Znaczenie gospodarcze chowu bydła

Znaczenie gospodarcze chowu bydła
Głównym celem hodowli bydła jest produkcja wysokowartościowego białka zwierzęcego,
którego białko roślinne w diecie człowieka nie może w pełni zastąpić. Szczególnie wysoką
efektywność takiej produkcji zapewnia hodowla bydła mlecznego. Wysokowydajna krowa
mleczna jest w stanie wyprodukować do 50 g białka zwierzęcego z każdych 100 g białka
roślinnego pobranego w paszy. Biologiczną efektywnością w tej dziedzinie dorównuje
efektywności kur niosek, dostarczających białko zwierzęce w znoszonych jajach. W białku
zawartym w mleku krowim znajdują się prawie wszystkie niezbędne dla człowieka
aminokwasy (poza zawierającymi siarkę). Mleko jest bogatym źródłem wapnia o wysokiej
dostępności dla organizmu ludzkiego i optymalnym stosunku wapnia do fosforu, co pozwala
w doskonały sposób wykorzystywać oba te minerały. Mleko jest też dobrym źródłem
witamin (szczególnie trudno dostępnej z innych źródeł ryboflawiny, tj. witaminy B2).
Najnowsze badania nad jego właściwościami wykazały, że picie mleka może w pewnym
zakresie chronić przed miażdżycą, chorobami nowotworowymi i wpływać na utrzymanie
korzystnego stosunku frakcji cholesterolu. Mleko posiada też działanie przeciwbakteryjne. Z
tych powodów mleko i produkty mleczarskie są zalecanymi przez żywieniowców
składnikami diety ludzi.
Produkcja mięsa wołowego jest kilkakrotnie mniej efektywnym sposobem pozyskiwania
białka zwierzęcego niż z mleka. Chów bydła mięsnego ma jednak wiele zalet,
powodujących, że może on być konkurencyjny wobec innych kierunków działalności
rolniczej. Nie wymaga bowiem znacznych inwestycji. Wiele ras mięsnych charakteryzuje
bardzo duża odporność na trudne warunki środowiskowe. Niektóre z nich nie potrzebują
żadnych budynków inwentarskich - nawet w naszych warunkach klimatycznych. Rasy
bardziej wymagające można utrzymywać w pomieszczeniach uzyskanych np. przez
przystosowanie nieużywanych stodół lub adaptację innych istniejących w gospodarstwie
budynków. Chów bydła mięsnego nie wymaga znacznych nakładów pracy. Przy opasie
prowadzonym w sposób ekstensywny nie jest wymagane stosowanie znacznych ilości
drogich pasz treściwych.
Chów bydła w wielu rejonach świata jest optymalnym, a niekiedy jedynym możliwym
sposobem wykorzystania ziemi. Dotyczy to terenów, których użytkowanie, jako trwałych
użytków zielonych, jest najkorzystniejsze, ponieważ zapewnia najlepsze plony w przeliczeniu
na energię i białko, uzyskane z 1 hektara. W wypadku chowu bydła mięsnego dotyczy to
również rejonów słabo zaludnionych, gdzie trudno o siłę roboczą, umożliwiającą
prowadzenie bardziej pracochłonnych rodzajów gospodarowania.
Bydło w wielu rejonach świata - zwłaszcza w krajach rozwijających się - jest nadal
używane jako zwierzęta robocze. Znacząca jest też produkcja skór bydlęcych. Obornik,
którego jedna krowa utrzymywana systemem ściółkowym dostarcza około 10 ton w ciągu
roku, jest wykorzystywany jako cenny nawóz organiczny. W wielu krajach odchody bydlęce
wykorzystywane są jako opał lub do produkcji biogazu. Do niedawna powszechnie
wykorzystywano prawie wszystkie odpady poubojowe, takie jak: krew, kości, gruczoły
dokrewne. Jednak w związku z rozpowszechnieniem się gąbczastego zwyrodnienia mózgu u
bydła (BSE) i groźby przeniesienia się tej choroby na ludzi w postaci odmiany choroby
Creuzfelda-Jacoba znaczna ich część musi być poddawana kosztownej utylizacji.
W ciągu ostatnich lat nasila się wykorzystanie ekstensywnego chowu bydła jako sposobu
osiągania rozlicznych celów, związanych z ochroną środowiska i kształtowania krajobrazu.
O gospodarczym znaczeniu chowu bydła decyduje jego powszechność. Światowa
populacja bydła wynosi blisko 1400 mln sztuk. Roczna, światowa produkcja mleka znacznie
przekracza 500 mln ton, a produkcja mięsa osiąga 60 mln ton.
W Polsce w grudniu 2012 r. pogłowie bydła liczyło 5,52 mln sztuk (w tym krowy mleczne
pow. 2 lat – blisko 2,53 mln szt.)
Pochodzenie bydła - Informacje ogólne o gatunku
Bydło należy do rzędu zwierząt parzystokopytnych, co oznacza, że stąpa na 3 i 4 palcu.
Każdy palec otoczony jest oddzielną puszką rogową, tworząc racicę. Racice rozdzielone są
szparą międzyracicową.
1 - s z par a m i ę dz y r ac i c o w a, 2 - k r aw ę d ź gr z bi et ow a, 3 - k r aw ę d ź p o d es z w ow a, 4 - c z ę ś ć pr z ed ni a ś c i an y
r og o w ej 5 - c z ęś ć boc z na ś c i any r o g ow ej , 6 i 7 - c z ęś ć r o go w a o p us z k i , 8 - k r aw ę d ź k or on ow a, 9 - r ac i c z k a
Bydło wraz z 165 innymi gatunkami ssaków tworzy podrząd przeżuwacze. Oznacza to, że
jest wyposażone w wielokomorowy żołądek zasiedlony przez liczne gatunki bakterii i
pierwotniaków. Ta tzw. mikroflora żwacza odpowiedzialna jest u bydła w decydującym
stopniu za trawienie substancji podporowych roślin - głównie celulozy. Aby ułatwić
bakteriom dostęp do komórek roślinnych, poszczególne kęsy pobranej już paszy wracają z
przedżołądków bydła do pyska, gdzie są rozdrabniane i naśliniane, czyli przeżuwane. Na
przeżuwanie pobranej paszy bydło poświęca prawie tyle samo czasu, ile na jej pobieranie.
Specyficzna budowa i funkcjonowanie żołądka umożliwia bydłu pobieranie i dobre
wykorzystanie włóknistych pasz objętościowych, takich jak: siano, kiszonki z traw i świeża
zielonka.
Bydło domowe i zebu (bydło azjatyckie) pochodzą od tego samego dzikiego przodka tura.
zebu
Tur był potężnym zwierzęciem. Buhaje osiągały wzrost sięgający 175-185 cm w kłębie i
masę ciała dochodzącą do 800-1000 kg.
Ilustracja z książki Zygmunta Herbersteina wydanej w 1556 roku. Napis na górze głosi: Urus sum, polonis Tur, germanis Aurox:
ignari Bisontis nomen dederant(Urus jestem, po polsku tur, po niemiecku aurox: nieuki zowią mnie bizonem)
Tury żyły na terenach północnej Afryki, Azji i Europy. Wyginęły w zachodniej Europie na
przełomie XIII i XIV w., a na innych kontynentach jeszcze wcześniej. Najdłużej tury
utrzymały się na terenach Polski, dzięki ochronie zapewnionej przez polskich królów.
Ostatni tur padł w Puszczy Jaktorowskiej niedaleko Warszawy w 1627 r.
Udomowienie tura następowało niezależnie w różnych rejonach świata w okresie 6-8 tys. lat
p.n.e. W okresie tysięcy lat hodowli wykształciło się wiele ras dostosowanych do lokalnych,
często specyficznych warunków i przystosowanych do różnych sposobów użytkowania.
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), prowadząc od lat
ewidencję ras bydła, zidentyfikowała dotąd około 1500 ras. Szerzej znanych jest jednak
około 300 ras. a ponadlokalne znaczenie gospodarcze ma kilkadziesiąt spośród nich.
Pierwotnym, w przeszłości najbardziej powszechnym, sposobem użytkowania bydła było
wykorzystanie go jako siły pociągowej. Ten kierunek użytkowania stracił na znaczeniu, a w
krajach rozwiniętych całkowicie zanikł. Bydło wykorzystywane do produkcji mleka i mięsa
tworzy wyspecjalizowane rasy, które w zależności od dominującego kierunku użytkowania
można podzielić na typy użytkowe. Są to: typ mleczny, typ mięsny i typ kombinowany
mleczno-mięsny lub mięsno-mleczny w zależności od przeważającego kierunku użytkowania.
Bydło należące do poszczególnych typów różni się znacznie cechami anatomicznymi,
morfologicznymi i fizjologicznymi.