród
których do majàcych zastosowanie do ochrony dzikich
ptaków nale˝à:
• Konwencja o obszarach wodno-b∏otnych majàcych znaczenie mi´dzynarodowe, zw∏aszcza jako Êrodowisko ˝yciowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska), ratyfikowana w 1978 roku (Dz U z 1978 r. Nr 7, poz. 24);
• Konwencja o ochronie Êrodowiska morskiego obszaru
Morza Ba∏tyckiego (Konwencja Helsiƒska), ratyfikowana
w 1999 roku (Dz U z 2000 r. Nr 28, poz. 346);
• Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz siedlisk przyrodniczych (Konwencja Berneƒska), ratyfikowana w 1995 roku (Dz U z 1996 r. Nr
58, poz. 263);
• Konwencja o ochronie w´drownych gatunków dzikich
zwierzàt (Konwencja Boƒska), ratyfikowana w 1996 roku (Dz U z 2003 r. Nr 2, poz. 17);
• Konwencja o ró˝norodnoÊci biologicznej (Konwencja
z Rio), ratyfikowana w 1995 roku (Dz U z 2002 r.
Nr 184, poz. 1532);
• Porozumienie o ochronie w´drownych ptaków wodno-b∏otnych, w´drujàcych wzd∏u˝ Euro-Afro-Azjatyckiego
szlaku w´drówkowego (AEWA) – dotychczas nieratyfikowane przez Polsk´.
Poza wy˝ej wymienionymi oraz poza wymienionà na poczàtku Poradnika Dyrektywà Ptasià zastosowanie do ochrony
ptaków majà tak˝e: Dyrektywa Siedliskowa 92/42/EEC
w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory
i fauny europejskiej, Rozporzàdzenie 1257/99/EEC w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, które dotyczy mi´dzy innymi ochrony
ró˝norodnoÊci biologicznej na obszarach wiejskich, Dyrektywa Wodna Ramowa 2000/60/EEC okreÊlajàca zasady polityki w odniesieniu do wód, a tak˝e Plan Dzia∏aƒ UE nt. zachowania zasobów przyrodniczych, Plan Dzia∏aƒ UE nt. rolnictwa, Plan Dzia∏aƒ UE nt. rybo∏ówstwa, Plan Dzia∏aƒ UE
nt. wspó∏pracy ekonomicznej i dotyczàcej rozwoju.
Jako najbardziej znaczàce zagro˝enia dla ró˝norodnoÊci
biologicznej, a wić i dla ptaków, ze strony wspó∏czesnej
cywilizacji, Strategia wymienia:
• Post´pujàcà urbanizacj´ i zagospodarowanie kraju, realizowane cz´sto bez uwzgl´dnienia wymagaƒ ekologicznych
(w tym zasad ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej), prowadzàce m.in. do likwidacji powierzchni naturalnej i pó∏naturalnej przyrody, zburzenia funkcjonowania ekosystemów
(w tym ich ∏àcznoÊci) oraz dysharmonii krajobrazu;
• Procesy eutrofizacji, odwadniania, zakwaszania gleb,
ska˝enie toksycznymi zwiàzkami chemicznymi bàdê
zmianami termicznymi oraz wywo∏anà przez cz∏owieka
sukcesjà, co powoduje zmiany cech naturalnych siedlisk
oraz zmiany walorów przyrodniczych;
• Zmiany sposobów u˝ytkowania ziemi, w tym ograniczenie lub zaniechanie tradycyjnych metod produkcji rolnej
i wywo∏ane przez nie zjawiska sukcesji, powodujàce
przekszta∏cenia struktury krajobrazu oraz zarówno likwidacj´ i fragmentacj´ siedlisk, jak i uproszczenie, ujednolicenie i zniszczenie mozaiki siedlisk;
• Negatywnà presj´ cz∏owieka na gatunki postrzegane jako konfliktowe (np. czapla siwa, kormoran, Êmieszka),
co powoduje ograniczanie liczebnoÊci ich populacji;
• Nadmiernà eksploatacj´ populacji wybranych gatunków
dziko ˝yjàcych (np. ∏owne gatunki ptaków), co powoduje ograniczanie liczebnoÊci ich populacji i zaburzenie
równowagi ekologicznej;
• Post´pujàcà synantropizacj´ fauny oraz przenikanie gatunków obcych (w tym tak˝e ich planowe lub przypadkowe introdukcje), co powoduje wypadanie gatunków rodzimych, s∏abszych konkurencyjnie.
Podsumowujàc problemy w sferze ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej, jako jedne z najwa˝niejszych Strategia wymienia:
• Niewystarczajàce rozpoznanie stanu oraz zmian i zagro˝eƒ ró˝norodnoÊci biologicznej;
• Niskà ÊwiadomoÊç ekologicznà spo∏eczeƒstwa, w tym
tak˝e przedstawicieli w∏adzy;
• Brak lub niewystarczajàce uwzgl´dnienie potrzeb oraz
zasad ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej w politykach
i dzia∏aniach resortowych;
• Niewystarczajàce si∏y i Êrodki finansowe przeznaczane
na realizacj´ zadaƒ z zakresu ochrony przyrody;
• Niedokoƒczony proces tworzenia warunków prawnych ochrony i zrównowa˝onego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej.
23
Ptaki (cz´Êç I)
24
SpoÊród dzia∏aƒ operacyjnych wymienionych w Strategii
bezpoÊrednie odniesienie do ochrony ptaków majà (w nawiasie podano nr dzia∏ania w zapisie Strategii):
• (1) Ochrona gatunków o zagro˝onych pulach genowych
wymagajàcych przedsi´wzi´ç ochronnych w skali kraju
i poszczególnych regionów;
• (2) Odtworzenie i ochrona sieci korytarzy ekologicznych
(leÊnych, rzecznych i innych) zapewniajàcych wymian´
genów pomi´dzy ró˝nymi populacjami lokalnymi;
• (4) Ochrona ginàcych gatunków roÊlin i zwierzàt,
z uwzgl´dnieniem ich regionalnej zmiennoÊci;
• (5) Zatrzymanie procesu zmniejszania si´ zasobów pospolitszych gatunków, reagujàcych na antropogeniczne
zmiany Êrodowiska;
• (6) Ochrona gatunków kluczowych w ró˝nych typach
ekosystemów;
• (7) Racjonalizacja gospodarowania zwierz´tami ∏ownymi;
• (9) Zapobieganie introdukcjom, eliminacja, powstrzymywanie rozprzestrzeniania oraz kontrola liczebnoÊci gatunków obcych, w szczególnoÊci tych, które najbardziej zagra˝ajà rodzimym zasobom ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (10) Badanie wp∏ywu gatunków obcych na rodzime gatunki i ekosystemy oraz spo∏ecznych i ekonomicznych
skutków tego wp∏ywu;
• (12) Racjonalizacja post´powania z gatunkami konfliktowymi i gatunkami wywo∏ujàcymi negatywny odbiór spo∏eczny;
• (14) Racjonalizacja sieci obszarów i obiektów chronionych oraz sposobu zarzàdzania nimi;
• (15) Wdro˝enie programu Natura 2000;
• (16) Kompleksowa ochrona i umiarkowane u˝ytkowanie
ekosystemów wodno-b∏otnych;
• (17) Kompleksowa ochrona i umiarkowane u˝ytkowanie
morskiej ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (18) Uwzgl´dnianie potrzeb ochrony i umiarkowanego
u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej podczas zalesiania gruntów rolnych;
• (20) Pe∏ne oparcie gospodarki leÊnej na racjonalnych
podstawach przyrodniczych;
• (21) Skuteczna ochrona i umiarkowane u˝ytkowanie
ekosystemów wodno-b∏otnych w lasach;
• (22) Ukszta∏towanie stref przejÊcia (ekotonów) na
skrajach lasu;
• (23) Ochrona obszarów wra˝liwych (w tym obszarów
górskich) na zmiany sposobu gospodarowania, w szczególnoÊci w zakresie gospodarki leÊnej;
• (24) Zapewnienie ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej w procedurach urzàdzania, zagospodarowywania i ochrony lasu;
ró˝norodnoÊci biologicznej w lasach niepaƒstwowych;
• (26) Skuteczna edukacja przyrodniczo-leÊna spo∏eczeƒstwa;
• (29) Nasycenie strumienia informacji elementami ochrony
i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (30) Budowa aktywnoÊci obywatelskiej w zakresie ochrony
i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (31) Udoskonalenie ogólnodost´pnego systemu informacji o ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (32) Efektywny monitoring stanu elementów ró˝norodnoÊci przyrodniczej;
• (33) Zapewnienie wystarczajàcych zasobów wodnych
dla ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (34) Skuteczna ochrona ró˝norodnoÊci biologicznej rzek
i odtworzenie ich ciàg∏oÊci ekologicznej;
• (35) Wdro˝enie sprzyjajàcych przyrodzie metod ochrony
przeciwpowodziowej;
• (36) Zachowanie agrobioró˝norodnoÊci w warunkach
gospodarki rolnej;
• (38) Zwi´kszanie powierzchni zadrzewieƒ i zakrzaczeƒ
na terenach u˝ytkowanych rolniczo;
• (39) Opracowanie krajowej sieci obszarów przyrodniczo
wra˝liwych wraz z programem ich ochrony;
• (41) Podniesienie ÊwiadomoÊci rolników i rybaków w zakresie ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (42) Opracowanie mechanizmów sprzyjajàcych przekazywaniu gruntów u˝ytkowanych rolniczo na cele ochrony przyrody;
• (43) Ochrona i umiarkowane u˝ytkowanie ró˝norodnoÊci biologicznej w akwenach u˝ytkowanych rybacko;
• (44) Przeciwdzia∏anie nadmiernej eksploatacji gatunków
morskich i zapobieganie niszczeniu siedlisk w celu zapewnienie trwa∏oÊci populacji tych gatunków;
• (45) Wdro˝enie zasad ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej do procedur planowania przestrzennego;
• (48) Rozwój zrównowa˝onej turystyki jako formy umiarkowanego u˝ytkowania obszarów cennych przyrodniczo;
• (49) Uwzgl´dnianie w opracowywanych dla wszystkich
etapów edukacyjnych podstawach programowych i programach nauczania problematyki ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (51) Rozwój i popularyzacja wiedzy naukowej potrzebnej
do skutecznej ochrony i umiarkowanego u˝ytkowania
ró˝norodnoÊci biologicznej;
• (53) Efektywniejsza wspó∏praca nauki z praktykà w celu
pe∏niejszego i szybszego wykorzystywania wyników prac,
w tym szczególnie w procesach decyzyjnych;
Êrodowiska morskiego;
• (56) Minimalizacja negatywnego oddzia∏ywania energetyki na Êrodowisko;
• (57) Rozpoznanie i ochrona ró˝norodnoÊci biologicznej
na terenach u˝ytkowanych przez Si∏y Zbrojne.
Jak widaç z powy˝szego zestawienia, Rzàd RP sformu∏owa∏
bardzo precyzyjne dzia∏ania operacyjne, chroniàce ró˝norodnoÊç biologicznà, a w jej ramach – ptaki. Zadaniem do
wykonania, równie˝ na obszarach Natura 2000, jest prze∏o˝enie tych zapisów na konkretne dzia∏ania.
Maciej Gromadzki

Wstęp - Natura 2000

Transkrypt

Podobne dokumenty

REKOMENDACJA

Coraz gorsze skutki zmian klimatu dla ptaków

Produkt TwójPasaz.pl

sprawozdanie z II Warsztatów oznaczania ptaków!

państwowa rada ochrony przyrody

Z czym na ptaki?

Aquila Falconry

Wytyczne Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w

Test