Muszka plamoskrzydła – Drosophila suzukii – SWD

1
Skierniewice, 01.03.2015
Muszka plamoskrzydła – Drosophila suzukii – SWD już w Polsce
W ostatnich latach w wielu krajach europejskich (Hiszpania, Francja, Austria, Szwajcaria,
Włochy, Słowenia, Chorwacja, Niemcy, Węgry, Anglia etc.) na roślinach sadowniczych
(borówka wysoka, malina, jeżyna, truskawka, porzeczka, morela, brzoskwinia, czereśnia,
wiśnia, śliwa) pojawił się nowy i bardzo ekspansywny szkodnik, którym jest muszka
plamoskrzydła (Drosophila suzukii). Atakuje ona tylko owoce zdrowe, nieuszkodzone, kiedy
osiągają dojrzałość zbiorczą. W ramach Programu Wieloletniego Zadanie 1.7, finansowanego
przez MRiRW, w Instytucie Ogrodnictwa w latach 2012-2014 przeprowadzono monitoring D.
suzukii w Polsce. W pierwszych dwóch latach jego prowadzenia nie wykryto much SWD w
pułapkach, natomiast w końcu sezonu wegetacyjnego 2014, w pułapkach zlokalizowanych w
zachodniej i południowej części Polski muchy te zostały odłowione (Łabanowska i
Piotrowski, 2015 / TMJ). Choć liczba odłowionych osobników obydwu płci nie była wysoka,
to przy średniej płodności samic ponad 300 sztuk jaj składanych w ciągu życia, oraz
możliwości rozwoju wielu pokoleń w sezonie (nawet 13) stwarza ona poważne zagrożenie dla
naszych upraw, tym bardziej, że zima 2014/2015 przebiega łagodnie.
Zalecenia dla praktyki na najbliższy sezon 2015
1.
Identyfikacja – SWD to mucha z czerwonymi oczami, o skrzydłach rozpiętości 5-6 mm,
samica ma wielkość 3,2-3,4 mm, natomiast samiec jest nieco mniejszy 2,6-2,8 mm. Jej
ciało ma barwę żółtawą do brązowej, a na odwłoku widoczne są ciemne pasy. Jaja D.
suzukii są przezroczyste lub mlecznobiałe długości 0,4-0,6 mm i średnicy 0,2 mm,
posiadają dwie rurki oddechowe. Są one składane do owoców i w nich wylęgnięte larwy
przechodzą kolejne stadia rozwojowe. Larwy są mlecznobiałe i dorastają do 6,0 mm
długości. Natomiast poczwarki są cylindryczne, czerwono-brązowe, długości do 3,5 mm i
szerokości 1,2 mm z dwoma małymi wyrostkami na końcu. Przepoczwarczenie SWD
może odbywać się na wewnątrz lub na zewnątrz owocu. Samce tego gatunku są dość
łatwe do oznaczenia, ze względu na obecność czarnych plam w dolnej części skrzydeł,
które można dostrzec nawet bez pomocy lupy czy binokularu (fot. 1). Kolejną cechą
rozpoznawczą męskiego osobnika SWD są czarne grzebienie na łączeniach segmentów
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
2
przednich odnóży (fot. 2.), jednak aby je dostrzec trzeba skorzystać z mikroskopu
stereoskopowego. Identyfikacja samic także wymaga użycia takiego sprzętu, gdyż nie
posiadają one charakterystycznych cech widocznych u samca, natomiast wyposażone są
w silne, ząbkowane pokładełko, którym nacinają skórkę owocu podczas składania jaj do
jego wnętrza (fot. 3.).
M. Tartanus
Fot. 1. Samiec – plamki na skrzydłach
W. Piotrowski
Fot. 2. Samiec – grzebienie na odnóżach
W. Piotrowski
W. Piotrowski
Fot. 3. Samica i jej pokładełko
W przypadku problemów z identyfikacją zapraszamy do kontaktu z poniżej podanymi
osobami, autorami niniejszego opracowania.
2.
Monitoring – SWD jest trudniejszy do prowadzenia w gospodarstwach mniejszych
obszarowo, o zróżnicowanej strukturze roślin uprawnych i żywicielskich oraz w
przypadku uprawy gatunków roślin (odmian), których owoce są zbierane wielokrotnie
np. borówki, truskawki, maliny. Monitoring SWD powinien być prowadzany przez
wszystkich plantatorów (także w ogrodach działkowych), gdyż tylko wczesne wykrycie
szkodnika, pozwoli na podjęcie działań ograniczających jego liczebność i powodowane
przez niego straty gospodarcze.
Na początku sezonu najlepiej jest zawiesić pułapki w sąsiadujących z uprawą
żywopłotach, refugiach czy lasach. Pułapki na takich nieużytkowanych rolniczo terenach
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
3
należy zawieszać około metr na ziemią i nie powinny być one wystawione na
bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Uprawy zlokalizowane w sąsiedztwie w/w
obiektów są zdecydowanie bardziej narażone na ryzyko wystąpienia SWD na plantacji, w
porównaniu z tymi, które znajdują się w sąsiedztwie np. zbóż: pszenica, żyto, jęczmień, a
także ziemniaków. Trzeba podkreślić, że także bardzo niekorzystnym sąsiedztwem są
wiśnie i czereśnie, gdyż lepkie substancje wydzielane przez miodniki znajdujące się na
ich liściach stanowią pożywienie dla SWD, w czasie gdy nie ma innego pokarmu lub
owoców w terenie.
Na początku sezonu wegetacyjnego pułapki nie powinny być umieszczane
bezpośrednio na plantacjach roślin uprawnych, gdyż mogą one przywabiać SWD.
Dopiero po odłowieniu większej liczby much na sąsiadującym terenie (refugia, lasy itp.),
powinno się rozpocząć monitoring na plantacji. Należy umieścić co najmniej dwie
pułapki na gatunku rośliny/odmianie, których owoce dojrzewają w tym samym czasie,
zawieszając je od zacienionej strony rzędu. Podczas monitoringu prowadzonego w Polsce
w latach 2013-2014 najbardziej efektywne okazały się pułapki i płyn wabiący
przygotowane przez firmę ICB Pharma z Jaworzna (www.icbpharma.pl), a udoskonalone
w ramach współpracy z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach. Pułapki i płyn
wabiący będą dostępne w 2015 roku (fot. 4, 5.).
W. Piotrowski
Fot. 4. Pułapka do monitoringu D. suzukii.
W. Piotrowski
Fot. 5. Płyn wabiący D. suzukii.
Pułapki należy zawieszać w sadach na wysokości 1,0-1,5 m nad ziemią, na plantacji
krzewów owocowych na wysokości owocowania, a w przypadku polowej uprawy
truskawki bezpośrednio nad ziemią, w taki sposób, by nie były uszkadzane przez belkę
opryskiwacza. W uprawach tunelowych truskawek zawiesza się je w rzędzie na
wysokości około 10 cm nad roślinami. Pułapki należy kontrolować raz w tygodniu,
przelewać płyn z odłowionymi owadami przez gęste sitko (okazy poddać identyfikacji) i
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
4
odzyskany płyn wlać ponownie do pułapki, uzupełniając go do wymaganego poziomu,
zaznaczonego wcześniej na powierzchni pułapki. Natomiast co 2 tygodnie należy
całkowicie wymienić płyn wabiący (atraktant), pamiętając, by zabrać go z pola w
zamkniętym pojemniku (np. butelka plastikowa). Zużyty płyn najlepiej skutecznie
zutylizować. Absolutnie nie wolno wylewać płynu z pułapki na ziemię, gdyż nadal, choć
słabiej, będzie on wabił SWD.
3.
Masowe odłowy – jeżeli podczas monitoringu muszki plamoskrzydłej, wykryto ją w
pułapkach zawieszonych w pobliżu plantacji (np. jeśli sąsiaduje ona z lasem), to pułapki
przeznaczone do masowego odłowu/monitoringu szkodnika zawiesza się wzdłuż granicy
między plantacją a lasem co 2,0 m, aby owady, które będą kierowały się na plantację
zostały zwabione przez płyn wabiący. Mimo to, konieczne jest zawieszenie pułapek na
skraju uprawy, od strony lasu, by monitorować obecność szkodnika na plantacji. Po
odłowieniu pierwszych osobników, w celu ograniczenia dalszej inwazji, wskazane jest
zastosować co najmniej 150-200 pułapek na ha plantacji w celu masowego odławiania
nalatujących much szkodnika. Efektywność takiego odłowu, w zależności od liczebności
szkodnika i czynnika wabiącego, może osiągać poziom 40-60 %.
4.
Przestrzeganie higieny uprawy – zbieranie wszystkich owoców z plantacji zarówno z
roślin jak i z gleby pod nimi, po to aby nie wabiły muszek Drosophila suzukii.
Pozostawione na plantacji owoce są idealnym miejscem do składania jaj przed samice
SWD. Szacuje się, że w przypadku owoców miękkich 15-20% owoców w plonie to
odpady, które należy zbierać i zamykać np. w szczelnych plastikowych skrzynio-paletach
z zamykaną pokrywą lub beczkach i poddać fermentacji. W takich warunkach owoce
sfermentują w ciągu dwóch tygodni i dopiero po tym czasie można je wywieść na pole i
zmieszać z glebą przy pomocy narzędzi mechanicznych. Dodatkowo, jeśli opakowania
używane w handlu wracają do plantatora /eksportera to należy niezwłocznie sprawdzić
ich czystość i w razie potrzeby dokładnie umyć, gdyż nawet niewielka ilość owoców (lub
resztki soku) znajdujące się na ścianach opakowań mogą wabić SWD oraz umożliwić
składania jaj.
5.
Zwiększenie częstotliwości zbioru owoców – w przypadku borówek, malin czy
truskawek jeśli owoce będą częściej zbierane, to na roślinach będzie mniej owoców
dojrzałych, w które samice Drosophila suzukii składają jaja. Wcześniejsze rozpoczęcie
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
5
zbioru owoców tj. zanim osiągną one dojrzałość zbiorczą i kiedy są mniej podatne na
atak SWD jest też godnym polecenia rozwiązaniem.
6.
Sortowanie owoców – w przypadku obecności SWD na plantacji zaleca się sortowanie
owoców, podczas zbioru i/lub po zbiorze. Jest to jednak bardzo pracochłonne i
kosztowne, zwłaszcza w przypadku owoców miękkich, wymaga wysokich kwalifikacji i
uwagi osób zbierających i przeglądających owoce (umiejętność rozpoznawania owoców
uszkodzonych). Ta metoda była wdrażana podczas zbioru owoców borówki
amerykańskiej we Włoszech w 2013 roku i w ten sposób udało się zebrać przynajmniej
część plonu kwalifikującego się do handlu. Uszkodzone owoce zbierano do innych
pojemników i utylizowano. W przypadku czereśni w USA wykonano maszynę do
sortowania owoców na obecność uszkodzeń skórki, w tym uszkodzonej podczas
składania jaj przez samice SWD.
7.
Monitorowanie uszkodzonych owoców i larw – zarówno przed jak i po zbiorze oraz
przed wysłaniem owoców na rynek, powinny być one sprawdzone na obecność larw
SWD, gdyż sprzedaż owoców z larwami spowoduje utratę wiarygodności i reputacji
producenta/dostawcy. W przypadku wykrycia D. suzukii w pułapkach warto
przeprowadzać lustracje plantacji w poszukiwaniu uszkodzonych owoców. Szczególną
uwagę powinny wzbudzić owoce ze zranieniami, na których tkanka wokół nich zapada
się (fot. 6, 7). Dodatkowo takie uszkodzenia są wrotami dla patogenów grzybowych (np.
szarej pleśni), powodujących stopniowe gnicie owoców.
B.H. Łabanowska
B.H. Łabanowska
Fot. 6, 7. Owoce uszkodzony przez D. suzukii, plantacja we Włoszech.
Uszkodzone owoce można także zebrać, włożyć do szklanego lub plastikowego
pojemnika i przykryć szczelnie gazą. Jeśli w owocach znajdują się jaja lub larwy (fot. 8)
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
6
to w przypadku przetrzymywania ich w temperaturze pokojowej w ciągu kilku dni
powinny pojawić się osobniki dorosłe, które można łatwo zidentyfikować.
B.H. Łabanowska
Fot. 8. Larwa D. suzukii na powierzchni owocu borówki (Włochy, 2014).
Z kolei w celu sprawdzenia jakości owoców, należy pobrać próbkę co najmniej 100
losowo wybranych, dojrzałych owoców, z każdej przewidzianej do zbioru odmiany lub
partii owoców z chłodni. Jeśli plantacja sąsiaduje z lasem to owoce należy zbierać z
obrzeża plantacji od strony źródła nalotu szkodnika. Owoce należy włożyć do
plastikowych lub szklanych, przezroczystych pojemników, bądź torby foliowej i lekko
zgnieść ręką, następnie do torby lub pojemnika należy wlać roztwór ciepłej wody i cukru
(170 g cukru na 1,0 L wody), całość wymieszać i pozostawić na 10 minut, następnie
dodać kilka kropel środka przeciw pieniącego zmieszać i odstawiać na 10 minut. Jeśli
larwy są obecne w próbie owoców będą one unosić się w pulpie.
8.
Odporność – SWD rozwija wiele pokoleń w sezonie (do 13 w zależności od
temperatury), jest gatunkiem wielożernym, ma wielu żywicieli zarówno wśród roślin
uprawnych jak i dziko rosnących (np. borówka amerykańska, malina, czereśnia, bez
czarny, jeżyna, borówka brusznica - czarna jagoda, poziomka, jemioła, morwa). Refugia
są znakomitym miejscem dla rozwoju i przeżycia SWD. Ze względu na
wielopokoleniowość szkodnika oraz konieczność powtarzania zabiegów (nawet 10 razy
w sezonie) środkami ochrony roślin np. w USA przeprowadzono badania w warunkach
laboratoryjnych i wyselekcjonowano rasę odporną na pyretrynę stosowaną do zwalczania
szkodnika. Dodatkowo zwalczając SWD zapomina się o innych szkodnikach, które są
redukowane przy tak zwanej „okazji”. Badania wykazały, że w wyniku wielokrotnych
zabiegów zwalczających D. suzukii, pojawiły się rasy przędziorków, mszyc oraz
szkodników minujących liście odporne na stosowane insektycydy. W sytuacjach
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
7
zagrożenia należy prowadzić ochronę z wykorzystaniem preparatów z różnych grup
chemicznych, a w pierwszej kolejności wprowadzać metody fizyczne ograniczające
szkodnika.
9.
Uprawy pod osłonami – tunele są bardzo dobrym miejscem dla rozwoju SWD, gdyż
zazwyczaj jest to monokultura, bez sąsiedztwa innych roślin żywicielskich dla D. suzukii
(mało refugiów), z wyższą temperaturą nawet podczas zimy. Przykrywanie plantacji
siatkami, może dać dobre efekty, ale wielkość oczek nie powinna być większa niż 0,6 x
0,8 mm (w warunkach klimatycznych Polski może to w zbyt dużym stopniu ograniczać
ilość światła potrzebnego roślinom). Ponadto konieczne jest wchodzenie oraz wjazd na
plantację w celu przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych oraz zbioru owoców.
Każdorazowe odkrywanie uprawy stwarza szanse na przedostanie się owadów pod siatkę.
Trwają prace na wprowadzeniem śluzy powietrznej zainstalowanej na wejściu do uprawy
pod osłoną. Mimo zastosowania siatek, konieczne jest prowadzenie monitoringu
wewnątrz i na zewnątrz obiektu, gdyż siatkę można łatwo uszkodzić mechanicznie, co
umożliwia przedostanie się szkodnika i spowodowanie nawet dużych strat, których
producent się nie spodziewa.
10. Zwalczanie chemiczne – powinno być ukierunkowane na zniszczenie form dorosłych, by
nie dopuścić do złożenia jaj do dojrzewających owoców. W USA i innych krajach, gdzie
szkodnik czyni znaczne szkody, wykonuje się 5-10 zabiegów zwalczających SWD w
sezonie. W USA dozwolonych jest zdecydowanie więcej insektycydów niż w Europie,
gdzie z rejestru wykreślono już liczne środki, nadal dozwolone w USA. Warto
nadmienić, że rejestracje większości wycofanych preparatów nigdy nie zostaną
wznowione na kontynencie europejskim. Konieczny jest także odpowiedni sprzęt do
wykonywania zabiegów. Trzeba także uwzględnić fakt, że na plantacji mogą być obecne
owady pożyteczne, w tym zapylające, które zbierają sok z owoców uszkodzonych przez
SWD np. winogrona czy truskawki. W takiej sytuacji zastosowanie preparatu
chemicznego, może okazać się dla nich niezmiernie szkodliwe. Według badań
prowadzonych w Niemczech, pszczoły najbardziej intensywnie pracują od 9.00 do 19.00,
a spadź zbierają od 6.00-10.00 oraz pomiędzy 18.00-20.30. Jeśli SWD wystąpi na
plantacji dobrze jest także wykonać zabiegi ją zwalczające po zbiorze owoców.
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice
8
Poniżej w tabeli 1 przedstawiono zestaw preparatów, które ewentualnie mogą być
przydatne do zwalczania SWD w Polsce w oparciu o aktualną listę preparatów
dozwolonych do ochrony roślin sadowniczych.
Tabela 1. Insektycydy, które ewentualnie mogą być przydatne do zwalczania SWD.
Nazwa handlowa
Sherpa 100 EC
Karate Zeon 050 CS
Substancja aktywna
Efektywność zwalczania
much SWD w badaniach
polowych i laboratoryjnych
w USA i EU (%)
pyretroidy
70-90
spinosyna
70-100
cypermetryna
lambda-cyhalotryna
Decis Mega 50 EW
Decis Ogród 015 EW
Grupa substancji
aktywnej
deltametryna
Decis 2,5 EC
SpinTor 240 SC
spinosad
Mospilan 20 SP*
acetamiprid
Stonkat 20 SP
50-70
neonikotynoidy
Calypso 480 SC*
tiachlopryd
Coragen 200 SC
chlorantraniliprol
50-80
antranilowy diamid
70-100
*- zarejestrowane na borówkę w Polsce, Mospilan i Stonkat - karencja 14 dni, Calypso –21 dni
Przy opracowaniu niniejszego materiału wykorzystano informacje z literatury zagranicznej
oraz z dyskusji podczas spotkań na Konferencji we Włoszech 26-29 maja w 2014 roku oraz w
Niemczech 20 lutego 2015 roku.
Autorzy opracowania:
dr hab. Barbara H. Łabanowska, prof. IO
Instytut Ogrodnictwa
Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych
Pracownia Entomologii
Tel. +48 8345-356
e-mail: [email protected]
mgr Wojciech Piotrowski
Instytut Ogrodnictwa
Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych
Pracownia Entomologii
Tel. +48 8345-372
e-mail: [email protected]
Instytut Ogrodnictwa
ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice