Jak wytwarzano papirusy...?

Jak wytwarzano papirusy...?
” Bez karty papirusowej trudno wyobrazić sobie cywilizację ludzką, a tym bardziej historię."
Pliniusz Starszy
KARIERA
PAPIRUSÓW
Najstarszy zachowany pa−
pirus liczy sobie aż pięć tysię−
cy lat. Został odnaleziony w
grobowcu dostojnika żyjące−
go w czasach, kiedy Egiptem
władali faraonowie I dynastii.
Był to jednak skromny
zwój nie noszący jeszcze śla−
dów tuszu i najprawdopodob−
niej nigdy nie zapisany.
Kariera papirusu jako ma−
teriału piśmiennego, trwająca
blisko cztery tysiąclecia, roz−
poczęła się nieco później, w
czasach V dynastii. Z tego
okresu pochodzą pierwsze od−
kryte papirusy z widocznym
tekstem hieroglificznym.
Wraz z upływem czasu ich
ilość zwiększała się, o czym
świadczą zachowane archiwa
papirusowe datowane na Śred−
nie czy Nowe Państwo.
Międzynarodową karierę
papirusy zawdzięczają Gre−
kom i Rzymianom, którzy ko−
lejno panowali w Egipcie mię−
dzy IV w. p.n.e., a IV w. n.e.
W tym czasie papirusy stały
się jednym z głównych egips−
kich towarów eksportowych
do wielu krajów basenu Mo−
rza Śródziemnego. Do XI w.
n.e. używane były przez kan−
celarię papieską. Wtedy to za−
nika stosowanie papirusu wy−
pieranego już od pewnego cza−
su przez swojego tańszego,
choć mniej trwałego konku−
renta − papier.
W rodzajach pism wi−
dniejących na papirusach znaj−
dujemy odzwierciedlenie ko−
lejnych etapów historii Sta−
rożytnego Egiptu. Z okresu
dynastycznego pochodzą trzy
odmiany pisma egipskiego.
Najstarsze, hieroglify, naro−
dziły się blisko 3 tysiące lat
p.n.e. Potrzeba szybszego pi−
sania doprowadziła do uprosz−
na okładce: Piękna, ale i zmarz−
nięta zarazem Jasmin z zespołu
"Arabski Pępek" w oczekiwaniu na
swój występ
fot. Maciej Urbanowski
czenia znaków i powstania hie−
ratyki, a w końcu zaś demoty−
ki. Archeolodzy odkryli ró−
wnież całe archiwa papirusów
greckich, czy nieco rzadsze
teksty łacińskie i koptyjskie.
Zadziwia również bogact−
wo tematyczne tekstów za−
chowanych na papirusach.
Prócz zbiorów formuł religij−
nych, znane są utwory literac−
kie, przepisy medyczne, relacje
z przesłuchań rabusiów grobów
królewskich, czy wreszcie wzo−
ry listów. Papirusy greckie do−
starczają informacji o życiu spo−
łeczno−gospodarczym, czy roz−
porządzeniach administracyj−
nych. Zachowała się również
liczna korespondencja prywat−
na, a także dzieła literackie twó−
rców tak znanych, jak: Eurypi−
des i Arystoteles.
Mimo tak długiej historii
papirusu, mimo setek odnale−
zionych papirusów z tekstami
o rozmaitej treści sporządzo−
nymi w kilku językach, nig−
dzie nie znajdujemy opisu spo−
sobu wytwarzania arkuszy pa−
pirusowych. Egipcjanie nie po−
zostawili także żadnego malo−
widła ukazującego ten proces.
Współcześnie wielu nau−
kowców usiłuje odtworzyć
kolejne etapy produkcji papi−
rusu i zrozumieć tajemnicę,
której sami Egipcjanie nie
chcieli nam wyjawić.
TAJEMNICZA
ROŚLINA
Rośliną, z której Egipcja−
nie wytwarzali materiał piś−
mienny był papirus, rosnący
głównie w Delcie Nilu, obfi−
tującej w bagna i wilgoć, co
sprzyjało jego rozwojowi. Pra−
wdopodobnie dzięki swej bu−
jności i korzyściom, jakie da−
wał mieszkańcom Dolnego
Egiptu, został obwołany sy−
mbolem północnej części pa−
ństwa faraonów.
Fragment "Księgi Umarłych" zapisany w kursywie hieroglificznej.
Papirus Hunufera. XIX dynastia.
Łodygi papirusu mogły
osiągać nawet cztery metry
wysokości, kończąc się u gó−
ry charakterystycznymi bal−
dachami. To właśnie z miąż−
szu łodyg, chronionego przez
zewnętrzną korę, wyrabiano
arkusze.
Ponadto roślina służyła do
wytwarzania sandałów, mat,
lin, taboretów, a nawet łodzi.
Kłącza spożywano surowe lub
gotowane, wykorzystywano
też jako materiał opałowy.
Podobnie, jak wygasła sta−
rożytna umiejętność wyrobu
papirusowych kartek, tak i sa−
ma roślina zniknęła z Egiptu.
Nie są znane dokładne przy−
czyny wyginięcia rośliny w
kraju, w którym rosła nieus−
tannie przez kilkadziesiąt stu−
leci. Prawdopodobnienie de−
cydujący wpływ miały zmia−
ny środowiska naturalnego.
Wiele bowiem odnóg Nilu w
Delcie wyschło całkowicie,
pozbawiając papirus wilgoci
dogodnej dla jego rozrostu.
Być może jednak to nadmier−
na eksploatacja doprowadziła
do wyczerpania naturalnych
zasobów papirusu. Zapotrze−
bowanie na materiał piśmien−
ny mogło rosnąć szybciej od
samej rośliny, a brak dodatko−
wych upraw sprawił, że jej za−
pasy ostatecznie się skończy−
ły.
Nie jesteśmy jednak w sta−
nie stwierdzić, która z poda−
nych przyczyn była prawdzi−
wa. Być może obie jednako−
wo wpłynęły na zanik papiru−
su z pierwotnego środowiska.
Obecnie w warunkach na−
turalnych papirus spotykany
jest jedynie w Sudanie, na ba−
giennych terenach zachodniej,
centralnej i wschodniej Afry−
ki. Występuje także na Sycy−
lii i w Palestynie. W Egipcie
rośnie wyłącznie na planta−
cjach, gdzie uprawiany jest dla
potrzeb turystycznych.
WEDŁUG
PLINIUSZA...
Jedynym znanym źródłem
historycznym, które daje nam
opis wytwarzania papirusu, jest
Historia Naturalna” Pliniu−
sza Starszego. Ten rzymski
uczony, żyjący w I w. n.e.,
obok opisów przyrody, wia−
domości o lekach i lecznict−
wie, przemyśle, rolnictwie, czy
sztuce, zawarł w swoim dziele
taki oto opis kolejnych eta−
pów produkcji papirusu:
Papier z papirusu wyra−
bia się w ten sposób, że
dzieli się igłą łodygę na cie−
niutkie, ale jak najszersze pa−
ski włókna. Najlepsze są te,
które pochodzą z samego
środka łodygi, a następnie w
kolejności cięcia. [...] Każdy
gatunek bywa sklejany na de−
sce, zwilżonej wodą nilową
woda ta, pełna mułu, służy
za spoiwo. Najpierw przy−
kłada się do deski wyprosto−
wane paski o długości łodygi
papirusowej, jaką tylko dało
się osiągnąć po odcięciu z
obu stron wystających koń−
ców, następnie prowadzi się
na krzyż paski poprzeczne.
Potem ściska się arkusze w
prasach, suszy na słońcu i
łączy jeden z drugim poczy−
nając od najlepszych, a koń−
cząc na najgorszych. W jed−
nym zwoju nie ma nigdy wię−
cej jak dwadzieścia arkuszy.
[...] Szorstką powierzchnię
papirusu wygładza się kłem
albo muszlą, ale wtedy litery
łatwo się ścierają. [...] Do
klejenia używa się kleju zwy−
czajnego, z najdelikatniejszej
mąki zalanej wrzącą wodą, z
dodatkiem odrobiny octu
klej stolarski i guma arabska
są zbyt łamliwe. Jeszcze lep−
sza jest ośródka zakwaszo−
nego chleba zalana wrzącą
wodą przy tym sposobie po−
zostaje bardzo mało osadu,
a elastyczność po sklejeniu
jest jeszcze większa niż przy
użyciu wody nilowej. Żaden
rodzaj kleju nie może stać
dłużej niż jeden dzień, ale i nie
krócej. Potem rozpłaszcza się
papirus młotem i smaruje kle−
jem jeszcze raz, a jeżeli po−
wstają zmarszczki, znów się
rozprasowuje i rozklepuje.”
Gazeta Biskupińska
Biskupińska, W cieniu piramid. Wydawca: Wydawnictwo Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki, pismo lokalne, Żnin, pl.
Wolności 7. Naczelny redaktor: Dominik Księski; Anioł stróż: Roksana Chowaniec; Sekretarz redakcji: Jolanta Dobaczewska.
Skład: Anna Rosińska, Łamanie: Maciej Urbanowski, Reporterzy: Ilona Spurka, Joanna Kontowicz, Sara Matuszewska.
Opracowanie graficzne: Leszek Malak.
Adres redakcji i biura ogłoszeń: Biskupin, budynek muzeum, tel. (0−52) 30−25−439. Naświetlanie: Magraf Bydgoszcz, Druk: Graf−Bog Żnin