współpraca bloku operacyjnego i centralnej sterylizatorni

TECHNIKA – TECHNOLOGIA
WSPÓŁPRACA BLOKU
OPERACYJNEGO
I CENTRALNEJ
STERYLIZATORNI
– element niezbędny
Blok operacyjny i dział dekontaminacji medycznej w podmiotach leczniczych pełnią funkcje usługowe
dla oddziałów szpitalnych, poradni przyszpitalnych i placówek zewnętrznych. W działach tych pracują
ludzie o różnych kwalifikacjach i kompetencjach, wykonujący określone zadania z innymi zakresami
obowiązków1. Bez sterylnego sprzętu nie ma możliwości wykonania zabiegu operacyjnego czy innej
procedury medycznej.
Danuta
Broncel-Czekaj
kierownik Centralnej
Sterylizatorni,
Szpital Miejski
w Siemianowicach
Śląskich,
przewodnicząca
Zespołu ds.
pielęgniarek
zatrudnionych
w sterylizacji
przy OIPIP
w Katowicach,
przewodnicząca
Koła
Terenowego PTP
w Siemianowicach
Śląskich
18
O
dmienność działań wynika z faktu, że na bloku operacyjnym mamy lekarzy i pielęgniarki
różnych specjalności, a w dziale dekontaminacji medycznej – pielęgniarki po kursie kwalifikacyjnym z zakresu technologii dezynfekcji i sterylizacji
oraz pracowników z takim kursem, a od sierpnia
2013 roku także dyplomowanych techników sterylizacji medycznej2. Zadania lekarza czy pielęgniarki
są określone w ramach kwalifikacyjnych dla tych
zawodów. Same pielęgniarki w standardzie zawodu
w kwalifikacjach podstawowych wyznaczone mają
umiejętności takie jak:
• dezynfekcja narzędzi i sprzętu medycznego;
• przygotowywanie zestawów do sterylizacji,
oraz wiadomości z zakresu:
– podstaw dezynfekcji i sterylizacji,
– metod dekontaminacji,
– obsługi aparatury medycznej w trakcie badań
diagnostycznych i zabiegu operacyjnego3.
Umiejętności te stanowią niewielki wycinek ich
wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych.
Praca pielęgniarek kojarzy się przede wszystkim
z pacjentem. Wiedza i umiejętności dotyczące
opieki, pielęgnacji pacjenta – zarówno kwalifikacje
podstawowe, ogólnozawodowe, jak i specjalistyczne,
kształcone w toku edukacji – oscylują wokół świadczeń zdrowotnych udzielanych pacjentowi. Pacjenta
w centralnej sterylizatorni nie ma, nie należy jednak zapominać, że wszystkie wykonywane procesy
w dziale dekontaminacji prowadzą do uzyskania
sprzętu i wyrobów medycznych używanych podczas
procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń
zdrowotnych pacjentowi. Zatem odpowiedzialność
personelu zajmującego się:
• dekontaminacją sprzętu i wyrobów medycznych
po użyciu,
• transportem do centralnej sterylizacji i do użytkownika,
• magazynowaniem sprzętu i wyrobów medycznych,
• przygotowaniem do użycia,
• użytkowaniem podczas procedury medycznej
podczas udzielania świadczeń zdrowotnych 4
ma kardynalne znaczenie w zapobieganiu zakażeń,
unikaniu zdarzeń niepożądanych i wpływa istotnie
na bezpieczeństwo pacjenta5.
Zmiany w edukacji pracowników
Współczesny świat i jego postęp w naukach medycznych, którego efektem są inżynieria biomedyczna
i robotyka medyczna, wprowadzają do użycia wobec
pacjenta nowoczesny sprzęt i wyroby medyczne
zaawansowanych technologii. Wymusza to zmianę
podejścia do kwalifikacji i kompetencji osób zajmujących się w podmiotach leczniczych profesjonalną
dekontaminacją sprzętu i wyrobów medycznych.
Działania członków Polskiego Stowarzyszenia Rozwoju
Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej zakończyły się
wprowadzeniem:
• kursu kwalifikacyjnego dla:
1) pielęgniarek i położnych wykonujących dezynfekcję i sterylizację sprzętu medycznego
z zakresu technologii dezynfekcji i sterylizacji
medycznej,
OPM 11/2013
TECHNIKA – TECHNOLOGIA
ZASOBY
MATERIAŁY
PRZYJĘCIE
MATERIAŁU
PERSONEL
DEZYNFEKCJA
URZĄDZENIA
PAKIETOWANIE
STERYLIZACJA
POMIESZCZENIA
WYDAWANIE
MATERIAŁU
DZIAŁANIA
Ryc. 1. Zasoby i działania w dziale dekontaminacji medycznej. Źródło: opracowanie własne
2) kierowników centralnych sterylizatorni i osób
nadzorujących procesy dezynfekcji i sterylizacji
medycznej,
3) pracowników działu dekontaminacji z minimum
średnim wykształceniem6;
• nowego zawodu technika sterylizacji medycznej
z numerem cyfrowym zawodu 321104 i nazwą kwalifikacji zawodowej „Z.20.Wykonywanie dezynfekcji
i sterylizacji medycznej”, którego kształcenie zapoczątkowało we wrześniu 2012 roku rozporządzenie
Ministerstwa Edukacji Narodowej7.
Zatem tylko te trzy grupy osób są uprawnione
do wykonywania zadań zawodowych w zakresie
dekontaminacji medycznej na podstawie obowiązujących przepisów prawnych, posiadanej wiedzy
i umiejętności, które zostały potwierdzone stosownymi
zaświadczeniami.
W ciągu najbliższych dziesięcioleci zmieni się
struktura zatrudnienia personelu zajmującego się
profesjonalnie dekontaminacją medyczną (reprocesowaniem sprzętu i wyrobów medycznych)8. Wpływ
na taką zmianę będą miały:
• zapotrzebowanie na profesjonalną kadrę przygotowaną do dekontaminacji wyrobów medycznych
coraz bardziej skomplikowanego sprzętu (np. robot
da Vinci);
• przejście zatrudnionego obecnie personelu na świadczenia rentowo-emerytalne;
• przyjmowanie pracowników medycznych z dyplomem technika sterylizacji medycznej9.
Nie zmieni to jednak faktu, że blok operacyjny
i centralna sterylizatornia, która dzisiaj funkcjonuje
również pod nazwą działu dekontaminacji medycznej,
muszą ze sobą ściśle współpracować.
Wspólne cele obszarów
Podmiotem działania w placówkach medycznych jest
pacjent, wobec którego wykonywane są świadczenia
zdrowotne w postaci procedur medycznych przy użyciu
sprzętu zdezynfekowanego lub wysterylizowanego –
OPM 11/2013
zgodnie z wymogami klasyfikacji Spauldinga – a zatem
bezpiecznego dla pacjenta, personelu i środowiska.
Celem obu działów jest wykonywanie świadczonych
usług w sposób zamierzony, z zachowaniem należytej
staranności i najwyższej rzetelności, w których istotę
stanowią kwalifikacje i kompetencje personelu10.
Na funkcjonowanie podmiotu leczniczego o charakterze zabiegowym, z dyżurami ostrymi i operatywą
planowaną, wpływa właściwa współpraca wszystkich
jednostek organizacyjnych. Zatem blok operacyjny
i centralna sterylizacja są działami, które wzajemnie
się uzupełniają. Bez sterylnego sprzętu nie ma możliwości wykonania zabiegu operacyjnego czy innej
procedury medycznej11.
Mając te względy na uwadze, należy pamiętać, aby
wykonywanie usług w podmiocie leczniczym podlegało
wnikliwej analizie:
• codziennych czynności składających się na procesy
z wykorzystaniem niezbędnych zasobów ludzkich,
materiałowych (ryc. 1 i ryc. 2),
• występujących problemów, sytuacji typowych oraz
wszelkich możliwych zdarzeń niepożądanych12.
Współpraca bloku operacyjnego i centralnej sterylizatorni wymaga:
• określenia wspólnych celów/wartości istotnych
z punktu widzenia funkcjonowania podmiotu
leczniczego i ciągłego zabezpieczenia w materiały
sterylne (ważny jest pacjent zadowolony, który wróci
do danej placówki);
• analizy strategicznego rozwoju podmiotu leczniczego
i upozycjonowania działu w wizji rozwojowej w celu
dostosowania do zmieniających się wymagań13;
• zespolenia dokumentacji elektronicznej, aby możliwa była identyfikacja pakietu użytego u pacjenta
w trakcie procedury medycznej14;
• diagnozy elementów krytycznych;
• ustalenia zasad współpracy i sposobu komunikacji
oraz szczegółowego postępowania w sytuacjach rutynowych i awaryjnych (o praktycznych aspektach
komunikacji pisała Joanna Włodarczyk-Rajska)15;
19
TECHNIKA – TECHNOLOGIA
ZASOBY
MATERIAŁY
MATERIAŁY
MATERIAŁY
MATERIAŁY
MATERIAŁY
PERSONEL
PERSONEL
PERSONEL
PERSONEL
PERSONEL
POMIESZCZENIA
POMIESZCZENIA
POMIESZCZENIA
POMIESZCZENIA
POMIESZCZENIA
DEZYNFEKCJA
DEZYNFEKCJA
DEZYNFEKCJA
PAKIETOWANIE
STERYLIZACJA
PRZYJĘCIE
MATERIAŁU
DEZYNFEKCJA
WYDAWANIE
MATERIAŁU
DZIAŁANIA
Ryc. 2. Identyfikacja działań i zasobów w dziale dekontaminacji medycznej. Źródło: opracowanie własne
• ustalenia sposobów postępowania, tzw. standardów
zawodowych i procedur operacyjnych w sytuacjach
typowych i awaryjnych (przykładem mogą być
procedura lub instrukcja przekazywania materiału
skażonego do centralnej sterylizatorni czy zabezpieczenia materiału sterylnego na czas transportu
do użytkownika oraz postępowania w razie awarii
urządzeń w centralnej sterylizatorni);
• zapewnienia właściwego przepływu informacji
między działami – telefonicznego, elektronicznego
– z określeniem czasu reakcji na zasygnalizowane
problemy;
• ekonomizacji działań, aby zminimalizować koszty
zbędnego zużycia materiałów16;
• opracowania zadań dla liderów zespołu, grupy,
pracowników z zakresem obowiązków i odpowiedzialności;
• właściwego zarządzania ryzykiem, posiadanymi
zasobami, w którym istotne są nadzór i kontrola,
a przede wszystkim szkolenia skutkujące wzrostem
świadomości personelu;
• wdrożenia szkoleń w zakresie dekontaminacji,
obsługi, użytkowania dla personelu obu działów,
jako wymogu zapisanego w procedurach przetargowych na sprzęt i wyroby medyczne, który jest
kupowany czy dzierżawiony w celu minimalizacji
ryzyka uszkodzenia sprzętu wskutek niewłaściwego
postępowania;
• wypracowania uzgodnień zapisanych w procedurach
przetargowych dotyczących zakupu czy dzierżawy
sprzętu i wyrobów medycznych podlegających
dezynfekcji i sterylizacji zgodnie z metodami za20
lecanymi przez producenta, na podstawie dostarczonych instrukcji kompatybilnych z posiadanymi
w placówce urządzeniami;
• w sytuacjach trudnych, niepożądanych – szukania
przyczyny ich wystąpienia i unikania etykietowania
osób winnych;
• szacunku i zaufania wobec siebie;
• unikania stereotypizacji zachowań i sądów, braku
uprzedzeń personelu tych działów wobec siebie,
pozytywnego nastawienia17;
• dbałości o personel – unikania przeciążeń rzutujących
na kondycję fizyczną i psychiczną personelu;
• zabezpieczenia rozwoju zawodowego pracowników i dostarczania tzw. „głasków” podnoszących
zadowolenie i wartość pracownika z własnej osoby,
dobrze wykonanej pracy, posiadanej wiedzy i umiejętności18;
• sporządzania raportu z ewaluacji przebiegu współpracy i aktualizacji istniejących procedur i zasad
współpracy.
Bez dobrej sterylizacji nie ma dobrego bloku
operacyjnego19. Zatem elementem niezbędnym dla
współpracy centralnej sterylizacji i bloku operacyjnego jest dobra komunikacja dająca porozumienie
we współdziałaniu.

Przypisy
1. Włodarczyk-Rajska J.: Centralna sterylizatornia i blok
operacyjny – praktyczne aspekty współpracy. „OPM”,
11/2009, s. 17, zob. też: http://www.medyczny.elamed.
pl/strona-numer-11-2009-1013-0-27054.html.
2. Broncel-Czekaj D.: Technik sterylizacji medycznej – nowy
zawód, pierwsze doświadczenia. „OPM”, 8/2013, s. 48,
OPM 11/2013
TECHNIKA – TECHNOLOGIA
zob. też: http://www.medyczny.elamed.pl/strona-numer8-2013-1724-0-39408.html.
3. http://www.doipip.wroc.pl/files_folder/pielegniarka_specjalista_piel._nefrologicznego.pdf, 6.09.2013.
4. Budek W.: Blok operacyjny jako miejsce wysokiego ryzyka.
„Pielęgniarstwo XXI wieku”, nr 3-4 (32-33), 2010.
5. Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 roku.
6. http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index.?mr=b2&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&mt=&my=0&ma=12908,
6.09.2013.
7. Rozporządzeniem MEN w sprawie podstawy programowej
kształcenia w zawodach z dnia 7 lutego 2012 roku.
8. Zgodnie ze słownikiem terminologii zawodowej dekontaminacja oznacza redukcję kontaminacji, nazwa
używana zamiennie; pod tym pojęciem mieszczą sie
procesy mycia, dezynfekcjii i sterylizacji medycznej;
reprocesowanie – ponowna sterylizacja, ale nie należy
zapominać, że do sterylizacji sprzęt musi być umyty
i zdezynfekowany, a zatem poddany ponownym procesom
mycia, dezynfekcji i sterylizacji.
9. Broncel-Czekaj D.: Systemy jakości w potocznym rozumieniu. „OPM”, 11/2009, s. 56-59.
10. Broncel-Czekaj D.: Priorytetem wyszkolony personel.
„OPM”, 11/2009, s. 56-59.
11. Jagas M.: Nowoczesna centralna sterylizatornia w DCO.
Inwestycja w sterylność. „Med-Info”, 3/2011, zob. też SokółLeszczyńska B., Sztark E., Leszczyński P., Młynarczyk G.,
Wróblewska M.: Przygotowanie instrumentarium medycznego do zabiegów chrurgicznych. Część I. Wstępna
dekontaminacja i dezynfekcja. „Postępy Mikrobiologii”,
2012, 51, 4, s. 309-314.
12. Należy stworzyć rejestr zdarzeń niepożądanych, niezgodnych, z uwzględnieniem działań zapobiegawczych oraz
algorytmu postępowania w razie wystąpienia zdarzenia
niepożądanego, niezgodnego. Zob. też: Kutryba B., Kutaj-Wąsikowska H.: Programy bezpieczeństwa. „Zdrowie
i Zarządzanie”, 2003, nr 6.
13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r.
w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego
działalność leczniczą.
14. Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji
w ochronie zdrowia.
15. Włodarczyk-Rajska J.: Centralna sterylizatornia i blok
operacyjny – praktyczne aspekty współpracy. „OPM”,
11/2009, s. 17, zob. też http://www.medyczny.elamed.pl/
strona-numer-11-2009-1013-0-27054.htm, 6.09.2013.
16. Przykładem może być zwrot zestawów do sterylizacji,
których data ważności nie upłynęła.
17. Heurystyki poznawcze – stereotypy stanowiące zbiór
uproszczonych kategorii i osądów. Wojciszke B.:
Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Warszawa 2011; Bukowski M.: Kontekst i stereotypizacja:
Ograniczanie aktywizacji stereotypu poprzez trening
analitycznego przetwarzania informacji. „Psychologia
społeczna”, 2006, 02 44-52, http://www.pzp.am.wroc.pl/
pdf/2013/109.pdf, 6.09.2013.
18. Głaski – pojęcie w psychologii określane jako podstawowa jednostka funkcjonowania społecznego.
Zob. Berne E.: W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2000, s. 3-4.
19. Sokół-Leszczyńska B., Sztark E., Leszczyński P., Młynarczyk G., Wróblewska M.: Przygotowanie instrumentarium
medycznego do zabiegów chrurgicznych. Część II. Sterylizacja i reprocesowanie. „Postępy Mikrobiologii”, 2012,
51, 4, s. 315-321.
XX Zjazd
XX Zjazd
XX
Zjazd Towarzystwa
Polskiego
XX
Zjazd Towarzystwa
Polskiego
XX
ZjazdSzpitalnych
Polskiego
Towarzystwa
Zakażeń
Polskiego
Towarzystwa
Zakażeń Szpitalnych
Polskiego
Towarzystwa
Zakażeń Szpitalnych
XXZakażeń
Zjazd Szpitalnych
XXIV
Naukowo-Szkoleniowe
Zakażeń
Szpitalnych
XXIV Naukowo-Szkoleniowe
Polskiego
Towarzystwa
Sympozjum
Sekcji Zakażeń
XXIV
Naukowo-Szkoleniowe
Zakażeń
Szpitalnych
Sympozjum
Sekcji Zakażeń
XXIV
Naukowo-Szkoleniowe
Chirurgicznych
Towarzystwa
Sympozjum
Sekcji
Zakażeń
XXIV Naukowo-Szkoleniowe
Chirurgicznych
Towarzystwa
Sympozjum
Sekcji
Zakażeń
Chirurgów
Polskich
Chirurgicznych
Towarzystwa
Sympozjum
Sekcji Zakażeń
XXIV
Naukowo-Szkoleniowe
Chirurgów
Polskich
Chirurgicznych
Towarzystwa
Sympozjum
Sekcji
Zakażeń
Chirurgów
Polskich
Chirurgicznych
Towarzystwa
Chirurgów Towarzystwa
Polskich
Chirurgicznych
Chirurgów Polskich
Z
a
kk a
żż ee n
ii a
Z
a
a
n
Z
a
k
a
ż
e
n
ii a
a
Z
a
k
a
ż
e
n
a
s
z
p
i
t
a
l
n
ee
ZZ
a
ż
e
n
i
a
k
a
ż
e
n
i
a
ssazzak p
i
t
a
l
n
ii astt lza
lloen
eeć
ssz zzrpzp
p
a
n
sp
i
t
n
e
ł
ś
p
i
t
a
l
n
e
p
p rr zz ee ss zz łł o
o śś ćć
Chirurgów Polskich
i
pp
pr rrz zzei syeeiii zssł zzo łłś o
oć
r z y s z ł oć
p
pp
pr rrz zzy syyi zssł zzo łłś o
o
śś ćć
śś ćć
p r z y s z ł o śś ćć
OPM 11/2013
21