Rozpoznanie warunków edukacyjnych dzieci przewlekle chorych.

Kuratorium Oświaty w Szczecinie
Wydział Nadzoru Pedagogicznego
Rozpoznanie warunków edukacyjnych
dzieci przewlekle chorych.
Opracowanie:
Hanna Markowska
Monika Piątkowska
Szczecin, 2008 r.
W roku szkolnym 2006/2007, zebrano informacje w celu rozpoznania oferowanej przez
przedszkola i szkoły pomocy psychologiczno – pedagogicznej dzieciom przewlekle chorym, a także
warunków w jakich przebiega ich edukacja.
W województwie zachodniopomorskim spośród 283 472 dzieci i młodzieży realizujących
obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego oraz obowiązek szkolny i nauki było 1 744 uczniów
przewlekle chorych.
Z danych wynika, że uczniowie przewlekle chorzy korzystali najczęściej z nauczania
indywidualnego (807 uczniów). Ta forma kształcenia dominowała wśród dzieci, którym choroba
uniemożliwiała duży wysiłek fizyczny lub które odczuwały dolegliwości podczas codziennej aktywności
fizycznej. Drugą dużą grupę (668 uczniów) stanowili ci uczniowie, którzy pomimo objawów choroby
wykazywali pełną wydolność fizyczną. Oni też uczęszczali stosownie do swoich potrzeb do szkół
ogólnodostępnych i specjalnych.
Liczba dzieci przewlekle chorych (268 uczniów) przebywających na oddziałach szpitalnych
dotyczy tylko niezdolnych do normalnego trybu życia, korzystających z długotrwałej specjalistycznej
opieki medycznej. Należy jednak podkreślić, że nie odzwierciedla ona pełnej liczby dzieci
korzystających ze szkół zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej, w tym w zakładach lecznictwa
uzdrowiskowego, ponieważ duża część dzieci przebywa w tych placówkach w krótkich okresach czasu
i zostały one ujęte w danych dotyczących ich szkół macierzystych.
W I semestrze roku szkolnego 2007/2008, przedszkola i szkoły z wszystkich
powiatów
województwa zachodniopomorskiego zostały objęte diagnozą - „Rozpoznanie warunków edukacyjnych
dzieci przewlekle chorych”.
Z informacji zwrotnych uzyskanych z 503 placówek, w których uczy się łącznie 142 267 uczniów
wynika, że 3 710 to dzieci przewlekle chore, co stanowi 2,6%.
Spośród wszystkich uczniów przewlekle chorych, 126 (3,4%) realizuje roczne przygotowanie
przedszkolne, 1 854 (50%) obowiązek szkolnych w szkołach podstawowych, 937 (25%) obowiązek
szkolny w gimnazjach i 793 (21%) obowiązek nauki w szkołach ponadgimnazjalnych.
Nauczaniem indywidualnym objętych jest 923 uczniów, w tym:
- 6 sześciolatków realizujących roczne przygotowanie przedszkolne,
- 549 uczniów szkół podstawowych,
- 258 uczniów gimnazjów,
- 110 uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
W oddziałach i klasach integracyjnych uczy się ogółem 86 uczniów, w tym:
- 5 sześciolatków,
- 65 uczniów szkół podstawowych,
- 16 uczniów gimnazjów.
Pomocą psychologiczno – pedagogiczną objęto 578 uczniów, w tym:
- 3 sześciolatków,
- 432 uczniów szkół podstawowych,
- 143 uczniów gimnazjów.
Udzielanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej, kształcenie w oddziałach i klasach
integracyjnych, jak również realizacja kształcenia w formie indywidualnego nauczania dostosowane są
do potrzeb indywidualnych każdego ucznia oraz jego wydolności fizycznej i psychicznej.
Szczegółowe informacje uzyskane z 26 poradni psychologiczno – pedagogicznych
funkcjonujących w województwie zachodniopomorskim wskazują, że w roku szkolnym 2006/2007 oraz
w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 wydały one 1 249 orzeczeń o potrzebie indywidualnego
nauczania oraz 414 opinii wspierających uczniów z problemami zdrowotnymi.
Najczęstsze przyczyny, które stanowiły podstawę wydana takich dokumentów to:
-
zaburzenia zachowania i emocji,
-
zaburzenia depresyjno – lękowe, psychotyczne,
-
zaburzenia psychiczne,
-
choroby onkologiczne i neurologiczne (białaczka limfoblastyczna, guz mózgu, przepuklina
oponowo – rdzeniowa, epilepsja, naczyniak mózgu, krwiak śródmózgowy, chemioterapia),
-
choroby metaboliczne,
-
mózgowe porażenie dziecięce pod postacią niedowładów,
-
zespoły Morfana, Alagille`a, Westa, Eliurna - Waulona, zaburzeń odpornościowych,
-
stany po leczeniu operacyjnym,
-
stany po wypadkach komunikacyjnych w wyniku, których doszło do wielonarządowych urazów
wewnętrznych (pourazowe niedowłady, porażenia, zaburzenia pamięci, stłuczenie pnia mózgu),
-
stany po przeszczepach, lub poprzedzające przeszczepy serca, nerki, wątroby,
-
uzależnienia od środków psychoaktywnych.
We wszystkich przypadkach zalecano pomoc psychologiczno – pedagogiczną stosownie
do potrzeb uczniów, a zwłaszcza zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze, korekcyjno –
kompensacyjne i socjoterapeutyczne.
Na terenie naszego województwa działają 3 placówki obejmujące opieką uczniów
przebywających na leczeniu w zakładach opieki zdrowotnej. Są to: Zespół Szkół Szpitalnych
w Szczecinie, Szkoła Filialna Zespołu Szkół Specjalnych przy Samodzielnym Publicznym Zespole
Zakładów Opieki Zdrowotnej w Stargardzie Szczecińskim i Zespół Szkół Specjalnych przy Szpitalu
Uzdrowiskowym „Słoneczko” w Kołobrzegu.
Wymienione szkoły funkcjonują na oddziałach leczniczych szpitali i klinik:
Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje”:
oddział pediatryczny,
oddział neurologiczny,
oddział okulistyczny,
oddział psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej,
oddział rehabilitacji narządu ruchu.
Specjalistyczny Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej nad Dzieckiem
i Młodzieżą w Szczecinie:
oddział chirurgiczny,
oddział pediatryczny,
oddział nefrologiczny.
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 w Szczecinie:
oddział chirurgii,
oddział pediatrii,
oddział gastrologii,
oddział hematologii,
oddział onkologii,
oddział ortopedii,
oddział laryngologii.
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 w Szczecinie:
oddział okulistyczny,
oddział dermatologiczny.
Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie:
oddział kardiologiczny,
oddział laryngologiczny,
oddział dermatologiczny,
oddziały pediatryczne.
Samodzielny Publiczny Wojewódzki Zakład Gruźlicy i Choroby Płuc.
Kadrę pedagogiczną placówki stanowią nauczyciele, wychowawcy grup, pedagog szkolny
i bibliotekarz. Obecnie w Zespole Szkół Szpitalnych zatrudnionych jest 48 nauczycieli i wychowawców.
Kadra posiada wysokie kwalifikacje w zakresie pedagogiki leczniczej, przedmiotów ogólnokształcących,
a w wielu przypadkach dodatkowe uprawnienia do nauczania drugiego i trzeciego przedmiotu.
Dziewięciu nauczycieli posiada uprawnienia egzaminatora Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej
w Poznaniu.
Szkoła nie posiada własnych pomieszczeń, korzysta z sal wydzielonych na potrzeby
prowadzenia zajęć dydaktycznych z uczniami - pacjentami. W procesie nauczania i wychowania
wykorzystywanych jest pięć kompletnych pracowni komputerowych. Nauczyciel mają do dyspozycji
7 laptopów niezbędnych do zindywidualizowanych form zajęć z uczniami unieruchomionymi oraz „przy
łóżku”. W każdym ze szpitali dyrektorzy przekazali szkole pomieszczenia na księgozbiory biblioteczne.
Systematycznie wzbogacana jest gama edukacyjnych programów multimedialnych, pomocy
edukacyjnych i nagrań lektur szkolnych oraz audycji muzycznych, edukacyjnych i wychowawczych.
Zespoły szkolne stanowią uczniowie klas łączonych trzypoziomowych. Działają także zespoły
klas specjalnych dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Nauczyciele stosują podczas pracy
różnorodne i zindywidualizowane formy oraz metody nauczania. Wypracowano system kart pracy
i fiszek dydaktycznych, które gwarantują efektywne wykorzystanie czasu lekcyjnego i mobilizują ucznia
do wysiłku. Kadra pedagogiczna współpracuje z personelem medycznym, czego przykładem są
cotygodniowe konsultacje lekarzy, psychologów, terapeutów i pielęgniarek z nauczycielami na oddziale
psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej. W szkołach realizowane są programy autorskie:
- Program wychowania komunikacyjnego dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej autorstwa
p. J. Masłowskiej,
- Program edukacji regionalnej „Promocja dziedzictwa kulturowego miasta Szczecina i jego
okolicy” autorstwa p. A. Mrozińskiej i p. J. Witek,
- Program edukacyjny „Obchody 200 rocznicy urodzin H. Ch. Andersena” autorstwa
p. B. Lewickiej,
- Program „Edukacja kulturalna młodziezy klas I-III gimnazjum i liceum” autorstwa
p. J. Jaworskiej.
W tradycji Szkoły Szpitalnej ważne miejsce zajmują turnieje tematyczne, lekcje muzealne,
spotkania z Pogotowiem Teatralnym, spotkania z ludźmi kultury i funkcjonariuszami szczecińskiej
drogówki oraz różnorodne konkursy dla dzieci i młodzieży.
We wszystkich szpitalach funkcjonują grupy wychowawcze w ramach zespołu pozalekcyjnych
zajęć wychowawczych z atrakcyjnym programem terapeutyczno-wychowawczym. Działają tu także koła
zainteresowań: koło edukacji morskiej i koło informatyczne.
Szkoła Szpitalna boryka się z problemem odległości pomiędzy poszczególnymi szpitalami
i koniecznością dojazdów nauczycieli do kilku szpitali w ciągu jednego dnia. Pracę utrudniają również
częste zmiany pomieszczeń przeznaczonych na potrzeby szkoły, co związane jest z bieżąca
restrukturyzacją szpitali w Szczecinie. Wątpliwości dotyczą również dokumentacji realizacji rocznego
obowiązku przedszkolnego, obowiązku szkolnego i nauki oraz przebiegu procesu nauczania
i wychowania. Nie jest jasne kiedy należy założyć arkusz ocen ucznia, czy szkoły szpitalne mogą
klasyfikować i promować uczniów do następnych klas i wydawać świadectwa ocen. Czy w momencie
założenia arkusza ocen w szkole szpitalnej, dziecko powinno zostać wypisane ze szkoły macierzystej?
W dalszym ciągu wiele szkół rejonowych uczniów nie chce honorować ocen bieżących wystawianych
w szkołach szpitalnych.
W Szkole Filialnej Zespołu Szkół Specjalnych przy Samodzielnym Publicznym Zespole
Zakładów Opieki Zdrowotnej w Stargardzie Szczecińskim ul. Staszica 16 uczą się dzieci klas ,,0”, I-III
i IV-VI szkoły podstawowej oraz I-III gimnazjum, które z powodu koniecznej, okresowej rehabilitacji
na oddziale szpitalnym nie mogą uczęszczać do swoich macierzystych szkół. Pacjentami i jednocześnie
uczniami szkoły są głównie mieszkańcy powiatu stargardzkiego. Średnio w szkole przebywa
jednorazowo 27-30 uczniów w normie intelektualnej oraz z upośledzeniem umysłowym w różnym
stopniu.
Na oddziale rehabilitacji przebywają dzieci z powodu porażeń i niedowładów w znacznej mierze
wynikających z mózgowego porażenia dziecięcego, wad wrodzonych lub nabytych narządów ruchu
i zaburzeń statyki ciała oraz urazów powstałych w wyniku nieszczęśliwych wypadków. Pobyt dzieci trwa
średnio 3 tygodnie 2 razy w roku.
Drugi oddział szkolny mieści się przy ul. Wojska Polskiego w Stargardzie Szczecińskim.
Na oddziale dziecięcym nie ma prowadzonych zajęć lekcyjnych – dzieci przebywają na nim kilka dni
z powodu zatruć, ostrych zapaleń i chorób skóry. Działa natomiast zespół zajęć pozalekcyjnych.
W Szkole Filialnej pracuje 10 nauczycieli i wychowawców, w tym 2 nauczycieli dyplomowanych,
1 mianowany i 7 stażystów zatrudnionych za zgodą Zachodniopomorskiego Kuratora Oświaty
ze względu na brak kwalifikacji do typu placówki. Posiadają oni natomiast kwalifikacje do nauczania
przedmiotu oraz ukończone kursy z zakresu oligofrenopedagogiki. Nauczyciele opracowali i realizują
z dziećmi programy własne takie jak: „Program edukacji prozdrowotnej”, „Program wychowawczy”,
i „Program kształcenia zintegrowanego w kl. I-III dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych
w szkole Filialnej ZSS”.
W
ramach
zespołu
pozalekcyjnych
zajęć
wychowawczych
funkcjonują
2
grupy.
Organizowane są imprezy okolicznościowe, zabawy karnawałowe, występy artystyczne i konkursy
wiedzy. Integracji uczniów ze środowiskiem lokalnym służą wycieczki na koncerty do szkoły muzycznej,
wyjścia do muzeum, spotkania z ciekawymi ludźmi, wspólne zajęcia plastyczne z uczniami innych szkół
oraz występy kół teatralnych. Dzieci rywalizują też z uczniami SP nr 3 w Stargardzie Szczecińskim
w „potyczkach matematycznych”. Wydarzenia te są dokumentowane w „Kronice Szkoły Filialnej”.
Problemem szkoły są trudne warunki lokalowe – małe klasy, nieprzystosowane do uczniów
poruszających się na wózkach inwalidzkich. Nie zawsze dobrze układa się współpraca z personelem
medycznym przy układaniu tygodniowego planu zajęć, stąd często lekcje odbywają się w późnych
godzinach. Z rozmów z uczniami wynika też, że często w macierzystych szkołach nie są honorowane
oceny otrzymywane w czasie pobytu w szpitalu. Nauczyciele uznają oceny za zbyt wysokie i ich
zdaniem niemiarodajne, nie biorąc pod uwagę terapeutycznej roli szkoły szpitalnej. Brak uznania ocen
ze szkoły w szpitalu sprawia, że u uczniów znacznie obniża się motywacja do nauki podczas kolejnego
pobytu rehabilitacyjnego.
Zespół Szkół Specjalnych przy Szpitalu Uzdrowiskowym „Słoneczko” w Kołobrzegu
ul. Rafińskiego 7 obejmuje opieką dzieci przewlekle chore z terenu całej Polski. Na oddziałach szpitala
przebywają dzieci z astmą i innymi chorobami górnych dróg oddechowych, cukrzycą, otyłością,
chorobami tarczycy oraz schorzeniami i alergiami skórnymi. W skład Zespołu Szkół wchodzą:
- Szkoła Podstawowa z oddziałem “0”
- Gimnazjum
- Zespół Zajęć Pozalekcyjnych (15 grup wychowawczych).
Szkoła zapewnia 252 dzieciom w wieku od 6 do 16 lat przebywającym na leczeniu nauczanie,
a zespół pozalekcyjny obejmuje działalnością wychowawczą wszystkich kuracjuszy przebywających
przez cały rok (w tym ferie zimowe i wakacje letnie). W szkole zatrudnionych jest 15 nauczycieli i 24
wychowawców.
Podstawową jednostką organizacyjną szkoły jest oddział złożony z uczniów, którzy
w jednorocznym kursie nauki w cyklach 4 tygodniowych danego roku szkolnego, uczą się przedmiotów
określonych programem wybranym z zestawu programów dla danej klasy, dopuszczonych do użytku
szkolnego, zgodnym z podstawami programowymi . W szkole nie dokonuje się wyboru szkolnego
zestawu programów i podręczników. Uczniowie korzystają z podręczników wybranych przez nauczycieli
w ich szkołach macierzystych. W związku z pracą w cyklu turnusowym szkoła nie klasyfikuje,
nie promuje i nie wystawia świadectw uczniom. Wszystkim uczniom przebywającym na leczeniu
i korzystającym z nauki szkoła wydaje zaświadczenia o uzyskanych ocenach z poszczególnych
przedmiotów oraz oceną z zachowania. Ponadto dla uczniów klasy VI szkoły podstawowej
przebywających w placówce, w kwietniu każdego roku szkoła organizuje sprawdzian poziomu
opanowania umiejętności, natomiast dla uczniów klasy III gimnazjum egzamin gimnazjalny. W szkole
funkcjonuje samorząd sanatoryjny jako jedna z form pracy terapeutycznej.
Zajęcia pozalekcyjne prowadzone są w grupach wychowawczych, które liczą od 10 do 16 osób.
Każda grupa wychowawcza posiada własną świetlicę. Czas pracy wychowawców z grupą wynosi 35
godzin tygodniowo, a godziny pracy ustalane są w porozumieniu z kierownikiem Szpitala
Uzdrowiskowego ,,Słoneczko” w Kołobrzegu. W ramach zajęć zespołu pozalekcyjnego organizowane
są zajęcia
w świetlicach terapeutycznych, arteterapia, muzykoterapia, biblioterapia, zajęcia
z relaksacji, komunikacji i rozwoju osobistego oraz wycieczki i spacery po najbliższej okolicy.
Wnioski:
1. Dane dotyczące uczniów z chorobami przewlekłymi są danymi szacunkowymi, ze względu na liczne
zastrzeżenia rodziców o nie ujawnianiu choroby dziecka w szkole lub braku powyższej informacji
od rodziców.
2. Dzieci przewlekle chore, których choroba nie powoduje niepełnosprawności otrzymują z publicznych
i niepublicznych poradni opinie wspierające z zaleceniem objęcia dzieci w szkołach pomocą
psychologiczno-pedagogiczną. Opinie te nie są jednak obligatoryjne dla szkół i organów
prowadzących, stąd tak mała liczba dzieci, które tę pomoc otrzymują.
3. Dzieci przewlekle chore, których choroba powoduje niepełnosprawność otrzymują orzeczenia
o potrzebie kształcenia specjalnego, co daje im możliwość korzystania z odpowiedniej formy pomocy
psychologiczno-pedagogicznej.
4. Dzieci przewlekle chore, które nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego mają
bardzo ograniczone możliwości w dostaniu się do oddziałów integracyjnych w szkołach
ogólnodostępnych. Do klas tych bowiem przyjmowani są uczniowie posiadający orzeczenia oraz
uczniowie pełnosprawni.
5. Brak lub niewystarczająca liczba godzin zatrudnienia w szkołach kadry medycznej. Powoduje
to sytuację, w której dzieci przewlekle chore, którym potrzebne są zabiegi medyczne nie mogą tej
pomocy otrzymać (cewnikowanie dziecka przez rodziców, podawanie leków, mierzenie poziomu
cukru itp.). Nauczyciel nie ma prawa do udzielania tego typu świadczeń.
6. Zwiększa się co roku liczba dzieci zwolnionych z zajęć wychowania fizycznego. Nauczyciele
sygnalizują problem nie określania przez lekarzy POZ grup do zajęć wychowania fizycznego
z uwzględnieniem wad rozwojowych. Wskazują też na niewielką liczbę zajęć gimnastyki korekcyjnej
w przedszkolach.
7. Brak uwzględnienia specyfiki funkcjonowania szkół szpitalnych w przepisach prawa oświatowego
dotyczących dokumentowania przebiegu nauczania i realizacji rocznego przygotowania
przedszkolnego oraz obowiązków szkolnego i nauki.
8. Szkoły macierzyste uczniów nie zawsze honorują oceny wystawione dzieciom przez nauczycieli
szkół szpitalnych.