Jacek Drzyzga, Krzysztof Drzyzga

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE:
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim
w ramach programu edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Zmiany w systemie nadzoru finansowego w odpowiedzi na kryzys finansowy,
poprzez pryzmat pakietu CRDIV/CRR oraz Unii Bankowej.
Autor:
Jacek Drzyzga
Krzysztof Drzyzga
Promotor:
Prof. nadzw. dr hab. inż. Jacek Binda
Bielsko-Biała, rok 2015
Strona |1
Spis treści
1.
Wstęp ............................................................................................................................................... 2
2.
Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego ................................................................................. 3
3.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE i Rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w odpowiedzi na kryzys finansowy. ............................. 10
4.
5.
3.1.
Kapitały własne ................................................................................................................. 12
3.2.
Bufory kapitałowe ............................................................................................................. 14
3.3.
Adekwatność kapitałowa ................................................................................................... 16
3.4.
Dźwignia finansowa .......................................................................................................... 19
3.5.
Płynność finansowa ........................................................................................................... 22
3.6.
Uprawnienia nadzorcze ..................................................................................................... 23
Unia bankowa – kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania systemu bankowego w Unii
Europejskiej ................................................................................................................................... 25
4.1.
Pierwszy filar unii bankowej – jednolity mechanizm nadzorczy. ..................................... 27
4.2.
Drugi filar unii bankowej – proces restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji............ 29
4.3.
Trzeci filar unii bankowej – gwarantowanie depozytów. .................................................. 30
Zmiany w systemie nadzoru finansowego - Zakończenie ............................................................. 32
Literatura ............................................................................................................................................... 34
Strona |2
1.
Wstęp
Druga dekada XXI wieku upływa w cieniu kryzysu finansowego, jaki wystąpił pod koniec
ubiegłego dziesięciolecia. Działania międzynarodowe państw w ostatnich latach szczególną
uwagę i wysiłki kierują w stronę uporządkowania i wzmocnienia rynków finansowych
oraz w poszukiwaniu rozwiązań, aby podobna sytuacja nie miała miejsca w przyszłości.
Z uwagi na fakt, iż pracujemy w bankowości praca ta ma na celu rozważenie złożonego
problemu, jakim jest wdrożenie zmian w nadzorze nad systemem finansowym
w Unii Europejskiej oraz w Strefie Euro poprzez wprowadzenie pakietu CRDIV/CRR
i regulacji
związanych
z
tworzeniem
Unii
Bankowej.
Rozpatrzymy
kwestię
już obowiązujących przepisów prawa w odniesieniu do funkcjonowania systemu bankowego
w czasie kryzysu i po jego zakończeniu jak również przedstawimy potencjalne korzyści
i koszty związane z przystąpieniem Polski do Unii Bankowej poprzez nawiązanie
tzw. bliskiej współpracy.
Problematyka ta jest w zakresie naszych zainteresowań a także spotykamy się z różnymi
odziaływaniami wdrażanych zmian na codzienną pracę.
Pierwsza część pracy poświęcona zostanie próbie zdiagnozowania przyczyn powstania
kryzysu finansowego, który stał się podstawą ogromnych zmian w kształtowaniu rynków
finansowych.
W dalszej części spróbujemy dokonać analizy wdrożonych w krajach Unii Europejskiej
nowych zasad funkcjonowania banków, na podstawie przyjętej Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków
dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego
nad instytucjami
kredytowymi
i
firmami
inwestycyjnymi,
zmieniająca
dyrektywę
2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE i 2006/49/WE oraz Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie
wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające
rozporządzenie (UE) nr 648/2012.
Przeanalizujemy
również
zagadnienie
-
Unia
bankowa,
jako
następny
krok
do bezpiecznego funkcjonowania banków w Unii Europejskiej – szansą wzmocnienia
systemu bankowego w UE. Temat ten będzie zakończeniem naszej pracy.
Strona |3
2.
Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego
Na temat źródeł kryzysu finansowego napisano już wiele artykułów i nadal pojawia
się sporo analiz opisujących początek i przyczyny zawirowań na rynkach finansowych
oraz w realnej gospodarce. Najczęściej wymienianym jest zapoczątkowany w 2007 roku
proces załamania kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych.1 Dotyczyło to przede
wszystkim substandardowych kredytów hipotecznych tzw. subprime. Wzrost liczby
dłużników, występujący w wyniku udzielania pożyczek klientom o coraz mniejszej zdolności
kredytowej, oraz wzrost wartości spłacanych rat kredytowych w stosunku do dochodu
rozporządzalnego doprowadziło do znacznych problemów banków posiadających takie
ekspozycje kredytowe. Na rysunku 1 przedstawiono wykres procentowej wartości
niespłacalnych kredytów bankowych w relacji do łącznej wartości kredytów brutto
w wybranych krajach. Zauważyć można znaczący wzrost tej wartości w okresie od 2007r
do 2009 roku.
12,00%
10,00%
8,00%
Niemcy
Hiszpania
6,00%
Francja
Polska
4,00%
Stany Zjednoczone
2,00%
0,00%
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Wykres nr 1 Niespłacalne kredyty bankowe w relacji do łącznej wartości kredytów brutto (%)
Źródło danych: Bank Światowy Ostatnia aktualizacja: 5 lut 20152
1
2
Ekonomista ISSN 0013-3205 „Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA” Dariusz Rosati
https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9
Strona |4
Pogorszenie, jakości portfela kredytów hipotecznych oraz pozostałych kredytów
pociągnęło za sobą obniżenie wartości posiadanych aktywów. Zgodnie z międzynarodowymi
standardami adekwatności kapitałowej banki wyceniają wartość aktywów według ich bieżącej
wartości rynkowej, musiały,
więc wykazywać spadek wartości swoich aktywów,
co pociągnęło za sobą powstanie strat księgowych i konieczność tworzenia rezerw.
Bezpośrednim skutkiem był wzrost „ryzyka kontrahenta”, który spowodował, że banki
przestały sobie wzajemnie pożyczać a rynek finansowy został sparaliżowany. W normalnych
warunkach dostęp do rozwiniętych hurtowych rynków kapitału, dostarczających relatywnie
tanich źródeł finansowania, skłaniał banki do podejmowania wzmożonej akcji kredytowej,
finansowanej krótkoterminowymi zobowiązaniami. Nadmierny wzrost bilansów i luki
w finansowaniu okazały się dla banków poważnym źródłem ryzyka płynności w sytuacji
braku dostępu do hurtowych rynków kapitału. W następstwie eskalacji kryzysu doszło
do gwałtownego wzrostu stawek na rynku międzybankowy, skrócenia horyzontu zawieranych
transakcji oraz zmniejszenia limitów na ekspozycje względem poszczególnych podmiotów,
co doprowadziło do zwiększenia kosztów finansowania oraz utrudnień w zarządzaniu bieżącą
płynnością i zabezpieczeniu ryzyka. Zanik wzajemnego zaufania pomiędzy uczestnikami
rynku spowodował, że banki – niepewne sytuacji finansowej kontrahentów – wolały lokować
wolne środki w bankach centralnych. Chcąc zabezpieczyć swoją pozycję płynności, banki
ograniczały aktywność kredytową, przez co ucierpiała sfera realna gospodarki. Nasilające się
problemy związane ze spadkiem cen aktywów wynikającym z ich masowej sprzedaży, oceną
ryzyka kredytowego kontrahentów i adekwatnością kapitałową banków wymogły
zaś konieczność pomocy ze strony państw i interwencji banków centralnych na rynkach
pieniężnych3.
Nowe
doświadczenia
wymogły
potrzebę
określenia
w
ujęciu
międzynarodowym nowych praktyk odnoszących się do zarządzania ryzykiem płynności
w bankach. Na bazie tych doświadczeń została zaktualizowana Rekomendacja P z 2002 roku
i wydana nowa Rekomendacja P dotycząca zarządzania ryzykiem płynności finansowej
banków w marcu bieżącego roku.
W związku z tym, że obecnie światowy system finansowy jest mocno zintegrowany
a ciągły przepływ kapitału pociąga za sobą również transfer problemów, zapoczątkowany
kryzys objął swym oddziaływaniem nie tylko sektor finansowy w większości krajów
rozwiniętych, ale doprowadził w drugiej połowie 2008 r. do rozległego kryzysu
gospodarczego na skalę światową. Pogorszenie koniunktury na świecie oraz zaburzenia
3
Komisja Nadzoru Finansowego „Rekomendacja P” marzec 2015r.
Strona |5
w systemie finansowym wepchnęły wiele krajów w recesję. Jednym z najbardziej
odczuwalnych skutków był znaczący wzrost bezrobocia, co dodatkowo powodowało rozwój
negatywnych zjawisk wśród mieszkańców naszego globu. Jak wynika z danych Eurostatu
największy problem z znalezieniem pracy od początku kryzysu w 2007 roku mają osoby
młode poniżej 25 roku życia. W krajach Unii Europejskiej najgorsza sytuacja w tej kwestii
występuje w Grecji i Hiszpanii, gdzie prawie co druga młoda osoba jest bez pracy. Poniżej,
na rysunku nr 1 przedstawiamy wartość stopy bezrobocia w wybranych krajach
Unii Europejskiej na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Rysunek nr 1 - Bezrobocie w Europie według danych MFW - kwiecień 2015r.4
Wraz z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej obniżały się dochody budżetowe, na skutek
zmniejszenia wpływów z podatków, oraz rosły wydatki na zasiłki dla bezrobotnych
4
http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
Strona |6
jak również pomoc społeczną5. Spadek dochodów był szczególnie dotkliwy w krajach,
gdzie doszło
do załamania
w
sektorze
budownictwa
i
sektorze
nieruchomości,
które wcześniej, w okresie dobrej koniunktury, były źródłem wysokich wpływów do budżetu.
Wykres nr 2 – Zadłużenie wybranych państw, jako procent PKB według danych Eurostatu6
Wiele rządów celowo zwiększyło wydatki, aby złagodzić skutki zmniejszenia konsumpcji
i inwestycji gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Jednocześnie zadłużenie publiczne
w krajach strefy euro obniżyło wiarygodność niektórych krajów strefy euro. Na skutek tego
zwiększył się koszt długu zaciągniętego na rynkach finansowych. Rynki dłużnych papierów
wartościowych krajów strefy euro znacznie różnią się wielkością, a zwłaszcza w 2010r. rośnie
zróżnicowanie rentowności emitowanych na nich obligacji (dane przedstawione na wykresie
nr 3). Jest to związane ze wzrostem zróżnicowania ryzyka poszczególnych emitentów oraz
różną płynnością emitowanych przez nich instrumentów. W okresie kryzysu zadłużenia
aktywa emitowane przez poszczególne kraje strefy euro przestały być postrzegane,
jako bliskie substytuty.7
Kryzys
zadłużeniowy
ujawnił
liczne
słabości
w
strukturze
instytucjonalnej
Unii Gospodarczej i Walutowej a ujawnione słabości doprowadziły do wielu reform w UE,
5
NBP –Kryzys w strefie euro, Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania
http://www.google.pl/publicdata/explore?ds=ds22a34krhq5p_
7
NBP – Międzynarodowa rola euro III, lipiec 2011
6
Strona |7
w tym w strefie euro.8 Zmiany instytucjonalne zostały przeprowadzone przy zachowaniu
dotychczasowego modelu instytucjonalnego, zakładającego współistnienie wspólnej polityki
pieniężnej i zdecentralizowaniu polityki fiskalnej i gospodarczej.
Wykres nr 3 - Rentowność dziesięcioletnich obligacji rządowych, Eurostat9
W
celu
poprawy funkcjonowania dotychczasowego modelu
zdecydowano się
na wprowadzenie reform nakierowanych na:

Wzrost dyscypliny fiskalnej w krajach członkowskich

Zmniejszenie ryzyka generowanego przez niewłaściwą politykę gospodarczą
w pozostałych obszarach (Pakt Euro Plus)

Stworzenie mechanizmów zarządzania i finansowania kryzysowego

Dostosowanie stopnia integracji europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego
do stopnia integracji rynków finansowych w UE
8
9

Zmiana regulacji sektora bakowego (Pakiet CRDIV/CRR)

Poprawę efektywności podejmowania decyzji dotyczących strefy euro
NBP listopad 2014 – Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro
http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do?switchdimensions=true
Strona |8
Większość autorów zajmujących się tematem kryzysu finansowego podkreśla również
fakt braku dostosowania systemów regulacji i nadzoru oraz metod wyceny ryzyka.
Ważną przyczyną jest szybki rozwój nowych instrumentów finansowych w tym
sekurytyzacja. Deregulacje z lat 90 XX wieku umożliwiły tworzenie, sprzedaż i obrót
finansowymi produktami pochodnymi, które konstruowano na podstawie niepłynnych
instrumentów pierwotnych takich jak kredyty i pożyczki. Stworzyło to możliwość
sekurytyzacji kredytów hipotecznych, czyli ich sprzedaży i emitowania na ich podstawie
nowych papierów wartościowych, których zabezpieczeniem były nieruchomości finansowane
kredytem hipotecznym. Proces sekurytyzacji pozwalał bankom hipotecznym zmniejszyć
ryzyko związane z posiadanymi aktywami przez ich sprzedaż i rozłożenie ryzyka na większą
liczbę podmiotów. Nadzór bankowy oraz agencje ratingowe stosując tradycyjne metody
wyceny wartości aktywów nie były w stanie prawidłowo wycenić ryzyka związanego z coraz
bardziej skomplikowanymi i rozbudowanymi instrumentami pochodnymi.
Skutki ostatniego kryzysu finansowego skłaniają również do refleksji nad rolą
i znaczeniem kapitału regulacyjnego w bankach. Obowiązujące dotychczas skomplikowane
zasady określania jego składników oraz brak harmonizacji odliczeń w skali międzynarodowej
przyczyniają
się
do
nieprzejrzystości
struktury
kapitałowej
i
stwarzają
warunki
do jej nieujawniania10. Czas kryzysu pokazał, że odporność na sytuacje trudne zależała przede
wszystkim od zdolności do generowania zysków, skłonności do ich zatrzymywania, a także
od wielkości i jakości posiadanych kapitałów.
Dodatkowo globalny kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat wpływu
regulacji i efektywności instytucji nadzorczych na mikro i makro stabilność finansową sektora
bakowego. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze za powstanie oraz rozprzestrzenianie
się kryzysu na rynku kredytów hipotecznych, które nie potrafiły dostrzec zbliżającego się
ryzyka, ani też jemu efektywnie przeciwdziałać. Ponadto, wiele działań instytucji
nadzorczych było na tyle opóźnionych, iż nie były one w stanie uratować zagrożonych
bankructwem instytucji finansowych, a tym samym zatrzymać rozprzestrzeniania się kryzysu.
Coraz więcej badań wskazuje również na to, że instytucje nadzorcze zbagatelizowały
ostrzeżenia o wzrastającym ryzyku w systemie finansowym. Konsekwencje obecnego
kryzysu okazały się dramatyczne dla większości krajów. Stany Zjednoczone były zmuszone
10
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11 – Kapitał regulacyjny sektora bankowego
w Polsce na tle rozwiązań Bazylei III, Katarzyna Kochaniak, Kraków 2011
Strona |9
do dokapitalizowania sektora bankowego w kwocie 24 bln dolarów, a Unii Europejskiej
pomoc wynosiła 20 bln dolarów.11
Powyższe wydarzenia spowodowały, iż co raz więcej krajów w ostatnim czasie decyduje
się na reformę modelu działania instytucji nadzorczych. Obecnie trwające prace nad reformą
regulacji bankowych oraz integracją nadzoru europejskiego mają na celu zapewnić stabilność
globalnym systemom finansowym oraz przywrócić zaufanie na rynku finansowym.
11
NBP – Materiały i studia, zeszyt nr 289 – „Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje
dla Polski
S t r o n a | 10
3.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE
i Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013
w odpowiedzi na kryzys finansowy.
Kryzys finansowy spowodował znaczne obniżenie się kapitału regulacyjnego w bankach,
w niektórych przypadkach poniżej wymaganego poziomu, a zarazem banki straciły
możliwość pozyskiwania funduszy na rynkach zarówno pieniężnych jak i kapitałowych,
co w konsekwencji
stanowiło
zagrożenie
upadłością
dla
poszczególnych
banków,
ale i również dla całego sektora finansowego ze względu na istniejące ścisłe powiązania
transakcyjne i wzajemne zobowiązania. Państwa członkowskie i Komisja europejska
przystąpiły do dokapitalizowania banków ze środków publicznych w celu odbudowania
zaufania do instytucji finansowych. Dokapitalizowanie banków oraz przywrócenie płynności
finansowej w systemie było I etapem działań rządów państw członkowskich i struktur
europejskich w odpowiedzi na kryzys. Kolejnym działaniem Komisji europejskiej w obliczu
globalnego kryzysu finansowego było ustabilizowanie sektora bankowego poprzez:
- wzmocnienie ram prawnych regulujących działalność banków na terenie UE;
- zwiększenia nadzoru nad bankami, zwłaszcza w przypadku bankowości transgranicznej;
- zapewnienie lepszej ochrony konsumentów europejskich na rynku produktów
finansowych12.
Powyższe cele zostały określone już w roku 2008 i miały doprowadzić do ustabilizowania
i
stworzenia
bezpiecznego
europejskiego
systemu
finansowego
poprzez
dalsze
dokapitalizowanie banków i zabezpieczenie płynności na wypadek sytuacji kryzysowej,
ale tym razem już kosztem i wysiłkiem samych instytucji finansowych.
W wyniku kilkuletniej pracy, uzgodnień, konsultacji na wielu szczeblach struktur UE oraz
państw członkowskich przy udziale instytucji finansowych Parlament Europejski oraz Rada
Unii Europejskiej 26 czerwca 2013 roku, w następstwie zaistniałego globalnego kryzysu
finansowego, bankowego mając na uwadze:

sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego – wymaga to nie tylko przepisów
prawnych, a także ścisłej i regularnej współpracy właściwych organów państw
członkowskich oraz znacznie większej zbieżności stosowanych przez nie praktyk
w zakresie regulacji i nadzoru.13
12
Europejski Trybunał Obrachunkowy – Kształtowanie się europejskiego nadzoru bankowego – Europejski
Urząd Nadzoru Bankowego w zmieniających się warunkach, ISBN 978-92-827-0500-1,Urząd Publikacji Unii
Europejskiej, PL 2014 nr 05, s. 10;
13
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (6)
S t r o n a | 11

działania w kierunku utworzenia unii bankowej - jednolity mechanizm nadzorczy
powinien zapewnić wdrażanie polityki Unii dotyczącej nadzoru ostrożnościowego
nad instytucjami kredytowymi w spójny i skuteczny sposób, stosowanie jednolitego
zbioru przepisów dotyczących usług finansowych w jednakowy sposób w odniesieniu
do instytucji kredytowych we wszystkich zainteresowanych państwach członkowskich
oraz objęcie tych instytucji kredytowych nadzorem najwyższej jakości, wolnym
od innych uwarunkowań niż względy ostrożnościowe. Jednolity mechanizm
nadzorczy
stanowi
podstawę
dalszych
działań
w kierunku
unii
bankowej.
Odzwierciedla to zasadę, zgodnie, z którą wprowadzenie jakichkolwiek mechanizmów
wspólnej interwencji w przypadku kryzysów powinno być poprzedzone wspólnymi
kontrolami,
aby ograniczyć
prawdopodobieństwo
konieczności
zastosowania
mechanizmów interwencyjnych. (…)14
uchwaliły nowe regulacje tj. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE
w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru
ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca
dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (CRDIV)
jak również Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w sprawie
wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające
rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR).
O ile Dyrektywa CRDIV musi zostać zaimplementowana przez narodowe parlamenty
do krajowego porządku prawnego, o tyle Rozporządzenie CRR obowiązuje wprost
we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Pakiet CRDIV/CRR wprowadza
na terenie całej Unii Europejskiej jednolity system regulacji bankowych, który likwiduje
w większości tzw. opcje narodowe – pozostaje jednak możliwość stosowania przez krajowych
regulatorów różnych wartości niektórych parametrów pozwalających kreować politykę
makroostrożnościową, płynność finansową, czy stosowanie w określonych przedziałach
wag ryzyka w odniesieniu do aktywów. Istotną zmianą wprowadzoną w pakiecie
CRDIV/CRR
jest
zwrócenie
uwagi
na
zagrożenia
o
charakterze
systemowym
oraz zdefiniowanie znacznie szerszego, niż dotychczas, zestawu narzędzi pozwalających
na realizowanie celów zarówno mikro- jak i makroostrożnościowych15. Kraje członkowskie
14
15
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (9)
Brzozowski Maciej, CRD IV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP – Departament Systemu
Finansowego, Warszawa 2014
S t r o n a | 12
zostały zobowiązane do wdrożenia i stosowania określonych w Pakiecie reguł, ale również,
z uwagi na fakt, iż rynki finansowe krajów UE, a w szczególności rynki krajów
Unii Gospodarczo Walutowej (strefy euro) są ze sobą ściśle powiązane wręcz przenikają się,
zostały zobowiązane do współpracy między sobą, uzgodnienia ze sobą działań na poziomie
UE i wzajemnego uznania. Wielokrotnie w Pakiecie przewija się mowa o współpracy
oraz o wzajemnym uznawaniu.
Pakiet CRDIV/CRR wnosi nowe podejście do regulacji i nadzoru nad instytucjami
kredytowymi. W odniesieniu do uregulowań Bazylei II mamy istotne zmiany polegające
na wprowadzeniu nowych bądź przemodelowaniu istniejących wymogów w obszarze
kapitałowym, płynnościowym, kredytowym, nadzorczym, buforów kapitałowych, dźwigni
finansowej czy współczynnika wsparcia.
KAPITAŁY WŁASNE
BUFORY KAPITAŁOWE
PAKIET
PŁYNNOŚĆ
DŹWIGNIA FINANSOWA
CRDIV / CRR
ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA
UPRAWNIENIA NADZORCZE
WSPÓŁPRACA - WZAJEMNE UZNANIE
SPÓJNOŚĆ - PRZEGLĄD I DANE NADZORCZE
WSPÓŁCZYNNIK WSPARCIA 0,7619
WAGI RYZYKA NA EKSPOZYCJE KREDYTOWE
UPRAWNIENIA NADZORCZE Art. 104
Rysunek nr 2. Najważniejsze obszary oddziaływania Pakietu CRDIV/CRR na działalność bankową –
opracowanie własne na podstawie Dyrektywy CRD IV i Rozporządzenia CRR
3.1. Kapitały własne
W nowych regulacjach pozycje kapitałowe zdefiniowano w oparciu o Dyrektywę
2009/138/WE
dokonując
szeregu
zapisów
uzupełniających
i doprecyzowujących
ich kategorie. W odróżnieniu do poprzednich uregulowań, gdzie wyliczano tylko całkowity
S t r o n a | 13
współczynnik wypłacalności na poziomie 8,0 %, obecnie określono „uznany kapitał”,
który oznacza sumę następujących elementów:
a) kapitału Tier I, o którym mowa w art. 25 CRR; (pozycje podstawowe i dodatkowe Tier I),
ma zapewnić pokrywanie poniesionych strat finansowych w sytuacji, gdy Bank mimo
poniesionych strat nadal utrzymuje wypłacalność. Kapitał Tier I określa się jako:
- podstawowy kapitał Tier I16 - kapitał pochodzący z emisji akcji, zatrzymania
zysków, tworzonych rezerw.
- dodatkowy kapitał Tier I - kapitał tworzony jest poprzez emitowanie przez banki
instrumentów dłużnych spełniających określone wymagania za zgodą krajowej instytucji
nadzorczej.
b) kapitału Tier II, o którym mowa w art. 71 CRR, który jest równy lub mniejszy niż jedna
trzecia kapitału Tier I, jest kapitałem, który staje się istotny w chwili utraty przez bank
wypłacalności lub jego likwidacji.
W kapitale Tier II mogą znajdować się rezerwy, dług podporządkowany niezaliczony
do dodatkowego Tier I czy instrumenty finansowe w postaci dłużnych papierów
wartościowych
wyemitowanych
przez
Banki
w
okresach
dobrej
koniunktury,
które w sytuacji kryzysowej podlegałyby zamianie na akcje. Takie dokapitalizowanie
Banku w kapitał Tier I może dokonać się w warunkach utraty przez Bank wypłacalności
lub wzrostu ryzyka systemowego, gdy bank zostanie objęty postępowaniem nadzorczym.
W
odniesieniu
do
wyodrębnionych
składników
kapitałowych,
w
części
trzeciej
Rozporządzenia CRR, określono nowe wymogi kapitałowe zobowiązujące instytucje
do spełniania zawsze następujących wymogów w zakresie funduszy własnych:
a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %;
b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %;
c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %.
W wyniku określenia powyższych współczynników kapitałowych łączny współczynnik
kapitałowy pozostał nadal na poziomie 8,0 % jednakże wymogi w stosunku do kapitału
podstawowego zostały zaostrzone poprzez wprowadzenie pośrednich współczynników
kapitałowych, stąd też banki zostały zobligowane do zwiększenia swoich kapitałów
podstawowych.
16
ang. Common Equity - CET1
S t r o n a | 14
3.2. Bufory kapitałowe
Dyrektywa CRDIV określa dodatkowe wymogi kapitałowe na zabezpieczenie ryzyk
występujących w bankach. Dodatkowe wymogi kapitałowe – bufory kapitałowe pozwalają
kształtować politykę makroostrożnościową zarówno na poziomie Unii Europejskiej
jak i na poziomie krajów członkowskich. Rozdział IV Dyrektywy CRDIV określa bufory
kapitałowe oraz ich zakres stosowania:
1) „bufor zabezpieczający” oznacza fundusze własne, do których utrzymywania
jest zobowiązana instytucja zgodnie z art. 129;
W uzupełnieniu do wymogu kapitałowego na podstawowe fundusze Tier I, państwa
członkowskie nakładają na instytucje obowiązek do utrzymywania dodatkowego
bufora zabezpieczającego na poziomie 2,5 % kapitału podstawowego Tier I. Państwa
członkowskie mogą skorzystać z uprawnień w zakresie zwolnienia z obowiązku
utrzymywania bufora zabezpieczającego małe i średnie firmy inwestycyjne, jeśli takie
zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego.
2) „specyficzny dla instytucji bufor antycykliczny” oznacza fundusze własne, do których
utrzymywania instytucja jest zobowiązana zgodnie z art. 130;
Bufor antycykliczny to dodatkowy wymóg kapitałowy nakładany na banki w celu
ograniczenia ryzyka systemowego. Bufor antycykliczny będzie wprowadzany
przez organ odpowiedzialny za ryzyko makroostrożnościowe (organ ten zostanie
określony podczas implementacji Dyrektywy do krajowego porządku prawnego;
organem tym może być np. Ministerstwo Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego
bądź nowy określony podmiot w ustawie). Stosowanie tego bufora ma na celu
zabezpieczenie instytucji przed skutkami cyklu kredytowego, koniunkturalnego
oraz ma wpływać na spłaszczenie amplitudy cyklu
gospodarczego. Zgodnie
z założeniami bufor ma być zwiększany w czasie wzrostu gospodarczego
oraz zmniejszany w czasie spowolnienia gospodarczego. Organ odpowiedzialny
za ryzyko makroostrożnościowe/systemowe okresowo będzie ustalał wartość bufora
antycyklicznego w granicach od 0 do 2,5 % zabezpieczonego kapitałem
podstawowym Tier I.
3) „bufor globalnych instytucji o znaczeniu systemowym GSII” oznacza fundusze
własne, utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 4;17
17
GSII - Global Systemically Important Institution – globalna instytucja o znaczeniu systemowym
S t r o n a | 15
Bufor ten przewidziano do stosowania w stosunku do instytucji o znaczeniu
systemowym – dodatkowy bufor dla dużych instytucji finansowych, które mogą
kreować ryzyko systemowe o charakterze globalnym. Właściwe organy państw
członkowskich określą podmioty należące do jednostek systemowo ważnych
do z góry zdefiniowanych podkategorii. Dla GSII bufor będzie przyjmował wartości
od 1,0 % dla najniższej podkategorii do 3,5 % dla najwyższej podkategorii.
Wymóg kapitałowy dla GSII mają pokryć podstawowe kapitały Tier I.
4) „bufor innych instytucji o znaczeniu systemowym OSII” oznacza fundusze własne,
utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 5;18
Na terenie Unii Europejskiej mogą funkcjonować instytucje systemowo ważne
na lokalnych rynkach, które właściwe organy przyporządkowują na podstawie
przeprowadzonych badań do grupy OSII. W tym przypadku wartość bufora
może przyjmować wartości do 2,0 % i podobnie jak w powyższym przypadku
ma być pokryta podstawowymi kapitałami Tier I.
Bank może jednocześnie zostać sklasyfikowany do grupy GSII i OSII.
5) „bufor ryzyka systemowego” oznacza fundusze własne, do utrzymywania, których
instytucja jest lub może być zobowiązana zgodnie z art. 133; Bufor ryzyka
systemowego stosuje się do ekspozycji zlokalizowanych w krajach członkowskich
i krajach trzecich dla wszystkich instytucji objętych nadzorem danego kraju
Unii Europejskiej. Wprowadzenie buforu ryzyka systemowego ma na celu
zapobieganie
długoterminowemu,
niecyklicznemu
ryzyku
systemowemu
rozumianego, jako zakłócenie w systemie finansowym. Bufora ten może przyjmować
wartości na poziomie minimum 1,0 % i osiągnąć wartość do 5,0 %. Kapitał
podstawowy Tier I ma zabezpieczyć dodatkowy wymóg. W ramach wzajemnego
uznania inne państwa członkowskie mogą uznać w swojej juryzdykcji przyjęty
w danym kraju bufor ryzyka systemowego za obowiązujący.
Bufory kapitałowe są jednym z wielu elementów pozwalających kreować politykę
makroostrożnościową. Celem nadzoru makroostrożnościowego jest ograniczanie ryzyka
systemowego19.
18
19
Stosowanie
buforów
kapitałowych
ma
zabezpieczyć
banki
przed
OSII - Other Systemically Important Institution – inna instytucja o znaczeniu systemowym
Szpunar J. Piotr, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, NBP,
Materiały i studia, zeszyt nr 278, s. 11
S t r o n a | 16
negatywnym oddziaływaniem szoków występujących w realnej gospodarce. Kumulowanie
kapitału w bankach w okresach wzrostu gospodarczego a uwalnianie kapitału w sytuacji
kryzysowej pozwala na zmniejszenie amplitudy cyklu gospodarczego, co ogranicza podatność
banków na występujące zawirowania w gospodarce i na rynku finansowym. Nadzór
makroostrożnościowy poprzez stosowanie różnych wysokości dodatkowych wymogów
kapitałowych może również odpowiednio sterować strumieniem kredytów skierowanych
do gospodarki narodowej.
Odpowiednie
regulowanie
wymogów
kapitałowych
na
poziomie
buforów
kapitałowych z pewnością przyczyni się do zwiększenia stabilności sektora bankowego
a w konsekwencji całego systemu finansowego.
3.3. Adekwatność kapitałowa
Rozporządzenie CRR rozszerza w porównaniu do poprzedniego porządku prawnego
podejście do adekwatności kapitałowej. Obecnie będą wyliczane trzy wskaźniki kapitałowe
w oparciu o nowo zdefiniowane kapitały:
a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %;
b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %;
c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %,
o czym była mowa w 1 punkcie niniejszego rozdziału.
Adekwatność kapitałowa może być dodatkowo regulowana przez krajowego nadzorcę
lub na poziomie UE poprzez stosowanie buforów kapitałowych opisanych w punkcie 2
niniejszego rozdziału.
Pakiet CRD IV / CRR oprócz silnego nacisku na tworzenie podstawowych, stabilnych
kapitałów wiele uwagi poświęca na regulowanie ryzyka kredytowego.
Przypisane wagi ryzyka poszczególnym ekspozycjom w nowych regulacjach bardzo
szczegółowo określają podejście do bardzo szerokiego spektrum stosowanych instrumentów
finansowych. Wyliczanie wymogów kapitałowych jest sprawą techniczną stąd też pominiemy
w tym miejscu opisywanie poszczególnych wag ryzyka przypisanych do poszczególnych
ekspozycji.
a)
Na uwagę zasługuje jednak kilka nowych zastosowanych rozwiązań:
Nowym elementem adekwatności kapitałowej jest dotąd nigdzie niewystępujący
tzw. współczynnik wsparcia, który jest określony w art. 501 Rozporządzenia CRR.
Współczynnik wsparcia przyjmuje wartość 0,7619 Obliczanie wymogów kapitałowych
S t r o n a | 17
z tytułu ryzyka kredytowego związanego z ekspozycjami wobec MŚP20 następuje
poprzez przemnożenie wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego związanych
z ekspozycjami wobec MŚP przez współczynnik wsparcia.
Takie rozwiązanie można stosować, gdy zaangażowanie banku wobec podmiotu
lub grupy podmiotów powiązanych nie przekracza kwoty 1,5 mln euro. Zastosowanie
współczynnika
wsparcia
preferuje
kredytowanie
małych
i
średnich
firm
z zaangażowaniem do 1,5 mln euro, co znacząco poprawia adekwatność kapitałową
banków. Celem jest rozproszenie ryzyka kredytowego na wiele podmiotów, co powinno
ograniczyć ryzyko koncentracji dużych zaangażowań, a tym samym zmniejszyć ryzyko
dla instytucji kredytowych. Wsparcie dla MŚP ma również pozytywnie wpłynąć na stan
gospodarki, gdyż przedsiębiorstwa te są ważnym elementem gospodarki i wzrostu
gospodarczego.
b)
Pakiet CRD IV / CRR ma na celu zrównanie warunków funkcjonowania instytucji
kredytowych na terenie UE poprzez eliminowanie opcji narodowych i jednolitego
podejścia nadzorcy do sektora finansowego. Pozostawia się jednak możliwość silnego
oddziaływania krajowego nadzorcy na uczestników rynku w postaci możliwości
stosowania różnych wag ryzyka dla danej ekspozycji z określonego zakresu. Takim
przykładem
może
być
stosowanie
wag
ryzyka
w
stosunku
do
ekspozycji
zabezpieczonych hipotecznie,21 gdzie :
„właściwe organy mogą ustanawiać wyższą wagę ryzyka lub surowsze kryteria niż wagi
i kryteria ustanowione w przepisach art. 125 ust. 2 i art. 126 ust. 2, w stosownych
przypadkach, kierując się względami stabilności finansowej.
W
przypadku
ekspozycji
zabezpieczonych
hipotekami
na
nieruchomościach
mieszkalnych właściwy organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 35 % a 150 %.
W przypadku ekspozycji zabezpieczonych nieruchomościami komercyjnymi właściwy
organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 50 % a 150 %.”
W tym przepisie odzwierciedlenie mają przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego
związane
z kredytami
hipotecznym.
Organy
nadzorcze
otrzymały
uprawnienia
do regulowania rynku nieruchomości w bardzo szerokim zakresie. W zależności
od przyjętych wag ryzyka przez nadzorcę, który uwzględnia powstałe straty
na ekspozycjach zabezpieczonych na nieruchomościach i przyszłe trendy na rynku
MŚP definiuje się zgodnie z zaleceniem Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym
definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw; Dz.U. L 124 z 20.4.2003, s. 36
21
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013, art. 124
20
S t r o n a | 18
nieruchomości, wyliczona adekwatność kapitałowa wynikająca z udzielania kredytów
zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach mieszkalnych może różnić się ponad
czterokrotnie. Angażowanie się banków w nadmierny sposób w takie ekspozycje może
narazić je w przyszłości na znaczące obniżenie wskaźników kapitałowych wręcz mogą
utracić wymagany poziom adekwatności kapitałowej i będą musiały się dokapitalizować.
Mechanizm ten ma skutecznie bronić rynek przed stworzeniem kolejnej bańki
spekulacyjnej na nieruchomościach i zagrożenia kolejnym kryzysem finansowym,
ale pozwala również na sterowanie rynkiem nieruchomości.
Nadzorca został zobligowany do oceny i weryfikacji adekwatności przyjętych wag
ryzyka raz w roku, co z reguły przy długich okresach spłat kredytów zabezpieczonych
hipotecznie, w sytuacji zmiany wag ryzyka z pewnością przełoży się na kondycję banków
i możliwości rozwoju – stąd też banki powinny racjonalnie podchodzić do angażowania
się nie tylko w opisywane ekspozycje, ale w pozostałe ekspozycje i zobowiązania.
c)
Wprowadzono wagę ryzyka w wysokości 1 250 %, co jest równoznaczne z wystąpieniem
straty z objętej tą wagą ryzyka ekspozycji odniesioną bezpośrednio na pomniejszenie
kapitałów własnych. W rachunku adekwatności kapitałowej obciążenie ekspozycji wagą
ryzyka 1 250 % jest równoznaczne z wystąpieniem straty bilansowej. W głównej mierze
waga ta przypisywana jest ekspozycjom pochodzącym z dokonanej sekurytyzacji
aktywów o „niskiej jakości” kredytowej. Model ten ma zapobiegać tworzeniu
poprzez sekurytyzację, przez banki, aktywów „dobrej jakości” zabezpieczonych
„złym portfelem”. Nadzorca może również nałożyć na sekurytyzowane ekspozycje wagę
ryzyka 1 250 % w przypadku wątpliwej sytuacji podmiotu trzeciego uczestniczącego
w tym procesie. Tak wysoką wagę ryzyka stosuje się również w stosunku do niektórych
instrumentów kapitałowych; np. znacznych pakietów akcji poza sektorem finansowym,
jednostek uczestnictwa.
Rozwiązanie to jest kolejnym mechanizmem mającym zapobiegać sytuacji sprzed
wystąpieniem kryzysu finansowego w roku 2008.
Wyliczanie adekwatności kapitałowej zawsze odbywa się o przyjęte kryteria
nie zawsze odzwierciedlające rzeczywiste ryzyko, przez co sektor narażony jest na ryzyko
modeli, stąd też poszukiwano dodatkowego parametru odzwierciedlającego wyposażenie
instytucji kredytowej w kapitały – takim parametrem jest dźwignia finansowa, o której
w następnym punkcie.
S t r o n a | 19
3.4. Dźwignia finansowa
Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego22 do aktywów w % w okresie
od 2001 do 2013 roku przedstawia poniższa tabela nr 1 i wykres nr 4.
Tabela nr 1 Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego do aktywów w %
Źródło Bank Światowy.
ROK
KRAJ
Stany Zjednoczone
Rosja
Polska
Grecja
Luksemburg
Hiszpania
Szwajcaria
Niemcy
Japonia
Francja
Kanada
Wielka Brytania
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
8,50 9,00 9,20 9,20 9,75 10,30 10,50 10,30 9,30 12,40 12,70 12,20 12,00 11,80
12,10 14,40 14,40 14,60 13,80 12,95 12,10 13,30 10,80 13,07 12,90 11,83 11,78 11,49
7,10 8,00 8,70 8,30 8,13 7,97 7,80 8,00 7,50 8,10 8,20 7,80 8,70 9,00
8,90 8,50 6,90 6,90 6,93 6,96 7,00 6,70 6,40 7,70 7,30 7,63 7,97 8,30
4,00 4,00 4,60 5,80 5,54 5,27 5,00 5,00 4,80 5,50 5,20 4,80 6,30 6,40
8,50 5,90 8,20 7,30 6,80 6,30 6,40 6,70 5,90 6,40 6,10 5,90 5,80 6,30
6,00 5,60 5,50 5,70 5,44 5,17 4,90 4,60 4,84 5,55 5,40 5,55 5,51 5,71
4,20 4,30 4,60 4,20 4,14 4,07 4,33 4,27 4,50 4,80 4,30 4,40 4,70 5,50
4,60 3,90 3,30 3,90 4,20 4,50 4,80 5,30 4,50 3,60 4,70 4,80 5,15 5,50
6,70 4,90 6,80 5,40 5,06 4,73 4,39 4,06 3,73 4,10 4,90 4,80 5,20 5,40
4,70 4,60 4,60 4,70 4,40 4,10 4,10 3,70 3,50 4,50 4,70 5,10 5,10 5,10
6,50 8,50 9,90 6,60 6,44 6,27 6,10 5,50 4,40 5,40 5,40 5,10 5,00
Wskaźnik kapitału bankowego, wybranych do analizy Państw, przyjmuje na koniec
roku 2013 najwyższe wartości w Stanach Zjednoczonych i Rosji (w granicach 12%),
najniższe w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Niemczech (w granicach 5%).
Banki w wiodących krajach Unii Europejskiej posiadają wskaźnik kapitału bankowego
na poziomie ponad dwukrotnie niższym niż banki w Stanach Zjednoczonych i Rosji,
co świadczy o stosunkowo słabym wyposażeniu kapitałowym tych banków.
W przedstawionym okresie kapitały banków w Polsce, wyrażone wskaźnikiem kapitału
bankowego, kształtowały się na wysokim poziomie tj. od wartości 7,1% w roku 2000
do wartości 9,0% w roku 2013.
Wskaźnik kapitału bankowego w relacji do aktywów to stosunek kapitału bankowego i rezerw
bankowych do aktywów ogółem. Kapitał i rezerwy obejmują środki wniesione przez właścicieli, zyski
zatrzymane, rezerwy ogólne i specjalne, rezerwy i aktualizacje wyceny. Kapitał obejmuje fundusze
własne podstawowe (akcje pokryte i zwykłe), co jest wspólną cechą systemów bankowych wszystkich
krajów, oraz całkowity kapitał regulacyjny zawierający kilka określonych typów podporządkowanych
instrumentów dłużnych, które nie muszą być spłacane, jeśli fundusze muszą utrzymać minimalne
poziomy kapitału (kapitał podstawowy i fundusze uzupełniające). Aktywa ogółem obejmują wszystkie
aktywa finansowe i niefinansowe.
22
S t r o n a | 20
Wykres nr 4. Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego; Źródło Bank Światowy23
Przed wystąpieniem kryzysu finansowego w większości krajów można zaobserwować
szybszy wzrost posiadanych aktywów w bankach niż wzrost kapitałów własnych, co z roku
na rok skutkowało obniżeniem się udziału kapitałów własnych w pasywach. W okresie
od 2002 do końca roku 2008, banki brytyjskie obniżyły wskaźnik kapitału z wartości 9,9%
do wartości 4,4%, banki francuskie z wartości 6,80% do 3,73%. Tak kształtujące się wartości
wskaźnika
świadczą
o dynamicznym
rozwoju
banków
przy niewystarczającym
zabezpieczeniu kapitałowym, braku akumulacji wypracowanych zysków w kapitały własne.
Nastąpił wzrost rentowności kapitału przy jednoczesnym spadku wyników finansowych
odniesionych do aktywów – sytuacja taka negatywnie wpłynęła na kondycję instytucji,
ale pozytywnie wpłynęła na zyskowność kapitału tj. pozytywnie wpłynęła na zwrot
z kapitałów dla właścicieli. W okresie od 2002 roku do końca roku 2008, banki zwiększyły
wskaźnik kapitałów w Japonii z wartości 3,3% do 4,5% i w Stanach Zjednoczonych z 9,2%
do 9,3%. Najgorszymi wskaźnikami charakteryzuje się rok 2008, kiedy to banki musiały
pokrywać wygenerowane straty finansowe.
23
https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm
=h&met_y=fb_bnk_capa_zs&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=country&idim=country:FRA:ESP:GR
C:CAN:LUX:DEU:POL:RUS:USA:CHE:JPN:GBR&ifdim=country&tstart=955231200000&tend=13
65458400000&ind=false; 2015-04-10 14:50
S t r o n a | 21
Z wykresu wynika, że zgromadzone w Europie, kapitały banków w relacji
do aktywów kształtują się na niskim poziomie. Niski wskaźnik może świadczyć
o angażowaniu się banków w finansowanie długu publicznego, ekspozycje o niskiej wadze
ryzyka np. ekspozycje zabezpieczone hipoteką na nieruchomościach, ekspozycje w stosunku
do podmiotów o wysokim raitingu.
Dostrzeżono, że miary wypłacalności w postaci aktywów ważonych ryzykiem
w sytuacji kryzysowej nie odzwierciedlają w pełni ponoszonego ryzyka. W systemach
bankowych wzrósł głównie wolumen ekspozycji o niskiej wadze ryzyka, gdzie ekspozycje
te nie zostały objęte całkowitym wymogiem kapitałowym24, co w sytuacji kryzysowej
spowodowało rozbieżności pomiędzy prezentowanym współczynnikiem wypłacalności
a rzeczywistym ryzykiem.
W pakiecie CRD IV/CRR, w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju instytucji
finansowych wprowadzono wskaźnik dźwigni finansowej, która oznacza względną –
w stosunku do funduszy własnych danej instytucji – wielkość posiadanych przez instytucję
aktywów, zobowiązań pozabilansowych oraz zobowiązań warunkowych dotyczących
płatności lub dostawy lub dostarczenia zabezpieczenia, z uwzględnieniem zobowiązań
z tytułu otrzymanych środków finansowych, zaciągniętych zobowiązań, umów dotyczących
instrumentów pochodnych lub umów z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, lecz z wyjątkiem
zobowiązań, które można wyegzekwować wyłącznie w przypadku likwidacji instytucji;25
Rozdział VII Rozporządzenia CRR podaje metodę obliczania dźwigni finansowej.
Wskaźnik dźwigni oblicza się, jako miarę kapitału instytucji podzieloną przez miarę
ekspozycji całkowitej tej instytucji i wyraża się jako wartość procentową.26
LR = Tier I / A *100 %
gdzie:
LR – wskaźnik dźwigni finansowej
A - Miara ekspozycji całkowitej jest sumą wartości ekspozycji z tytułu wszystkich aktywów i pozycji
pozabilansowych nieodliczonych przy wyznaczaniu miary kapitału
Wskaźnik ten jest prostą miarą odzwierciedlającą stopień pokrycia zarówno ekspozycji
bilansowych jak i zobowiązań pozabilansowych. Norma ta nie uwzględnia obarczania
ekspozycji wagą ryzyka i przedstawia rzeczywiste pokrycie kapitałem własnym wszystkich
24
Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11, s. 161
25
CRR (93)
CRR art. 429 ust. 2
26
S t r o n a | 22
ekspozycji, przez co urealnia wartości wskaźników adekwatności kapitałowej i eliminuje
ryzyko modeli w zakresie doboru wag ryzyka.27
Na mocy zapisu art. 430 Rozporządzenia CRR - EUNB przedstawi Komisji powyższe projekty
wykonawczych standardów technicznych w terminie 1 lutego 2015 r.
3.5. Płynność finansowa
Przedstawione w powyższych punktach wymogi odnoszą się do kapitałów własnych
instytucji finansowych, które mają na celu budowanie stabilnej bazy kapitałowej pozwalającej
zagwarantować
bezpieczne
funkcjonowanie
banków,
co
ma
zapewnić
stabilność
europejskiego systemu finansowego.
Kryzys finansowy unaocznił jak ważna jest, obok kapitałów własnych, płynność
finansowa. W pracach Komitetu Bazylejskiego obok wytycznych w sprawach kapitałowych
bardzo wiele poświęcono uregulowaniom w zakresie płynności, czego odzwierciedlenie
znajdujemy w pakiecie CRD IV / CRR. Artykuł 412 Rozporządzenia mówi o zapewnieniu
płynności w bankach w sytuacji kryzysowej w okresie 30 dni, z czego wynika, że Banki
są zobowiązane, w tym okresie, do utrzymywania takich aktywów płynnych, które pokryją
wypływy środków z banku pomniejszone o przypływy w warunkach skrajnych. Normę
tę określa się, jako płynność krótkoterminową - wskaźnik LCR28. Zgodnie z nią bank
powinien dysponować wystarczającym zasobem nieobciążonych płynnych aktywów
o wysokiej jakości, które mogą być bez przeszkód i natychmiast zamienione na gotówkę
na rynku aby w scenariuszu skrajnego braku płynności można było zaspokoić potrzeby
płynnościowe banku przez kolejnych 30 dni kalendarzowych (tzw. okres przetrwania) 29.
Z uwagi na bardzo wysokie wymagania zachowania płynności finansowej zgodnie z normą
LCR w Rozporządzeniu CRR przewidziano okresy przejściowe w dochodzeniu do zgodności
z pakietem CRD IV / CRR. Rok 2015 jest pierwszym rokiem, kiedy to banki powinny spełnić
normę płynności LCR w wysokości 60 %. Przez kolejne lata zwiększa się wymogi,
aż do osiągnięcia 100% spełnienia norm płynności krótkoterminowej od dnia 1.01.2018r.
Komisja europejska jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych
w zakresie regulowania płynności. Norma LCR jest jednym z wielu parametrów regulujących
płynność finansową, która ma na celu zapewnić stabilność finansową banków.
27
28
29
Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11, s. 161
LCR – (ang.) Liguidity Coverage Ratio
Dariusz K. Rosati, Regulacje makroostrożnościowe a stabilność sektora bankowego, Bank I Kredyt 45(4),
2014, s. 391
S t r o n a | 23
3.6. Uprawnienia nadzorcze
W wyniku ujawnienia w czasie wystąpienia kryzysu finansowego słabości nadzorów
bankowych (finansowych) Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej uchwalając
Dyrektywę CRD IV oraz Rozporządzenie CRR wyposażyły nadzory finansowe w szerokie
uprawnienia. Dostrzeżono istotną rolę nadzoru finansowego w zapewnieniu stabilności
i wypłacalności oraz bezpieczeństwa środków zgromadzonych w Bankach. Z jednej strony
na banki zostały nałożone restrykcyjne regulacje prawne w zakresie prowadzenia działalności
z drugiej zaś strony nadzór uzyskał uprawnienia do bieżącego monitorowania, weryfikowania
i wymagania do przestrzegania wdrożonych norm wynikających z Pakietu CRD IV / CRR.
Wprowadzone zasady mają zapewnić stabilność rynków finansowych oraz przywrócenie
do tych instytucji zaufania. Oprócz niezwykle istotnego zaufania istnieją również dwa istotne
powody, dla których wymaga się odpowiedniego nadzoru, tj.:
- procykliczność działania banków,
- dominujący udział długu w finansowaniu aktywów banków30.
Dyrektywa CRD IV w artykule 104 określa katalog uprawnień nadzorczych, do których
należą możliwe do stosowania:
 wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych przewyższających określone
wymogi;
 wymagania wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów oraz strategii wdrożonych
w celu zastosowania się do przepisów w zakresie kapitału wewnętrznego określonego
w art. 73 dyrektywy i w zakresie planów naprawczych, restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji, o czym mowa w art. 74 niniejszej dyrektywy;
 wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami
nadzorczymi zgodnie z niniejszą dyrektywą i z rozporządzeniem (UE) nr 575/2013;
 wymagania od instytucji szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego
traktowania aktywów w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych;
 ograniczania działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności,
która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności instytucji;
 wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami
i systemami instytucji;
 wymagania od instytucji ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzenia;
 wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych;
30
Ibidem, s. 374-375
S t r o n a | 24
 ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat zysków lub odsetek
między akcjonariuszy, udziałowców lub posiadaczy instrumentów dodatkowych w Tier I,
w przypadku gdy zakaz taki nie stanowi zdarzenia niewykonania zobowiązania ze strony
instytucji;
 nakładania
dodatkowych
obowiązków
sprawozdawczych
lub
zwiększenia
ich
częstotliwości, w tym w zakresie sprawozdawczości na temat sytuacji kapitałowej
i poziomu płynności;
 nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym ograniczeń w zakresie
niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami;
 wymagania ujawniania dodatkowych informacji.
Dyrektywa (UE) nr 2013/36/UE wskazuje, aby właściwe organy nadzorcze zobowiązywały
wszystkie instytucje do reagowania we wczesnym okresie na wszelkie symptomy wskazujące
na pogarszającą się kondycję instytucji, w celu zapobieganiu wystąpieniu istotnych
problemów.
Właściwe organy mogą prowadzić działania naprawcze przy użyciu wszelkich
środków wynikających z dyrektywy i rozporządzenia w celu przywrócenia stabilnego
i bezpiecznego funkcjonowania instytucji. W sytuacji, gdy w ocenie właściwego organu
nadzoru podjęte działania naprawcze nie spowodowały poprawy sytuacji finansowej
instytucji, wówczas może zostać wdrożony proces uporządkowanej likwidacji instytucji.
Uprawnienia nadzorcze w zakresie uporządkowanej likwidacji instytucji są kolejnym
krokiem do wdrożenia nowych regulacji obejmujących Unię Bankową.
S t r o n a | 25
4.
Unia bankowa – kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania
systemu bankowego w Unii Europejskiej
Opisywany wcześniej kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat
efektywności działania instytucji nadzorczych. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze
o zbyt późne i mało efektywne działanie w związku z pojawiąjącymi się zagrożeniami
w systemie finansowym. Jako rezultat wiele krajów zdecydowało się na reformę modelu
funkcjonowania instytucji nadzorczych. Jedną z najważniejszych reform jest powstanie
zintegrowanego nadzoru finansowego w ramach projektu unii bankowej dla krajów
strefy euro.
Pierwszym krokiem zmian funkcjonowania instytucji nadzorczych było wprowadzenie
w Pakiecie CRDIV/CRR szczególnych uprawnień nadzorczych i regulacyjnych w celu
ujednolicenia wymogów w stosunku do sektora bankowego w całej Unii Europejskiej.
Działania te miały doprowadzić do zbieżności kryteriów i wymogów stawianych bankom
w ujednoliconych
ramach
warunków
brzegowych,
nadzorczych,
sprawozdawczych,
klasyfikacji występujących ryzyk.
Kolejnym
krokiem
dalszej
integracji
i
tworzenia
spójnego
systemu
nadzoru
jest wprowadzenie reformy w ramach projektu unii bankowej dla krajów strefy euro.
Celem tego rozdziału jest zastanowienie się nad pytaniem, czy obecne zmiany
zaproponowane przez UE w nadzorze nad rynkami finansowymi mogą efektywnie poprawić
jakość oraz efektywność działania instytucji nadzorczych jak również ograniczyć skutki
występujących
w przyszłości
kryzysów
finansowych
jak
również
wzmocnić
system bankowy w UE.
Wszystkie zaproponowane dotychczas działania mają na celu zapewnienie stabilności
systemu finansowego jak również przywrócenie wiarygodności i zaufania na rynkach
finansowych. Jedną z najważniejszych zmian wynikających z podjętych prób rozwiązania
pojawiających się problemów jest powstanie scentralizowanego nadzoru europejskiego
nad systemem finansowym. Nadzór ten wprowadzono zarówno na poziomie makro-,
jak również mikroostożnościowym. W ten sposób powstał scentralizowany nadzór europejski.
Europejska Rada Ryzyka Systemowego odpowiada za nadzór makroostrożnościowy,
rozumiany jako monitorowanie i ocenianie potencjalnych zagrożeń dla stabilności systemu
finansowego w Unii Europejskiej. Rada ta ma za zadanie przede wszystkim identyfikować
zagrożenia, publikować ostrzeżenia przed ryzykiem, a także wydawać w razie konieczności
S t r o n a | 26
zalecenia, co do środków, jakie powinny zostać podjęte w celu ich osłabienia.
Dlatego zadaniem Rady jest przede wszystkim analiza ryzyka systemowego w krajach
Unii Europejskiej.
Natomiast
nadzór
mikroostrożnościowy
został
powierzony
trzem
instytucjom
Ubezpieczeniowych
i Funduszy
funkcjonującym w ramach unijnego nadzoru finansowego:

Europejskiemu Organowi Nadzoru Bankowego

Europejskiemu
Organowi
Nadzoru
Firm
Emerytalnych

Europejskiemu Organowi Nadzoru nad Rynkiem Kapitałowym
Zadaniem nadzorców jest ocena sytuacji pojedynczych instytucji na poszczególnych
rynkach
finansowych
w
celu
zapewnienia
stabilności
systemów
finansowych
oraz zapewnienia ochrony klientom.
Zakłada się, że stworzenie nadzoru na poziomie europejskim pozwoli na harmonizację
regulacji krajowych oraz jednakowe zasady ich wdrożenia oraz respektowania, a to znowu
pozwoli na lepszą ocenę ryzyka w systemach finansowych pojedynczych krajów. Zadaniem
instytucji krajowych będzie przeprowadzenie nadzoru mikroostrożnościowego, zapewnienie
ochrony klientom oraz informowanie europejskich instytucji nadzorczych o efektach swoich
działań. Wszystkie te działania prowadzone są w korelacji z pracami nad dyrektywą
CRDIV/CRR będącą implementacją zapisów tzw. Basel III do prawodawstwa unijnego.
Jedną z najważniejszych zmian w modelu nadzorczym, jaka dokonuje się w Unii
Europejskiej, jest powołanie dodatkowego nadzoru obejmującego tylko i wyłącznie kraje
strefy euro – tzw. unii bankowej. Koncepcja ta pojawiła się w reakcji na globalny kryzys
finansowy i ma zapewnić stabilność finansową w krajach strefy euro.
Do tej pory utworzenie unii walutowej nie miało bezpośredniego wpływu na politykę
regulacyjną systemu finansowego oraz instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej
w strefie euro. Od początku jej funkcjonowania w strefie euro obowiązywały te same zasady
i podstawy prawne w zakresie działania na rzecz stabilności finansowej, co w całej
Unii Europejskiej. Również Europejskiemu Bankowi Centralnemu nie powierzono wprost
zadania wspierania stabilności finansowej w strefie euro. Zgodnie z art. 127 TFUE
i art.2 Statutu ESBC i EBC, podstawowym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen.
Tak sformułowany mandat koncentrował misję EBC wokół celów polityki pieniężnej,
nie kładąc nacisku na funkcje związane z dbałością o stabilność systemu finansowego.
S t r o n a | 27
W związku z tym, że koncentracja kryzysu finansowego w UE nastąpiła w krajach strefy
euro, reformy skupiają się na poprawie zasad jej funkcjonowania tworząc projekt
UNII BANKOWEJ. Propozycja utworzenia unii bankowej stanowi próbę ograniczenia
zidentyfikowanych wcześniej słabości przedkryzysowej architektury sieci bezpieczeństwa
finansowego.
Unia bankowa obejmuje swym zasięgiem strefę euro jest jednak otwarta na udział krajów
spoza strefy poprzez nawiązanie tzw. bliskiej współpracy (opt-in), bez obowiązku
uczestnictwa w strefie euro.
4.1. Pierwszy filar unii bankowej – jednolity mechanizm nadzorczy.
Pierwszy filar unii bankowej ma tworzyć jednolity nadzór nad sektorem bankowym
(Single Supervisory Mechanism,
SSM).
EBC
powierzono
obowiązki
z
zakresu
mikroostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi w strefie euro. EBC sprawuje
bezpośredni nadzór nad bankami systemowo istotnymi, których wartość aktywów przekracza
30 mld EUR, lub relacja sumy bilansowej banku do PKB kraju macierzystego przekracza
20%, 3 najistotniejsze banki w danym kraju oraz instytucje korzystające z pomocy
EFSF/ESM. Dodatkowo organ krajowy może przekazać pod bezpośredni nadzór EBC
również inne banki lub może to zrobić EBC z własnej inicjatywy. Docelowo nadzorem
objętych zostanie ponad 6000 banków z siedzibą na terenie krajów strefy euro oraz spółki
zależne tych banków. W związku z powierzeniem EBC nowych funkcji, w jego strukturach
został utworzony nowy organ wewnętrzny – Rada ds. Nadzoru. W skład rady nadzoru
wchodzą: przewodniczący i wiceprzewodniczący, czterej przedstawiciele EBC oraz
po jednym przedstawicielu krajowych organów nadzoru mikroostrożnościowego z państw
uczestniczących w SSM. Rada ds. Nadzoru nie jest organem decyzyjnym. Decyzje podejmuje
i za całość formalnie odpowiada Rada Prezesów. SSM jest otwarty na udział krajów UE spoza
strefy euro. Warunkiem objęcia banków z krajów spoza strefy euro jednolitym mechanizmem
nadzorczym jest przyjęcie przez EBC decyzji o nawiązaniu bliskiej współpracy. Kraj chcący
nawiązać bliską współpracę składa wniosek, na co najmniej pięć miesięcy przed wejściem
do SSM, który zawiera zobowiązanie do przestrzegania instrukcji i wytycznych EBC,
przekazywania
informacji
i
dokumentacji
nadzorczej
jak
również
wprowadzenia
odpowiednich zmian w legislacji krajowej a EBC w ciągu 3 miesięcy wydaje wstępną decyzję
określającą sposób przekazania uprawnień i datę rozpoczęcia bliskiej współpracy. EBC wydał
25 kwietnia 2014 rozporządzenie ramowe dotyczące zasad współpracy w ramach SSM,
S t r o n a | 28
określające
metodologię
oceny
systemowego
znaczenia
instytucji
kredytowych.
Rozporządzenie to określa również zasady sprawowania nadzoru i procedury nadzorcze
wewnątrz SSM. Dokument zawiera zasady współpracy i podział zadań między organami
krajowymi a EBC w zakresie nadzoru makro i mikroostrożnościowego. Dla stabilności
i spójności funkcjonowania Unii Bankowej potrzebne jest wzmocnienie podstaw prawnych
powołania i funkcjonowania SSM. Zmiany traktatowe umożliwiłyby zapewnienie równego
statusu wszystkich państw niezależnie od ich uczestnictwa w strefie euro. Nadanie uprawnień
decyzyjnych Radzie ds. Nadzoru skróciłoby obecny proces decyzyjny.
Do aktów prawnych31 regulujących jednolity mechanizm nadzorczy Unii bankowej
można zaliczyć:

Rozporządzenie Rady (UE) nr 1024/2013 z dnia 15 października 2013 r. powierzające
Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki
związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi, Dz.Urz. UE 2013
L 287, s. 63

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1022/2013 z dnia
22 października 2013 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 w sprawie
ustanowienia
Europejskiego
Urzędu
Nadzoru
(Europejskiego
Urzędu
Nadzoru
Bankowego) w odniesieniu do powierzenia Europejskiemu Bankowi Centralnemu
szczególnych zadań zgodnie z rozporządzeniem Rady (UE) nr 1024/2013, Dz.Urz.
UE 2013 L 287, s. 5

Porozumienie międzyinstytucjonalne między Parlamentem Europejskim a Europejskim
Bankiem Centralnym w sprawie praktycznych zasad egzekwowania demokratycznej
odpowiedzialności i sprawowania nadzoru nad wykonywaniem zadań powierzonych EBC
w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego (2013/694/UE), 6 listopada 2013,
Dz.Urz. 2013, L 320, s. 1
Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej
http://oide.sejm.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=14754#akty
31
S t r o n a | 29
4.2. Drugi filar unii bankowej – proces restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji
banków.
Drugi filar unii bankowej określany jest, jako restrukturyzacja i uporządkowana
likwidacja banków (Single Resolution Mechanism, SRM). Jego zadania koncentrować
się mają na realizacji procedur naprawczych lub likwidacyjnych w bankach. Zapewnić
ma on swego rodzaju mechanizm obronny dla podatników z państw strefy euro przed
rekapitalizacją zagrożonych upadkiem banków oraz ograniczyć zaangażowanie środków
publicznych.32 Rozporządzenie w sprawie SRM obejmie kraje uczestniczące w SSM,
aby zapewnić
spójność
unii
bankowej.
Rozporządzenie
tworzy
Jednolitą
Radę
ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board, SRB).
Proces decyzyjny uruchomienia procedury resolution rozpoczyna się od ustalenia przez SRB,
że spełnione są odpowiednie warunki: 1-bank jest na progu upadłości (ocena dokonana przez
EBC), 2-nie ma podstaw by oczekiwać by jakiekolwiek działania zapobiegły upadłości banku,
3-działania w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji są konieczne w interesie
publicznym. Uzgodnienie resolution scheme odbywa się na forum sesji wykonawczej SRB
a w przypadku gdy przewidywana wartość wykorzystanych środków przekraczałaby 5 mld
euro, wówczas decyzja w sprawie aktywacji procesu podejmowana byłaby przez SRB w sesji
plenarnej. Po przyjęciu przez SRB planu ratowania banku jest on przekazywany KE,
która ma 24 godziny na podjęcie decyzji co do dalszej realizacji i proponuje Radzie UE
podjęcie stosownych decyzji. Rada UE może zablokować proces resolution jedynie
na podstawie dwóch przesłanek: 1-braku interesu publicznego, 2-wykorzystania środków
z funduszu. Jeżeli KE oraz Rada UE nie wniosą sprzeciwu resolution scheme wchodzi
w życie. Na mocy rozporządzenia utworzony zostanie Jednolity Fundusz Restrukturyzacji
i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Fund, SRF). Fundusz będzie finansowany
na zasadzie ex ante ze składek sektora bankowego. W okresie przejściowym, wynoszącym
8 lat od wejścia w życie rozporządzenia, będzie funkcjonował system dualny, na który
składać się będą krajowe subfundusze i część wspólna funduszu. Zasady przekazywania
składek przez państwa uczestniczące do funduszu resolution oraz zasady korzystania
ze środków
zgromadzonych
w nim
zostały
zawarte
w
umowie
międzyrządowej
(intergovernmental agreement, IGA), którą podpisano 21.05.2014r. Po upływie okresu
przejściowego pozostanie jeden wspólny fundusz resolution, którego poziom docelowy
ustalono na poziomie 1% depozytów gwarantowanych zgromadzonych w instytucjach
32
Zeszyty naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej, ISSN 2084-1809, Jacek Binda –
„Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego”
S t r o n a | 30
kredytowych mających swoją siedzibę na terenie SSM/SRM. Wiarygodność mechanizmu
SRM będzie również zależała od utworzenia mechanizmu zabezpieczającego, który zadziała
z chwilą wykorzystania środków finansowych SRF. Funkcję takiego mechanizmu mógłby
pełnić ESM, ale istotnym dylematem dla krajów spoza strefy euro jest to, że ze środków tego
funduszu mogą korzystać tylko kraje strefy euro. Słabością mechanizmu finansowania
procesu resolution w unii bankowej jest brak pełnego uwspólnotowienia środków od samego
początku funkcjonowania SRF jak również skomplikowany i wymagający zaangażowania
wielu instytucji (SRB, KE, Rady UE) proces decyzyjny, który w sytuacjach kryzysowych
powinien dać gwarancję szybkiej i konkretnej decyzji.
Akty prawne33 regulujące powyższy mechanizm to:
 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z dnia 15 lipca
2014 r. ustanawiające jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji
i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych
w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz
jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz zmieniające
rozporządzenie (UE) nr 1093/2010, Dz.Urz. UE 2014 L 225, s. 1

Umowa o przekazywaniu i uwspólnianiu składek na rzecz jednolitego funduszu
restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, 14 maja 2014
4.3. Trzeci filar unii bankowej – gwarantowanie depozytów.
Trzeci
filar
unii
bankowej
to
europejski
system
gwarantowania
depozytów
(Single Deposit Guarantee Scheme, SDGS). Na początkowym etapie unii bankowej
nie przewiduje się budowy tego filaru. Odpowiedzialność za gwarantowanie depozytów
w strefie euro spoczywać będzie nadal na władzach krajowych, pomimo że nadzór i decyzja
o upadłości należy do EBC. W kwietniu 2014r. Komisja Europejska wprowadziła Dyrektywę
2014/49/UE, która harmonizuje poziom i zasady gwarantowania depozytów określając jego
wartość równą 100.000,00 EUR dla jednego Klienta. Dookreślono następujące obszary:
1-sposób finansowania krajowych funduszy gwarantowania depozytów – na zasadzie ex ante,
2-docelowy poziom funduszu gwarantowania depozytów – 0,8% gwarantowanych depozytów
3-czas wypłaty środków gwarantowanych – skrócony do 7 dni do 2024 roku. W przypadku
wyczerpania środków w funduszu dyrektywa przewiduje możliwość nałożenia na banki
33
Op. cit. Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej …
S t r o n a | 31
obowiązku wniesienia dodatkowych składek na zasadzie ex post oraz możliwość
dokonywania dobrowolnych pożyczek między krajowymi funduszami, co można traktować
jako pewną formę uwspólnotowienia (mutualizacji). Odnosząc przytoczone wartości
do istniejącego w Polsce systemu gwarantowania depozytów opartego na powołanym
w 1995 roku Bankowym Funduszu Gwarancyjnym należy stwierdzić, że jest on sprawny
i dysponuje wysoko skapitalizowanym funduszem. Wskaźnik zabezpieczenia depozytów
na koniec 2013 r. środkami xe ante zgromadzonymi w systemie gwarantowania wyniósł
1,99%, a po uwzględnieniu również środków ex post odpowiednio 2,94%.34
Akt prawny35 opisujący europejski system gwarantowania depozytów to:

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/49/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r.
w sprawie
systemów
gwarancji
depozytów
Dz.Urz. UE 2014 L 173 s. 149
34
35
Raport roczny BFG za 2013 rok.
Op. cit. Ośrodek Dokumentacji i Informacji Europejskiej …
(wersja
przekształcona),
S t r o n a | 32
Zmiany w systemie nadzoru finansowego - Zakończenie
5.
Ostatni ogólnoświatowy kryzys finansowy pokazał duży wpływ systemu finansowego
na realną gospodarkę. Znacząco wzrosło znaczenie stabilności finansowej jako gwaranta
rozwoju gospodarczego świata. Kryzys rozpoczął publiczną debatę na temat efektywności
obowiązujących modeli nadzoru finansowego oraz roli i skuteczności instytucji nadzorczych.
Dotkliwe konsekwencje dla gospodarek na świecie stały się powodem do wprowadzenia
zmian w regulacjach nadzoru finansowego oraz jego wzmocnienie. Jedną z najważniejszych
jest powstanie scentralizowanego nadzoru europejskiego nad systemem finansowym zarówno
na poziomie makro- (Europejska Rada Ryzyka Systemowego), jak i mikroostrożnościowym
(EBA, EIOPA, ESMA).36 Wprowadzenie pakietu CRDIV/CRR określiło uprawnienia
krajowych organów nadzorczych oraz doprecyzowało zasady współpracy z w wymiarze
krajowym i europejskim. W związku z tym, że koncentracja kryzysu finansowego w UE
nastąpiła w krajach strefy euro stworzono projekt UNII BANKOWEJ oparty o kraje strefy
euro tworząc dwa podstawowe filary:

Nadzór ostrożnościowy nad sektorem bankowym SSM

Restrukturyzacja i uporządkowana likwidacja banków SRM
Pomimo możliwości udziału krajów spoza strefy euro w unii bankowej zasadnym
wydaje się konieczność przeprowadzenia zmian legislacyjnych uwzględniające potrzebę
zrównania praw i obowiązków krajów spoza strefy euro. Chociaż sama unia bankowa nie
stanowi panaceum na przyszłe kryzysy finansowe, to jednak ujednolicenie standardów
regulacyjnych przy rosnącej ilości połączeń transgranicznych pomiędzy instytucjami
finansowymi w UE jest bardzo istotne. Na obecnym etapie trudno ocenić jak skutecznie
wprowadzone zmiany w nadzorze finansowym ograniczą możliwość występowania
i rozprzestrzeniania się kryzysów finansowych, a co równie ważne jak wprowadzone zmiany
pomogą w skutecznej walce z występującymi zawirowaniami w systemie finansowym. Biorąc
pod uwagę szerokie spektrum nadanych uprawnień nadzorczych, łącznie z prawem
do likwidacji
instytucji
finansowej
w
przypadku,
gdy
stanowi
ona
zagrożenie
dla bezpieczeństwa i stabilności finansowej wspólnego rynku, można stwierdzić, że powstał
silny organ europejskiego nadzoru oraz w szczególności banki zostały „ubrane w ciasny
gorset regulacji” w znacznej mierze ograniczający możliwości prowadzenia ryzykownej
36
Materiały i studia NBP, Zeszyt nr 289, ISSN 2084-6258 – Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz
ich konsekwencje dla Polski, Warszawa, 2013
S t r o n a | 33
działalności. Bezpieczeństwo funkcjonowania jednostki powinno zwiększyć bezpieczeństwo
funkcjonowania i stabilność systemu finansowego Europy.
Patrząc na system finansowy poprzez Trylemat jego stabilności oparty na trzech
zagadnieniach: stabilności finansowej, krajowego nadzoru oraz integracji rynku można
stwierdzić, że ich równoczesne spełnienie jest niemożliwe do zrealizowania.37 Analizując
wprowadzane zmiany w systemie nadzoru finansowego można stwierdzić, iż Unia Europejska
zmierza w kierunku stabilności finansowej opartej na integracji rynku kosztem suwerenności
krajowych nadzorów finansowych.
37
Zeszyty naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej, ISSN 2084-1809, Jacek Binda –
„Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego”
S t r o n a | 34
Literatura
Binda Jacek, Unia Bankowa – szanse czy ograniczenia dla sektora finansowego, Zeszyty
naukowe Wyższej szkoły finansów i prawa w Bielsku Białej nr 4 (2014),
ISSN 2084-1809,
Brzozowski Maciej, CRD IV, CRR – instrumenty makroostrożnościowe, NBP – Departament
Systemu Finansowego, Warszawa 2014
Hryckiewicz Aneta, Pawłowska Małgorzata, Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz
ich konsekwencje dla Polski, NBP, Materiały i studia, zeszyt nr 289
Kochaniak Katarzyna, Kapitał regulacyjny sektora bankowego w Polsce na tle rozwiązań
Bazylei III, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne – Zeszyty Naukowe nr 11,
Kraków 2011
Kosior Anna, Rubaszek Michał, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro,
NBP, listopad 2014
Rosati Dariusz K., „Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA”, Ekonomista
2009/3; ISSN 0013-3205,
Rosati Dariusz K., Regulacje makroostrożnościowe a stabilność sektora bankowego, Bank
i Kredyt 45(4), 2014,
Szpunar J. Piotr, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym,
NBP, Materiały i studia, zeszyt nr 278
Międzynarodowa rola euro III, NBP – Departament Integracji ze strefą euro (DISE),
lipiec 2011
Kształtowanie się europejskiego nadzoru bankowego – Europejski Urząd Nadzoru
Bankowego w zmieniających się warunkach, Europejski Trybunał Obrachunkowy,
Urząd Publikacji Unii Europejskiej, ISBN 978-92-827-0500-1, PL 2014 nr 05
Kryzys w strefie euro, przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania, NBP