Raport specjalny: Żegluga śródlądowa – Wisła

Raport specjalny: Żegluga śródlądowa – Wisła
Streszczenie
Śródlądowe drogi wodne odgrywają istotną rolę w transporcie towarów na europejskim i światowym
rynku. Stanowią również ważną część rynku przewozów turystycznych, na którym mają coraz większe
znaczenie. Wplecione w multimodalną sieć transportową uzupełniają pozostałe gałęzie transportu,
a ich gospodarcze wykorzystanie przyczynia się zarówno do redukcji emisji zanieczyszczeń, obniżenia
zużycia energii, zmniejszenia kosztów transportu, jak i zwiększenia bezpieczeństwa oraz daje
możliwość przewozu dużych gabarytowo ładunków.
Sprawnie działająca sieć transportowa wymaga współdziałania wielu obszarów transportu chociażby
w ramach platform multimodalnych oraz centrów logistycznych. Rozwój portów jako ważnych
węzłów przeładunkowych jest ściśle powiązany z rozwojem infrastruktury transportowej na lądzie
oraz śródlądowych drogach wodnych. Niestety polska żegluga jest dzisiaj gałęzią o niewykorzystanym
potencjale i nie ma większego znaczenia na tle europejskich trendów.
Rozwój śródlądowych dróg wodnych w ramach europejskich korytarzy transportowych w oparciu
o zasady zrównoważonego rozwoju jest niezwykle istotny z punktu widzenia Polski. Jeden statek
towarowy może zastąpić setki aut ciężarowych, odciążyć transport drogowy, ograniczyć hałas
i zanieczyszczenia oraz inne negatywne skutki dla środowiska naturalnego. Tym bardziej że sektor
transportowy jest jedną z gałęzi przemysłu emitujących największe ilości gazów cieplarnianych w UE,
przez co może się przyczyniać do negatywnych zmian klimatu.
Ponadto, odciążając transport kołowy, żegluga śródlądowa może mieć wpływ na znaczne
zmniejszenie liczby wypadków w całej UE.
Polska stanowi obszar, przez który przechodzą trzy śródlądowe drogi wodne o międzynarodowym
znaczeniu, z czego jedna łączy Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym poprzez rzekę Wisłę (droga wodna
E40), druga przebiega Odrzańską Drogą Wodną (droga wodna E30), a trzecia stanowi część
europejskiego szlaku komunikacyjnego wschód–zachód i łączy rzekę Odrę z Zalewem Wiślanym
(droga wodna E70). Szlaki te zostały wyznaczone w ramach konwencji AGN (pełna nazwa: Europejskie
porozumienie o głównych śródlądowych drogach wodnych o międzynarodowym znaczeniu zawarte
w Genewie w 1996 r. na posiedzeniu Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ). Polska jako jedno
z niewielu państw Europy Środkowo-Wschodniej nie ratyfikowała konwencji.
Gospodarcze wykorzystanie rzek to nie tylko transport, ale również energetyka wodna stanowiąca
odnawialne i ekologiczne źródło energii. Planując wykorzystanie śródlądowych dróg wodnych, należy
tak projektować wszelkiego rodzaju budowle hydrotechniczne, aby uwzględniały wszystkie aspekty
związane z potencjałem gospodarczym rzek, kanałów i jezior żeglownych. Trzeba przy tym pamiętać,
aby uwzględniać ochronę środowiska naturalnego. Polskie rzeki, zwłaszcza Wisła, stanowią wrażliwe
ekosystemy o dużej bioróżnorodności.
Na łamach raportu „Żegluga śródlądowa – Wisła” wysocy przedstawiciele rządu, samorządu
terytorialnego, ambasadorzy państw bałtyckich, Holandii, Europy Środkowo-Wschodniej,
przedstawiciele państw europejskich, krajowych i europejskich instytucji publicznych, sektora nauki
i biznesu oraz instytucji finansowych podejmują debatę na tematy istotne z punktu widzenia
zrównoważonego rozwoju żeglugi śródlądowej w Polsce.
Autorzy tekstów poruszają kwestie związane z budową, modernizacją czy rozbudową infrastruktury
transportu wodnego oraz energetycznej, jak również bezpieczeństwa ekologicznego. Podnoszą
korzyści wynikające z włączenia polskiej sieci śródlądowych dróg wodnych do europejskiego obszaru
transportu, w tym dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego polskich miast, województw i
regionów.
Raport wskazuje na liczne bariery i wyzwania związane z rozwojem sektora żeglugi śródlądowej
w Polsce. Wśród głównych barier podnosi się brak inwestycji skutkujący dekapitalizacją infrastruktury
portowej i transportu wodnego oraz floty żeglugi śródlądowej, jak również brak finansowania.
Inwestowanie w żeglugę śródlądową ma w Polsce dużo niższy priorytet niż budowa autostrad czy
modernizacja linii kolejowych.
Autorzy podkreślają, że poprzez obniżenie parametrów eksploatacyjnych śródlądowych dróg
wodnych, do którego doszło w wyniku zaniechań organów administracji publicznej, warunki
nawigacyjne w Polsce znacznie się pogorszyły. Wskutek tego większość krajowych śródlądowych dróg
wodnych nie spełnia wymagań stawianych przez przepisy międzynarodowe odnośnie do parametrów
eksploatacyjnych dróg wodnych o międzynarodowym znaczeniu. Wyłącza to Polskę z
transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T) w zakresie wodnych korytarzy transportowych.
Kolejną istotną barierę rozwojową stanowi rozdrobnienie kompetencyjne w zarządzaniu gospodarką
wodną. Brak jednoosobowej odpowiedzialności za gospodarkę wodną wskazywany jest jako jeden
z głównych powodów takiego stanu w Polsce.
W raporcie nie brakuje również rekomendacji i propozycji działań na rzecz przywrócenia żeglugi
śródlądowej, w tym rozwiązań na rzecz zagospodarowania hydroenergetycznego polskich rzek.
Instytucje finansujące wskazują możliwe formy wsparcia projektów inwestycyjnych na drogach
wodnych, a prawnicy rozwiązania problemów natury prawnej stanowiących utrudnienie dla rozwoju
tego sektora transportu.
Autor: Global Compact Network Poland
Pełna wersja raportu dostępna jest na stronie: http://ungc.org.pl/portfolio-items/program-zeglugasrodladowa/