Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur klastrowych

Marcin Spychała*
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur
klastrowych na przykładzie województwa wielkopolskiego
Wstęp
Chcąc realizować cele Strategii Lizbońskiej i Odnowionej Strategii Lizbońskiej postulujące konieczność poprawy konkurencyjności Unii Europejskiej, Komisja Europejska od kilku lat zwraca coraz większa uwagę na działalność klastrów [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 32]. Cechy klastrów,
takie jak stymulowanie innowacji, wspomaganie rozwoju przedsiębiorczości
oraz przyciąganie inwestycji i kapitału sprawiły, że są one narzędziem do realizowania podstawowych założeń europejskiej polityki regionalnej. Wyrazem
wzmożonego zainteresowania Komisji Europejskiej klastrami są coraz większe
możliwości finansowania ich rozwoju z funduszy unijnych.
Celem artykułu jest przedstawienie możliwości uzyskania przez struktury
klastrowe wsparcia finansowego z funduszy unijnych na przykładzie województwa wielkopolskiego. w artykule postanowiono zweryfikować hipotezę,
według której w perspektywie finansowej 2007-2013 istnieją szerokie możliwości finansowania rozwoju klastrów z funduszy unijnych. Do osiągnięcia powyższego celu zastosowano metodę opisową, porównawczą oraz przyczynową.
Ponadto w artykule wykorzystano krajową i anglojęzyczną literaturę przedmiotu, a także krajowe i unijne dokumenty związane z wdrażaniem funduszy unijnych w Polsce.
1. Rola klastrów w gospodarce rynkowej
1.1. Definicje i cechy wspólne klastrów
Dyskusje o klastrach są klasyfikowane jako element teorii lokalizacji
przedsiębiorstwa [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 14]. Jednym
z pierwszych twórców idei klasteringu był A. Marshall, który w 1890 r.
w dziele pt. Principles of Economy zwrócił uwagę na koncentrację niektórych
dystryktów przemysłowych w określonej lokalizacji [Skawińska, Zalewski,
2009, s. 173]. Sto lat później teorię przewagi konkurencyjnej opartą na lokalizacji oraz tworzeniu klastrów zaprezentował M.E. Porter.
Pojęcie „cluster” zostało upowszechnione w ekonomii przez M.E. Portera
w 1990 roku w książce pt. The Competitive Advantage of Nations [Mikołajczyk,
Kurczewska, Fila, 2009, s. 14]. Według M.E. Portera klastry to „geograficzne
skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach
i związanych z nimi instytucji (uniwersytetów, komitetów normalizacyjnych
*
Mgr, Katedra Finansów Publicznych, Wydział Ekonomii, UEP, [email protected]
44
Marcin Spychała
i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących
między sobą, ale również współpracujących” [Porter, 2001, s. 245].
Mimo iż definicja Portera jest najczęściej cytowaną w opracowaniach dotyczących klasteringu, późniejsze lata przyniosły prawdziwy zalew definicji
i typologii klastrów [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 14]. Według
Simmie i Sennett innowacyjny klaster tworzy duża liczba powiązanych przedsiębiorstw współpracujących ze sobą poprzez uczestnictwo w jednym łańcuchu
produkcyjnym i działających w tych samych warunkach rynkowych [Simmie,
Sennett, 1999, s. 51]. P. Maskell z kolei zwraca uwagę, iż podstawą istnienia
klastrów jest możliwość ograniczenia przez przedsiębiorstwa kosztów związanych z produkcją, usługami czy transferem wiedzy [Maskell, 2001, s. 926]. M.
Enright akcentuje regionalny charakter klastra, określając go jako zespół przedsiębiorstw działających w bliskiej odległości [Enright, 1996, s. 191]. Ö. Sӧlvell,
G. Lindqvist i Ch. Ketels podają natomiast zbiór czynników (podmiotów) kreujących klastry i umożliwiających ich działanie: przedsiębiorstwa, rząd, instytucje finansowe, społeczność akademicka oraz instytucje współpracujące [Sӧlvell,
Lindqvist, Ketels, 2003, s. 18].
Definicji klastra jest tak wiele, że może to prowadzić do nieporozumień
zarówno na gruncie teoretycznym, jak i praktycznym. Rozsądnym wyjściem
jest zatem odwoływanie się do oryginalnej definicji M.E. Portera, a także wskazywanie wspólnych elementów dla wielu koncepcji [Brodzicki, Szultka, Tamowicz, 2004, s. 7]. w związku z powyższym niezbędnym staje się omówienie
cech wspólnych (atrybutów) klastrów.
Spośród wymienionych definicji można wyodrębnić stałe cechy klastra, do
których należą [Szultka, 2004, s. 7]:
– koncentracja na określonym obszarze współzależnych przedsiębiorstw działających w tym samym albo pokrewnych sektorach przemysłu lub usług,
– interakcje i funkcjonalne powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami,
– ponadsektorowy wymiar klastra obejmującego swym zasięgiem zarówno
horyzontalne, jak i wertykalne powiazania.
Ketels akcentuje obecność czterech charakterystycznych cech klastra, do
których zalicza bliskość, powiązania, interakcje oraz tzw. masę krytyczną
[Ketels, 2004, s. 1]. Bliskość oznacza, że podmioty muszą być położone
w takiej odległości, by mogły dzielić się zasobami oraz by pojawiły się pozytywne efekty rozprzestrzeniania się wiedzy (spillover effect). Powiązania powinny służyć realizacji wspólnych celów, np. zaspokojeniu popytu rynkowego.
Aby wystąpiły pozytywne efekty istnienia klastra, niezbędne jest zaistnienie
odpowiedniego poziomu aktywnych interakcji między podmiotami funkcjonującymi w jego ramach. Ponadto, aby interakcje miały znaczący wpływ na działanie przedsiębiorstw, musi wystąpić wystarczająca liczba uczestników – ich
odpowiednia masa krytyczna [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 16-17].
Według koncepcji M.E. Portera rozwinięty klaster powinien charakteryzować się ponadto dużym znaczeniem dla regionalnej gospodarki [Brodzicki,
Szultka, Tamowicz, 2004, s. 7]. Przedstawiona przez M.E. Portera koncepcja
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur…
45
klastrów odrzuciła tradycyjny sposób analizy zjawisk ekonomicznych oparty na
analizach sektorowych. Sposób ten Porter uznał za zbyt stateczny
i nieuwzględniający istnienia ważnych związków synergicznych między przedsiębiorstwami. Porter zauważył, iż rozwój przedsiębiorstwa jest stymulowany
przez bliższe i dalsze otoczenie, z którym łączą go powiązania o charakterze
pionowym (dostawcy i odbiorcy współpracujący w łańcuchu wartości)
i poziomym (wspólni klienci, technologie, kanały dystrybucji). Po osiągnięciu
przez klaster masy krytycznej specjalizacja oraz dyfuzja wiedzy powalają poszczególnym podmiotom uzyskiwać przewagi kosztowe i jakościowe, co prowadzi do wzrostu popytu na produkty wytwarzane w klastrze i jego dalszej ekspansji rynkowej [Wyrwicka, 2009, s. 17].
1.2. Korzyści i zagrożenia płynące z funkcjonowania klastrów
W literaturze przedmiotu dominuje obraz klastrów, w którym przedstawia
się ich same zalety oraz korzyści z relacji kooperacyjnych. Jednakże tworzeniu
oraz funkcjonowaniu struktur klastrowych towarzyszą określone niebezpieczeństwa zarówno ze specyfiki współdziałania, jak i z konkurencyjnych relacji stron
[Cygler, 2009, s. 48].
Zasadniczym argumentem na rzecz wspierania struktur klastrowych są
potencjalne korzyści wynikające z ich funkcjonowania. Wśród zalet klastrów
wymienia się w szczególności [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 17]:
– wyższą produktywność,
– wyższy poziom innowacji,
– wyższą zyskowność,
– wyższe tempo wzrostu,
– wzmożoną konkurencyjność,
– rosnącą liczbę nowych podmiotów,
– rosnącą liczbę miejsc pracy.
Prowadzenie działalności gospodarczej w ramach efektywnie funkcjonującego klastra przekłada się pozytywnie na poziom produktywności. Jest to wynikiem dostępu do wyspecjalizowanych czynników produkcji [Brodzicki, Szultka,
Tamowicz, 2004, s. 8]. Ponadto przestrzenna bliskość podmiotów gospodarczych oraz innych instytucji stymuluje i wspiera ich innowacyjność. Funkcjonowanie klastra stymuluje przedsiębiorczość jego uczestników i prowadzi do
dynamicznej kreacji nowych przedsiębiorstw, co ma niebagatelne znaczenie dla
tworzenia nowych miejsc pracy. Funkcjonujący klaster to również szereg pozytywnych, lecz trudno mierzalnych zjawisk, głównie w aspekcie akumulacji kapitału społecznego, wzrostu wzajemnego zaufania itp. Pozytywny wpływ na
produktywność, innowacyjność, przedsiębiorczość przekłada się ostatecznie na
konkurencyjność – wykształcenie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej klastra
[Brodzicki, Szultka, Tamowicz, 2004, s. 9].
Funkcjonujące w klastrach przedsiębiorstwa i centra naukowo-badawcze
mogą osiągnąć większy stopień innowacyjności. Rozprzestrzenianie wiedzy
i bliskie interakcje podmiotów sprzyjają bowiem nowym pomysłom i powodują
większą presję na innowacje przy jednoczesnym obniżeniu kosztów wprowa-
46
Marcin Spychała
dzania w życie tych pomysłów [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 23].
Korzyści płynące z funkcjonowania klastrów powodują, że władze lokalne
i regionalne wykazują duże zainteresowanie obecnością klastrów. w związku
z tym obserwuje się obecnie wzmożoną politykę proinnowacyjną i proklastrową
w większości rozwiniętych oraz rozwijających się krajów [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 24].
Obecnie szansą dla polskich klastrów jest dostęp do środków, które
w perspektywie finansowej 2007-2013 są przeznaczone na realizację polityki
innowacyjności oraz przedsiębiorczości w ramach funduszy strukturalnych UE.
Polityka klastrów wywodzi się bowiem z trzech typów polityki państwa: polityki przedsiębiorczości, polityki regionalnej oraz polityki na rzecz innowacyjności [Baranowska, 2009, s. 68]. Szansą dla polskich klastrów jest także fakt, że
założenia polityk na rzecz ich rozwoju uwzględniają wymiar regionalny. Polityki te są wdrażane na szczeblu województw, pozwalając na dopasowanie typu
interwencji do struktury gospodarczej oraz specyfiki uwarunkowań instytucjonalnych i ekonomicznych danego regionu. Ponadto szansą dla rozwoju klastrów
jest fakt, że w polskim eksporcie rosnąć będzie rola przemysłów wykorzystujących korzyści skali. Oznacza ta, że korzyści z uczestnictwa w strukturach klastrowych będą wzrastać, co może ułatwić budowanie i rozwój klastrów [Baranowska, 2009, s. 68].
Oprócz niezaprzeczalnych korzyści wynikających z funkcjonowania klastra, istnieje również wiele zagrożeń towarzyszących współpracy w ramach
struktur klastrowych. Wśród wad klastrów wymienia się w szczególności [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 17]:
– zbyt wąską specjalizację,
– technologiczny izomorfizm,
– rosnące koszty pracy,
– rosnące koszty ziemi i nieruchomości,
– rosnące zróżnicowanie dochodów,
– naciski otoczenia.
Struktury klastrowe narażone są na silne, szkodliwe procesy i zjawiska
wynikające zarówno ze współpracy, jak i bezpośredniej rywalizacji. Klaster
często bowiem tworzą dotychczasowi konkurenci. Równie istotnym zagrożeniem w funkcjonowaniu klastra jest asymetria układu. Wyraża się ona dysproporcją osiąganych przez uczestników korzyści w stosunku do ich nakładów,
niekorzystnymi warunkami podziału praw i obowiązków lub wręcz szkodliwością tych związków dla realizacji strategii rozwoju struktury klastrowej [Cygler,
2009, s. 51-52].
Kolejnym zagrożeniem funkcjonowania i rozwoju klastrów jest to, że
w Polsce formalna współpraca przedsiębiorstw z sektorem uczelni i jednostek
badawczo-naukowych nie jest rozwinięta. Ograniczenia w możliwościach nawiązywania takiej współpracy z instytucjami z sektora akademickiego
i badawczo-rozwojowego stanowi słabą stronę klastrów, ponieważ przedsiębiorstwa rywalizujące na coraz bardziej zglobalizowanym rynku potrzebują
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur…
47
powiązań kooperacyjnym z sektorem badawczo-naukowym, który może dostarczać im pomysłów na innowacje, a także udostępniać infrastrukturę badawczą
[Baranowska, 2009, s. 67]. Niski poziom współpracy z uczelniami przekłada się
również na niedoskonałe dopasowanie umiejętności podaży pracy do potrzeb
przedsiębiorstw.
Zagrożeniem funkcjonowania klastrów jest także presja ze strony decydentów politycznych wyższego szczebla na szybkie osiągnięcie efektów realizacji
polityk na rzecz klastrów. Powstawanie oraz rozwój klastrów to proces wieloletni, natomiast rozliczenie z wydatkowania funduszy wymaga sprawozdania
z wygenerowanych w krótkim okresie korzyści. Może to prowadzić do zaniechania przez instytucje wdrażające polityki na rzecz klastrów interwencji o długofalowym oddziaływaniu i orientacji na instrumenty, które dają bardziej spektakularne, ale nietrwałe efekty. w Polsce widać wyraźnie dążenie ku „odgórnemu” tworzeniu klastrów, inicjowanemu przez władze regionalne lub lokalne
[Baranowska, 2009, s. 69]. Ponadto w dłuższej perspektywie zagrożeniem dla
procesu tworzenia klastrów będzie zmniejszanie napływu środków strukturalnych do Polski. Wraz z ustaniem pomocy publicznej aktywność niektórych klastrów może ulec znacznemu ograniczeniu. z drugiej jednak strony, biorąc pod
uwagę konieczną samodzielność tego typu struktur, realnym zagrożeniem dla
rozwoju klastrów w Polsce jest silne uzależnienie się od środków unijnych.
1.3. Klastry a sieci przedsiębiorstw
Klastry często błędnie utożsamiane są z sieciami powiązań (networking).
Sieci przedsiębiorstw są strukturami multipodmiotowymi przejawiającymi się
w takich formach, jak: alianse strategiczne, organizacje wirtualne, joint venture,
zintegrowane łańcuchy dostaw, akwizycje i holdingi [Skawińska, Zalewski,
2009, s. 170]. Celem ekonomicznym poszczególnych sieci przedsiębiorstw jest
wzrost ilościowy i rozwój jakościowy. Cele te są sprzeczne wśród konkurentów, ale w dążeniu do ich zrealizowania są podejmowane działania kooperacyjne, które rozwijają całą organizację sieciową. Cechy wspólne i różnice między
klastrami a sieciami przedsiębiorstw zostały wyszczególnione w tablicy 1.
Tablica 1. Klastry a sieci przedsiębiorstw – cechy wspólne i różnice
Klastry
Sieci przedsiębiorstw
Cechy wspólne
– luźne powiązania
– wzajemność świadczeń
– dobrowolność związków
– inwestowanie w tworzenie relacji
– transfer zasobów między jednostkami
– tworzenie i wzmacnianie kanałów informacyjnych
– samodzielność jednostek pod względem ekonomicznym i prawnym
– współzależność przedsiębiorstw od zasobów kontrolowanych przez inne podmioty
Różnice
– przyciągają oferentów wyspecjalizo- – udostępniają wyspecjalizowane usłuwanych usług do regionu
gi po niższych cenach
48
–
–
–
–
–
–
–
Marcin Spychała
charakteryzują się otwartym członkostwem
wywołują potrzebę istnienia większej
liczby przedsiębiorstw z podobnymi
i pokrewnymi zdolnościami
oparte są na kooperacji i konkurencji
uczestnicy klastra mają wspólną wizję
funkcjonowania
charakteryzują się koncentracja przestrzenna podmiotów
dominują działania „na zewnątrz”
bazują na wartościach społecznych,
które
wiążą
się
z zaufaniem
i wzajemnością
–
–
–
–
–
–
–
charakteryzują
się
zamkniętym
członkostwem
ułatwiają większej liczbie przedsiębiorstw
zaangażować
się
w aktywność gospodarczą
oparte są na kooperacji
przedsiębiorstwa z sieci mają wspólny cel
charakteryzują się brakiem ograniczeń terytorialnych
dominują działania „do wewnątrz”
podstawą istnienia są umowy
i porozumienia między podmiotami
Źródło: Skawińska, Zalewski, 2009, s. 170; Gorynia, Jankowska, 2008, s. 39.
Między klastrami a sieciami przedsiębiorstw istnieją znaczące różnice. Cechą charakterystyczną współpracy w ramach sieci przedsiębiorstw jest są umowy i porozumienia między podmiotami, w klastrze natomiast przedsiębiorstwa
zarówno kooperują, jak i konkurują ze sobą w oparciu o niesformalizowane
normy społeczne. Członkostwo w sieciach przedsiębiorstw ma charakter zamknięty, w klastrach najczęściej – otwarty. w sieciach wartość dodaną stanowi
możliwość skoncentrowania się na kluczowych kompetencjach, w klastrze natomiast są nią korzyści zewnętrzne. Jako główne profity funkcjonowania w sieci
przedsiębiorstw wymienia się wzrost zysków i sprzedaży, w klastrze z kolei –
dostęp do dostawców, usług oraz rynku pracy [Mikołajczyk, Kurczewska, Fila,
2009, s. 17]. Dla przedsiębiorstw działających w sieci podstawę korzyści zewnętrznych stanowi podział funkcji oraz zasobów, a dla działających w ramach
klastra – lokalizacja. Ponadto formy te różnią się istotnością bliskości geograficznej, która w sieci nie ma znaczenia, w klastrze zaś jest czynnikiem niezbędnym.
2. Struktury klastrowe w województwie wielkopolskim
W Polsce realizowanych jest wiele przedsięwzięć oraz inicjatyw odwołujących się do koncepcji klastra. Geneza, cele działania oraz struktura podmiotowa tych przedsięwzięć wykazują jednak duże zróżnicowanie. Prowadzona na
zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości inwentaryzacja klastrów
identyfikuje struktury klastrowe istniejące i działające na terenie kraju. Na koniec 2011 roku zidentyfikowano ich 179 [www.pi.gov.pl, dostęp dnia
10.01.2012]. Najwięcej klastrów funkcjonuje obecnie w województwie lubelskim – 23 oraz wielkopolskim – 19 (struktury klastrowe działające
w województwie wielkopolskim zestawiono w tablicy 2.). z kolei najmniej klastrów zostało zidentyfikowanych w województwie opolskim – 4 oraz lubuskim
– 5.
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur…
49
Działające na terenie województwa wielkopolskiego klastry posiadają
większość cech właściwych dla struktur klastrowych określonych w publikacji
The cluster Initiative greenbook [Sӧlvell, Lindqvist, Ketels, 2003, s. 15]:
– członkowie klastra znajdują się w bliskim sąsiedztwie geograficznym,
– większość inicjatyw jest strukturami stosunkowo młodymi,
– pojawiają się w istotnych dla gospodarki regionu branżach,
– finansowanie inicjatyw w większości przypadków pochodzi ze środków
publicznych,
– najważniejszymi celami struktur klastrowych są: badania i tworzenie sieci,
wspólne działania, innowacje, komercyjna współpraca oraz szkolenia.
Tablica 2. Klastry w województwie wielkopolskim
Nazwa klastra
Rok powstania
BIOREGION Wielkopolska
2011
Centrum Innowacji i Technologii Kon2011
fekcjonowania Produktów Spożywczych
– Europejskie Porozumienie Kompetencyjne
Klaster ITelligence Technology
2010
Klaster Kotlarski
Klaster Meblarski
Klaster Poligraficzno-Reklamowy
Klaster Spożywczy Południowej Wielkopolski
Leszczyńskie Centrum Biznesu
Leszczyński Klaster Budowlany
Narodowe Centrum Archiwizacji
Poznański Klaster Edukacyjny
Wielkopolski Klaster Chemiczny
Wielkopolski Klaster Energii Odnawialnej
Wielkopolski Klaster Firm ProjektowoWykonawczych ARCHI-PROJEKT
Wielkopolski Klaster MEBEL DESIGN
Wielkopolski Klaster Motoryzacyjny
Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny
Wielkopolski Klaster Zaawansowanych
Technik Automatyzacji ELPROTECH
Zachodni Klaster Tworzyw Sztucznych
Forma organizacyjno-prawna
Stowarzyszenie
Porozumienie
Liczba
członków
13
16
44
2009
2007
2007
2008
Umowa partnerska
Porozumienie
Porozumienie
Stowarzyszenie
Stowarzyszenie
2010
2010
2010
2010
2008
2009
Sp. z o.o.
Porozumienie
-
15
27
11
12
24
2011
Porozumienie
11
2011
2008
2008
2007
Porozumienie
Konsorcjum
Stowarzyszenie
Porozumienie
10
17
76
17
2009
-
24
80
17
37
22
Źródło: Opracowane własne na podstawie informacji umieszczonych na stronie internetowej
www.pi.gov.pl [pi.gov.pl, dostęp dnia 10.01.2012]
Klastry w Wielkopolsce zlokalizowane są w trzech głównych obszarach:
aglomeracji poznańskiej, regionie leszczyńskim oraz regionie kaliskim. Liczebność struktur klastrowych jest zróżnicowana; najprężniej działające klastry –
50
Marcin Spychała
Kotlarski oraz Teleinformatyczny – mają ponad siedemdziesięciu członków.
Mocną stroną wielkopolskich klastrów jest to, że w skład 15 wchodzą jednostki
naukowo-badawcze.
Najwięcej klastrów województwa wielkopolskiego funkcjonuje w branży
spożywczej – 3 oraz meblarskiej i chemicznej – po 2. BIOREGION, Europejskie Porozumienie Kompetencyjne, Klaster ITelligence Technology, Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny oraz Wielkopolski Klaster Zaawansowanych
Technik Automatyzacji ELPROTECH działają w sektorze zaawansowanych
technologii.
Do głównych inicjatorów klastrów w województwie wielkopolskim należy
zaliczyć: Wielkopolską Izbę Przemysłowo-Handlową (współtworzącą Wielkopolski Klaster Zaawansowanych Technik Automatyzacji ELPROTECH, Wielkopolski Klaster Firm Projektowo-Wykonawczych ARCHI-PROJEKT oraz
Wielkopolski Klaster MEBEL DESIGN), Nickel Technology Park Poznań (będący koordynatorem klastra BIOREGION Wielkopolska oraz Wielkopolskiego
Klastra Medycznego), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (tworzący Wielkopolski Klaster Chemiczny), Politechnikę Poznańską (współtworzącą wspólnie z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny) oraz Wielkopolską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości (będącą koordynatorem Klastra Meblarskiego). Należy zatem podkreślić duże zaangażowanie jednostek naukowo-badawczych oraz instytucji otoczenia biznesu w tworzenie oraz rozwój struktur klastrowych funkcjonujących w województwie wielkopolskim.
3. Wsparcie z funduszy unijnych dla struktur klastrowych
w województwie wielkopolskim
W perspektywie finansowej 2007-2013 propozycje interwencji na rzecz
struktur klastrowych występują w różnych dokumentach strategicznych obejmujących zarówno poziom ogólnokrajowy, jak i regionalny. z analizy dokumentów rządowych wyraźnie widać, że obecnie klastry zaczęły być uznawane
za istotny instrument w realizacji polityki na rzecz innowacyjności, badań
i rozwoju oraz rozwoju regionalnego, a zainteresowanie tym instrumentem polityki innowacyjności nadal rośnie [Baranowska, 2009, s. 56]. Największe źródła
finansowania struktur klastrowych związane są z istniejącymi programami operacyjnymi oraz inicjatywami podejmowanymi na poziomie regionalnym, zapisanymi w regionalnych programach operacyjnych oraz projektach realizowanych przez urzędy marszałkowskie lub agencje rozwoju regionalnego.
Powstające oraz funkcjonujące w województwie wielkopolskim struktury
klastrowe mają możliwość otrzymania wsparcia finansowego pochodzącego
z funduszy unijnych wdrażanych zarówno na poziomie centralnym, jak
i regionalnym. Do głównych źródeł mających na celu propagowanie idei klastrów można zaliczyć:
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur…
51
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) – wśród jego głównych założeń wymienia się wspieranie rozwoju klastrów o znaczeniu ponadregionalnym,
– Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) – szkolenia oraz usługo doradcze dla przedsiębiorców w ramach ścieżki Działania 2.1 Rozwój Kadr
Nowoczesnej Gospodarki (komponent centralny), a także w ramach Działania 8.2 Transfer Wiedzy (komponent regionalny),
– Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny (WRPO) – Działanie 1.6
Rozwój sieci i kooperacji.
Prowadzone na poziomie centralnym działania mają na celu m.in. tworzenie proinnowacyjnego otoczenia biznesu, w tym ośrodków inicjujących powstanie przedsięwzięć innowacyjnych. Promowana jest również współpraca
między instytucjami o zasięgu krajowym, których zadania skupiają się m.in. na
świadczeniu usług przyczyniających się do rozwijania współpracy pomiędzy
przedsiębiorstwami, budowę klastrów wokół dużych przedsiębiorstw
i stymulowanie kooperacji sieci technologicznych z instytucjami naukowymi
[Baranowska, 2009, s. 56]. Wśród programów operacyjnych wdrażanych na
poziomie centralnym dominujące znaczenie ma Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, mniejsze – komponent centralny Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki. Głównym celem PO IG jest wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw poprzez wsparcie rozwoju powiązań między przedsiębiorstwami oraz pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu
i jednostkami naukowymi. Zakres interwencji PO IG pozwala na wsparcie tylko
tych inicjatyw współpracy, które charakteryzują się ponadregionalnym oddziaływaniem gospodarczym. Struktury klastrowe o znaczeniu regionalnych mogą
być finansowane z regionalnych programów operacyjnych (w Wielkopolsce –
z WRPO).
Struktury klastrowe w województwie wielkopolskim mogą otrzymać
wsparcie finansowe również w ramach komponentu regionalnego Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki wdrażanego za pośrednictwem Wojewódzkiego
Urzędu Pracy w Poznaniu. Obecnie w ramach Priorytetu VIII Regionalne kadry
gospodarki, Działania 8.2 Transfer Wiedzy, Poddziałania 8.2.2 Regionalne Strategie Innowacji realizowany jest przez Departament Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego projekt systemowy pt. „Regionalne sieci innowacji i promocja innowacji w regionie”. Projekt ma na celu
zwiększanie innowacyjności regionu poprzez wspieranie rozwoju istniejących
sieci współpracy i wymiany informacji oraz tworzenie nowych, obejmujących
m.in. branże kreatywne oraz nowoczesne sektory gospodarki województwa
wielkopolskiego [www.rsi-wielkopolska.pl, dostęp dnia 10.01.2012].
Ponadto Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny w ramach Priorytetu i przewiduje Działanie 1.6 Rozwój sieci i kooperacji. Jego celem jest podniesienie innowacyjności przedsiębiorstw regionu poprzez współpracę kooperujących ze sobą podmiotów gospodarczych z instytucjami otoczenia biznesu,
ośrodkami badawczo-rozwojowymi, szkołami wyższymi, władzami samorzą–
52
Marcin Spychała
dowymi oraz przedsiębiorcami. Do końca 2011 roku rozstrzygnięto 2 konkursy
w ramach Działania 1.6 WRPO. Wyniki pierwszego z nich ogłoszono 14 października 2010 roku. Dotację unijną otrzymało wówczas siedem powstających
struktur klastrowych, z których 5 już funkcjonuje, a 2 są jeszcze na etapie tworzenia: Poznański Klaster Edukacyjny, Klaster Spożywczy Południowej Wielkopolski, Leszczyńskie Centrum Biznesu, BIOREGION Wielkopolska oraz
Leszczyński Klaster Budowlany, a także Wielkopolski Klaster - Innowacyjny
Dom oraz Wielkopolski Klaster Lotniczy. Wyniki drugiego konkursu zostały
ogłoszone 22 grudnia 2011 roku. Dotację unijną otrzymały trzy projekty: II etap
rozwoju Wielkopolskiego Klastra – Innowacyjny Dom, projekt Wielkopolskiego Instytutu Jakości mający na celu utworzenie powiązania kooperacyjnego
marketingu i reklamy oraz projekt Nickel Technology Park Poznań mający ma
celu budowę powiązania w ramach kompleksowej oferty usług biznesowych
w Wielkopolsce. Rezultatami dwóch konkursów w ramach Działania 1.6
WRPO jest powstanie 9 nowych klastrów w Wielkopolsce, które będą wyznaczać kierunki rozwoju oraz integracji innowacyjnych przedsiębiorstw regionu.
w związku z tym, iż w dwóch konkursach w ramach Działania 1.6 WRPO wykorzystano łącznie niecałe 6,5 mln zł, a alokacja środków europejskich na to
Działanie wynosi ponad 4,0 mln euro, w najbliższych dwóch latach można się
spodziewać rozstrzygnięcia kolejnych konkursów, w efekcie których powstaną
kolejne wielkopolskie klastry [www.wrpo.wielkopolskie.pl, dostęp dnia
10.01.2012].
Zakończenie
Obecność struktur klastrowych w gospodarce świadczy o poziomie jej
rozwoju, a także wskazuje na jej potencjał oraz dalsze perspektywy rozwojowe
[Mikołajczyk, Kurczewska, Fila, 2009, s. 143]. Klastry stają się stałym
i niezbędnym elementem każdej rozwiniętej oraz rozwijającej się gospodarki.
W artykule przedstawiono możliwości uzyskania przez klastry dofinansowania z funduszy unijnych na przykładzie województwa wielkopolskiego. Zaprezentowano także struktury klastrowe w Wielkopolsce, a także opisano cechy
klastrów, korzyści i zagrożenia płynące z ich funkcjonowania oraz porównano
struktury klastrowe z sieciami przedsiębiorstw. Zweryfikowano również hipotezę o szerokich możliwościach uzyskania przez klastry wsparcia z funduszy
unijnych. w perspektywie finansowej 2007-2013struktury klastrowe mogą
otrzymać dofinansowanie nie tylko z regionalnych programów operacyjnych,
ale również z programów krajowych – Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
Literatura
1. Baranowska A. (2009), Klastry zaawansowanych technologii jako instrument wsparcia rozwoju i konkurencyjności regionów – analiza i wnioski dla
polityki regionalnej oraz polityki spójności, IBS, Warszawa.
Fundusze unijne wspierające tworzenie i rozwój struktur…
53
2. Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P. (2004), Polityka wspierania klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski, IBnGR, Gdańsk.
3. Cygler J. (2009), Kooperacja przedsiębiorstw, SGH-OW, Warszawa.
4. Enright M. (1996), Regional Clusters and Economic Development: A Research Agenda, w: Business Networks: Prospects for Regional Development, Staber U., Schaefer N., Sharma B., Walter de Gruyter, Berlin.
5. Gorynia M., Jankowska B. (2008), Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa.
6. Ketels Ch. (2004), European Clusters, Hagbarth Publication.
7. Maskell P. (2001), Towards Knowledge-based Theory of Geographical
Clusters, „Industrial and Corporate Change”, Volume 10, Number 4.
8. Mikołajczyk B., Kurczewska A., Fila J. (2009), Klastry na świecie. Studia
przypadków, Difin, Warszawa.
9. Porter M.E. (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa.
10. Simmie J., Sennett J. (1999), Innovation in the London Metropolitan Region, w: Innovative Clusters and Competitive Cities in the UK and Europe,
Hart D., Simmie J., Wood P., Sennett J., OBSP Working Paper 182.
11. Skawińska E., Zalewski R.I. (2009), Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów, PWE, Warszawa.
12. Szultka S. (2004), Klastry – innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR,
Gdańsk.
13. Sӧlvell Ö., Lindqvist G., Ketels Ch. (2003), The cluster Initiative greenbook, Ivory Tower AB, Stockholm.
14. www.pi.gov.pl [dostęp dnia 10.01.2012].
15. www.rsi-wielkopolska.pl [dostęp dnia 10.01.2012].
16. www.wrpo.wielkopolskie.pl [dostęp dnia 10.01.2012].
17. Wyrwicka M.K. (2009), Struktury klastrowe i ich funkcjonowanie, Wielkopolska Izba Przemysłowo-Handlowa, Poznań.
Streszczenie
W artykule przedstawiono definicje oraz cechy wspólne klastrów, korzyści
i zagrożenia płynące z ich funkcjonowania, a także porównano struktury klastrowe
z sieciami przedsiębiorstw. w dalszej części zaprezentowano możliwości uzyskania
przez struktury klastrowe wsparcia finansowego z funduszy unijnych na przykładzie
województwa wielkopolskiego, a także scharakteryzowano struktury klastrowe funkcjonujące w województwie wielkopolskim.
W artykule zweryfikowano hipotezę o szerokich możliwościach uzyskania przez
klastry wsparcia z funduszy unijnych. w perspektywie finansowej 2007-2013 struktury
klastrowe w województwie wielkopolskim mogą otrzymać dofinansowanie zarówno
z programów krajowych – Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, jak i z Wielkopolskiego Regionalnego Programu
Operacyjnego – z Działania 1.6 Rozwój sieci i kooperacji.
Struktury klastrowe zaczynają być niezbędnym elementem każdej rozwiniętej oraz
rozwijającej się gospodarki. Klastry stają się coraz częściej głównym narzędziem do
realizowania podstawowych założeń europejskiej polityki regionalnej.
54
Marcin Spychała
Słowa kluczowe
klastry, źródła finansowania, dotacje unijne
EU funds supporting the creation and development of clusters on the example of the Wielkopolska Province (Summary)
The role of clusters in today’s economy is significant. They become a tool to implement EU regional policy. The main purpose of this article is to present possibilities
of obtaining by clusters of financial support from EU funds on the example of the
Wielkopolska Province. These possibilities are very wide.
Key words
clusters, sources of financing, EU subsidies