sem i zbytkiem sztuki otaczającej – i osaczającej – nas

Kazimierz S. OŻÓG
236
W czasie, gdy w Italii kształtowała się Arte Povera, w Polsce rozwijała
swoją twórczość Magdalena Abakanowicz. Swoje dzieła, niepoddające się
zaszufladkowaniu, niedające się wpisać w obszar konkretnego „izmu” czy
nurtu sztuki współczesnej, nazwała od własnego nazwiska abakanami. Z racji
surowości i nietypowego materiału prace te znakomicie pasują do włoskiej
rzeźby tamtego czasu. Wykonane z włókna, potężne, swoją lekkością wykra−
czające poza tradycyjne definicje dzieła rzeźbiarskiego abakany, ze względu
na ich klimat i dążenie do uchwycenia tajemnicy świata w kontekście kondy−
cji człowieka, nie są odległe od poszukiwań Pascaliego czy Merza. Najpierw
w abakanach, potem zaś w pustych odlewach ludzkich korpusów, Abakano−
wicz snuje opowieść o samotności i lękach człowieka, o jego tęsknotach i ano−
nimowości. Artystka zazwyczaj ukazuje człowieka nieposiadającego twarzy,
zaznacza pustkę dookoła nieobecnego ciała. W Embriologii czy Grach wojennych
prostota materiału, którym stały się znalezione przy szosie kawały poszarpa−
nego, nikomu niepotrzebnego drewna czy pozszywane kłęby grubego mate−
riału, przybierające kształt zarodków−embrionów, również świadczy o dążeniu
do najprostszych środków wyrazu, w jakimś sensie pospolitych, skromnych
i ubogich15.
Gdzieś opodal Abakanowicz sytuuje się Jan Kucz, inny współczesny nam
rzeźbiarz. Jego rzeźby monumentalne posiadają rozmach, cechę odległą od
sztuki ubogiej, jednakże formy szyte, w których Kucz wypowiada się od kilku
dekad, mają wiele wspólnego z dziełem Abakanowicz, a co za tym idzie, wpi−
sują się również w nurt doświadczeń artystów europejskich końca lat sześć−
dziesiątych i późniejszych. Rozrzucone jutowe poduszki w Szyjących (2000)
lub formy takie, jak Niepokój (2005) czy Biała szyta (2006) mają w sobie
podobną prostotę jak Embriony Abakanowicz, a lichość materiału sytuuje prace
Kucza w obrębie sztuki dążącej do ubóstwa. Ubóstwa, za którym zaczynamy
tęsknić zwłaszcza wtedy, gdy zostajemy postawieni w konfrontacji z luksu−
sem i zbytkiem sztuki otaczającej – i osaczającej – nas zazwyczaj w galeriach
i muzeach16.
Władysław Hasior w swych asamblażach wielokrotnie wykorzystywał przed−
mioty tak oczywiste i pospolite, że aż tandetne. Jego sztuka stanowi duży problem
dla krytyków, którzy próbują odpowiedzieć na pytanie, czy Hasior, niezależ−
nie od brytyjskich trendów zmierzających w latach pięćdziesiątych ubiegłego
stulecia w tym właśnie kierunku, wynalazł pop−art. Twórca ten miał głęboką
15
Por. E. H o r n o w s k a, Wspólna przestrzeń, w: Abakanowicz: Gry Wojenne. Mutanty,
katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2002, s. 5−12.
16
Zob. W. W i e r z c h o w s k a, Jana Kucza dwie opowieści o człowieku, „Rzeźba Polska”
t. 13 (2006−2008), „Rzeźba w Polsce (1945−2008)”, red. K. Chrudzimska−Uhera, B. Gutowski,
s. 165−172; t a ż, Wywiad z Janem Kuczem, w: Jan Kucz, red. G. Wielicka, Akademia Sztuk Pięk−
nych w Warszawie, Warszawa 2008, s. 32n.
237
świadomość nowoczesnych nurtów i aktualnych zamierzeń sztuki europej−
skiej. Wprawdzie przyszło mu kształcić się artystycznie w ponurej epoce stali−
nizmu, jednak wyjazdy na Zachód otwierały mu oczy i umysł na doznania
niedostępne nad Wisłą17.
Ubóstwo świata, w którym Hasior wyrastał, w naturalny sposób zyskało
swoje przedłużenie w kreowanych przez niego wytworach sztuki. Uderzające
jaskrawą kolorystyką, wykonane z tandetnych materiałów, wygrzebanych niemal−
że na śmietniku, prace Hasiora są odległe od kreacji pop−artowych z Europy
zachodniej lub zza oceanu, tworzonych przez artystów wyrosłych w świecie
nadmiaru i przesytu. U zarania dekady lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia,
a więc przed sześćdziesięciu laty, swoje pierwsze kompozycje z egzotycznych
przedmiotów i odpadków tworzył – w trakcie swojej podróży po Italii i pół−
nocnej Afryce – Robert Rauschenberg. W roku 1955 pokazał on Łóżko – pionowo
ustawione, z realnymi poduszką i kołdrą, skropione obficie farbą. Nagroda
uzyskana przez Rauschenberga kilka lat później na weneckim biennale nie
przeszła niezauważona w Polsce, prasa krajowa pisała wówczas, że ubiegł on
Hasiora, ukazując światu siłę, jaka tkwi w asamblażach. Domniemana orygi−
nalność pomysłu Hasiora przekładała się na oczywiste zapóźnienie PRL−u,
w konfrontacji z Zachodem byłby on jednym z wielu para−pop−artowych twór−
ców18 (il. 1, 2, 4).
17
Por. B. K o w a l s k a, Hasior jako prekursor i twórca własnej wersji pop−artu, w: Granice
sztuki współczesnej – wokół twórczości Władysława Hasiora, s. 9n.
18
Zob. A. Ż a k i e w i c z, Między tradycją a współczesnością. O sztuce Władysława Hasio−
ra, w: Hasior: powrót. Katalog wystawy. MCK „Sokół”, Nowy Sącz 2010/2011, Małopolskie Cen−
trum Kultury Sokół, Nowy Sącz 2010, s. 36.
s. 1; K.S. O ż ó g, Zapomniane Organy, Ptaki i takie tam… O recepcji dzieł Hasiora po 1989
roku, w: Granice sztuki współczesnej – wokół twórczości Władysława Hasiora, s. 36−38.