kliknij tutaj - Polski Kongres Gospodarczy

Założeniaprogramowekonferencji
NaukadlaBiznesu,
BiznesdlaNauki
Materiał wyjściowy do dyskusji
Prezentowany materiał był przejrzany i zweryfikowany przez
ponad dwadzieścia osób ze świata nauki i biznesu
Opracowanie:
Andrzej Rabczenko
10 grudnia 2013
Spis treści
Założenia wstępne ......................................................................... 3
Uwagi: ............................................................................................ 3
Uczelnia wyższa.............................................................................. 4
Centra Wiedzy (CW) ....................................................................... 4
Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy .................................... 5
Edukacja wyższa ............................................................................. 6
Licencjat ......................................................................................... 6
Magisterium ................................................................................... 6
Doktorat ......................................................................................... 7
Związek Centrów Wiedzy z Uczelnią ............................................ 7
Praktyki studenckie ........................................................................ 7
Kształcenie ustawiczne .................................................................. 7
Centra Wiedzy – Instytuty naukowe i badawcze ........................... 8
Związek Centrów Wiedzy z Gospodarką ..................................... 8
Zadania społeczne Centrum Wiedzy .............................................. 8
Finansowanie ................................................................................. 9
Finansowanie edukacji................................................................... 9
Finansowanie badań ...................................................................... 9
Propozycja rozwiązań szczegółowych............................................10
I. Struktura Uczelni .......................................................................10
II. Sposób studiowania ..................................................................11
III. Badania naukowe ......................................................................14
IV. Inne aktywności Centrów Wiedzy .............................................16
V. Związek z Gospodarką ...............................................................16
Edukacja .........................................................................................16
Transfer wiedzy ..............................................................................17
ANEKSY...........................................................................................19
A1. Kontrola metod i poziomu nauczania......................................19
A2. Centra Kompetencji .................................................................20
A3. Związki Uczelni .........................................................................20
A4. Projekty kluczowe....................................................................21
A5. Spółki .......................................................................................21
A6. Bank finansujący studiujących (Bank Edukacji Narodowej) .... 22
A7. Repozytorium Własności Intelektualnej (RWI)........................23
A8. Upowszechnianie zaawansowanej wiedzy ..............................24
A9. Współpraca Uczelni z absolwentami (IdeAGORA)...................24
2
Gospodarka-Edukacja-Nauka
Efektywne połączenie trzech, zasadniczych dla społeczeństwa, obszarów aktywności: Gospodarki,
Edukacji i Nauki (GEN) jest racją stanu RP. Polacy, którzy aspirują do dobrobytu państw, których
zasobność wynika z gospodarki opartej na nowoczesnych technologiach i innowacjach produktowych,
muszą mieć system, w którym wszystkie te komponenty będą ze sobą współdziałały. Innowacyjność
gospodarki jest kluczem do przyszłości, do konkurencji wyrobów i usług na globalnym rynku, do
zwiększenia wydajności pracy, pełnego zatrudnienia, zwiększenia wynagrodzeń i większych wpływów
do budżetu.
Stan nauki w Polsce, wyższej edukacji i związku nauki z gospodarką jest precyzyjnie opisany w
raportach publikowanych od paru lat, sygnowanych przez takie osoby jak: prof. Jacek Guliński, min.
Michał Boni, prof. Ryszard Pregiel, prof. Krzysztof Rybiński, prof. Jerzy Hausner, prof. Witold Orłowski.
Powstały dwa opracowania o nazwie strategia 2020: jedno sygnowane przez Ernst&Young i Instytut
Badań Systemowych, drugie przez Fundację Rektorów Polskich. W obu zawarta jest również
fotografia stanu obecnego. Nie ma zatem potrzeby wyjaśniać, ani powtarzać opinii o dość
katastroficznym obrazie sytuacji.
W tej sprawie zabiera również głos Komisja UE w szczególności w komunikatach i raportach do
Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów. Wszystkie te opracowania podkreślają rozbieżność między celami i wartościami
akceptowanymi przez środowiska uczelniane (naukowe), a środowiskami gospodarczymi. Wszystkie
głosy podkreślają konieczność integracji tych środowisk i konieczność regulacji prawnych oraz
odpowiednich systemów wspierających współpracę na rzecz lepszej edukacji generalnie, a w
szczególności w zakresie przedsiębiorczości, działania na rzecz podniesienia innowacyjności
gospodarki itp. Wszystkie zwracają również uwagę na wagę współpracy z absolwentami i rolę uczelni
jako instytucji kształcenia ustawicznego.
W sprawie związku między nauką, edukacją i gospodarką wypowiedział się Parlament Europejski w
formie rezolucji1, w której stwierdza, że rozumie problem oraz przedstawia szereg wezwań i apeli do
państw członkowskich, jak na przykład:
Parlament Europejski …
… wzywa państwa członkowskie do mobilizacji i przyjęcia konkretnych środków, jeżeli ramy prawne i finansowe nie
zachęcają lub, co gorsza, zniechęcają uczelnie do podejmowania wysiłków zmierzających do zbliżenia ze
środowiskami biznesowymi;
… podkreśla, że dialog między uczelniami a przedsiębiorstwami nie musi ograniczać się wyłącznie do sektorów
matematyki, badań i technologii, lecz musi dotyczyć wszystkich dziedzin, na przykład nauk humanistycznych;
W jednym z dokumentów2 Komisja UE zajmuje się nauczaniem przedsiębiorczości i przekazuje szereg
odkrywczych tez w rodzaju:
Inwestowanie w kształcenie w zakresie przedsiębiorczości jest jedną z najbardziej opłacalnych inwestycji, jakie
Europa może poczynić.
1
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 maja 2010 r. w sprawie dialogu środowisk akademickich z przedsiębiorcami: nowego partnerstwa na rzecz modernizacji uczelni w Europie (2009/2099 (INI))
; (2011/C 161 E/15) P7_TA(2010)0187
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów; Plan Działania na Rzecz Przedsiębiorczości do 2020 r. Pobudzanie ducha
przedsiębiorczości w Europie. Bruksela, dnia 9.1.2013 COM(2012) 795 final
2
W innym dokumencie, wydanym w listopadzie 20123, pt. „Inwestowanie w umiejętności na rzecz
lepszych efektów społeczno-gospodarczych”, Komisja przedstawia plan koniecznych zmian w
systemach edukacji państw członkowskich.
Komisja wprowadza nowe hasła jak „Unia Innowacji” i „Inteligentny Rozwój”. Stan innowacyjności UE
opisuje komunikat z marca 2013, a podsumowuje go prezentowana poniżej ilustracja4 (dla Polski
szczególnie wymowna).
Źródło: Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów; Stan Unii
innowacji na 2012 r. – przyśpieszenie zmian; Bruksela, dnia 21.3.2013, COM(2013) 149 final
Nauka i edukacja jest potrzebna polskiej społeczności jak tlen. Jest to podstawowy element
niezależności gospodarczej, a dalej bytu jako narodu. Każda gospodarka oparta jest na wiedzy.
Różnicą między Szwajcarią, a Polską jest to, że gospodarka Szwajcarii jest oparta na wiedzy
najnowszej. Chcąc włączyć nasze społeczeństwo do klubu społeczeństw o poziomie indeksu jakości
życia powyżej 150 musimy rewolucyjnie zmienić relacje między gospodarką, a edukacją i nauką,
w taki sposób, by mogły wzajemnie się napędzać.
System GEN musi mieć taką konstrukcję, by zachowując ewidentne odrębności, inne normy i obyczaje
ludzi pracujących na rzecz tych poszczególnych komponentów, spowodować powstawanie
naturalnych relacji prowadzących do synergii w osiąganiu założonych celów.
Kompleksowe przemodelowanie obecnego układu jest potrzebą chwili. Przedstawione propozycje
zmian systemowych mają na celu wypracowanie rozwiązań, dzięki którym autonomiczna edukacja i
autonomiczna nauka będą związane z gospodarką w naturalny, harmonijny sposób, dając w efekcie
3
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Nowe podejście do edukacji: Inwestowanie w umiejętności na rzecz
lepszych efektów społeczno-gospodarczych; Strasburg, dnia 20.11.2012 r. COM(2012) 669 final
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Stan Unii innowacji na 2012 r. – przyśpieszenie zmian; Bruksela, dnia
21.3.2013 COM(2013) 149 final
4
2
możliwość dołączenia do czołówki państw „technologicznych”. Przykład Finlandii i Izraela wskazuje, że
przy prawidłowym nakreśleniu narodowej strategii działania wraz z podporządkowanymi jej
posunięciami taktycznymi jest to możliwe.
W naszym zamierzeniu jest wywołanie dyskusji, ale nie na zasadzie „to nie przejdzie”, „to nie ma
sensu”, „czy już gdzieś to zastosowano?”.
Od adwersarzy i zwolenników oczekujemy krytyki konstruktywnej: „proponuję by to rozwiązanie
zastąpić takim …, bowiem …”.
Od tej dyskusji zależy przyszłość Polski; kraju czeladników czy kraju inżynierów?
Założenia wstępne
Polska potrzebuje ludzi o otwartych poglądach, przedsiębiorczych, posiadających wiedzę i
umiejętności. Kierunek gospodarki to gospodarka nowych technologii, zatrudniająca wysoko
kwalifikowanych pracowników; gospodarka globalna, ze zrównoważonym wkładem do globalnego
rynku zarówno materialnym jak intelektualnym.
Dla tak postawionego zagadnienia gospodarka musi zacząć eksploatować zasoby intelektualne i
materialne obszaru nauki, a obszar edukacji winien sprostać tym wyzwaniom.
Propozycja System GEN to postulaty zmian prowadzących do:
Solidnej edukacji dostosowanej do potrzeb społecznych.
Badań naukowych na światowym poziomie otwartych na związki z biznesem.
Gospodarki wykorzystującej polskie zasoby obszaru nauki i edukacji.
Niezbędnym jest określenie strategicznych celów, a jednocześnie prowadzących do nich zmian na
poziomie taktycznym.
Uwagi:
1. System jest propozycją, jednak dla prostoty napisany jest w czasie teraźniejszym i trybie
oznajmującym.
2. W propozycjach umieszczone są również określenia i rozwiązania obecnie obowiązujące – są one
przywołane dla utrzymania spójności obrazu.
3. System tylko w kilku elementach wymaga zmian rewolucyjnych, do większości rozwiązań można
dojść poprzez ewolucję, nie niszcząc struktur obecnych lecz je przekształcając lub tworząc
struktury równoległe.
4. Obecna debata ma wskazać strategiczne cele działania, a jednocześnie cele taktyczne i priorytety
realizacji.
3
Uczelnia wyższa
Uczelnia wyższa jest instytucją, której przedmiotem działania jest edukacja na wyższym poziomie.
Uczelnia wyższa (dalej Uczelnia) jest nazwą zastrzeżoną dla instytucji spełniającej pewne warunki
statutowe i wpisanej do oficjalnego rejestru Uczelni. Wpis do rejestru oznacza pozytywną ocenę
takiej instytucji przez Państwową Komisję Akredytacyjną.
Poszczególne programy kształcenia podlegają monitorowaniu i kontroli, w szczególności
kontrolowaniu efektów nauczania poprzez sprawdzanie wiedzy i umiejętności między założonymi, a
uzyskanymi wynikami kształcenia, przez Komisje Środowiskowe oceniające poziom nauczania w
konkretnych obszarach wiedzy.
Uczelnia jako instytucja użyteczności publicznej, jest zwolniona z wszelkich danin na rzecz skarbu
państwa (zerowy płatnik VAT, 0% CIT, PCC, itp.); donacje i darowizny na rzecz Uczelni są kosztem dla
donatora (darczyńcy); może otrzymywać zadeklarowane 1% PIT; nie podlega trybowi zamówień
publicznych.
Uczelnia może być zorganizowana w formie federacji wydziałów nauczających w określonym obszarze
wiedzy.
Uczelnia w swoim obrębie może posiadać odrębnie finansowane Centra Wiedzy, a także inne
wyodrębnione jednostki organizacyjne potrzebne dla jej funkcjonowania (np. biblioteka) lub
przynoszące dochód przeznaczany na cele statutowe.
Struktura Uczelni może być monolityczna; podzielona na jednostki organizacyjne mające ułomną
osobowość prawną; lub mieć charakter holdingu zarządzając podmiotami o odrębnych
osobowościach prawnych.
Uzasadnienie:
Uczelnia to instytucja zaufania publicznego. Wraz z proponowanymi przywilejami musi iść równolegle
kontrola i monitoring działalności Uczelni w szczególności w odniesieniu do jej rezultatów: wiedzy i
umiejętności absolwentów. Absolwenci oprócz wiedzy ogólnej i teoretycznej o przedmiocie winni
posiadać wiedzę praktyczną i umiejętności, ważne z punktu widzenia ich samych jako przyszłych
pracowników.
Autonomia Uczelni niepodważalnym kanonem, ale studiujący muszą mieć pełne zaufanie do
standardów nauczania. Pracodawcy powinni mieć wpływ zarówno na programy nauczania, jak też na
ocenę rezultatów kształcenia między innymi poprzez system akredytacji dokonywanych przez Komisje
Środowiskowe.
Uczelnia jest swoistym przedsiębiorstwem usługowym kształtującym wiedzę, umiejętności i kulturę
przyszłego pracownika. Profile nauczania powinny być dopasowane do wymogów rynku pracy przede
wszystkim w dbałości o dobro absolwentów.
Centra Wiedzy (CW)
Centrum Wiedzy (CW) to samodzielna instytucja wpisana do Rejestru Centrów Wiedzy, która może
funkcjonować jako: Instytut naukowy lub badawczy; Centrum Zaawansowanych Technologii; Centrum
B+R; Centrum Monitoringu zjawisk politycznych, socjologicznych, ekonomicznych czy kulturowych;
Klinika medyczna; Klinika prawna …
Instytucja, by uzyskać status CW musi spełniać określone wymogi statutowe oraz poddać się
zewnętrznemu monitorowaniu i kontroli, w szczególności w odniesieniu do poziomu efektów
prowadzonych prac. CW mają prawo prowadzić prace magisterskie w kooperacji z wybraną Uczelnią oraz
prowadzić (lub współprowadzić) studium doktoranckie.
4
CW może mieć jedną siedzibę lub kilka oddziałów, może mieć także strukturę rozproszoną łącząc
działania laboratoriów usytuowanych w różnych centrach wiedzy.
Centrum Wiedzy jako instytucja zaufania publicznego i użyteczności publicznej, jest zwolniona z
wszelkich danin na rzecz skarbu państwa (zerowy płatnik VAT, 0% CIT, PCC, itp.); donacje i darowizny
na rzecz Uczelni są kosztem dla donatora (darczyńcy); może otrzymywać zadeklarowane 1% PIT; nie
podlega trybowi zamówień publicznych.
Status CW może uzyskać organizacja wewnątrz Uczelni (np. część naukowa wydziału), jak też
organizacja niezależna: instytut PAN, instytut badawczy czy np. Think-Tank działający w formie spółki
prawa handlowego pod warunkiem statutowego zapisu działania nie-dla-zysku.
CW mają pełną lub ułomną osobowość prawną.
Wprowadzenie nowej organizacji pod nazwą Centrum Wiedzy ma na celu zrównanie ośrodków
naukowych, zorientowanych na poszerzanie istniejącej wiedzy, z ośrodkami, które wiedzę doskonalą i
tymi, które wiedzę tylko kumulują i tymi które istniejącą wiedzę przetwarzają na użytek społeczny. Te
rodzaje działań są równocenne z punktu widzenia przydatności społecznej i z punktu widzenia
kształcenia. Obecny system często zmusza do tworzenia nauki przyczynkowej lub wręcz pseudonauki
tylko z powodów biurokratycznych. Wiedza inżynierska zamieniająca się w unikalne konstrukcje nie
musi być „podlewana sosem” naukowości, tak jak głęboka wiedza o kulturze pewnych narodów nie
musi wynikać z badań naukowych nad specyficznymi problemami, ale z rzetelnej kompilacji.
Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy
Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy jest dwupłaszczyznowy – pierwszy to nadzór wewnętrzny
poprzez odpowiednio dobrane rady dydaktyczne czy naukowe; drugi to nadzór zewnętrzny
prowadzony przez wyspecjalizowane instytucje.
Nadzór wewnętrzny:
Ten nadzór regulowany jest przez statut danej instytucji, jednak pewne, minimalne postanowienia co
do liczebności i składu rad nadzorujących winny być zapisane w prawie – jest to związane z nadaniem
danej instytucji statusu, a co z tym związane przywilejów fiskalnych. Statut winien określić na przykład
umocowanie senatu Uczelni jako reprezentacji pracowniczej czy też rad naukowych oraz
konsultacyjnych instytutów.
Powiązanie kierownictwa związane z działaniem rad nadzorczych, rad naukowych i dydaktycznych,
czy senatu definiuje statut danej organizacji. W okresie przejściowym ustawa mogłaby narzucać np.
procentowy udziały w radzie naukowych młodych pracowników czy zewnętrznych praktyków.
Nadzór zewnętrzny prowadzony jest dwojako:
Nadzorem „pionowym”, formalnym, zajmuje się Polska Komisja Akredytacyjna (PAK) i MNiSW, które po
zweryfikowaniu opinii PAK dokonuje wpisu do rejestrów.
Nadzorem „poziomym”, środowiskowym, zajmują się Komisje Środowiskowe afiliowane i
zarejestrowane przez MNiSW, powoływane przez ogólnokrajowe stowarzyszenia zawodowe i
twórcze, komitety PAN, a także przez związki gospodarcze i stowarzyszenia pracodawców.
Komisje Środowiskowe formułują postulaty dotyczące programów i metodyki nauczania oraz sugerują
podjęcie projektów badawczych i rozwojowych
Akredytacje dokonywane przez Komisje Środowiskowe są dobrowolne, wynik ich oceny podawany
jest do publicznej wiadomości tylko w formie pozytywnej (np. wydział X ma akredytację komisji Y i
komisji Z).
PAK bierze pod uwagę opinie Komisji Środowiskowych w swojej opinii.
5
Istotnym novum jest propozycja wprowadzenia Komisji Środowiskowych akredytujących określone
obszary kształcenia czy uprawianej działalności poznawczej. Takie ogólnopolskie komisje pozwolą na
prawdziwe i skuteczne porównanie wyników kształcenia w różnych uczelniach, jak też poziomu
prowadzenia prac naukowych i innych wykonywanych w Centrach Wiedzy. Działalność tego typu
komisji jest jednym z głównych powodów wysokiej rangi uniwersytetów w USA.
Edukacja wyższa
Edukacja wyższa realizowana jest na trzech poziomach:
1) Licencjat
2) Magisterium
3) Doktorat
Licencjat
Edukacja na poziomie licencjatu odbywa się w Uczelniach.
Podstawowym celem licencjatu jest przygotowanie do zawodu wymagającego specjalistycznego
kształcenia w szerszym wymiarze.
Uczelnia przedstawia informację jaką wiedzę i umiejętności oraz kwalifikacje do zawodu otrzymuje
absolwent na danym kierunku i jakie absolwent ma szanse zatrudnienia.
Dopuszcza się studia licencjackie rozwojowe, nieprzygotowujące do zawodu pod warunkiem
odpowiedniej o tym informacji.
Podstawowa (wymagana formalnie) kadra dydaktyczna jest liczebnie niewielka, bowiem edukatorami
są osoby angażowane na podstawie kontraktów. Nauczyciele kontraktowi to pracownicy naukowi
Centrów Wiedzy oraz praktycy. Podstawowym kryterium kwalifikacji nauczyciela nie jest tytuł
naukowy, ale umiejętność przekazywania wiedzy i tworzenia sytuacji edukacyjnej powodującej chęć
rozwoju uczestników kursu.
Decyzja o studiowaniu wyższym, to jest o poszerzaniu wiedzy i umiejętności w wybranym przez
studenta kierunku winna być świadoma. Kandydat na studia powinien, oprócz przeżycia swoistych
uroków studiowania, uzyskać konkretną wartość w postaci przygotowania do zawodu. Fakt
nadprodukcji europeistów, politologów, czy biotechnologów jest marnowaniem czasu
zainteresowanych, marnowaniem społecznych pieniędzy, a także przemilczeniem ze strony Uczelni
odpowiedzialnej przecież również za losy absolwentów.
Magisterium
Specjalistyczne nauczanie na poziomie magisterium wymaga posiadania licencjatu i, ewentualnie,
zdania specyficznych dla danej specjalności testów kompetencyjnych. Magistrant uzgadnia profil
kształcenia z wybranym przez siebie promotorem w konkretnym Centrum Wiedzy afiliowanym do
odpowiedniej Uczelni. Program studiów jest uzgadniany z odpowiednim wydziałem Uczelni i
elastycznie kształtowany przez prowadzącego pracę i studenta.
Praca magisterska to efekt już dojrzałego wyboru. Magister winien mieć dogłębną wiedzę w
dziedzinie, a także nauczyć się funkcjonować w środowisku, które w przyszłości będzie go wspierać w
ciągłym doskonaleniu wiedzy i umiejętności. Uczelnie nie muszą we wszystkich obszarach wykładanej
na poziomie licencjatu wiedzy posiadać odpowiadające Centra Wiedzy. Przejście do innej Uczelni dla
studiowania na poziomie magisterium powinno być promowane (w USA w niektórych uczelniach USA
istnieje formalny zakaz studiów na I i II poziomie w tej samej uczelni).
6
Doktorat
Doktorat to studia połączone z koniecznością wykonania zakończonej sukcesem pracy naukowej.
Wykonywany jest w Instytucie, przy czym dobór kursów koniecznych do zaliczenia części edukacyjnej
zależy w dużej mierze od promotora pracy doktorskiej i doktoranta. Studia prowadzone są formalnie
przez Studium Doktoranckie usytuowane w obrębie Uczelni lub przy konkretnym Centrum Wiedzy lub
ich konsorcjum. Doktorant może wykonywać swoją pracę w ramach projektu, którego jest
uczestnikiem.
Jedyną różnicą w odniesieniu do obecnego systemu jest poddanie pod dyskusję możliwości
wykonywania pracy doktorskiej będącej dziełem inżynierskim lub kompilacyjnym.
Związek Centrów Wiedzy z Uczelnią
Centra Wiedzy nie podlegające Uczelni, prowadząc magisteria są afiliowane przy Uczelni. Absolwent
otrzymuje dyplom ukończenia danej Uczelni z wymienieniem nazwy Centrum. Ta sama procedura
może obowiązywać w przypadku doktoratów.
Praktyki studenckie
Uczelnie mogą prowadzić programu nauczania w systemie CO-OP, w którym studenci mogą odbywać
nawet kilka 4-ro lub 6-cio miesięcznych praktyk w przedsiębiorstwach, będących elementem studiów.
Uczelnia uzgadnia z przyjmującym przedsiębiorstwem program praktyk nakładającym konkretne
obowiązki na przedsiębiorstwo jak też i na studenta.
Praktykant zachowuje na czas praktyki status studenta. Przedsiębiorstwo przyjmujące praktykanta
wypłaca mu stypendium wolne od podatków i innych narzutów.
Model CO-OP jest popularny np. w Kanadzie i spełnia swoje zadanie. W efekcie przedłużonego okresu
studiowania uzyskuje się świadomego co do swojej przyszłości absolwenta, bowiem często
przyjmujące zakłady pracy przedstawiają mu ofertę zatrudnienia. Uzyskuje on również solidne
referencje, które umieszczone w CV dają lepszą płaszczyznę startową poszukiwania pracy.
Kształcenie ustawiczne
Uczelnia jest instytucją nauczania ustawicznego. Uczelnie i Instytuty pozauczelniane przygotowują
kursy o tematyce stosownej do ich zakresu kompetencji. MNiSW wyznacza agencję, która zestawia
katalog kursów przedstawiając go do publicznej wiadomości.
Zgodnie z założeniami opracowywanego obecnie przez Collegium Mazovia projektu IdeAGORA studia
na poziomie licencjatu i magisterium są wstępem do kształcenia ustawicznego. Absolwenci mają
prawo żądać od macierzystej Uczelni „opieki” nad ich kompetencjami poprzez przygotowywanie
kursów rozszerzających i aktualizujących wiedzę przekazywaną w trakcie studiów podstawowych.
Uczelnie, jako najbardziej fachowe instytucje kształcenia mogą w sposób naturalny przejąć dość
nieuporządkowany rynek „kursów dokształcających”. Jednocześnie zobowiązanie do kształcenia
podyplomowego jest szansą na dodatkowe dochody Uczelni, bowiem tego typu świadczenia są
płatne.
7
Centra Wiedzy – Instytuty naukowe i badawcze
Tematyka badań naukowych i innych działalności prowadzonych w Centrach Wiedzy, w szczególności
w instytutach naukowych i badawczych, jest ograniczona wyłącznie statutem i polityką określoną
przez Radę Naukową i realizowaną przez dyrektora.
Administracja państwowa ma wpływ na specyficzne kierunki badań i tematykę konkretnych
projektów jedynie poprzez ustanowienie priorytetów w rządowych agencjach finansujących badania
oraz poprzez zamawiane projekty. Dotyczy to w równej mierze nie prowadzących badań naukowych
sensu stricto Centrów Wiedzy, których zakres działalności w przeważającej mierze zależeć będzie od
zapotrzebowania na ich usługi.
Związek Centrów Wiedzy z Gospodarką
Każde Centrum Wiedzy, a w szczególności instytuty naukowe, winno mieć w swojej strukturze
wyspecjalizowane Biuro Transferu Wiedzy (BTW) lub czynną umowę o współpracy z BTW innej
jednostki. BTW stymuluje badania zmierzające do komercjalizacji wyników, kojarzy poszczególne
laboratoria z przedsiębiorstwami, powołuje zadaniowe zespoły B+R służące sprawdzeniu koncepcji
projektów mogących mieć charakter komercyjny, finansuje (lub współfinansuje) realizację
modelowych i prototypowych technologii.
W radach CW winni zasiadać praktycy w określonym statutem procencie.
Centra B+R i biura projektowe mające statut CW, działające przede wszystkim dla zewnętrznych
zleceniodawców, są naturalnym zapleczem wykonawczym w procesie „sprawdzanie koncepcji” na
rzecz rozwiązań powstałych w instytutach oraz przedsiębiorstwach.
Podstawowym problemem łączności nauki z gospodarką jest brak profesjonalnych, odpowiednio
finansowanych o biur transferu wiedzy. Najbardziej istotny element zamiany pomysłu w produkt to
proces „sprawdzenia koncepcji” – stworzenia modelu rozwiązania, prototypów, kończący się
sformułowaniem oferty biznesowej. W tym celu BTW organizuje celowy zespół (w którym twórca
zwykle jest tylko konsultantem) finansuje jego działalność, a w razie sukcesu przedsięwzięcia
doprowadza do kontraktu wprowadzającego rozwiązanie do praktyki.
W Izraelu każda uczelnia posiada swoją „commercial arm” w postaci sprawnego biura zajmującego się
fachowo kontaktami z przemysłem, ochroną i obroną praw uczelni i twórców.
Zadania społeczne Centrum Wiedzy
Każde Centrum Wiedzy, a w szczególności instytuty naukowe prowadzi działalność popularyzacyjną
swojej dziedziny poprzez prezentacje w mediach. Prowadzi również „żywą monografię” zawierającą
bieżący stan wiedzy danej dziedziny oraz powiązania z dziedzinami pokrewnymi.
CW przygotowuje wykłady dla nauczycieli dla Telewizji Internetowej – Nauka (TIN), w której oprócz
uzupełniania ich wiedzy przedstawia się propozycje konkretnych modułów lekcyjnych oraz pomoce
naukowe.
Centrum Wiedzy może ubiegać się o status Centrum Kompetencji, w którego ramach przedstawia
raporty dla administracji państwowej i samorządowej, stowarzyszeń gospodarczych, zawodowych i
twórczych o szansach i zagrożeniach związanych z konkretną dziedziną; przedstawia niezależne opinie
i ekspertyzy.
8
Finansowanie
Finansowanie edukacji
Edukacja wyższa finansowana jest z czesnego studentów. Student może otrzymać odpowiednie
stypendium w formie kredytu od wyspecjalizowanego banku. Bank (BEN) udziela kredytu analizując
dotychczasowe wyniki nauczania kandydata, wynik egzaminu wstępnego na Uczelnię oraz jego
postępy nauki w czasie studiów. Czesne przekazywane jest bezpośrednio do odpowiedniej Uczelni.
Kredyt spłacany jest z części podatku PIT płaconego przez kredytobiorcę. W przypadku wyjazdu za
granicę kredytobiorca musi zwrócić kredyt w stosownym terminie.
Uczelnie wyznaczają wysokość czesnego samodzielnie uwzględniając zróżnicowane koszty kształcenia
na poszczególnych kierunkach.
Kształcenie kosztuje, natomiast przyswojona wiedza staje się prywatną własnością. Proponowane
rozwiązanie to praktycznie studia bezpłatne, ale tylko dla osób podejmujących pracę w Polsce. Nie
ma powodu, by polscy obywatele finansowali wykształcenie fachowcom, powiększających dobrobyt
innych krajów.
Ważnym jest samodzielne ustalanie czesnego przez Uczelnie, bowiem dopasowywanie kosztów
kształcenia do wydumanych „wskaźników kosztochłonności” narzucanych rozporządzeniem
ustanawiającym skomplikowany algorytm (z ponad 60-cioma współczynnikami) obliczania dotacji na
głowę studenta jest jedną z przyczyn obniżania poziomu edukacji wyższej.
Finansowanie badań
Badania finansowane są przez wyspecjalizowane agencje rządowe NCBiR, NCN i inne instytucje
sponsorujące naukę, przez przedsiębiorstwa oraz w ramach budżetu odpowiednich ministerstw.
Ministerstwa w konsultacji ze związkami przedsiębiorców tworzą strategiczny plan badań naukowych.
W ramach tego planu ministerstwa realizują cele w kilku trybach:
− Zamówienia na prowadzenie badań w określonej dziedzinie. Zainteresowane ministerstwo
przekazuje dotację podmiotową dla Centrum Wiedzy. Jest to niezbędne w przypadku, gdy w kraju nie
ma bezpośrednich interesariuszy pewnej dziedziny wiedzy, ale koniecznym jest posiadanie
dostępnych specjalistów w którejś dziedzinie (badania kosmosu, oceanologia, języki Środkowej Afryki
…). Jest to również niezbędne w przypadku konieczności utrzymywania pewnych zasobów jak
biblioteki, zbiory czy muzea.
− Finansowanie projektów istotnych dla państwa. Tworzenie zespołów zadaniowych dla
rozwiązania konkretnego zadania. Finansowanie i organizacja na wzór projektów Manhattan, Apollo
czy Human Genome. Przykładem takiego celu to zwalczanie potencjalnych epidemii (borelioza, grypa,
mukowiscydoza …). Tego typu finansowanie nie podlega prawu o zamówieniach publicznych ani
innym trybom konkursowym. Instytucja finansująca przydziela do projektu nadzór merytoryczny i
finansowy.
− Współfinansowanie projektów istotnych z punktu widzenia lokalnej gospodarki. Finansowanie
prowadzone poprzez specjalne agencje i nadzorowane przez odpowiednie BTW. Obejmuje ono
pokrycie kosztów badań prowadzonych w Instytucie. W przypadku powodzenia projektu następuje
rozłożony w czasie zwrot nakładów dla odtworzenia funduszu.
Państwowe agencje finansujące naukę działają poprzez swoich merytorycznych pracowników
współpracujących z Centrami Wiedzy, którzy pomagają we właściwym sformułowaniu wniosku. Nad
wykonywanym projektem czuwa desygnowany przez agencję pracownik merytoryczny akceptujący istotne
modyfikacje wykonywania, elastycznie dopasowując projekt do potrzeb wynikających z postępu prac.
Uzyskanie zamówienia agencji oznacza uzyskanie dodatkowych funduszy dla Instytutu z przeznaczeniem na
fundusz prac własnych o tematyce ustalanej przez dyrektora Instytutu i akceptowanej przez Radę Naukową
Instytutu. Konkretny procent przekazywany jest również na działalność Biura Transferu Wiedzy z którym
współpracuje Instytut.
9
Propozycja rozwiązań szczegółowych
I.
Struktura Uczelni
1. Organizacja Uczelni publicznej powinna być zbliżona do organizacji spółki akcyjnej. Wówczas
władzę nad Uczelnią sprawuje Rada Nadzorcza składająca się z przedstawicieli stowarzyszeń
zawodowych, organizacji przemysłowych, lokalnego samorządu i (ewentualnie) przedstawiciela
MNiSW. W posiedzeniach uczestniczą przedstawiciele Senatu Uczelni. Rada Nadzorcza powołuje
zarząd uczelni: Rektora, Prorektorów i Kanclerza. Senat pełni rolę reprezentacji pracowników i jest
organem opiniującym zarządzenia rektora oraz działalność kanclerza. Rada Nadzorcza w swoich
uchwałach bierze pod uwagę opinie Senatu.
Podział obowiązków między Rektorem, a Kanclerzem określa statut, ale Kanclerz winien być
profesjonalnym menedżerem z dużymi uprawnieniami związanymi z zarządzaniem Uczelnią, podczas
gdy Rektor ma funkcje reprezentacyjne i zajmuje się jej zadaniami merytorycznymi.
W wyborze członków Rady Nadzorczej istotną rolę odgrywa stowarzyszenie absolwentów danej
Uczelni.
Uczelnia (inaczej niż przedsiębiorstwo) nie może być efemerydą, jej marka i długowieczność jest bardzo
ważnym walorem, jednak musi podlegać ciągłej zmianie dostosowując się do warunków i potrzeb
odbiorców „produktu”. Podporządkowanie kierowania uczelnią rektorom z wyboru kadry naukowej i
studentów powoduje, że uczelnia staje się „uczelnią profesorów”, a nie instytucją wbudowaną w
społeczeństwo, którego jest częścią. Uczelnia publiczna jest publiczną własnością, a Rada Nadzorcza ma
reprezentować publicznych interesariuszy. W szczególności wybór rektora z grona profesorskiego danej
uczelni często powoduje petryfikację struktury Uczelni i doprowadza do swoistego „chowu wsobnego” ze
wszystkimi tego konsekwencjami. Kierownik wybierany przez pracowników z natury rzeczy będzie bardziej
dbał o swoich wyborców, a nie kierował się interesem organizacji5.
2. Zasadniczym pionem Uczelni jest pion dydaktyczny składający się z podstawowych jednostek
organizacyjnych: wydziałów i szkół. Kierowników tych jednostek – dziekanów i prodziekanów oraz
dyrektorów powołuje Rektor biorąc pod uwagę opinie rad wydziałowych. Uczelnia jako całość jest
administrowana przez centralną administrację, a każdy wydział i szkoła ma własną komórkę
administracyjną podległą macierzowo centralnej administracji i kierownikowi jednostki
organizacyjnej.
W przedstawionej koncepcji odrzuca się dogmat uniwersytetu humboldtowskiego, w którym wyższą
edukacją mogą zajmować się tylko naukowcy. Dostęp do komplementarnej wiedzy w stosunku do
5
Stanford University (prawna nazwa to The Board of Trustees of the Leland Stanford Junior University) od roku założenia (1891) kierowało zaledwie 10-ciu prezydentów (obecny został
mianowany w 2005) nominowanych przez 35-cio osobową radę nadzorczą tego uniwersytetu . W stanowych uniwersytetach USA prezydent uczelni powoływany jest zwykle przez radę zarządzającą
nominowaną przez parlament stanu.
10
wykładu akademickiego jest obecnie otwarty, a system blokowy nauczania6 może ułatwić „import”
nauczycieli akademickich spoza Uczelni.
Szczególnie na poziomie licencjackim bezpośredni styk z zaawansowanymi badaniami naukowymi nie jest
konieczny. Dopiero nauczanie na drugim, magisterskim poziomie powinno być związane z aktualnie
prowadzonymi badaniami naukowymi, a trzeci poziom, doktoratu, winien być usytuowany w konkretnym
Centrum Wiedzy.
3. Wydział (szkoła) może mieć tzw. ułomną lub wręcz pełną osobowość prawną, niezależnie
gospodarując swoim budżetem, podejmując własne decyzje personalne i w ramach zwykłego zarządu.
Administracja centralna w takim przypadku ma funkcję monitorującą i kontrolną; zatwierdza plany
rozwoju, koordynuje wspólne działania, ma głos rozstrzygający przy decyzjach trwale zmieniających
strukturę majątkową.
Takie rozwiązanie będzie skuteczne w dużych uczelniach – pozwoli na różnicowanie kosztów dydaktyki w
odniesieniu do specyfiki wydziału (szkoły). Jest to de facto struktura holdingowa pozwalająca na
elastyczny sposób zarządzania uczelnią.
4. Każdy wydział może ustanowić inną wysokość czesnego dopasowując je do warunków popytu i
podaży oraz prawdziwych kosztów kształcenia. Wraz z ustanowieniem pozawydziałowej kontroli
jakości nauczania powoli będzie eliminować słabe elementy nauczania zastępując je większą
specjalizacją.
Wysokość czesnego musi mieć związek z kosztem nauczania. Odgórne wskaźniki powodują patologie –
ograniczanie kosztów rzeczowych na rzecz wynagrodzeń, ukrywanie niektórych kosztów w grantach
badawczych itp. Chodzi o umożliwienie zdobycia przez absolwenta najlepszej wiedzy i umiejętności bez
względu na cenę, a nie wydanie dyplomu możliwie najniższym kosztem.
5. Pracownikami dydaktycznymi uczelni są osoby zatrudnione na stałe w pionie dydaktycznym
oraz, w większości, osoby zatrudnione na kontraktach. Kontraktowi pracownicy dydaktyczni rekrutują
się z najbliższego środowiska naukowego, ale również są to osoby związane z praktyką gospodarczą
(traktując jako praktyków pisarzy, prawników, nauczycieli, lingwistów, czy inżynierów).
Proporcja stałej kadry dydaktycznej do kontraktowej może ulegać zmianie. Podstawową zasadą jest
doskonałość edukacji, a nie konieczność zagospodarowania posiadanego zespołu do celów nauczania.
W przeciwieństwie do obecnej regulacji ilość tytułów naukowych nie odgrywa zasadniczej roli – ważna jest
umiejętność i poziom przekazywanej wiedzy. Ważnym jest jakie student zdobędzie umiejętności po
zakończeniu programu nauczania.
Sytuacja w której akceptacja na wprowadzenie kierunku wiąże się z ilością odpowiednio utytułowanych
pracowników daje złudne efekty – tytuł naukowy otrzymuje się za dorobek naukowy, a nie za osiągnięcia
dydaktyczne. Teza, że każdy naukowiec automatycznie staje się doskonałym edukatorem jest
nieprawdziwa, w szczególności przy obecnej zaawansowanej specjalizacji badań naukowych.
II.
Sposób studiowania
1. Tok studiów wyznaczają ścieżki składające się z bloków nauczania (kursów). Blok taki to wykład
wraz z pracownią, seminariami i ćwiczeniami (w ramach potrzeb). Rada dydaktyczna wydziału ustala
tematykę i konstrukcję bloków nauczania, a także może ustalić dodatkową, oprócz systemu ECTS,
punktację za zaliczenie poszczególnego bloku.
Kursy mogą być odniesione do semestrów, mogą też być intensywne (np. dwu-, trzytygodniowe). Wydział
określa również możliwość akceptacji bloków zaliczonych na innych uczelniach.
2. Podobnie jak obecnie, kandydat na studenta rejestruje się w dziekanacie wydziału, ale po
zdaniu egzaminu wstępnego i przyjęciu na uczelnię, określa swoją „ścieżkę" studiów na pierwszym
semestrze. Żeby to praktycznie zrealizować, kandydat na studenta musi mieć kontakt z uczelnią przed
rozpoczęciem studiów.
6
Blok nauczania obejmuje wykład, seminaria i ćwiczenia, może być prowadzony kilka godzin w tygodniu, albo metodą „iniekcji” w krótkim czasie (np. tydzień). Szerszy opis na str. 19.
11
Kierunek studiów winien być wybrany świadomie, a szkoła średnia winna namawiać i nakłaniać ucznia do
penetrowania własnych możliwości i preferencji tak, by pierwszy rok studiów nie był szokiem.
Wydział może oferować standardową ścieżkę nauczania na pierwszym semestrze. Jednak powszechność
systemu wyboru na uczelniach anglosaskich wskazuje, iż jest to system wartościowy.
3. Wydziały przedstawiają do ogólnej wiadomości propozycje kursów. Wydział informuje, co
będzie przedmiotem danego kursu, jakie pomoce dodatkowe będą potrzebne, a także kim są
wykładowcy. Wydział informuje również jaką wiedzę i umiejętności wyniesie osoba studiująca po
zaliczeniu danego kursu i do czego może się to przydać w praktyce i w dalszym ciągu studiowania.
Niektóre kursy będą obowiązkowe, inne opcjonalne, uruchamiane warunkowo w zależności od chęci
uczestniczenia w nich pewnej określonej, minimalnej liczby studentów.
Ponieważ podstawową zasadą jest stymulacja niezależnego myślenia, student zmuszany jest do
dokonywania ciągłych wyborów. Student musi orientować się co go czeka, musi zdawać sobie sprawę, że
to on sam buduje swoją przyszłą karierę. Przedstawiana informacja o toku studiów jest również
publicznym zobowiązaniem Uczelni, co do efektów nauczania.
4. Kursy o tej samej tematyce mogą być różnicowane co do poziomu. Przy docelowej organizacji
edukacji wyższej poszczególne Uczelnie mogą specjalizować się w różnorakich dziedzinach. Będzie
zatem możliwe dla osoby studiującej, by uczestniczyć w kursie o tej samej nazwie, ale innym poziomie
w tej samej lub innej Uczelni.
Mogłoby się wydawać, że spowoduje to obniżanie poziomu kursów lub „zwabianie” studentów do innych,
łatwiejszych Uczelni. Zważywszy jednak, że takie wybory będą musiały być akceptowane przez tutora i
przez wydział, w krótkim czasie powstanie tendencja odwrotna – zwabianie studentów do Uczelni
wyższym poziomem kursu, powodując w efekcie doskonalenie nauczania oraz specjalizację uczelni.
5. Kierujący blokiem nauczania przedstawia w Internecie dodatkową informację o: zakresie
możliwej do zdobycia wiedzy przez uczestnika kursu, sposobie prowadzenia zajęć, warunków
przyjęcia na ten szczególny kurs oraz jakie uczestnik musi spełnić warunki by uzyskać maksymalną i
minimalną notę zaliczając kurs.
Jest to rodzaj promocji danego kursu, a jednocześnie personalne zobowiązanie nauczyciela akademickiego
dające studentom wiedzę, co ich czeka w trakcie kursu. Student wybierając dany kurs ma wszelkie dane,
aby dokonać świadomego wyboru, a jednocześnie będzie miał możliwość oceny jakości i przydatności
kursu zarówno w trakcie i po jego zakończeniu. W szczególności jest to ważne ze względu na różnicowanie
poziomu danego kursu.
6. Nauczyciele akademiccy są oceniani odrębnie przez radę dydaktyczną, przez studentów, a także
na podstawie zewnętrznych testów oceniających poziom kompetencji studentów.
Samodzielność i wybieranie, jako sposób funkcjonowania, jest podstawą zachowań w świecie wolnego
rynku. Student musi mieć wybór, student musi sobie zdawać sprawę, że studia są dla niego, a uczelnia jest
swoistym serwisem. Wykładowcy również muszą ze sobą konkurować, a nie działać jedynie na zasadzie
dobrej woli czy etyki. I etyka i dobra wola są czynnikami subiektywnymi, a w przypadku nauczania
istotnym jest zrozumienie i zaakceptowanie, że wykładowca jest takim samym rzemieślnikiem jak szewc.
W związku z tym dobry nauczyciel winien zarabiać więcej niż gorszy, natomiast osoby nieumiejące lub
nielubiące nauczać nie powinny być zmuszane do takiej pracy.
7. MNiSW prowadzi spis nazw specjalności licencjatu i specjalizacji magistrów. Każda nazwa ma
odzwierciedlenie w spisanym profilu wiedzy i umiejętności z nią związanej. Co do zasady absolwent
uzyskuje na uczelni tylko dyplom ukończenia danej specjalności. Dla wykonywania zawodu potrzebne
jest uzyskanie pozytywnego wyniku testu krajowego.
W szczególnych przypadkach wykonywanie zawodu uzależnione jest od okresowego poddawania się
krajowemu testowi, co wymusi ciągłe uzupełnianie wiadomości przez absolwenta.
Jest sprawą bezsporną, że tytuł niewiele mówi o praktycznych możliwościach danej osoby, chociaż
powinien. Mając czytelną nomenklaturę, można mieć w stosunku do osoby z danymi tytułami określone
12
wymagania, a zarazem taka osoba zna zakres swojej odpowiedzialności. Uprawianie zawodów zaufania
publicznego jak lekarz, prawnik czy konstruktor mostów powinno być uwarunkowane posiadaniem
ograniczonej w czasie licencji. Wiedza i umiejętności w takich zawodach muszą podlegać ciągłej
weryfikacji (jak przeglądy techniczne samochodu).
Egzaminy państwowe powinny prowadzić reprezentacje środowiskowe (NOT, Izba Lekarska, Izba
Adwokacka, stowarzyszenia zawodowe). Zdanie egzaminu przedłuża licencję na wykonywanie zawodu.
8. Podstawowy język wykładowy na poziomach magisterskich i doktorskich to język angielski.
Jest to wymóg chwili – żaden absolwent na kursach językowych nie opanuje nomenklatury i swobodnego
poruszania się w globalnym świecie bez płynnej komunikacji przynajmniej w języku angielskim. Nie jest to
związane z zachętą do emigracji, ale z koniecznością uczestniczenia w globalnym świecie specjalistów, dla
których językiem uniwersalnym jest obecnie angielski. Korzystanie z języka angielskiego jako
podstawowego pozwoli na tańsze udostępnienie najlepszych materiałów pomocniczych dla procesu
edukacji.
9. Studia w ramach danego bloku nauczania wiążą się z określonymi wymogami: zaliczenia przez
studenta innych, konkretnych bloków nauczania i zdania wstępnego testu kompetencji.
Nauczanie jest efektywne tylko wtedy, gdy jest dopasowane do poziomu studentów. Za wysoki poziom
nauczania powoduje niezrozumienie treści, za niski to dla studentów strata czasu. Ustalenie poziomu
uczestników szkolenia jest standardem w szkołach języków obcych. Nie można zgodzić się z poglądem, że
poziom nauczania winien być dostosowany do najsłabszego studenta. Poziom ma być dostosowany do
wyrównanej grupy uczących się. Najlepsi stają się jeszcze lepszymi, a „mniej zdolni” podciągają się do
wyższego poziomu.
10.
Kierownik kursu nauczania w taki sposób steruje procesem nauczania, by studenci
zdobywali nową wiedzę i wzbogacali dotychczasową jednocześnie zamieniając ją w umiejętności.
W obrębie bloku nauczania nauczyciel akademicki zmienia się w trenera – stwarza sytuację edukacyjną w
której studenci uzyskują „napęd” do samokształcenia. Prowadzenie zajęć tego typu jest zbliżone do
wyczynowego treningu sportowego pod nadzorem trenera – wyniki są dziełem indywidualnej pracy
zawodników, ale również efektem współdziałania z grupą i sposobu prowadzenia treningu.
11.
Efekty kształcenia monitorowane są na poziomie wydziału (szkoły), administracji
centralnej uczelni, przez komisje akredytacyjne, a także przez MNiSW na podstawie końcowych
krajowych testów kompetencyjnych i ocen studentów.
Stworzenie systemu krajowych testów kompetencyjnych jest potrzebą chwili – mimo zatwierdzania
programów niewiadomym jest poziom wiedzy i umiejętności studentów kończących poszczególne etapy
nauczania. Ocena jest sprawą subiektywną i powinna być, dla dobra wszystkich zainteresowanych,
weryfikowana przez stale ulepszany obiektywny test zewnętrzny.
12.
Poszczególne wydziały (szkoły) podlegają monitorowaniu i akredytacji
środowiskowe komisje, weryfikujące metodologie nauczania oraz przekazywane treści.
przez
Akredytacja „pozioma” jest niezbędnym elementem sprzężeń zwrotnych wymuszającym wysoki poziom
nauczania każdej uczelni. Uczelnia jest instytucją zaufania społecznego i student ma prawo wiedzieć, że
oferowany „towar” podlega obiektywnej kontroli zewnętrznej.
13.
W zestawie bloków nauczania niezbędnych do uzyskania dyplomu licencjata czy magistra
koniecznym jest wprowadzenie obowiązkowych kursów związanych z inwentyką, przedsiębiorczością,
umiejętnością pracy zespołowej.
Brak nauczania inwentyki, przedsiębiorczości i pracy zespołowej jest w Polsce szczególnie jaskrawe i
można to diagnozować jako rodzaj choroby społecznej. Te dziedziny wiedzy i umiejętności, mimo że
wydają się związane przede wszystkim z wrodzonym talentem są obecnie w dużej mierze przedmiotem
nauczania (podobnie jak każdemu artyście przydatna jest dobra szkoła).
14.
Kierunki techniczne winny być wzbogacone zajęciami humanistycznymi, a kierunki
humanistyczne technicznymi. Te dwie dziedziny życia są obecnie nierozerwalnie połączone i
wzajemnie winny się uzupełniać.
13
Dehumanizacja studiów technicznych i nierozumienie świata techniki na studiach humanistycznych jest
faktem. Próba zharmonizowania tych dziedzin (nawet wymuszona) na poziomie studiów wydaje się
istotna i niezbędna w złożonej strukturze społecznej, a także potrzebie sprostania globalnym wyzwaniom
rozwoju cywilizacyjnego.
III. Badania naukowe
W tym rozdziale przedstawione są propozycje odnoszące się do organizacji prowadzących badania
naukowe, które mają status Centrów Wiedzy. Odpowiadają one instytutom uczelnianym (pod tą
nazwą może się kryć działalność naukowa wydziału Uczelni lub wyodrębnionej organizacji
międzywydziałowej); instytutom PAN, instytutom podległym ministerstwom i wszystkim
organizacjom, które w swojej misji mają przede wszystkim badania podstawowe7 i/lub aplikacyjne8.
Takie organizacje będą w dalszym ciągu nazywane Instytutem.
1. Misją Instytutów jest poszerzanie wiedzy oraz jej transmisja do społeczeństwa. Obszar
uprawianej nauki winien odpowiadać obecnym i przyszłym potrzebom gospodarczym i poznawczym
Polaków.
Badania naukowe w Instytutach powinny się wpisywać w strategiczny plan związany ze specyfiką
gospodarki Polski. Działalność Instytutu nie może być jednak ograniczona do tak zakreślonego obszaru.
We wszystkich krajach zaawansowanych technologicznie siłą napędową gospodarki są badania
podstawowe torujące drogę do nowych technologii. Koniecznym jest jednakże informowanie
społeczności, która te badania finansuje, o tematyce prowadzonych prac i ich ewentualnej przydatności
praktycznej.
2. Badania naukowe prowadzone są w Instytutach skupiających pracowników i wyposażenie
stosowne dla wykonywania podstawowej tematyki prowadzonych w takiej jednostce prac.
Zarząd Instytutu winien dbać o kumulację kapitału intelektualnego i materialnego w pewnym obszarze dla
wytworzenia masy krytycznej intelektu i możliwości realizacyjnych.
3. Instytuty mogą stanowić samodzielne podmioty, mogą też być usytuowane jako jednostki
organizacyjne Uczelni. W tym drugim przypadku mogą mieć ułomną lub odrębną osobowość prawną.
Instytuty winny być niezależne realizując podstawową zasadę swobody badań naukowych. To
dyrekcja i rada naukowa decydują o kierunkach badawczych ograniczonych jedynie koniecznością
poszukiwania na owe finansowania.
Samodzielność prawno-administracyjna nie oznacza braku podległości w przypadku Instytutów
uczelnianych. Administracja Uczelni, zgodnie z odpowiednim statutem, może mieć wpływ na obsadzenie
dyrektora oraz może kontrolować działalność Instytutu.
Niezależność prawna zredukuje również uciążliwości związane z zamówieniami publicznymi.
4. Instytut uczelniany, podobnie jak Instytuty niezwiązane z uczelnią, prowadzi badania na
najwyższym poziomie, jednak ma dodatkową funkcję zaplecza kadrowego i sprzętowego pionu
dydaktycznego uczelni.
Pracownicy każdego Instytutu muszą być dobierani wyłącznie pod kątem przydatności w zespołach
badawczych. Mogą jednak prowadzić zajęcia dydaktyczne na Uczelni lub w obrębie Instytutu na zasadzie
odrębnych kontraktów za zgodą swojego przełożonego. Mogą także (a w zasadzie powinni) uczestniczyć w
procesie transferu i komercjalizacji wiedzy.
7
Prace teoretyczne i eksperymentalne, podejmowane przede wszystkim w celu zdobycia lub poszerzenia wiedzy na temat przyczyn zjawisk i faktów, nie
ukierunkowane w zasadzie na uzyskanie konkretnych zastosowań praktycznych; GUS: www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-16.htm
8
Prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktyczne:
GUS: http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-17.htm
14
5. Instytuty stanowią naturalne zaplecze naukowe dla przedsiębiorców mogących na tych
badaniach korzystać. Zarówno badania podstawowe jak i aplikacyjne winny, co do zasady, pokrywać
się z bieżącymi, prognozowanymi i planowanymi potrzebami polskiej gospodarki.
Podstawowe założenie – swoboda badań naukowych – nie jest równoznaczne z obowiązkiem fundowania
wszystkich badań przez powołane do tego instytucje.
6. Instytuty prowadzą badania własne akceptowane przez władze instytutu w ramach środków
własnych pochodzących z narzutów na wynagrodzenia za realizowane projekty finansowane z
zewnątrz.
Środki własne dają możliwość prowadzenia badań „egzotycznych” dla instytucji finansujących, natomiast
istotnych z punktu widzenia środowiska naukowego instytutu. O ile instytucje finansujące winny
przestrzegać zasady dokumentacji przydatności projektu z punktu widzenia planów strategicznych tych
instytucji, o dystrybucji środków własnych decydują sami zainteresowani.
7. Instytut prowadzący badania podstawowe ma obowiązek prowadzenia studium ciągłego
kształcenia nauczycieli szkół średnich i akademickich. Studium winno zajmować się doskonaleniem
zajęć lekcyjnych, współdziałaniem w tworzeniu podręczników i pomocy szkolnych. Zajęcia mogą
odbywać się w formie webinarów, Telewizji Oświatowej i Internetowej Telewizji – Nauka,
a podręczniki mogą mieć postać plików .pdf. Instytut partycypuje również w prowadzeniu „żywej
książki” w Internecie, prezentującej zagadnienia ze swojej dziedziny.
Instytuty prowadzące w przeważającej części badania podstawowe mają szczególną rolę w transmisji
wiedzy do społeczeństwa. Posiadając wiedzę o najnowszych osiągnięciach poznawczych powinny tę
wiedzę przetwarzać na język popularny i przekazywać tym osobom, które kształtują społeczną
świadomość.
8. Badania aplikacyjne prowadzone powinny być,
przedsiębiorstwami, potencjalnymi odbiorcami rozwiązań.
w
miarę
możliwości,
wespół
z
Jest obecnie nagminnym, że badania aplikacyjne prowadzone są w oddaleniu od realiów. Swoistym
nieporozumieniem jest patentowanie rozwiązań, które spełniają wymogi czystości i zdolności patentowej,
jednak niemających żadnych szans na komercjalizację.
9. Szczególną rolę w Polsce winny spełniać Instytuty o charakterze humanistycznym. Odgrywają
one ogromną, chociaż czasem niewidoczną rolę w gospodarce. Szczegółowa wiedza o kulturze
narodów z którymi przedsiębiorcy nawiązują kontakty, bieżące informacje o sytuacji wewnętrznej
innych krajów, a także rola w „humanizacji” społeczności technologicznej są ważnymi elementami
potrzebnymi w świecie biznesu.
Równie ważnym jest odbudowa zaufania Polaków do samych siebie, rekonstrukcja świadomości
historycznej widzianej obecnie tylko jako pasmo niepowodzeń oraz propagowanie wiedzy o innych
narodach. Obok prac badawczych instytuty winny spełniać rolę kulturotwórczą poprzez upowszechnianie
kultury i myśli politycznej Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
10.
Instytuty o charakterze humanistycznym winny być również ośrodkami ciągłego
kształcenia nauczycieli na zasadach wyżej opisanych.
Nauczyciele szkolni powinni być objęci programem doskonalenia kształcenia merytorycznego. Instytuty są
najlepszym miejscem, gdzie nauczyciel upowszechniający wiedzę stykać się może z osobami, którzy tę
wiedzę tworzą. Niezbędnym jest utworzenie publicznej Telewizji Oświatowej oraz Telewizji Internetowej –
Nauka, w których prezentowane będą specjalistyczne szkolenia dla nauczycieli.
11.
Instytuty winny nawiązywać współpracę z odpowiadającymi ich zakresami badań
czołowymi placówkami naukowymi świata. Technicznie można to rozwiązać poprzez tworzenie
mieszanych laboratoriów lub laboratoriów „delegowanych” do partnerskiego instytutu.
Upowszechnienie takich strategicznych współprac daje możliwość bezpośredniego uczestniczenia w
głównym nurcie światowych odkryć naukowych.
15
12.
Szczególną rolę należy przypisać współpracy Instytutów z instytucjami naukowymi Stanów
Zjednoczonych, jako bezsprzecznego lidera w badaniach podstawowych i aplikacyjnych. Reaktywacja
funduszu finansującego nawiązywanie kontaktów z laboratoriami amerykańskimi jest racją stanu.
Wszystkie kraje poważnie myślące o rozwoju swojej gospodarki w bardziej lub mniej intensywny sposób
ułatwiają kontakty między swoimi naukowcami i amerykańskimi. Szwajcaria, która konsulat w Bostonie
zmieniła na placówkę stymulującą współpracę, lub Izrael z fundacją BIRD, to tylko dwa przykłady
precyzyjnie zorganizowanych działań. Wszystkie kraje stymulujące rozwój gospodarki (Francja, Wielka
Brytania, kraje skandynawskie …) mają zorganizowany system współpracy z nauką USA. Polska do tych
krajów nie należy.
IV.
Inne aktywności Centrów Wiedzy
1.
Nie wszystkie organizacje mające status Centrum Wiedzy muszą prowadzić badania
naukowe. Uczelniane lub samodzielne Centra B+R, Centra Wysokich Technologii czy nawet ośrodki
unikalnych konstrukcji lub laboratoria aparatury unikalnej mogą się ubiegać o ten status. Status
Centrum Wiedzy mogą uzyskać centra monitorowania zjawisk politycznych, ekonomicznych, czy
kulturowych, a także think-tanki. Wprowadzenie kategorii prawnej Centrum Wiedzy pozwala na
podniesienie rangi zespołów zajmujących się gromadzeniem aktualnej, światowej wiedzy i
przetwarzaniem jej w formę dostępną dla niespecjalistów, w szczególności udostępniając ją
podmiotom gospodarczym.
Takie podejście pozwoli na odejście od wymuszania na konstruktorach czy też osobach specjalizujących się
w unikalnych badaniach (np. kryminologach) czy kulturoznawcach konieczności prowadzenia badań
naukowych (często prowadzących do tematów przyczynkowych lub nawet pseudonaukowych). Poprzez
naturalną współpracę taki układ pozwoli na wkład do procesów edukacyjnych. Jednocześnie ustanawiając
odpowiedni, związany ze statusem, nadzór pojawią się kompetentne ośrodki referencyjne świadczące
wysoce specjalistyczne usługi dla gospodarki.
V.
Związek z Gospodarką
Edukacja
1.
Związki gospodarcze i stowarzyszenia zawodowe muszą mieć wpływ na formę i zawartość
programów studiów. Studia wyższe mają na celu przygotowanie młodych ludzi do pracy, do
uczestniczenia w „normalnym” życiu, w którym wiedza, umiejętności i przedsiębiorczość decyduje o
przyszłej pozycji absolwenta. Należy odrzucić lęk, iż uczelnia zmieni się w szkołę zawodową. Uczelnia
JEST szkołą zawodową czy tego chcemy, czy nie chcemy. Wszystko inne, patriotyzm, kultura winny
być pochodną wychowania w szkole średniej, rodzinie i kulturze dominującej w społeczeństwie.
Etyki nie przyswaja się na wykładach, na wykładach można poinformować tylko co dane środowisko
uważa za etyczne, a co nie. Studiujący muszą wiedzieć jakie możliwości pracy mogą mieć po ukończeniu
danego kierunku studiów. Świadomy wybór pod kątem przyszłego miejsca pracy winien być przewodnim
motywem wyboru ścieżki nauki przez studenta. Obecna tendencja studiowania „dla dyplomu”,
w oderwaniu od realiów sytuacji po studiach, jest fatalna dla studentów, a także dla przedsiębiorców i
całości społeczeństwa.
2.
Autonomia Uczelni musi być weryfikowana zewnętrzną oceną „produktu”, a więc testami
kompetencyjnymi, dzięki którym każdy absolwent może sam ocenić w jakim stopniu studia
przyczyniły się do jego przydatności zawodowej. Testy kompetencyjne winny być tworzone przez
pracodawców i winny być ogólnodostępne. Uczelnia daje dyplom ukończenia uczelni, natomiast
weryfikacja umiejętności następuje poza nią9.
9
To rozwiązanie jest przyjęte np. w takich uniwersytetach jak Oxford i Cambridge.
16
Tego typu układ nie narusza swobód akademickich. Uczelnia może oferować dowolne programy
nauczania, studenci mogą studiować to, czego zapragną, jednak odpowiedzialność społeczna Uczelni
polega na tym, iż nie tylko daje pakiet wiedzy, ale „klient” będzie mógł ów pakiet zastosować praktycznie.
Czy więc nie jest pewnego rodzaju nadużyciem „nadprodukcja” absolwentów stosunków
międzynarodowych, europeistyki, politologii, czy biotechnologii? Czy nie należy przesunąć tego typu
specjalności do studiów magisterskich, doktoranckich lub podyplomowych?
3.
Pierwszy etap studiów ma mieć charakter przygotowania zawodowego, z naciskiem na
praktyczne umiejętności. Okres czasu studiów licencjackich to 3 do 4 lat w zależności wybranej przez
studenta ścieżki programowej.
Winno to obowiązywać zarówno na studiach technicznych jak i humanistycznych. Opisywane w wielu
publikacjach „kształcenie bezrobotnych” jest faktem. Należy również wziąć pod uwagę koszt społeczny
nietrafionego kształcenia, które musi być kompensowane nauczaniem w miejscu pracy, lub przyuczaniem
się do zawodu zupełnie odległego od teoretycznie wyuczonego.
4.
Drugi etap studiów to świadome wybranie specjalizacji. Studia magisterskie w niektórych
przypadkach mogły by być poprzedzone obowiązkową, przynajmniej 6-cio miesięczną praktyką
zawodową.
Magisterium to kształcenie kierowników i liderów zespołów. Obok wiedzy i umiejętności merytorycznych
uczestnik tych studiów rozwija swoje zdolności jako lider zespołu. Na tym etapie student powinien mieć
większą świadomość swojego wyboru.
5.
Studenci mogą wybrać studia typu CO-OP10, w których programie nauczania przewidziane
są sześciomiesięczne praktyki w wytypowanych przedsiębiorstwach. Program praktyki jest
uzgodniony z Uczelnią i jest elementem programu nauczania.
Przyjmujące przedsiębiorstwo wypłaca praktykantowi stypendium, które dla przedsiębiorstwa jest
kosztem nie obarczonym dodatkowymi obciążeniami. Praktyka ma mieć charakter rozwojowy, nie może
być zmieniona w „tanią siłę roboczą” wykorzystywaną do prac rutynowych. Takie rozwiązanie stosuje się z
powodzeniem w Kanadzie oraz na niektórych uniwersytetach w USA.
Studia CO-OP mogą być prowadzone na kierunkach humanistycznych, a pod słowem przedsiębiorstwo
kryłyby się również instytucje administracji państwowej, samorządy, czy fundacje.
Transfer wiedzy
1. Uczelnia mająca w swoim obrębie Instytuty naukowe musi posiadać wyodrębniony zespół
(biuro transferu wiedzy (BTW)) zajmujący się transferem do gospodarki wiedzy tworzonej na uczelni
lub mieć do takiego zespołu akces. BTW działa dwutorowo – z jednej strony obserwuje wyniki badań
naukowych i zajmuje się ich upowszechnieniem, w tym wynajdowaniem konkretnych zastosowań,
z drugiej strony, podtrzymuje kontakty z zainteresowanymi przedsiębiorstwami lokując na uczelni
zamówienia na konkretne rozwiązania.
BTW może funkcjonować jako wydzielone biuro, może być bytem niezależnym (ułomna lub pełna
osobowość prawna), może być jednostką wspólną z innymi podmiotami.
2. Zespół BTW dysponuje funduszem powstałym z celowych dotacji budżetowych. Kwota dotacji
powstaje jako procent każdego projektu badawczego z zakresu badań stosowanych. Z funduszu
finansuje się etap „sprawdzenia koncepcji” (budowę modeli i prototypów, ochronę własności
intelektualnej i przygotowanie oferty biznesowej).
Brak finansowania etapu „sprawdzenia koncepcji” (proof of concept) jest podstawową przyczyną
obecnego braku powiązania nauki z gospodarką.
Proces „sprawdzenia koncepcji” jest najważniejszym etapem komercjalizacji wyników badań naukowych.
Bez konstrukcji modelu i prototypu powstałego na bazie pomysłu nie ma mowy o przygotowaniu
10
Nazwa stosowana w Kanadzie i USA
17
sensownej oferty biznesowej. Według dobrych praktyk11 wynikłych z doświadczeń USA BTW zaczyna
przynosić dochody dopiero po upływie ok 10 lat od jego uruchomienia.
3. Uczelnie tworzą ogólnodostępne laboratoria w których studenci, doktoranci i pracownicy
naukowi mogą, niezależnie od swoich podstawowych zajęć, konstruować modele i prototypy nowych
produktów. Takie laboratoria są uzupełnieniem laboratoriów naukowych w Instytutach.
W laboratorium mogą powstawać również produkty będące pracami dyplomowymi.
Budowa modeli i prototypów w „eksterytorialnych” laboratoriach pozwala twórcom na oderwanie się od
rutyny działania w podstawowym otoczeniu. Szczególnie ważnym jest to dla studentów i doktorantów,
którzy mogą realizować swoje pomysły nie zaburzając toku prac naukowych w laboratoriach
„regularnych”.
11
http://www.iphandbook.org/
18
ANEKSY
A1. Kontrola metod i poziomu nauczania
Poszczególne wydziały i katedry podlegają akredytacji. Uczelnia, jako instytucja zaufania publicznego
nie może wykonywać swoich zadań niekompetentnie, szczególnie, że w tym przypadku weryfikacja
rynkowa jest znacznie opóźniona w czasie. Akredytacją główną „pionową” zajmuje się Polska Komisja
Akredytacyjna. Akredytacją „poziomą”, zajmują się komisje akredytacyjne środowiskowe.
Najprostszym rozwiązaniem jest powierzenie procesu akredytacji środowiskowej Komitetom Polskiej
Akademii Nauk:
„Komitety naukowe Polskiej Akademii Nauk są samorządną, współpracującą z wydziałami
ogólnokrajową reprezentacją poszczególnych dyscyplin naukowych lub ich grup oraz
międzydyscyplinowych problemów naukowych, służącą integrowaniu uczonych całego kraju. W skład
komitetów naukowych wchodzą krajowi członkowie Polskiej Akademii Nauk odpowiednich specjalności,
wybitni pracownicy naukowi reprezentujący szkoły wyższe, placówki Polskiej Akademii Nauk i instytuty
zaplecza naukowo-badawczego resortów, a także przedstawiciele instytucji i organizacji gospodarczych
i społecznych. Z racji ich składów, grupujących wybitnych przedstawicieli całego środowiska
naukowego, komitety naukowe Polskiej Akademii Nauk stanowią najbardziej reprezentatywne grono
specjalistów w danej dyscyplinie naukowej.”
Komitety mogą powołać odpowiednie komisje, które będą wyznaczać oraz egzekwować standardy dla
poszczególnych dziedzin.
Obok komitetów PAN takie komisje mogą powoływać ogólnokrajowe stowarzyszenia zawodowe i
twórcze, a także organizacje pracodawców. Istotnym jest, by komisja akredytacyjna nie była związana
z ocenianą Uczelnią czy Centrum Wiedzy.
Komisje akredytacyjne powinny być zarejestrowane w MNiSW, które spełnia rolę monitora ich
działalności i pełni funkcję odwoławczą.
Podobnie jak w USA, za akredytacje płaci Uczelnia, a brak poszczególnych akredytacji jest po pierwsze
sygnałem dla kandydatów na studia, a po drugie może wiązać się z brakiem finansowania studiów
przez organizację przyznającą stypendia na czesne.
Testy kompetencyjne. Komisje oprócz procedury sprawdzającej proces nauczania, zajmują się
sprawdzaniem „produktu”, czyli wiedzy i umiejętności osób kończących kursy. Posługują się w tym
celu testami kompetencyjnych dla poszczególnych specjalności, tak by można było w sposób
obiektywny porównać efekty nauczania poszczególnych przedmiotów na różnych Uczelniach. Wyniki
testów pośrednio służyć też będą dla oceny nauczycieli akademickich. Wartością podstawową testów
jest uświadomienie samym studentom, jaki jest poziom i zakres nabytej przez nich wiedzy w
odniesieniu do wymogów rynkowych.
W tworzeniu testów powinni brać udział praktycy w szczególności „odbiorcy produktu”, czyli np.
przedsiębiorcy, którzy potencjalnie będą zatrudniać absolwentów danej specjalności. Może na
przykład istnieć test Boscha lub KGHM definiujący specyficzne potrzeby danej firmy.
19
A2. Centra Kompetencji
Centrum Kompetencji to zespół osób mających za zadanie kumulować i popularyzować wiedzę z
wyznaczonego obszaru techniki i nauki.
CK zbiera, a następnie bieżąco aktualizuje informacje o działaniach w swoim obszarze na określonym
terytorium12 w odniesieniu do Polski i Świata. Prowadzi stały monitoring stanu techniki i innych
zastosowań nauki prognozując kierunki rozwoju, przewidując związane z tym obszarem szanse i
zagrożenia.
Członkowie zespołu mają obowiązek uczestniczyć w międzynarodowych specjalistycznych
konferencjach i wystawach, z których sporządzaliby raporty.
Centrum Kompetencji publikuje internetowy biuletyn informujący o stanie wiedzy, aktualnościach
światowych i kierunkach rozwoju w przypisanym obszarze, a także raporty specjalne dla władz
państwa i samorządów terytorialnych oraz dla innych interesariuszy.
Działanie Centrów Kompetencji winno wzorować się na podobnych inicjatywach np. w Finlandii czy
Centrum im. Adama Smitha w Polsce. Podstawową cecha Centrum to rzetelność opinii całkowicie
niezależnej od polityki i lobbingu.
Centrum winno dawać sugestie co do podjęcia projektów kluczowych finansowanych przez państwo.
Status Centrum Kompetencji przyznawany jest konkretnemu Centrum Wiedzy przez zainteresowane
ministerstwo lub przez innych interesariuszy (związki gospodarcze) i jest przez nie finansowane
podmiotowo lub przedmiotowo.
Centrum Kompetencji będąc organem apolitycznym i bezstronnym wydaje swoje opinie kolegialnie.
Usuwa to jałowe spory między pojedynczymi ekspertami mogącymi mieć indywidualne stanowiska
(GMO, energia atomowa, katastrofa smoleńska …).
A3. Związki uczelni
Uczelnie lub/i poszczególne wydziały winny tworzyć związki dla prowadzenia wspólnej polityki
nauczania. W ramach związków następuje standaryzacja kursów z ich „równaniem do góry”.
W szczególności następuje naturalna specjalizacja poszczególnych Uczelni – na jednej Uczelni kurs
może być prowadzony na poziomie standardowym, na innej na poziomie wyższym czy
zaawansowanym. Student wybierając odpowiedni dla siebie poziom kursu może lepiej przystosować
się do swojej przyszłej kariery zawodowej.
Związki uczelni są standardem w USA, gdzie poszczególne stany prowadzą indywidualną politykę
wspierania edukacji wyższej, a poprzez koordynację nauczania na poziomie związków
uniwersyteckich następuje autoweryfikacja uczelni i podnoszenie ich poziomu. System edukacji USA
poszedł jeszcze dalej – w dobrych (publicznych i prywatnych) szkołach średnich uczeń może wybrać
kurs zaliczany jako podstawowy kurs uniwersytecki, co zmniejsza obciążenia finansowe studiującego.
W obrębie związku uczelni student może przenosić się z uczelni do uczelni nie tracąc już zaliczonych
kursów.
12
Działalność naukowa w tym rejonie; działalność produkcyjna i usługowa związana z przypisanym obszarem techniki, potrzeby rejonu w tym obszarze
itp.
20
A4. Projekty kluczowe
Jednym z podstawowych problemów polskiej nauki jest jej rozdrobnienie. Z jednej strony istnieje
przymus formalnej dokumentacji prowadzenia badań (publikacje, wystąpienia na kongresach itp.)
z drugiej strony swoboda tematyki powoduje, że nawet w obrębie jednej jednostki organizacyjnej
poszczególni badacze nie tworzą dużych zespołów, ale eksploatują swoje pomysły przy pomocy własnych
techników i doktorantów. Konkursy konserwują owe rozdrobnienie: układ konkursów to walka o środki –
treść jest sprawą drugorzędną.
Potrzebne są projekty kluczowe, które podobnie jak projekt Manhattan, Apollo, czy Human Genom
pchnęły zarówno naukę jak i jej zastosowania do przodu. Podjęcie decyzji o uruchomieniu projektu
kluczowego wiąże się z utworzeniem kompetentnego zespołu, któremu przedstawi się zadanie do
wykonania. Formy konkursu przyjęte np. w projekcie grafenu mają ogromną szansę na podążanie
drogą projektu „błękitnego lasera”, czyli drogą donikąd13.
Tylko projekty kluczowe, w szczególności realizowane w systemie partnerstwa publiczno-prywatnego,
mogą dać w przyszłości polskie, „flagowe” produkty. Ich realizacja winna być zarządzana na zasadzie
zaufania pozwalającym na elastyczne dopasowanie się do wymogów projektu zmieniających się w
trakcie jego wykonywania.
A5. Spółki
Komercjalizacja inwencji powstałych w obszarze nauki poprzez tworzenie spółek, których
pracownikami staną się twórcy rozwiązania, przynosi, co do zasady, szkodę wszystkim uczestnikom
tego procesu. Wspierając chlubne wyjątki (np. Comarch) powinno się założyć, że winniśmy krzewić
najlepszą naukę i innowacyjny biznes, jednak już w czasach feudalnych spostrzeżono, iż podział ról i
specjalizacja oznaczają efektywność. Krawiec winien szyć ubrania, a nie zajmować się szewstwem i
odwrotnie.
Pracownicy nauki stanowią dobro narodowe, więc powinni, mimo możliwości komercjalizacji ich
wyników badań, pracować przede wszystkim jako naukowcy. Twórcy tworzą rozwiązania,
a zastosowaniami zajmuje się kompetentny zespół wykonawczy. W ewentualnie powstałej spółce
twórcy mogą być udziałowcami, ale współpraca powinna kończyć się na poziomie konsultacji.
Wprowadzanie systemu GEN oznacza również wsparcie biur transferu wiedzy. W przypadku
rozwiązania rokującego sukces komercyjny należy utworzyć zespół, który może przerodzić się w
przedsięwzięcie komercyjne, ale niekoniecznie w spółkę, ponieważ znanych jest kilka innych, bardziej
efektywnych rozwiązań dających takie same lub lepsze rezultaty finansowe.
Powstawanie odrębnych firm stosujących nowe rozwiązanie musi być poprzedzone kompetentną
analizą z której wynikałoby, iż to rozwiązanie jest lepsze od wspólnego przedsięwzięcia z istniejącym
przedsiębiorstwem, lub od udzielenia odpowiedniej licencji.
13
Krzysztof Klincewicz „Zarządzanie technologiami. Przypadek niebieskiego lasera” (2010), ISBN: 83-61276-40-1
21
A6. Bank finansujący studiujących (Bank Edukacji Narodowej)
Finansowanie studiów wzbudza dyskusje w niemal wszystkich środowiskach. Zwolennicy płatnych
studiów wyższych podnoszą argument, iż w odróżnieniu od edukacji na poziomach podstawowym i
średnim edukacja wyższa nie obejmuje całej populacji w odpowiednim wieku, natomiast na ową
edukację składają się wszyscy podatnicy solidarnie. Druga strona uważa, że kształcenie elit jest
sprawą narodu i należy pozwolić wszystkim, bez względu na status ekonomiczny, na dostęp do
uczelni wyższych. W Polsce zagwarantowano bezpłatny dostęp do szkół publicznych konstytucyjnie,
nie rozwiązano jednak tego problemu ani od strony studiujących, ani uczelni. Biedni studenci muszą
ponosić przecież dalej koszty utrzymania podczas studiów, a z drugiej strony administracja państwa
musi w jakiś sposób borykać się z rozdziałem dotacji budżetowej na syudenta. Efekt jest znany.
Edukacja wyższa jest marna, bowiem przyznawane pieniądze zależą od układu formalnego, a system
nie troszczy się o sens kształcenia i jego jakość.
Pieniądze muszą iść za studentem i najprostszym rozwiązaniem jest czesne. Czesne powinno być
zróżnicowane, jednak różnicowanie nie może wynikać z mniej lub bardziej wydumanych
współczynników, ale z realnych kosztów poniesionych na edukację na konkretnym kierunku i w
konkretnej uczelni.
Najprostszym rozwiązaniem jest powołanie niezależnej od MNiSW instytucji finansującej czesne
studentów, w której student może otrzymać kredyt na studia, wysoki lub niski w zależności od jego
przygotowania (m. in. wyniki egzaminu wstępnego), a potem od postępów w trakcie studiowania
(zdolna, obiecująca osoba może dostać kredyt na studia na uniwersytetach z pierwszych miejsc
światowych list rankingowych). Taka instytucja dbając o sensowność wydawanych środków nie
będzie je marnować na kredyty dla osób chcących studiować tylko dla dyplomu lub na kierunkach,
których absolwenci nie mogą znaleźć pracy.
Finansowanie czesnego
Proponujemy powołanie banku specjalizującego się w finansowaniu studiów wyższych. Środki
obrotowe zostaną pozyskane z wpłat Skarbu Państwa z części budżetu przeznaczonej na wyższe
nauczanie. Bank Edukacji Narodowej jako instytucja użyteczności publicznej działa nie-dla-zysku i jest
traktowany z punktu widzenia prawa finansowego podobnie do Uczelni (zwolnienia z podatku
dochodowego, od darowizn, VAT itp.).
Ustanowienie specjalnego banku ma ogromne znaczenie. W banku tym winni pracować specjaliści
powołani do pomocy studentom i Uczelniom. Żaden istniejący bank nie będzie mógł podołać takim
zadaniom.
BEN to spółka akcyjna, w której istotny pakiet (przynajmniej blokujący uchwały) należeć będzie do
Skarbu Państwa. W Radzie Nadzorczej BEN może zasiadać z urzędu minister NiSW, a także osoby
nominowane przez komisje do spraw nauki Senatu i Sejmu.
Sposób powołania i zarządzania BEN należy odrębnie przedyskutować. Bank winien być wyrazicielem woli
i polityki państwa w dziedzinie wyższego nauczania, a także środowisk uczelnianych i gospodarczych.
Bank kredytuje osoby, które zdały egzamin na studia wyższe w polskich Uczelniach, ale również może
finansować studia dla wybitnych osób za granicą. Wysokość stypendium zależy od „zdolności
kredytowej” osoby studiującej – ścieżki kursów, ocen na studiach.
Bank odzyskuje kredyty z części podatku dochodowego płaconego przez absolwenta. W przypadku
wyjazdu absolwenta za granicę taka osoba musi wykupić w określonym czasie wystawione przez
siebie weksle gwarancyjne.
22
Uruchomienie banku finansującego studia nie jest w sprzeczności z zapisem konstytucyjnym o
bezpłatności studiów publicznych, bowiem zwrot kredytu na studia następuje z podatków
absolwenta.
Koniecznym jest bardziej szczegółowe rozpatrzenie, co się dzieje w różnorakich przypadkach np.
przerwania studiów.
A7. Repozytorium Własności Intelektualnej (RWI)
Repozytorium ma na celu profesjonalne zarządzanie chronionymi w urzędzie patentowym
rozwiązaniami. Ocenia oferowane rozwiązanie od strony komercyjnej, a po ocenie pozytywnej
finansuje ochronę patentową w kraju i zagranicą, wspiera twórców i właścicieli rozwiązania w
zakresie procesu „sprawdzenia koncepcji”, utworzenia oferty biznesowej, a także w procesie
sprzedaży opracowania.
Schemat postępowania:
1. Właściciel składa aplikację o przyjęcie rozwiązania (IP) do depozytu.
2. RWI podejmuje sprawdzenie (na swój koszt) potencjału komercyjnego rozwiązania w które wchodzi:
− Wstępne analizy stanu techniki i przydatności komercyjnej;
− Wstępne sprawdzenie czystości i zdolności patentowej;
− Analiza wykonalności wdrożenia (koszt, opłacalność, wymiar rynku).
3. Przy przyjęciu depozytu ustala się:
− Harmonogram wdrożenia;
− Strategia i plan ochrony IP;
− Finansowanie ochrony i ewentualnie procedury „sprawdzenia koncepcji”;
− Monitoring wykonywania wdrożenia.
Obowiązki właściciela zdeponowanego rozwiązania:
1. Terminowe regulowanie opłaty za deponowanie;
2. W przypadku komercyjnego sukcesu stopniowy zwrot nakładów;
W przypadku podjęcia przez Urząd Patentowy decyzji o odrzuceniu aplikacji nakłady poniesione przez
RWI stanowić będą koszt własny RWI.
Repozytorium monitoruje rynki światowe pod kątem naruszeń zdeponowanych rozwiązań i w razie
potrzeby występuje przed sądami w imieniu ich właścicieli.
W celach komercjalizacji depozytów RWI aktywnie współpracuje z Biurami Transferu Wiedzy w Polsce
i za granicą.
Proponowane rozwiązanie powinno zastąpić nieefektywny program Patent Plus, który wspiera koszty
patentowania nie troszcząc się o dalsze losy patentu, nie przywiązując również zbytniej uwagi na
stronę praktyczną patentowania,
23
A8. Upowszechnianie zaawansowanej wiedzy
Upowszechnianie zaawansowanej wiedzy jest obowiązkiem Instytutów, które obok raportów,
”żywych monografii” oraz popularnych publikacji w prasie, przygotowują wkład do Telewizji
Oświatowej TVP oraz do Telewizji Internetowej – Nauka.
Telewizja Oświatowa, to osobny kanał telewizyjny telewizji publicznej. W ramach programu Centra
Wiedzy uczestniczą w popularyzacji zaawansowanej wiedzy nie tylko na poziomie szkół, ale też na
poziomie wyższym przeznaczonym dla praktyków.
Telewizja Internetowa – Nauka to internetowy portal dedykowany nauczycielom szkolnym i
akademickim. Program zawiera materiały dydaktyczne, propozycje modułów lekcyjnych oraz
wyjaśnienia najnowszych osiągnięć nauki i techniki. Część programów byłaby skierowana
bezpośrednio do uczniów będąc sama w sobie pomocą dydaktyczną.
Telewizja Internetowa – Nauka docierać może do wszystkich zainteresowanych, a poprzez webinaria
pozwoli na aktywne uczestniczenie w dyskusjach dużego grona osób bez potrzeby wyjazdów na
spotkania.
Programy Telewizji Oświatowej są finansowane przez TVP, a Telewizji Internetowej – Nauka przez
wydzielony fundusz Ministerstwa Edukacji i Ministerstwa Gospodarki oraz z funduszy przeznaczonych
na doskonalenie metodologiczne nauczycieli.
A9. Współpraca Uczelni z absolwentami (IdeAGORA)
Jednym z filarów amerykańskich uniwersytetów jest strategiczna współpraca z absolwentami.
Absolwenci są honorowani przez uniwersytet nie tylko z powodu, iż są potencjalnymi darczyńcami na
jego rzecz, ale dlatego, że są ważnym elementem sprzężenia zwrotnego doskonalącego programy i
ogólną działalność uczelni. W wielu uniwersytetach świata to właśnie stowarzyszenia absolwentów
nominują osoby zasiadające w radach nadzorczych uczelni, a przez to mają wpływ na bezpośrednie
życie akademickie i stanowią naturalny łącznik ze światem gospodarki.
Jednym z przykładów mogących zmienić w Polsce stosunek absolwent – Uczelnia jest projekt
prowadzony przez Collegium Mazovia – IdeAGORA. Projekt ten ma na celu wypracowanie praktyk
współpracy z absolwentami polegającymi na zmianie myślenia o wyższej edukacji:
1. Proces edukacji wyższej to początek kształcenia przez całe życie.
2. Uczelnia zaciąga zobowiązanie do kontynuacji usługi edukacyjnej dla swojego absolwenta.
3. Związek z absolwentem jest dwustronny, absolwent staje się agentem Uczelni w odniesieniu do
rynku pracy i odwrotnie – staje się agentem rynku pracy w odniesieniu do Uczelni.
Z pewnością projekt przybliży system amerykański, w którym jak wspomniano wyżej, absolwenci
odgrywają ważną rolę w kształtowaniu pracy uniwersytetu.
24