historia kobiet - Ekologia i Sztuka

Maria Solarska,Maciej Bugajewski
WSPOLCZESNAFRANCUSKA
HISTORIA KOBIET
dokonania- perspektywy- krytyka
Istnieje tylko historia terainiejszoici. lstnieje tylko historia
subiektywna.Nauka historyczna,jak ka2da nauka, nie
istniejesama w sobie.Iest dyskursemkonstruowanympoczqwszyod pytatl, kt6re pewna osobakieruje do przeszloici.
[Osobata] nie wymykasigswoimczlsom i debatom,kt6reje
przenikajq. Z pewnolciq metodahistorycznazwraca sig do
2r6delobiektywnychi logicznegorozumowania:u2ywa dokumentu, fladu pozostawionegocelowolub niechcqcyprzez
grupy spolecznei jednostki. Poddajezebranedane krytyce;
konfrontujeje; rozumuje wysuwajqchipotezyi weryfkujqc
ich zasadnoit. Mimo to: historyk, historyczka widzi - i zatrzymuje - z przeszloici tylko to, o czym jego/jej terazniejszo# jego/jq informuje.
Marie-FranceBrive,Lesfemmessujetsd'histoire, cataloguede I'exposition,Toulouse:CPRSPUM, ss.13-14.
SprsrnpScr
Wp r o w a d z e n i e (Maria Solarska)
Czgit I
K o b i e t y i h i s t o r i a ( M a r i aS o l a r s k a )
Czy kobiety maj4 historig?
t9
2I
Czy historia kobietjest mo2liwa?
58
Kt6rych kobiet historiajest mo2liwa?
97
Czgi( II
Historiografia
kobiet
tamo rfozy tozsamo6ci
jako projekt me( M a c i eBj u g a j e w s k i )
WewnEtrznesprzeczno6cito2samo6citradycjonalno-patriarchalnej
t4l
145
Historiografia,pamigi i problematykato2samo6ci
Feministycznyprojekt nowej to2samoSci
167
Rolahistoriografiikobietw przemianachto2samo6ci
189
Z ak o rt c z e n i e (Maria Solarska)
Bibliografia
176
199
204
11
niniejszejpracy stanowi wprowadzeniedo problematyki
/-el
\-rhistorii kobiet,majEcza punkt odniesieniatg uprawian4we
Francji.|est ona jej odmian4 specyficzn4,wytwarzan4wkonkretnym kontek6ciespolecznymi kulturowyrn, zatemjej charakterystykai interpretacjeodnoszEsig do niej wladniei nie stanowi4
pr6byuog6lnieniado poziomum6wieniao historii kobietwo96le.
Nie znaczyto oczywiScie, ze uwazamybadan4przeznaspraktykg
historiograficzny za zjawiskowyizolowanei pojedyncze.Wrgcz
przeciwnie,s4dzimy,2ekwestiepodnoszonew zwi4zkuz francusk4odmian4historii kobiet maj1 zasiEgog6lniejszy,tutaj jednak
zostaj4przedstawioneich lokalne rozstrzygnigcialub poszukiwania rozstrzygnigi.Sgdzimy,2e podobnie jak w historii kobiet
mo2na widzie( probierz wsp6lczesnegodyskursuhistorycznego,
tak w jej odmianie francuskiejdaje sig uchwycii gl6wne kwestie
stawianeprzezten nurt historiografii.
Praktyka historiograficzna,bgd4catu w centrum zainteresowania,jest zjawiskiemrozwijaj4cymsig niezwykledynamicznie.
Zyskalaona legitymizacjginstytucjon alnq, znacz4cyodzew w6r6d
publicznodci,ugruntowalasw4 pozycjqw6r6d innych nurt6w historiografii i jest to pozycja na tyle uznana, Le - przynajmniej
oficjalnie- nie wypadajej dyskredytowat./ej ilodciowywymiar
jestr6wnie2nie do zbagatelizowania
- nie spos6bogarn4icaloSci
t2
WpnowaozEr.rrE
tegopiSrniennictwa.Mo2najednak zarysowaiksztalty,uchwycii
momenty szczeg6lnieinteresuj4ce,kluczowe, zwrotne.
Przedewszystkim naleLyr ozwaLy( samopojawieniesighistorii
kobiet na mapie historiografiifrancuskiej- specyficznykontekst
spolecznyi wymiar instltucjonalny. Z uwagi na jej zakorzenienie
w ruchu kobiecym lat 70. XX w. jej funkcjonowaniew Swiecie
wiedzyma dodatkowywymiar jako bezpo6redniaodpowiedl na
pytania,kt6re ten ruch postawil,kwestionuj4czastanyporz1dek
spoleczny.Dzigki temu wniosla ona r6wnie2 istotny wklad do
pisarstwahistorycznegooraz refleksjinad nim, zmuszajqcdo ponownego zastanowieniasig nad jego podstawowymikwestiami
i kategoriami.Ze wzglgduna wspomnian4wczeSniejobszerno6i
i ci4gle powigkszaniesig interesuj4cejnas produkcji historiografi.cznej,
pracata nie mo2eroicii sobieprawa do wyczerpania
zwi4zanejz ni4 problematyki.lSkoncentrowali6my
sig na okresie
od pojawieniasig historii kobiet do przelomu wiek6w, :uznaj4c,
ir.ew tym czasiezostajEpostawionei w pewien spos6b rozstrzygnigtekwestiepodstawowe.Nawet jeSli rozstrzygnigciate podlegajqprzeksztalceniomi, jak wszystkieinne, maj4 zawszecharakter tymczasowy,to jednak 6wczesnedyskusjei debatystanowiq
punkt odniesienia,wobec kt6rego naleLywidzieCte kt6re toczg
sigobecnie.
Historia kobiet we Francji jako zjawisko historiografi,czne
(i kulturowe) nie doczekalasig wielu opracowari.SpoSr6dnich
warto wymienii dwie publikacjeo charakterzepodsumowuj4cyrn
i reflektuj4cymnad przebyl4przezni4 drogE.Pierwszez nich to
Ecrire I'histoiredesfemmes (Pisanie historii kobiet) Frangoise
' Na wspdlczesnym etapie rozwoju humanistyki (w tym tak2e historiografii)
tego t)?u roszczenia6wiadczylyby raczejo ambicjach wyrostych zbtaku rozpoznania dynamiki przyrostu wiedzy humanistycznej ni| o rzeczywistej jej
znajomoSci.
WpnowelzENIr
Th6batd,.Znajdt\emy tu kompetentnyzaryshistorii tej historioPrezentowanyjest
srafiiz elementamirefleksjimetodologicznej.
Zn prru badaczkg,dla kt6rej opisywanekwestie nie s4 problemami abstrakcyjnymi,ale tymi, z kt6rymi znierzyla sig w swojej
praktyce.Druga pracato Mon histoiredesfemmes(Moja historia
lobiet) Michelle Perrot3,przedstawiaj4capanoramghistorii kobiet (przedewszystkim francusk4)uporzqdkowanqwok6l temat6w: ,,Le silenceet les sources"(Milczenie t Ltodla),,,Le corps"
(Cialo),,,Lldmd'(Dusza),,,Travailet crdation' (Pracai tworzenie),
,,Femmesdansla Cit€" (Kobietyw paristwie).Perrotr6wnie2pisze
z perspektywyhistoryczki uprawiaj4cejhistorig kobiet, choi nalezy zauwazyt,Lejej ujgciema inny charakter(choiby zawzglgdu
na innego adresata,inn4 publicznoSi).Trzebatez pamiEta| ze
Perrotjest nie,,tylko'badaczkEhistorii kobiet,ale i jednq z jej
Obie wspomnianepraces4bardzocennym
,,matek-zalo2ycielek'a.
Lrodleminformacji na temat interesujAceinas praktyki historioNale2yte2odnotowai tom Femmeset histoird, bgd4cy
graficznejs.
plonem kolokwium zorganizowanegona Sorbonie po wydaniu
Histoire desfemmes en Occident Prezentowanatam dyskusja,
araczejpigi glos6wwobecka2degoz tom6w wspomnianejpracy,
2 F.Th6baud,
(2003);reeEcrirel'histoiredesfemnrcs,Lyon,ENSEditions200l
dycja uaktualniona w 2007 r.
3 M. Perrot,Mon
histoiredesfemmes,Paris,Seuil 2006;ksiE2kowewydanie 25
audycji nadanychweFranceCulturemigdzy 28 lutegoa 1 kwietnia 20O5,zrealizowanychprzezPierrettePerrono.
a Nie nale2y
przez to rozumiei, 2e ty'tutowy zaimek ,Jzieriawczy oznaczaroszczeniesobiepretensjiprzezautorkgdo ,,wlasno6ci"francuskiejhistorii kobiet.
Wrgcz przeciwnie, zaznaczaon subiektywno6i spojrzeniana intelektualnq
przygodg,kt6ra byla od pocz4tku zbiorowa.
s Naleiy
r6wnie2 zaznaczyi,2e pr6cz wymienionych ksi42ek mozna znalei/
wiele artykul6w reflektuj4cych nad 162nymi aspektami badai historycznych
nad kobietami.
6 Femmes
et historie,G.Duby, M. Perrot (dir.), Paris,Plon 1993.
13
r4
WpnoweozsNIE
chot ciekawa,nie jest jednak refleksjqnad fenomenemhistorii
kobietjako praktyk4 historiograficzn1.
Niniejszy tekst pisanyjest z innej perspektywyi pod innym
k4tem niZ wspomniane wcze6niej.Przede wszystkim chodzi
o przyjrzenie sig historii kobiet jako nurtowi historiograficznemu, w kt6rym problemy badania historycznegoukazujq sig
ze szczeg6ln4intensywno6ci4.Interesujqcanas praktyka badawcza pojawiasig na fali przerniankrajobrazuhistoriografrcznego,
przeksztalcaj4cego
sig w zwi4zku z postawieniemnowych pytafr,
wskazaniemniedostrzeganychdot4d terytori6w badania historycznegooraz id4cym z tym wzbogaceniernrepertuaru metod
badawczych.Mo2na by wigc s4dzi6 i2 w pojawieniu sig historii
kobiet nie ma nicbardziej szczeg6lnego,ni2 w pojawieniu sig np.
historii robotnik6r,rr.
Ta ostatnia pojawila sig przecieLnie tylko
jako v'ryrazposzerzeniapola badawczegoo grupy dotqd niedostrzegane,ale r6wnie2jako odpowied/ na przemiany 2yciaspolecznego(,,ruch robotniczy"). Podobniedziejesig w przlpadku
historii kobiet - jako przedmiot zainteresowaniahistorycznego
kobiety wylaniajq sig po5r6d licznych innych nowych grup, zjawisk, proces6w a ich historia jest reakcj4na konkretnq sltuacjg
spoleczn4(ruch kobiet). R62nicajednak tkwi w ustanawianym
przedmiociepoznanialub raczejpostrzeganiujego statusu.O ile
robotnicy stanowiEgrupg, kt6rej spolecznakonstrukcjajest widzialna,to w przpadku kobiet mamy do czynieniaz konstrukcj4,
w ,,naturze".
kt6rej pochodzeniejest upatrywanepozaspolecznie,
W niniejszejpracy chodzi o zastanowieniesig,co sig dzieje,kiedy
,,kobiety" zostaj4sproblematyzowanehistorycznie. Oznaczato
refleksjgnad mo2liwo6ci4konsekwentniehistorycznegomySlenia o dwiecie(spolecznym)i to w ramach samej opowie6cihihistorycznemydlenieo Swiecie"
storycznej.Przez,,konsekwentnie
rozumiemy tu konstrukcjg wiedzy,kt6ra zaklada z jednej strony,
ze badany Swiatjest tworem spolecznyrn,a zalem wyja6nienia
WpRow,rrozENte'
poszukujesig w dzialaniachludzkich (spoieeo funkcjonowania
,tf,7rnyrn),
a z drugiei strony, Le dzialaniate podlegajEczasoprzetransformacjom' Innymi slowy' poznawany 6wiat
,itr"".yo.at"g^nieustannejzmianiewwynikudzial,a{ludzkich.Wrazatemodwolywai sig do instancji
L".fr"t.go ujgcia nie mozna
aby wyja6nii badangtzeczywr'
oorulrldrt i.h (pozaspolecznych)'
rodzi sig pl.tanie:co sig dziejekiedy
i_re ruu jej fragment.St4d
wprowadzimytw6r' o kt6rym zakladasig'
do ow.j rzeczywisto6ci
ale jest dan4
ze niejest wynikiem uksztaltowaniaspolecznego'
?
niezalezn4od ni ego (plei, kategorig plci ow4)
byt przyW tym wlaSniekontekSciehistoria kobiet zdaje siE
kwestie
padkiem szczeg6lnymhistorii. Przypadkiem,w kt6rym
w skrajpostawione
pojawiajqcesig w innych jej nurtach zostai4
n.j fo.-i.. Od razu Itzeba zaznaczyi, i2 zaldadanymrezultatem
namysluprowadzonegow tym tek6cienie jest uzyskanieodpowiedzi na wszystkiepytania dotycz4cepoznania historycznego'
Taki zamiar musialby zreszt4jawii sig jako utopijny lub, co gorsza,sugerowaimocno redukcyjnqSwiadomoSizlo2onoScitychZe
kwestii.Pokorawobec ich skomplikowaniaoraz wlasnych,ludzkich mo2liwo6cinakazujepostawii cel inny, o mniejszymzasiggu'
ale niepozbawionyzalet.Celem tym jest ukazaniesiecipewnych
problem6w,w kt6re uwiklana jest historia kobiet. Nie przedstawiamy zatem panoramy tego nurtu historiografii,ale r62norodno6i otwieranegoprzezni4 pola problemowego.
Zewzglgdi na mySlenieo przedstawianymzjawiskujako wlaSnieuwiklanym w sie6,konstrukcja tekstu wymaga kilku sl6w
wyjasnienia.Skladasig on z dw6ch czgsci:Kobietyi historiaoraz
Historiografakobietj akoprojekt metamorfozyto2samoici.
Czg6i pierwszaprezentujettzy r62neperspektywyogl4du inz nich wymaga
teresujqcej
naspraktyki historiograficzne).Kazda
swojegookredlenia,tzn. zakre6leniakontekstu,w kt6rym praktyka ta jest widziana.St4dpowtarzaj4cesig kwestie(np. problem
15
L6
WpnomoznNrE
operacji poznawczejw historii), stanowi4ce rodzaje punkt6w
orientacyjnych,od kt6rych rozwinigcia pod4zaj4w kolejnych
rozdzialach w r6Lnych kierunkach. Zabieg ten ma na celu ukazanie, 2e same wspomniane ,,punkty orientacyjn€' v,rygl4daj4
nieco inaczej,kiedy patrzy sig na nie pod r62nymi k4tami. Wspomniane perspektywyogl4du mo2na najkr6cej scharakteryzowa(.
jako spoglEdaniez zewn1trzi od wewn4trz przy zmiennodcitego,
co jest zewngtrznei wewngtrzne.Na poziomie najog6lniejszym
patrzymyna historiografigz zewnqtrzpo prostu - ustanawiajqc
j4 jako przedmiot zainteresowania.
St4d w rozdzialepierwszym
- C"y kobiety majq historig? - spogl4damy(z zewn4trz) na dyskurs i dysclpling historyczn4weFrancji i historigkobiet w jej ramach (wewnEtrz).Umieszczeniejejw kontek6cieprzemianhistoriografii i wskazaniepunkt6w charakterystycznych
tego wladnie
jej nurtu pozwala na zasygnalizowaniejej specyficzno6cioraz
wychwycenie pytai problemowych, kt6re rodzi jej uprawianie.
W drugim rozdziale- Czy historiakobietjest mo2liwa?- przygl4damy sigbliZejproblemom,jakie pojawiajqsigw zwi4zkuztprawianiem historii kobiet w ramach badari historycznychw og6le
(dyskurshistorycznyjest zewngtrznoSci4
historii kobiet). W ten
spos6bpr6bujemy sproblematyzowaihistorig kobiet rekonstruuj4c stojEcyza ni1 projekt intelektualny oraz konfrontujEc go
z rzeczywistoSci4
badania historycznego.Natomiast w trzecim
rozdziale Kt6rych kobiet historia jest moiliwa? - ,,wchodzimy"
do historii kobiet i ,,rozgl4damysig" po niejjako praktycehistoriografi,cznej(jeste6mywewn4trz jej problem6w, kt6re oglEdamy
z zewnEtrz,ustanawiaj4cje jako przedmioty naszegozainteresowania). Za punkty odniesieniapr zyj muj emy tu p ola problemowe
zwi4zanez pamigci4,podmiotowo(;ci4,Lrodlami i periodyzacj4.
Ta trojaka zmienno6i perspektywy pozwala,jak sEdzimy,zasygnalizowai trzy (zapewnenie jedyne) w-ymiary,w kt6rych historia kobiet we Francji mozebyc rozpatrywana.
WpnowapzENrE
CzE6(druga Historiografa kobiet jako proiekt metamorfozy
jeszczejedn4 perspektuLsamoici dodajenaszym rozwazaniom
jest
filozofia
historii.
Historia
kobiet zostala
ni4
tywg.Tym razem
w niej ujgta pod k4tem dw6ch zasadniczychkwestii toZsamorici
i pamigci.Ich wzajemnepowi4zaniedaje asumptdo refleksjinad
problemamiprojektowanychi zastanychto2samo6cispolecznych
i indywidualnych.Spleceniepod tym wzglgdemprojektu historii
kobiet oraz mydleniafeministycznegopozwalana dostrzeienie
cech zar6wno krltykowanej, zastanejto2samodci(tradycjonalno-patriarchalnej)- jej wgzlowychpunkt6w, sprzeczno6cioraz
paradoks6w- jak i tej projektowanejw mySleniufeministycznym
oraz historii kobiet. Gl6wn4 kwesti4poddawan4tu analiziejest
rola historiografii we wsp6lczesnychprzemianachto2samo6ciowych. Historia kobiet jawi sig tu jako interesuj4caze wzglgduna
pelnionq przez ni4 funkcjg mediacyjn4 pomigdzy ,,star4"to2samo6ci4tradycjonalno-patriarchaln4a now?, projektowan4
w mySleniu feministycznym, kt6ra wlaSnie ze wzglgdu na sw6j
charakterprojekcyjnynara2onajest na ryzyko utopijno6ci.
Przedstawienieinteresuj4cej nas praktyki historiograficznej ma zatem dwie odslony. W pierwszej przygl4damysig jej
funkcjonowaniuw ramach dyskursuhistorycznego,a w drugiej
osadzamyj4 w szerszejperspektywie frlozoficznej.Gl6wn4 rolg
w obu przypadkachodgrywa chgi dostrze2eniaw historii kobiet
we Francjipotencjaluinnowacyjnegoi krytycznegowobecSwiata
zastanego.
Najog6lniejszeramy,w kt6re wpisuje sig proponowaneodczytanie historii kobiet, to pokazaniehistorii, pisarstwahistorycznegojako dzialaniaspolecznego,
kulturowegotzn. pozostaj4cego
w Scislym zwi4zkaz kultur4, spoleczeristwem,wewn4trz kt6rego
jest tworzone. Solidaryzuj4c
sig, przynajmniej czg6ciowo,z rekonstruowanW przeznasprojektem intelektualnym,staraliSmy
sig ukazai jego bogactwoi r62norodno6i pod wzglgdemproble-
17
matyzacjipola badai historycznych.Historia kobiet jako praktyka historiograficznajest niew4tpliwie Swiadectwemplodnej
autokrytyki dokonuj4cej sig w ramach historii jako dyscypliny
badawczejoraz jako podstawy mydleniao 6wiecie.Dowodzi to
2p,rrotnodcii dynamiczno6ci tej sfery kultury, w kt6rej stawianie
pytari wobec otaczaj1cejrzeczywistoScioraz szukanie jej zrontmienia sqpodstawowymizadaniamii zaletami.
Czp$i I
KosrnTY I HISToRIA