Kiedy i jak pacjenci rzucają palenie?

Kiedy i jak pacjenci rzucają palenie? Emilia Fret-Gabińska
Rok: 2002
Czasopismo: Świat Problemów
Numer: 12
Od wielu lat, pracując z pacjentami uzależnionymi od alkoholu
i współuzależnionymi, zwracam uwagę na to, czy palą. Ta informacja jest zapisana w
dokumentacji każdego pacjenta. Często widzę zdziwienie alkoholików, gdy w czasie pierwszej
rozmowy pytam o problem nikotynowy. Nie mam
zdecydowanej opinii, czy abstynencję od tytoniu lepiej jest zacząć od razu, wraz z abstynencją
od alkoholu, czy uporać się najpierw z uzależnieniem alkoholowym. Sądzę, że jest to sprawa
indywidualna.
Znam wiele osób, które picie i palenie rzucają razem, i wiele takich, które przestają palić
później. Tych drugich znam więcej, moim zdaniem edukacja w trakcie terapii - zwłaszcza ta
dotycząca mechanizmów uzależnienia - przyczynia się do podejmowania decyzji o niepaleniu
przez osoby uzależnione od alkoholu. Zauważam, że im bardziej przemyślana jest ta decyzja,
im więcej świadomych, konstruktywnych zmian w życiu alkoholika, tym łatwiejsze zerwanie z
nałogiem nikotynowym. Wielokrotnie na różnych etapach leczenia sprawdzam, w jakiej
gotowości do zaprzestania palenia jest aktualnie dana osoba. Jeśli daje sygnały, że o tym myśli,
że palenie zaczyna jej w czymś przeszkadzać, proponuję terapię antynikotynową.
Cztery lata temu przeszłam szkolenie w terapii uzależnienia od nikotyny według pomysłu prof.
Witolda Zatońskiego, finansowane przez Urząd Miasta Wrocławia. Wykorzystuję materiały i
wiedzę z tego szkolenia, uzupełniając je tym, co wiem o mechanizmach uzależnień
chemicznych. Kiedy poznałam procedurę pracy z nałogowymi zachowaniami Anny Dodziuk i
Leszka Kaplera[*], zapraszałam nikotynistów na zajęcia dotyczące "tropienia
Smoków". Obecnie w Poradni Leczenia Uzależnień od Substancji Psychoaktywnych
prowadzę trzymiesięczny cykl terapeutyczny dla uzależnionych od tytoniu.
Na początku z każdym uczestnikiem przeprowadzam jedną lub dwie rozmowy diagnostyczne:
robię wywiad i test badania motywacji do zaprzestania palenia Niny Schneider oraz test
uzależnienia od nikotyny Karla Fagerströma. Kolejne spotkania to terapia grupowa, która
odbywa się raz w tygodniu. W edukacji tytoń zaliczam do narkotyków, w związku z tym
nikotyniści są narkomanami - jest to informacja mocno konfrontująca.
Przez pierwszy miesiąc pacjenci pracują nad zwiększeniem motywacji, m.in. przyglądają się
konsekwencjom palenia w różnych sferach życia (zdrowie, rodzina, duchowość, uczucia,
osobowość, finanse) i rozpoznają mechanizmy uzależnienia. Dużo miejsca poświęcamy
zrozumieniu mechanizmów nałogowej regulacji uczuć oraz "rozbrajaniu" własnych
iluzji i zaprzeczeń. Jeżeli w grupie są osoby uzależnione po terapii, to dużo szybciej
rozpracowują mechanizmy uzależnienia w swoich zachowaniach, myślach i uczuciach niż
uczestnicy spoza kręgu odwykowego, mimo że staram się nie używać żargonu typowego dla
terapii uzależnień.
1/4
Kiedy i jak pacjenci rzucają palenie? Wykorzystuję do tych celów "dzienniczek palenia" według pomysłu prof. Witolda
Zatońskiego oraz zestaw pytań do pracy nad własnymi destrukcyjnymi zachowaniami (w
ramce), który poznałam w czasie szkolenia na Studium Pomocy Psychologicznej. Notatki w
dzienniczku palenia sporządza się wed- ług schematu:
sytuacja, w której chciałem zapalić;
myśl, dlaczego chcę zapalić;
uczucie, jakie mi towarzyszyło;
czy podjąłem próbę odroczenia zapalenia papierosa i z jakim skutkiem (na jak długo)?
Podczas pierwszego, przygotowawczego miesiąca uczestnicy mogą palić poza zajęciami.
Jednak w czasie pobytu w poradni nie palą, nawet w czasie przerwy. Z czasem umawiamy się
na nieprzynoszenie ze sobą papierosów oraz niepalenie przed i po zajęciach.
Pierwszy miesiąc zajęć kończy się wyznaczeniem "godziny zero", czyli ustaleniem
dokładnej daty rozpoczęcia abstynencji. Wcześniej pacjenci planują strategię zaradczą, do
której należy:
- wyznaczenie osób wspierających w swoim otoczeniu, poinformowanie ich i poproszenie o
pomoc;
- zgromadzenie zapasów "zdrowych przekąsek" (suszonych jabłek, moreli, śliwek,
świeżych owoców, nasion słonecznika, dyni, orzeszków itp.) oraz wody mineralnej lub innych
obojętnych płynów we wszystkich miejscach, gdzie uczestnicy zajęć zwykle przebywali i palili: w
samochodzie, w domu, w pracy, w garażu, na działce;
- ogłoszenie wszystkim osobom z otoczenia (w pracy, w rodzinie, w sąsiedztwie, znajomym), że
rzuca się palenie i od kiedy;
- przygotowanie asertywnych reakcji na palenie innych osób lub częstowanie papierosem;
- ustalenie zasad nagradzania siebie za każdy sukces, począwszy od pierwszej godziny
poprzez każdy kolejny dzień;
- usunięcie wszystkich akcesoriów palacza ze swego otoczenia (zapasów papierosów,
popielniczek, zapalniczek);
- ustalenie planu awaryjnego: co zrobię w chwili intensywnego głodu nikotynowego.
Określam to jako uczenie się nowych nawyków związanych z umiejętnością niepalenia, które
mają zastąpić stare nawyki związane z umiejętnością palenia. Przez kolejne dwa miesiące w
grupie uczestniczą już tylko te osoby, które skutecznie utrzymują abstynencję. Analizują
sytuacje trudne, wspierają się, wzmacniają, uzupełniają pomysły radzenia sobie z objawami
odstawienia, takimi jak wzmożona irytacja, bezsenność, pobudzenie, objadanie się i inne.
Przed podjęciem przez pacjentów decyzji o niepaleniu informuję ich o NTZ (nikotynowej terapii
zastępczej). Niektóre osoby chcą "podpierać się" plastrami lub gumami z nikotyną,
ja im w tym nie przeszkadzam. Dopytuję tylko, czy właściwie je stosują.
Cykl zajęć kończy się, kiedy pacjenci mają za sobą około dwóch miesięcy abstynencji. Zwykle
chcą dalej wspierać się i spotykać. Proponuję im założenie grupy samopomocowej. Trwale
przestaje palić nie więcej niż 30% uczestników. Pozostali wracają do palenia, zwykle po 3-6
tygodniach abstynencji, a około połowa z nich podejmuje kolejne próby. Są też osoby, które
znacznie ograniczyły palenie, na przykład do 6-8 papierosów dziennie i nie zwiększają tej liczby
w ciągu wielu miesięcy.
Ci, którym udało się przestać palić, twierdzą, że najbardziej im pomogła możliwość robienia
tego w grupie oraz kontaktowania się telefonicznie poza zajęciami, zwłaszcza w chwilach
kryzysu. Z innych sposobów, które stosowali i były skuteczne, warto wspomnieć o "zimnej
wodzie zewnętrznie i wewnętrznie", co oznacza decyzję na noszenie przy sobie stale
2/4
Kiedy i jak pacjenci rzucają palenie? butelki z wodą mineralną i popijanie jej oraz wkładanie głowy pod kran za każdym razem, gdy
pojawia się myśl o paleniu.
Podaję też pacjentom tzw. zasadę czterech O:
oddychaj głęboko przy otwartym oknie lub na powietrzu;
odpręż się - zrelaksuj, pobiegaj, podskocz, uśmiechnij się, weź kąpiel, zrób parę ćwiczeń
gimnastycznych;
odśwież się - obmyj twarz zimną wodą, weź prysznic, wyjdź na spacer;
odwlekaj - zrób wszystko, żeby nie zapalić.
Ktoś inny poczuł się najbardziej zmotywowany do rzucenia palenia pomysłem, że codziennie
wrzuci do skarbonki dokładnie 5.50 złotych - tyle, ile wydawał na papierosy. Robił to regularnie
przez siedem miesięcy i na spotkaniu grupy przed wakacjami rozbił świnkę: uzbierał około
tysiąc złotych, zafundował córkom wakacje.
Z moich doświadczeń w pracy z osobami uzależnionymi od nikotyny wynika, że w podjęciu
decyzji o niepaleniu najbardziej przeszkadza strach przed trudnymi do wyobrażenia uczuciami
pustki, lęku oraz żalu. Skoro palenie - tak myślę - teraz jest przyjemnością, to nie paląc
pozbawiają się tej przyjemności w ogóle. Zwykle dziwią się później, gdy pozostają dłużej w
abstynencji, że niepalenie jest przyjemne.
[*] Zob. Anna Dodziuk, Leszek Kapler: Tropienie Smoka, czyli o roli nałogowego
funkcjonowania w życiu człowieka. Świat Problemów nr 9(56), wrzesień 1997, s.29-33. Pełny
opis tej procedury ukazał się pod tym samym tytułem w książce Nałogowy człowiek. Biblioteka
Świata Problemów. Warszawa 1999.
1. Czy jest coś, od czego jesteś uzależniony(a): robisz to często, powtarzasz, mimo że szkodzi
to tobie lub innym, czujesz przymus robienia tego?
2. Opisz tę czynność (zachowanie, myśl, postawę, substancję).
3. W jaki sposób próbowałeś kontrolować to zachowanie (opanować, zmienić, wpływać na nie,
zaprzestać)?
4. Czy i jak ukrywałeś je przed innymi lub sobą samym?
5. Jakich pretekstów lub argumentów używałeś, żeby móc robić to nadal?
6. Czy jest coś, na czym Ci w życiu zależało, a co choćby częściowo poświęciłeś
(podporządkowałeś) dla swojego uzależnienia: bliski związek, więź, jakieś wartości, cele
życiowe lub osobiste, potrzeby, seks, uczuciowość, poziom materialny, rozwój własny,
uczciwość, spokój?
7. Wymień co najmniej trzy negatywne skutki swoich uzależnionych zachowań - zdrowotne,
emocjonalne, materialne, społeczne, prawne.
8. W jaki sposób te zachowania wpływają na to, kim jesteś (wypełnianie ról, zadań życiowych,
cechy, uznawane wartości, plany życiowe, rozwój)?
9. Podaj trzy przykłady własnej bezsilności wobec tego zachowania.
10. Podaj jeden lub dwa najskuteczniejsze sposoby, ułatwiające nieodczuwanie negatywnych
skutków tego zachowania.
11. Podaj kilka powodów, dla których powinieneś zaprzestać tej czynności.
12. Czy to zachowanie wpłynęło na Twój stosunek do siebie? Jaki on w związku z tym jest: co
3/4
Kiedy i jak pacjenci rzucają palenie? do siebie czujesz, co o sobie myślisz?
13. Po jakich Twoich negatywnych zachowaniach najbliżsi protestują, zwracają Ci uwagę, mają
pretensje?
14. Podaj przykłady uczuć, jakich chciałeś uniknąć lub zmienić za pomocą tego zachowania.
15. Podaj najważniejsze sytuacje, kiedy w związku z tym zachowaniem narażałeś siebie lub
innych.
4/4