Obserwatorium Kultury jako ośrodek zarządzania wiedzą

Transkrypt

Od Redakcji
Stały wzrost potrzeb informacyjnych związany z prowadzeniem polityki kulturalnej, zarówno na szczeblu
centralnym, jak również na poziomie samorządów lokalnych sprawia, że coraz większego znaczenia nabiera odpowiednie, czy też raczej odpowiedzialne zarządzanie informacją, rozumiane jako racjonalny proces jej gromadzenia, oceny i selekcji.
Obecnie nie jest już problemem duża ilość informacji w zbiorach danych – wymianę, przetwarzanie i udostępnianie informacji, niezależnie od jej zakresu, umożliwiają nowoczesne technologie informacyjne. Problemem jest
raczej klasyfikowanie i w miarę szybkie wyszukanie informacji na potrzeby różnych odbiorców. Łatwość przetwarzania informacji w połączeniu z brakiem kontroli i oceny jej jakości jest jedną z przyczyn nadprodukcji informacji, która może tworzyć „mgłę” informacyjną.
Odpowiedzią na te problemy jest tworzenie w wielu krajach tzw. „obserwatoriów kultury” czy też „laboratoriów kultury”, instytucji, które organizując procesy gromadzenia i udostępniania informacji, sytuują się pomiędzy ich nadawcami i odbiorcami.
W 1999 r. z inicjatywy Ministra Kultury i Sztuki Instytut Kultury przygotował projekt instytucji systematycznie
śledzącej i monitorującej zmiany zachodzące w sferze kultury, a także przygotowującej metody i instrumenty niezbędne do prowadzenia obserwacji. Pracami zespołu kierowali prof. Andrzej Siciński oraz dr Zina Jarmoszuk1.
W projekcie zakładano systematyczną obserwację zarówno życia kulturalnego, jak i dziedzin z otoczenia kultury mających na nią wpływ. Autorzy projektu rozumieli kulturę z jednej strony jako odrębną sferę życia społecznego, tzw. „kompleks instytucji kultury”, z drugiej zaś jako sferę społecznej świadomości, sposobów postrzegania,
wartościowania i reagowania na rzeczywistość.
Projekt przygotowany przez Instytut Kultury cechował się więc szerokim zakresem tematycznym i zakładał
konieczność stałej współpracy z siecią współpracowników instytucjonalnych i z zespołami badawczymi usytuowanymi na zewnątrz instytucji.
W tym zeszycie serii „Raporty. Analizy. Opinie” przedstawiamy Państwu inną propozycję modelu instytucji
tego typu, dostosowaną do potrzeb informacyjnych polskiej kultury.
1
Obserwatorium życia kulturalnego w Polsce. Projekt opracowany przez zespół pod kierunkiem prof. Andrzeja Sicińskiego i dr Ziny Jarmoszuk, Instytut Kultury 1999.
1. Wprowadzenie
Przyspieszony rozwój kulturalny i zwiększona częstotliwość zmian społecznych, ekonomicznych i politycznych oddziałują na sytuację kultury. Globalizacja,
kolejne rozszerzenia Unii Europejskiej, rozwój handlu
międzynarodowego, rozwój technik teleinformatycznych
i powstanie społeczeństwa informacyjnego to czynniki,
które od końca lat osiemdziesiątych XX wieku wpływają na kształt życia kulturalnego Europy i świata, w tym
na to, jakie środki są przeznaczane z różnych źródeł na
kulturę oraz jak kształtuje się zapotrzebowanie na informację o kulturze niezbędną w procesach zarządzania.
Tak szeroko zakrojone zmiany wymagają nieustannego
śledzenia i badania, powodują też konieczność gromadzenia i przetwarzania danych, budowania z nich bazy
informacji, wykorzystywanej następnie w planowaniu
i procesach decyzyjnych na różnych szczeblach.
Sektor kultury jest dziś kompleksowy i różnorodny,
nie tylko ze względu na rodzaje działalności, jakie obejmuje, ale też sposoby i źródła ich finansowania, metody
zarządzania, a także uwarunkowania społeczne, polityczne i ekonomiczne. To zróżnicowanie znacznie utrudnia
współpracę o charakterze kulturalnym, podejmowanie
decyzji dostosowanych do różnorodnych okoliczności,
zdobywanie informacji i zarządzanie wiedzą o rzeczywistej sytuacji tego sektora. Poziom wykorzystywania
informacji w zarządzaniu, zarówno poszczególnymi
placówkami kultury i ich kategoriami, jak i całą sferą
życia kulturalnego w kraju, często jest znacznie niższy
niż w innych obszarach funkcjonowania państwa, takich
jak edukacja czy gospodarka. W sektorze tym nie wypracowano dotąd skutecznych mechanizmów gromadzenia
danych i zdobywania wiedzy niezbędnej do podejmowania decyzji. Konieczne więc staje się wprowadzenie
rozwiązań systemowych, które porządkowałyby zasoby
informacyjne dotyczące świata kultury i sztuki, a także
określały zasady komunikacji między wszystkimi zainteresowanymi uczestnikami systemu: decydentami,
politykami, menedżerami, artystami, handlowcami czy
wreszcie odbiorcami dzieł sztuki.
Rozwój społeczeństwa informacyjnego, w tym dostępność nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych,
powoduje, że widoczny staje się brak łatwo dostępnych
informacji, niezbędnych w codziennej praktyce zarządzania oraz rosnące zapotrzebowanie na współpracę
wszystkich zainteresowanych podmiotów. „Inkubatorem” takiej współpracy może być instytucja zorganizowana na wzór znanych już na świecie „obserwatoriów”
(ang. observatory of culture, cultural observatory) bądź
„laboratoriów” kultury (ang. laboratory of culture).
Głównym zadaniem instytucji tego typu jest zazwyczaj prowadzenie badań oraz gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie informacji właściwych dla
różnych kategorii użytkowników, stymulowanie wymiany wiedzy i doświadczeń, optymalizowanie wykorzystania tworzonych zasobów. Realizacji tych zadań
służą zbiory tworzone w środowisku elektronicznym
oraz organizowanie współpracy w formie różnorodnych umów, spotkań, debat, konferencji, wspólnych
projektów innowacyjnych.
Niniejsze opracowanie jest propozycją zakresu funkcjonowania Obserwatorium Kultury Polskiej, jego głównych celów i zadań, metod działania, struktury, sposobu
zarządzania i finansowania, wreszcie modelu systemu
informacyjnego, który powinien stanowić istotę takiej
placówki. Prezentację proponowanych rozwiązań poprzedzono analizą pracy instytucji tego typu istniejących zarówno w Unii Europejskiej, jak i poza nią.
Analizie poddano placówki określane jako „obserwatoria kultury”, o zasięgu regionalnym, krajowym, lub
ponadnarodowym, oraz instytucje krajowe i międzynarodowe o zbliżonym zakresie działania. W załącznikach przedstawiono krótkie charakterystyki wybranych
placówek, listę ich adresów internetowych oraz zestawienie porównawcze.
2. Obserwatorium kultury – zakres i formy
działania wybranych placówek
2.1. Obserwatorium czy laboratorium? Problemy
definicyjne
Instytucji zajmujących się zbieraniem, przetwarzaniem i rozpowszechnianiem informacji dotyczących
kultury jest wiele. Instytucje te mają różny charakter
prawny, mogą być niezależne lub podlegać jednostkom
nadrzędnym. Niektóre z nich są stricte obserwatoriami,
inne to fundacje, jednostki uczelniane, agendy rządowe
itp. Te różnice wiążą się również z odmiennymi źródłami finansowania (środki publiczne, granty, dofinansowania z Unii Europejskiej, fundacje, sponsoring).
Pojęcie „obserwatorium” implikuje skojarzenia z jednostką prowadzącą „obserwacje”, wykonującą pomiary,
monitorującą przebieg pewnych zjawisk czy procesów.
Można więc powiedzieć, że przywodzi na myśl instytucję
w pewien sposób pasywną, nie uczestniczącą w obserwowanych wydarzeniach. Zakres pojęcia „obserwatorium” wydaje się zbyt wąski, jeżeli za kluczowe zadania
5
R APORT Y A NA L I Z Y OPI N I E
OBSERWATORIUM KULTURY
R A PORT Y A NA L I Z Y OPI N I E
6
Małgorzata Kisilowska
takiej instytucji uznamy z jednej strony zbieranie informacji, dysponowanie nimi i udostępnianie ich przede
wszystkim dla celów zarządzania kulturą i polityką
kulturalną, a z drugiej strony – ułatwianie współpracy
kulturalnej na różnych szczeblach. Przekazywanie informacji decydentom i politykom odpowiedzialnym za
sprawy kultury wymaga – co oczywiste – aktywności,
zaangażowania i podejmowania wielu działań.
W związku z tym pojawiła się1 propozycja zastąpienia pojęcia „obserwatorium” terminem „laboratorium”, który explicite zakłada aktywność placówki,
jej bezpośrednie i skuteczne zaangażowanie w pewne
procesy. W laboratorium jest możliwe podejmowanie
decyzji, np. o łączeniu różnych podmiotów, i uzyskiwanie w ten sposób nowej jakości. Termin ten pozwala też
myśleć o instytucji jako swoistym katalizatorze zmian
i reakcji. Chodzi bowiem nie tylko o przechowywanie
danych i zdobywanie nowych, np. przez dokumentowanie przebiegu wydarzeń. Ważne jest również przetwarzanie informacji – a więc budowanie nowego zasobu
wiedzy – a także dynamika tego procesu i jego rozwój
niezbędny dla właściwego funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego w jego aspekcie kulturowym.
Przykładem zastosowania takiego rozróżnienia jest
m.in. projekt Europejskiego Laboratorium Współpracy Kulturalnej (European Laboratory of Cultural Cooperation) przygotowany przez Europejską Fundację
Kulturalną (European Cultural Foundation). W jego
opracowanie zaangażowani byli eksperci tacy jak Rod
Fisher, Luca Dal Pozzolo, Y. Raj Isar, Gottfried Wagner
i inni 2 .
W dalszej części opracowania stosowany będzie
termin „obserwatorium”, ze względu na jego popularność w nazewnictwie już istniejących placówek.
2.2. Cele działalności
Podstawowym celem istniejących obserwatoriów
i podobnych do nich placówek jest gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji o funkcjonowaniu sektora kultury i sztuki w określonym regionie,
w którym działa dana instytucja. Z tym celem ściśle
wiążą się pozostałe: umożliwianie podejmowania decyzji związanych z planowaniem i realizacją polityki
1
kulturalnej na różnych szczeblach, a także ułatwianie
zarządzania placówkami kultury zarówno publicznymi, jak i państwowymi. To ostatnie staje się możliwe
dzięki zarządzaniu wiedzą niezbędną do poprawy efektywności funkcjonowania kultury i jej rozwoju, w sensie organizacyjnym i twórczym. Takie cele wskazywały
np.: amerykańskie The Center for Arts and Culture
(Centrum Sztuki i Kultury), hiszpańska The Interarts
Foundation (Fundacja Interarts), ponadnarodowe: The
European Institute for Comparative Cultural Research
– ERICarts (Europejski Instytut Porównawczych Badań
o Kulturze) oraz EUCLID (sieć organizacji zajmujących
się badaniami kultury, organizacją seminariów, konferencji, kongresów oraz przygotowywaniem serwisów
informacyjnych o kulturze), kanadyjskie Canadian Cultural Observatory (Kanadyjskie Obserwatorium Kultury), austriacki Oesterreichische Kulturdokumentation
(Austriackie Centrum Dokumentacji Kultury), serbskie
Center for Study in Cultural Development (Centrum
Badań Rozwoju Kultury) i in.)
Wśród innych ważnych celów wymieniane są:
• współpraca środowiskowa, krajowa i międzynarodowa,
• inicjowanie badań naukowych w obszarze kultury,
• szkolenie menedżerów,
• monitoring procesów kulturowych,
• promocja innowacji,
• inicjowanie i koordynowanie badań naukowych.
Takie cele wymieniły m.in.: brytyjska instytucja International Intelligence on Culture (Międzynarodowy
Wywiad Kulturalny), kanadyjskie Observatoire de la
Culture et des Communication du Quebec (Obserwatorium Kultury i Komunikacji Quebec’u), włoska Fondazione Fitzcarraldo (Fundacja Fitzcarraldo) i in.
Do niedawna jeszcze do swobodnego znajdowania
i korzystania z odpowiednich informacji wystarczała
współpraca sieciowa i wymiana danych pomiędzy kontaktującymi się placówkami różnych kategorii i szczebli.
Jednak lawinowy wzrost ilości informacji oraz wytwarzających je źródeł instytucjonalnych powoduje, że efektywne korzystanie z nich staje się praktycznie niemożliwe,
z jednej strony ze względu na brak wiedzy nawet o istnieniu pewnych placówek i ich zasobach, z drugiej – nie-
Zob. From a “European Observatory of Cultural Cooperation” to a “European Laboratory of Cultural Cooperation”. The Case for a Pilot
Initiative, European Cultural Foundation – September 2003: (http://www.eurocult.org), September 2003
2
Zob. np. A Feasibility Study Concerning the Creation of a European Observatory of Cultural Cooperation. A Final Report to the European Commission, August 2003. European Cultural Foundation (– http://www.eurocult.org), August 2003, oraz: From a “European Observatory of Cultural Cooperation” to a “European Laboratory of Cultural Cooperation”. The Case for a Pilot Initiative, European Cultural Foundation – September 2003: (http://www.eurocult.org), September 2003
możność samodzielnego przeszukiwania tych zasobów
przez każdego zainteresowanego użytkownika, jako że
wymagałoby to czasu i kosztów. W efekcie pewne zbiory
danych – niezależnie od ich wysokiej obiektywnej wartości – pozostają nieużywane, ponieważ z różnych przyczyn (informacyjnych, technicznych, organizacyjnych)
są dla klientów niedostępne.
Niezbędne jest więc funkcjonowanie placówki będącej „łącznikiem” i pośrednikiem pomiędzy pozostałymi uczestnikami systemu informacyjnego – autorami
i źródłami informacji oraz odbiorcami i użytkownikami danych.
Przykładem instytucji, która właśnie takie cele uznała
za swoją misję, jest placówka w Quebec. Wśród jej
głównych zadań znalazło się: odpowiadanie na potrzeby podmiotów należących do sektorów kultury
i komunikacji oraz osób zainteresowanych ich działalnością, zwłaszcza w obszarach statystyki, badań
naukowych, monitoringu.
Cele ogólne przekładane są w obserwatoriach i paraobserwatoriach na konkretne zadania. Ich lista jest
długa i zróżnicowana:
• monitoring – gromadzenie aktualnych danych
o stanie kultury w kraju, określanie standardów,
tworzenie i wykorzystywanie systemu wskaźników,
• rozpoznawanie nowych trendów, szukanie inicjatyw, innowacji,
• określanie kierunków i tematów badawczych,
• zarządzanie projektami,
• koordynowanie współpracy,
• organizowanie spotkań, konferencji, warsztatów,
debat, „okrągłych stołów” łączących pracowników
sektora kultury, decydentów, polityków, naukowców itd.,
• działalność szkoleniowa,
• przetwarzanie informacji, budowanie zasobu
danych,
• udostępnianie zgromadzonych informacji zainteresowanym odbiorcom – budowa elektronicznego
systemu informacji o kulturze,
• opracowywanie specjalistycznej terminologii (tezaurus kultury),
• prace analityczne, ekspertyzy, opinie i stanowiska,
konsultacje, doradztwo,
• wprowadzenie i koordynowanie systemu „wczesnego ostrzegania” w sytuacji dostrzeżenia negatywnych trendów bądź zagrożeń,
• dokumentowanie i wymiana przykładów tzw. dobrych praktyk (ang. best practices),
• działalność wydawnicza – książki, katalogi, informatory, bibliografie, czasopisma, biuletyny, materiały konferencyjne,
• wdrażanie zasad różnorodności, transparentności
i równości,
• angażowanie opinii publicznej,
• działalność promocyjna (np. doroczna nagroda
kulturalna),
• poszukiwanie środków finansowych na działania.
Zadania te, o charakterze formalnym, mają również
swój wymiar merytoryczny, ściśle związany z kategorią placówki (np. o charakterze badawczym bądź politycznym) oraz specyfiką uwarunkowań danego kraju
czy regionu – historycznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych itp.
2.3. Zakres tematyczny
Zakres działań poszczególnych placówek zależy
przede wszystkim od przyjętej przez nie misji i wyznaczonych celów długoterminowych, ale też od wielu
innych czynników, na przykład od tego, czy instytucje
te są częścią większej struktury. Na charakter ich działań wpływa także konkretna sytuacja danego kraju,
kształtowana przez bieżące wydarzenia, tradycję, historię czy procesy globalizacyjne.
Większość analizowanych instytucji definiuje zakres
swoich działań szeroko, odnosząc go do polityki, strategii kulturalnej państwa czy regionu oraz sytuacji
międzynarodowej. To, w jaki sposób placówka pracuje, zależy więc także od potrzeb podmiotów prawnych
funkcjonujących w sektorze kultury i poszczególnych
osób (menedżerów, artystów, odbiorców sztuki), współpracy kulturalnej na różnych szczeblach, a także współpracy międzysektorowej.
Wśród obszarów tematycznych podejmowanych
działań wymienić należy:
• sposoby kreowania polityki kulturalnej,
• dystrybucja środków finansowych między instytucjami kultury,
• sponsoring krajowy,
• statystyka, wskaźniki sektorowe,
• działalność kulturalna zawodowa i amatorska,
• zatrudnienie w sektorze kultury, klasyfikacja zawodów, różnorodność stanowisk i funkcji, samozatrudnianie,
• prawo, w tym prawo autorskie,
• przykłady tzw. dobrych praktyk (ang. best practices) w sferze polityki i zarządzania,
• twórcy,
7
8
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
muzea i galerie, archiwa, dziedzictwo narodowe,
ochrona i konserwacja zabytków,
literatura, książki, czasopisma,
muzyka, taniec, teatr,
nowe technologie w kulturze, nowe media, sztuki
audiowizualne,
biblioteki,
edukacja artystyczna,
rzemiosło artystyczne,
handel dziełami sztuki,
lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy
wymiar kultury,
budowanie poczucia tożsamości kulturowej w danym obszarze geopolitycznym,
globalizacja,
zachowania kulturalne społeczeństwa i jednostek.
Wybrane projekty specjalistyczne realizowane przez
instytucje krajowe i międzynarodowe:
• raport o wykorzystaniu środków z gier losowych
na kulturę na Węgrzech (Budapeszt),
• promocja i ocena programów kulturalnych UE
(EUCLID z siedzibą w Liverpool’u),
• przemysł audiowizualny w Europie (European Audiovisual Observatory z siedzibą w Strasburgu),
• turystyka kulturalna (Belgrad),
• korzenie kulturalne Serbii (Belgrad),
• życie kulturalne miast (Glasgow),
• zależności kultury, ekonomii i zdrowia (Glasgow),
• sztuka w obszarach wiejskich (Glasgow).
Jak wynika z powyższego wyliczenia, obszarem
badań są działania o charakterze politycznym i strategicznym oraz procesy decyzyjne podejmowane na
najwyższych szczeblach zarządzania kulturą. Analizie
podlegają także wszystkie obszary działalności kulturalnej, tak by możliwe stało się zgromadzenie informacji niezbędnej do budowania rzeczywistego obrazu
sytuacji w tym sektorze oraz do podejmowania decyzji jego dotyczących.
2.4. Struktury organizacyjne i procesy
informacyjne
Efektywność działania obserwatorium wymaga dostosowania jego wielkości i struktury do potrzeb i możliwości jego organizatorów i użytkowników. Niezbędne
jest też precyzyjne zdefiniowanie procesów realizowanych w poszczególnych ogniwach tej struktury.
W większości analizowanych przykładów obserwatoria są organizacjami niedochodowymi, jednostkami
niewielkimi pod względem zatrudnionego personelu. To
stwarza konieczność zastosowania struktury macierzowej – siatki zadań i odpowiedzialności współdzielonych
przez pracowników. Nad właściwym funkcjonowaniem
czuwa zarząd (komitet wykonawczy) złożony z przedstawicieli organów finansujących, struktury nadrzędnej,
jednostek badawczych itp., oraz organ doradczy, zwany
radą doradczą bądź radą naukową, ewentualnie podkomitety odpowiedzialne za realizację poszczególnych
projektów. Przykładowo w obserwatorium w Quebec
funkcjonują komitety doradcze do spraw: sztuk wizualnych i rzemiosła, kina, książek, literatury i bibliotek,
multimediów, dziedzictwa narodowego, muzeów, archiwów i instytucji pokrewnych, władz miejskich i lokalnych oraz badań naukowych.
Wśród wartości kształtujących model zarządzania
wymienia się: obiektywność i neutralność polityczną,
poszanowanie poufności informacji, wysoką jakość
produktów i usług, zadowolenie klientów, szacunek dla
dostawców danych (w tym respondentów), innowacyjność i skuteczność.
Wiele zadań, zarówno tych o charakterze incydentalnym, jednorazowych, jak i ciągłych, np. administrowanie siecią komputerową i stroną internetową,
księgowość, tłumaczenia itp. – jest przekazywanych
do wykonania zleceniobiorcom. Wielkość grona stałych pracowników zależna jest od rozwoju placówki,
obciążenia obowiązkami, sytuacji finansowej. Pracowników zatrudnia się na podstawie wiedzy, doświadczenia, predyspozycji.
Fundusz początkowy może być uzyskany z grantów
lub dotacji, np. UNESCO czy Unii Europejskiej, także
ministerstwa kultury czy innych władz publicznych
bądź lokalnych. Zdarza się również finansowanie przez
fundacje i osoby prywatne. Ponadto dochody uzyskiwane są ze zleceń, wydawnictw, reklam.
Zadania podejmowane przez obserwatorium mogą
być inicjowane i realizowane przez tę instytucję, mogą
też być zlecane innym podmiotom. Bywa, że są inicjowane z zewnątrz – poprzez zamówienia i zlecenia instytucji rządowych lub unijnych czy agend nadrzędnych.
Nierzadko powstają w ramach projektów dofinansowywanych przez Unię Europejską lub UNESCO bądź
są zlecane przez przedstawicieli sfery politycznej, partnerów krajowych i zagranicznych.
2.5. Narzędzia i formy działalności
Informacje gromadzone są dzięki współpracy różnorodnych placówek kultury w kraju i organizacji o cha-
rakterze ponadnarodowym. Badania prowadzone są
bądź przez pracowników obserwatorium, bądź (częściej)
zlecane ekspertom – indywidualnym lub instytucjom.
Zależnie od ich tematyki, przeprowadza się również badania ankietowe na losowych grupach respondentów.
O metodzie obserwacyjnej można mówić m.in. przy
analizowaniu treści poruszanych przez grupy dyskusyjne na forach dostępnych on-line na stronie internetowej danej placówki.
Wyniki przedstawiane są w formie surowej (dane statystyczne, wskaźniki) lub w postaci opracowań i materiałów
analitycznych (raporty, opinie, stanowiska, ekspertyzy,
przykłady dobrych praktyk, raporty roczne, biuletyny,
komentarze), będących narzędziem doradztwa jako jednej
z form usług oferowanych przez obserwatoria.
Zarówno wyniki badań, jak również nowe propozycje zdobywania informacji z wybranych obszarów są
przedstawiane na organizowanych przez obserwatoria
konferencjach, spotkaniach i debatach (przede wszystkim z politykami, decydentami, menedżerami) lub na
spotkaniach, na których obserwatoria są reprezentowane. Formą promocji i rozpowszechniania wiedzy
są również szkolenia, treningi, różnego typu działania edukacyjne.
Działalność informacyjna obserwatorium jest w całości oparta na nowoczesnych rozwiązaniach teleinformatycznych – zasoby gromadzone są w bazach danych
i serwisach informacyjnych, umieszczonych na serwerze
obserwatorium lub serwerach instytucji z nim współpracujących. Tą drogą dane są udostępniane w specjalistycznych bazach i portalach internetowych; jednocześnie są
dostępne w tradycyjnych bibliotekach i centrach dokumentacji. Usługi biblioteczne są zazwyczaj rozbudowane pod względem możliwości korzystania ze zbiorów
lokalnych jak również należących do odległych placówek informacyjnych współpracujących z obserwatorium. Canadian Cultural Observatory (Kanadyjskie
Obserwatorium Kultury) oferuje np. usługę ask a librarian (zapytaj bibliotekarza), realizowaną we współpracy z ponad 10 000 specjalistów informacji z całego
świata. W ramach tej usługi użytkownik strony internetowej może się skontaktować bezpośrednio z dyżurującym bibliotekarzem, za pośrednictwem telefonu
lub poczty elektronicznej. Jeżeli osoba dyżurująca nie
potrafi udzielić wyczerpującej odpowiedzi, kontaktuje klienta z przedstawicielem odpowiedniej instytucji.
Warto nadmienić, że usługa ta jest realizowana przez
sieć placówek z całego świata. Gromadzone zbiory dotyczą przede wszystkim polityki kulturalnej, obejmują
wydawnictwa, szarą literaturę (np. materiały konferencyjne, niepublikowane teksty referatów, katalogi branżowe – np. wystaw, dokumenty niepublikowane itp.) prace
magisterskie i doktorskie, sprawozdania parlamentarne, wycinki prasowe, czasopisma oraz całą produkcję
piśmienniczą jednostki macierzystej.
Portal stanowi podstawowe narzędzie zarządzania
wiedzą, inicjowania dyskusji, pomocy w oddziaływaniu
politycznym i badawczym, promocji wiedzy o kulturze
w wybranych środowiskach i w całym społeczeństwie.
Jego podstawową zaletą jest oferowanie czytelnikowi
jednoczesnego dostępu do różnorodnych zasobów informacyjnych. Dostęp ten może być zróżnicowany ze
względu na kategorię użytkownika (tzw. indywidualizacja usług informacyjnych).
Jednym z narzędzi może być również wbudowany
w portal system wczesnego ostrzegania – informujący o trendach i anomaliach w dostarczanych danych
statystycznych – i ułatwiający wpływ na kształt polityki kulturalnej.
Warunkiem skuteczności wszelkich narzędzi udostępniania informacji jest ich prosta obsługa. Ogrom
i różnorodność oferowanych treści zmusza coraz częściej obserwatoria do korzystania z istniejących klasyfikacji terminologicznych sektora kultury lub tworzenia
własnych tezaurusów, dostosowanych do specyfiki sytuacji danego kraju lub obszaru kulturowego. Ważna
jest również czytelność strony startowej i podziału
treści, łatwość poruszania się po systemie, aktualność
informacji, przygotowanie różnych wersji językowych
i zróżnicowanie merytoryczne – zależnie od poziomu
przygotowania i zainteresowań użytkownika.
Przykładem profesjonalnego serwisu informacyjnego może być kanadyjski Culturescope.ca – darmowy
serwis interaktywny, zawierający informacje dotyczące
kultury kanadyjskiej, dane z tego sektora, wyniki badań
i analiz, będące stymulatorem działań i dalszych dyskusji, katalog linków. Usługa Culturescope.ca community
oferuje możliwość współpracy wewnętrznej, łatwiejszy
dostęp do informacji, uczestnictwo w grupach dyskusyjnych. Z kolei Canadian Heritage (Dziedzictwo Narodowe Kanady) we współpracy z muzeami krajowymi
prowadzi portal virtualmuseum.ca, przeznaczony dla
specjalistów w zakresie dziedzictwa kulturowego.
Innym przykładem typowego zasobu informacyjnego może być baza danych Geo-cultural map of Serbia,
prowadzona przez Centrum Badań Rozwoju Kulturalnego (Center for Study in Cultural Development)
w Belgradzie. Pozwala ona na wyszukiwanie instytucji
9
10
kulturalnych w dowolnym regionie kraju. Poza takim
jednostkowym wyszukiwaniem użytkownik może zamówić dane grupowe lub analizę dokonaną na ich podstawie, dotyczącą np. grup lub kategorii instytucji, ich
działalności, projektów, pracowników, sposobów finansowania, odbiorców, obszaru pracy czy nawet dostępnego wyposażenia.
Centre for Cultural Policy Research (Ośrodek Badań
nad Polityką Kulturalną) przy Uniwersytecie Glasgow
prowadzi następujące bazy: Impact, zawierającą dane
o społecznych i ekonomicznych skutkach działań (wydarzeń) kulturalnych; Cultural Policy Research Resources – bazę bibliograficzną dotyczącą badań nad polityką
kulturalną. Holenderska Fundacja Boekman prowadzi
bazę danych projektów badawczych Cultural Policy Research Online, którą można przeszukiwać według kategorii: badacz, kraj, słowo kluczowe.
Nietypową formą promocji kultury jest jeden z elementów działalności Boekman Foundation (Fundacji
Boekman’a) – nominowanie kandydata do corocznej
nagrody De Boekman Essay Prize.
Formą działań wspomagających skuteczność obserwatoriów jest ich wzajemna współpraca międzynarodowa, nieformalna sieć europejskich ośrodków
dokumentacji w obszarze polityki kulturalnej RECAP
(Resources for Cultural Policy in Europe). Współpraca
ta pozwala na oddziaływanie na międzynarodową politykę kulturalną; ułatwia też wymianę informacji o polityce lokalnej lub narodowej poszczególnych krajów.
Sieć ta, która powstała w 1999 roku, obecnie obejmuje
13 wiodących placówek.
2.6. Współpracownicy i odbiorcy
Podmioty związane z działalnością obserwatorium
to:
• zespół pracowników,
• instytucje współpracujące (szeroka kategoria obejmująca zarówno placówki dostarczające dane czy
obsługujące konkretne bazy, jak i instytucje partnerskie współpracujące w skali międzynarodowej,
np. w nieformalnej sieci RECAP),
• użytkownicy – klienci usług informacyjnych (indywidualni, instytucjonalni, zbiorowi).
Jako głównych odbiorców działań obserwatoriów
i innych instytucji prowadzących badania dotyczące
sytuacji kultury w danym kraju (i jej relacji z innymi
sferami życia krajowego) wymienia się też wyraźnie
określone grono decydentów i polityków zaangażowa-
nych w sferę kultury. Poza tym odbiorcy to także: menedżerowie placówek kulturalnych, artyści, naukowcy
prowadzący dalsze badania – jako korzystający w naturalny sposób z ogółu dostępnej wiedzy, nauczyciele
i szkoleniowcy, urzędy statystyczne, różne (także pozasektorowe) instytucje zlecające badania w zakresie
kultury (np. dotyczące wzajemnych zależności kultury, gospodarki, socjologii, turystyki), studenci, dziennikarze i wszyscy chętni.
Podmiotami współpracy są m.in.: władze krajowe i lokalne, instytucje Unii Europejskiej (np. Parlament Europejski, Komisja Europejska) i Rady Europy,
partnerzy ponadnarodowi (Europejska Liga Instytucji
Sztuki), placówki krajowe (np. sieć muzeów, bibliotek),
jednostki zagraniczne o pokrewnym zakresie działania,
instytucje badawcze i edukacyjne.
3. Propozycja modelu Obserwatorium
Kultury Polskiej jako ośrodka zarządzania
wiedzą
3.1. Procesy zarządzania wiedzą w kulturze
Zarządzanie wiedzą jest obecnie kluczowym elementem efektywnego zarządzania każdą sferą funkcjonowania państwa. Rozwój poszczególnych dziedzin zależy już
nie tylko (i nie przede wszystkim) od ilości posiadanych
zasobów finansowych na konkretny typ działalności, ale
od dostępności zasobów wiedzy oraz umiejętności korzystania z niej. Ważne jest, by posiadać zbiory informacji
kluczowych dla danego sektora oraz kapitału społecznego. Istotny jest też zespół ludzi zatrudnionych w placówce i z nią współpracujących, ich wiedza, umiejętności
i profil osobowy, zwłaszcza zaś umiejętności korzystania
z informacji w procesach decyzyjnych.
Wartość informacji najszybciej docenił sektor gospodarczy, jako że to w nim bezpośrednio można dostrzec zależność między posiadaniem aktualnych danych
a wysokością dochodów firmy. Kultura – w stosunku
do gospodarki czy edukacji – wydawała się pozornie
najmniej zależna od wewnętrznych przepływów informacji. Z biegiem czasu okazało się jednak, że – tak
jak w innych sektorach – właściwe decyzje polityczne,
planistyczne, finansowe itp. są zależne bezpośrednio
od dostępnej wiedzy. To z kolei implikuje konieczność
dostarczania decydentom informacji przedstawiających
prawdziwy obraz sytuacji kultury narodowej.
Jak pokazuje doświadczenie innych krajów, skutecznym wykonawcą tego zadania są tzw. obserwatoria (laboratoria) kultury. Ich funkcjonowanie można uznać
za tożsame z optymalnym funkcjonowaniem systemu
informacyjnego, rozumianego jako zespół osób, zasobów danych i narzędzi ich gromadzenia, przetwarzania,
przechowywania i udostępniania, działający w konkretnej strukturze i dostosowany do potrzeb rzeczywistych
i potencjalnych użytkowników wiedzy.
Aby działalność obserwatorium kultury była zgodna
z celami i skuteczna musi mieć ono cechy systemu informacyjnego. Do najważniejszych takich cech zalicza się:
• kompletność informacji – odpowiednio do zdefiniowanego uprzednio zakresu badań,
• aktualność informacji – regularna aktualizacja
gromadzonych danych i archiwizacja informacji
o charakterze retrospektywnym,
• dostępność informacji i łatwość ich wyszukiwania
– wybór kompetentnych (tzn. posiadających poszukiwane dane) partnerów jako źródeł informacji,
zastosowanie nośników i narzędzi odpowiednich
do potrzeb użytkowników, także podział odpowiedzialności za poszczególne kategorie informacji
między partnerami współpracującymi z obserwatorium, dostosowanie języka informacyjno-wyszukiwawczego do kwalifikacji klientów,
• prezentowanie informacji w różnych formach –
cecha ściśle związana z dostępnością informacji
w rozumieniu jej czytelności, możliwości dokonywania porównań itp. (wykorzystanie technik multimedialnych),
• prosty i niedrogi rozwój – system informacyjny jako taki ma za zadanie usprawniać działania
decyzyjne, a nie być dodatkowym obciążeniem,
jego funkcjonowanie zakłada elastyczność struktur, zasad, procesów, zasięgu działania, aby łatwo
można było go dostosować do szybko zmieniających się warunków i potrzeb informacyjnych.
Stworzenie i pierwszy okres funkcjonowania obserwatorium wymaga pokonania pewnych barier,
specyficznych zarówno dla kultury, jak i dla procesów informacyjnych w ogóle. Podstawową barierą jest
wspomniana już słabość działalności informacyjnej
w sektorze kultury, w porównaniu z innymi sektorami.
Wiąże się ona z problemem niedostatecznych środków
przeznaczanych na ten obszar aktywności. Niekorzystanie z informacji wynika często ze zniechęcenia
trudnościami w dostępie czy brakiem poszukiwanych
danych. Jednocześnie można stwierdzić, że niewielkie
zainteresowanie dostępnymi danymi obniża motywację do planowego i systematycznego ich gromadze-
nia. Jeżeli nawet informacje były przez poszczególne
instytucje kultury zbierane, to raczej dla celów własnych, we własnym zakresie, bez porozumienia z innymi podmiotami działającymi w tym sektorze. Często
mogło to również powodować niepotrzebne powielanie działań informacyjnych, wynikające z wzajemnej
nieznajomości zadań i zainteresowań, braku współpracy i porozumienia.
Kolejną barierą w działalności informacyjnej może
być nierówny rozkład środków przeznaczanych na kulturę, zarówno według kryterium geograficznego, jak
i wielkości placówki czy jej miejsca w strukturze hierarchicznej sektora, zróżnicowane natężenie działalności
kulturalnej i badań naukowych w tym zakresie w regionach, a także – z braku przyjętej polityki informacyjnej
– zależność procesów informacyjnych od preferencji
i predyspozycji lokalnych animatorów kultury.
Projektując obserwatorium – etapy jego rozwoju,
sieć jego kontaktów krajowych i międzynarodowych,
zakres działań, metody badania i obsługi użytkowników,
narzędzia i formy pracy – warto uwzględnić potrzeby
informacyjne potencjalnych odbiorców, znaczenie informacji dla optymalizacji procesów decyzyjnych, warunki skuteczności systemu informacyjnego, istniejące
w Polsce bariery dla jego rozwoju, a także istniejące już
rozwiązania w tym zakresie i obszar działań wymagających objęcia procesami informacyjnymi.
3.2. Struktura, etapy rozwoju, sieci współpracy
krajowej
Jak wynika z doświadczeń innych placówek, działalność obserwatorium wymaga na początku niewielkiego personelu (do 5 osób), wykonującego obowiązki
podstawowe oraz nadzorującego współpracę z dostarczycielami danych i podwykonawcami. Powinny być to
osoby z odpowiednim przygotowaniem merytorycznym,
zatrudniane na podstawie kompetencji, gotowe do dokształcania się. W zespole powinni znaleźć się:
• dyrektor, odpowiedzialny przed zarządem i radą
naukową; jego zadania obejmują nawiązywanie
kontaktów, wskazywanie zadań do wykonania,
ogólny nadzór nad pracami informacyjnymi, poszukiwanie alternatywnych metod finansowania,
• koordynator naukowy; jego zadania to m.in. monitorowanie zapotrzebowania na projekty badawcze,
nadzór ich realizacji,
• koordynator merytorycznej strony portalu; jego
zadania: wybór i podział treści, sposób przedstawienia,
11
12
• osoba o odpowiednim przygotowaniu technicznym, koordynująca przygotowanie, funkcjonowanie i rozwijanie narzędzi niezbędnych do działania
systemu informacyjnego
• osoba odpowiedzialna za prowadzenie księgowości.
Niewielki zespół pracowników tzw. rdzenia może być
powiększany – w miarę rozwoju placówki, zwiększania
zakresu działań i narastania liczby zadań. Nacisk kładzie się jednak na wykorzystywanie w pracy obserwatorium metody outsourcingu, a więc zlecania realizacji
poszczególnych grup czy typów zadań podwykonawcom – podmiotom zewnętrznym, osobom prawnym i/
lub fizycznym. To pozwala na zachowanie elastyczności działania zarówno w zakresie dostosowania do potrzeb użytkowników (liczba wniosków o ekspertyzy,
liczba zlecanych badań), jak i kosztów funkcjonowania.
Niewielki zespół pozwala na zachowanie samodzielnej, płaskiej struktury (bez rozbudowanej hierarchii),
z wyraźnie określonymi zakresami odpowiedzialności.
Dużą uwagę zwraca się na nadzorowanie wykonywania zadań zleconych.
Zarząd składa się z przedstawicieli podmiotów finansujących działalność obserwatorium i głównych
odbiorców usług informacyjnych. Odpowiada za zarządzanie operacyjne. Zarządzanie merytoryczne pozostaje
przedmiotem działalności rady naukowej, grupującej ekspertów w poszczególnych dziedzinach kultury
i/lub przedstawicieli instytucji akademickich czy naukowo-badawczych. Do jej zadań należy: opiniowanie projektów i ocenianie efektów zlecanych badań,
a także przedstawianie własnych propozycji tematów
badawczych.
Ryc. 1. Schemat działania obserwatorium
SEKTOR KULTURY:
UŻYTKOWNICY USŁUG INFORMACYJNYCH
(DECYDENCI, POLITYCY, MENEDŻEROWIE, ARTYŚCI ITD.)
ŚRODOWISKO NAUKOWO-BADAWCZE
PRAKTYCY – DOSTAWCY INFORMACJI
ZARZĄD
RADA NAUKOWA
Gromadzenie
danych
Obsługa
techniczna
OBSERWATORIUM
Księgowość
Badania
naukowe
ZARZĄDZANIE WIEDZĄ
USŁUGI INFORMACYJNE
Źródło: opracowanie własne.
Zarządzanie
treściami
w portalu
Jak pokazuje schemat, zarząd i rada naukowa są reprezentantami interesów klientów usług informacyjnych
oferowanych przez obserwatorium. Jego działania kluczowe: gromadzenie danych, zarządzanie treścią portalu, badania naukowe, zarządzanie finansami i obsługa
techniczna – są w większości wykonywane przez zleceniobiorców pod nadzorem pracowników obserwatorium rozliczanych przez zarząd i opiniowanych przez
radę naukową. Wynikiem są tworzone zasoby danych
i realizowane na ich podstawie usługi informacyjne.
Rozpoczęcie pracy obserwatorium poprzedza przygotowanie sieci współpracy, projektowanie struktur
baz danych, sposobów, form i częstotliwości gromadzenia danych oraz zdefiniowanie priorytetów operacyjnych. Chodzi o wskazanie kluczowych odbiorców
informacji, a więc zbadanie i określenie potrzeb informacyjnych, a w konsekwencji zakresu podstawowych
działań i baz danych.
Kolejnym etapem jest określenie potencjalnych źródeł
informacji (np. kategorii instytucji produkujących
dane) i wskazanie konkretnych placówek. Do takich
instytucji zaliczyć należy wstępnie: Ministerstwo Kultury, Główny Urząd Statystyczny, uczelnie artystyczne i szkoły wyższe prowadzące kształcenie w zakresie
kulturoznawstwa, władze lokalne (odpowiedzialne za
kulturę lokalną), lokalne ośrodki kultury, placówki zagraniczne i międzynarodowe.
Następnie pojawia się pytanie, jakie dane są, a jakie
mogą być gromadzone w poszczególnych placówkach,
jaka jest jakość tych danych (poziom szczegółowości,
wiarygodność, zasięg terytorialny, chronologiczny, językowy itd.). W wyniku ustalenia priorytetów pojawia
się konieczność zdefiniowania i wyboru wskaźników,
które następnie będą stosowane jako kategorie gromadzonych danych ilościowych i jakościowych.
Tak określone warunki pozwalają na zdefiniowanie
wstępnego programu działań, z jasno określonymi priorytetami. To z kolei implikuje dokonanie podziału zadań
i odpowiedzialności, wybór zarządu i rady naukowej.
3.3. Odbiorcy usług informacyjnych
Większość obserwatoriów kultury i instytucji o zbliżonym zakresie działania deklaruje obsługę informacyjną przede wszystkim polityków odpowiedzialnych
za sprawy kultury oraz decydentów różnego szczebla
i menedżerów poszczególnych placówek. To założenie
definiuje początkowy zakres badań i gromadzenia informacji oraz sposób ich udostępniania. Dane te mogą
być udostępniane tej grupie zarówno w formie „suro-
wej” jak i opracowane i przedstawione w opiniach, analizach, stanowiskach itp. Stopniowe udostępnianie usług
informacyjnych pozostałym użytkownikom – w tym
dziennikarzom, nauczycielom, pracownikom naukowym i wszystkim chętnym – następuje wraz z rozwojem obserwatorium. Jednocześnie poszerza się (w miarę
zgłaszanych potrzeb) oferta usług.
Wstępne badania dotyczące potrzeb grupy zdefiniowanej jako kluczowy odbiorca informacji mogą mieć
charakter pośredni lub bezpośredni. W pierwszym
etapie badania pośrednie polegać będą na analizie sformułowanej polityki kulturalnej kraju w danym okresie, aktów prawnych, podejmowanych decyzji. Taką
analizą należy objąć również stanowiska i wypowiedzi organizacji reprezentujących różne sfery kultury,
opiniujące deklaracje polityczne władz i podejmowane decyzje, jak również – artykuły i wypowiedzi dziennikarzy zajmujących się tą tematyką – czy naukowców
specjalizujących się w tego rodzaju badaniach. Źródłem
informacji pośredniej mogą być też zgłaszane zapotrzebowania na szkolenia (oznaczające potrzebę zdobycia
informacji wśród potencjalnych uczestników takich
szkoleń) oraz działania o charakterze wyjaśniającym
(np. opracowania projektów do programu Unii Europejskiej Kultura 2000). Wreszcie – wiarygodnym źródłem informacji o charakterze komparatystycznym są
pokrewne placówki z innych krajów.
Badania bezpośrednie obejmują metody socjologiczne, np. ankiety i wywiady, a także te związane z wykorzystywaniem narzędzi teleinformatycznych, np.
analiza logowań na poszczególnych stronach internetowych czy w serwisach informacyjnych.
Stały monitoring potrzeb informacyjnych należy
do głównych zadań obserwatorium. Powinien on być
realizowany metodami formalnymi i nieformalnymi, bezpośrednimi i pośrednimi, co ilustruje powyższy diagram.
3.4. Zakres
Docelowo zakresem działalności badawczo-informacyjnej obserwatorium objęty jest cały sektor kultury, analizowany w trzech wymiarach:
• ludzie – instytucje – przedmioty,
• dziedziny kultury,
• wymiar geograficzny.
Szczegółowej obserwacji podlegają w poszczególnych kategoriach:
• ludzie: jednostki, grupy społeczne, gospodarstwa
domowe, środowiska lokalne (społeczna aktyw-
13
14
Ryc. 2. Diagram metod badania potrzeb klientów obserwatorium
Analiza logowań i transakcji
realizowanych w systemie
Analiza zapytań
informacyjnych
Analiza zamówień na
badania, opinie, konsultacje
Współpraca instytucjonalna
Ankietyzacja odbiorców
Metody
formalne
Lobbing
Grupy dyskusyjne
Forum dyskusyjne on-line
Środki masowego przekazu
Kontakty prywatne
Metody
nieformalne
Metody pośrednie
Metody bezpośrednie
Źródło: opracowanie własne.
ność kulturalna, przygotowanie do odbioru sztuki,
możliwości ekonomiczne, poziom rozbudzenia potrzeb kulturalnych), środowiska twórcze, politycy,
decydenci, menedżerowie kultury, animatorzy kultury, nauczyciele i przedstawiciele nauki,
• instytucje: państwowe, samorządowe, prywatne
– zagadnienia polityki kulturalnej, finansowania
i infrastruktury,
• przedmioty, wydarzenia: powstawanie i obieg dzieł
sztuki, produkty kultury materialnej i niematerialnej, ogólniejsze prądy, idee, teorie,
• dziedziny kultury: m.in. literatura, plastyka, wzornictwo, teatr, muzyka, film, architektura, radio, telewizja, multimedia, rozrywka, dziedzictwo kulturowe,
• geografia kulturalna: różnice regionalne i lokalne.
Ponadto, dla uzyskania pełnego obrazu bieżącego
stanu kultury, konieczne jest uzupełnienie danych stanowiących tło tej sytuacji, a więc dotyczących uwarunkowań prawnych, ekonomicznych (obieg i dostępność
dzieł sztuki), edukacyjnych (wpływających na postawy
ludzi, ich zachowania i wybory kulturalne) czy organizacyjnych (funkcjonowanie placówek kultury).
Serwis informacyjny obserwatorium dostępny w internecie powinien obejmować następujące treści i usługi:
• instytucje – potencjalni partnerzy w projektach
kulturalnych,
• problemy zawodów sektora kultury, mobilność
pracowników i artystów, zatrudnienie i wynagrodzenia w kulturze,
• ekonomika kultury: infrastruktura, źródła i sposoby finansowania przedsięwzięć kulturalnych zawodowych i amatorskich, gospodarka finansowa
instytucji kultury, rynek sztuki,
• oferta szkoleniowa,
• placówki edukacyjne – organizacja edukacji, liczba
godzin i programy zajęć prokulturalnych na poszczególnych szczeblach kształcenia, dostępność
edukacji artystycznej i kulturoznawczej, jakość
kształcenia, szanse na rynku pracy, liczba osób po
uczelniach artystycznych pozostających w zawodzie,
• prace badawcze – zrealizowane i aktualnie prowadzone,
• polityka kulturalna – akty prawne, projekty i propozycje polityki krajowej, regionalnej i lokalnej na
dany okres, opinie i stanowiska,
• dokonania artystyczne i kulturalne w poszczególnych dziedzinach sztuki i życia kulturalnego,
często aktualizowane,
• ochrona dziedzictwa kulturowego,
• przykłady dobrych praktyk (polityka, zarządzanie, finansowanie, przedsięwzięcia kulturalne,
promocja),
• linki – instytucje współpracujące w kraju i za granicą, inne obserwatoria i fundacje o zbliżonym zakresie, organizacje międzynarodowe,
• klasyfikacje terminologiczne,
• bieżące wydarzenia, nowości.
W zależności od stwierdzonych najpilniejszych potrzeb, pierwsze działania powinny obejmować obszary
kultury będące przedmiotem szczególnie intensywnych
aktualnych działań politycznych czy operacyjnych.
W dalszej perspektywie powinno następować rozszerzenie zakresu działania obserwatorium. Trzeba pamiętać,
że rozpoczęcie działań przez instytucje będące dostarczycielami danych i informacji wymaga czasu.
3.5. Narzędzia i formy pracy
Podstawowymi narzędziami gromadzenia, przechowywania i udostępniania danych powinny być odpowiedni sprzęt i sprawne połączenia teleinformatyczne.
Większą dostępność zapewnia zastosowanie oprogramowania typu open source. Konieczne jest stworzenie serwisu informacyjnego obejmującego system baz danych
gromadzących poszczególne kategorie informacji pod
względem formy (bazy statystyczne, adresowe, bibliograficzne, pełnotekstowe) i treści (zob. pkt.: 3.4. Zakres).
Warunkiem skutecznego wykorzystywania takiej bazy
informacji jest jej strukturalizacja (zdefiniowanie relacji między bazami) oraz opracowanie narzędzi umożliwiających przeszukiwanie różnych baz jednocześnie,
z zastosowaniem kryteriów odpowiadających zapytaniu informacyjnemu użytkownika.
Uzupełnianie informacji w serwisie zakłada stały
sieciowy (teleinformatyczny) kontakt z dostawcami
danych, którym zostają nadane uprawnienia modyfikowania wybranych baz. Poza zasadą dostarczania
danych przez instytucje współpracujące (m.in. GUS),
do ich gromadzenia powinny być wykorzystywane narzędzia badań społecznych (ankiety, wywiady, testy),
stosowane przez podwykonawców lub odkupywane np.
od instytucji badania opinii publicznej.
Gromadzenie danych wymaga opracowania wskaźników, dla których te dane mają być podstawą, np.:
• wskaźniki społeczne: uczestnictwo aktywne i bierne korzystanie z oferty instytucji kulturalnych,
masowych środków przekazu, sposoby spędzania wolnego czasu, zainteresowania czynnie realizowane, zakres wiedzy o kulturze, wyposażenie
w sprzęt do odbioru wytworów kultury,
• wskaźniki finansowe: wysokość środków przeznaczanych na działalność kulturalną zawodową
i amatorską (podział według kryterium dziedziny,
typu placówki, źródła finansowania, położenia geograficznego), zyski z kultury, obrót dziełami sztuki,
• wskaźniki medialne: liczba odbiorników, zakres
TV satelitarnej, kablowej, liczba odbiorców, średnia oglądalność, słuchalność, korzystanie z internetu, oglądalność według kryterium treści.
Wskaźniki te są następnie ujmowane w systemie
relacyjnych baz danych i są podzielone na wskaźniki
obiektywne (ekonomiczne, prawne, społeczne) i subiektywne (jakościowe, wzory życia kulturalnego, oczekiwania, preferencje, aspiracje).
Słuszne wydaje się również fizyczne przeniesienie
części zasobów informacyjnych do serwerów instytu-
cji dostarczających dane, z zachowaniem obowiązku
regularnej aktualizacji danych w bazie, przy pomocy
standardowych formularzy. Również zadanie zapewnienia usług interaktywnych (jak forum dyskusyjne,
grupy dyskusyjne, listy mailingowe, biuletyny, wirtualne
konferencje) można zlecić specjalistom w outsourcingu.
W gestii obserwatorium pozostaje nadzorowanie procesu dostarczania danych i monitowanie opóźnień.
Dane – zwłaszcza statystyczne – wymagają przygotowania różnych form ich prezentacji (pisemna,
graficzna – wykresy, tabele), zestawień, porównań,
podawania ich w formie zbiorczej, według wybranych kategorii (np. według kryterium dziedzinowego lub geograficznego). Potrzebne jest także łączenie
danych surowych z ich interpretacjami (analizy, syntezy, opinie, recenzje).
Dostęp do informacji zorganizowany jest poprzez
portal internetowy o charakterze multi- i hipermedialnym, pozwalającym użytkownikom na swobodne
przemieszczanie się po poszczególnych typach zasobów
i usług. Poza stroną narzędziową, organizacja portalu
jest bezpośrednio zależna od wewnętrznej organizacji
oferowanej informacji i przyjętych zasad zarządzania
danymi. Zakłada się prostą organizację, ułatwiającą nawet osobom po raz pierwszy korzystającym z tej
usługi poruszanie się po portalu. Aby to się udało, należy
zbadać wzorce zachowań informacyjnych głównych adresatów usług (polityków, decydentów, menedżerów,
ich asystentów zajmujących się opracowywaniem materiałów). Docelowo portal powinien mieć charakter
„inteligentny”, tzn. rozpoznawać użytkownika (na zasadzie prostego wskazania przez niego obszarów zainteresowań bądź podania identyfikatora i hasła). Może
też działać w bardziej skomplikowany sposób – dzięki
analizie zachowań informacyjno-wyszukiwawczych
odbiorcy dostosowywać do jego zainteresowań i kompetencji stronę startową i ofertę usług, uwzględniając
nie tylko treść, ale i formę zewnętrzną, a nawet ofertę
reklamową umieszczoną w portalu.
Procedury wyszukiwawcze wymagają wyposażenia
w rozbudowany aparat pomocniczy, ułatwiający pracę
użytkownikowi niewprawnemu we właściwym przekładaniu zapytania na instrukcję informacyjno-wyszukiwawczą, a ekspertowi oferujący bardzo zaawansowane
możliwości wyszukiwania w różnych źródłach jednocześnie. Dla zaawansowanych użytkowników mogą być
również zarezerwowane pewne usługi specjalistyczne
– np. dostęp do części wyników badań naukowych, wybranych ekspertyz czy opinii itd.
15
16
Właściwe i skuteczne prowadzenie wyszukiwań
w serwisie informacyjnym wymaga opracowania odpowiedniego języka informacyjno-wyszukiwawczego
dostosowanego zarówno do wymagań organizatorów
i autorów serwisu (opracowanie rzeczowe dokumentów), jak i potrzeb oraz kompetencji użytkowników.
Język taki powinien powstać na podstawie dostępnych
terminologii funkcjonujących w sektorze kultury, uzupełnienia ich o terminy dodatkowe (z obszarów polityki,
prawa, zarządzania, ekonomii, kontaktów międzynarodowych itp.), opracowania prostej gramatyki. Inne
zadania w tym obszarze to m.in. konsekwentny dobór
słownictwa akceptowanego i odrzucanego w systemie
(np. deskryptorów i askryptorów, kartoteki haseł wzorcowych itp.), testowanie rozwiązań w praktyce oraz
stała aktualizacja słownika.
Potencjalne wykorzystywanie portalu również przez
użytkowników z zagranicy wymaga stworzenia co najmniej jednej wersji obcojęzycznej, docelowo – podstawowa oferta informacyjna powinna być realizowana
w językach urzędowych Unii Europejskiej.
Do procesów gromadzenia i udostępniania danych
oraz kontaktów z partnerami można wykorzystać biblioteki (jako placówki o charakterze kulturalnym)
mające dostęp do internetu. Można je traktować jako
ośrodki informacji kulturalnej, umożliwiające korzystanie z serwisu obserwatorium i uzyskanie pomocy
wykwalifikowanego pracownika w poszukiwaniach
informacji kulturalnej.
3.6. Współpraca międzynarodowa
Realizacja założonych celów obserwatorium nie jest
możliwa bez szerszej niż tylko krajowa współpracy.
Gromadzenie danych z obszaru państwa jest zadaniem
podstawowym, tym niemniej narastające współcześnie
procesy globalizacji, wzajemna zależność gospodarek
poszczególnych krajów, migracje artystów i dzieł sztuki,
możliwość uczestnictwa w kulturze za pośrednictwem
internetu powodują, że błędem byłoby opracowywanie
polityki kulturalnej państwa bez uwzględnienia sytuacji kultury w Europie czy na świecie.
Obowiązek współpracy nakłada też na Polskę członkostwo w Unii Europejskiej. Polska musi m.in. gromadzić i przekazywać dane do wspólnotowych serwisów
informacyjnych. Współpraca międzynarodowa wynika
też z realizacji programów unijnych (np. Kultura 2000),
a także z działalności na rzecz regionów Europy, gdzie
kładzie się nacisk na zachowanie i upowszechnianie
tradycji i unikatowych kultur narodów i grup etnicz-
nych. To z kolei wymaga współpracy w konkretnych
regionach.
Analiza działalności ośrodków międzynarodowych,
obserwatoriów krajowych i instytucji o pokrewnym charakterze pozwala na wskazanie następujących możliwych
zasięgów pożądanej współpracy międzynarodowej:
• instytucje i programy Unii Europejskiej,
• sieci międzynarodowe, np. nieformalna sieć RECAP,
• obserwatoria krajów członkowskich UE: w tym
szczególnie obserwatorium budapesztańskie, którego zasięg obejmuje – zgodnie z deklarowanymi zamierzeniami – kraje Europy Środkowej
i Wschodniej, a w wymiarze regionalnym również
szczególnie obserwatoria krajów bałtyckich.
Szczególną uwagę należy zwrócić na: wymianę informacji o przykładach dobrych praktyk, możliwość
porównania wskaźników, skuteczność oddziaływania
na politykę kulturalną i finansowanie sektora.
***
Rozwój obserwatorium powinien odbywać się powoli,
stosownie do rosnących możliwości pracy, powiększającego się zasobu informacji, oraz oczekiwań potencjalnych użytkowników systemu. Za wskaźnik sukcesu
przedsięwzięcia należy uznać realizację podstawowego
planu i założeń stanowiących uzasadnienie dla stworzenia takiej placówki, przede wszystkim skutecznego
oddziaływania na politykę kulturalną. Potwierdzeniem
powodzenia będzie również dostrzeżenie i uznanie działania obserwatorium na forum współpracy krajowej
i międzynarodowej, w tym uznanie placówek kulturalnych będących dostawcami informacji. Wtedy będzie
możliwe uznanie słuszności istnienia organizacji będącej centrum zarządzania informacjami w sektorze
kultury. Konkretnym wyrazem zapotrzebowania na
jej usługi jest np. liczba logowań, nasilenie zachowań
informacyjnych, a efektem – stała optymalizacja usług
i dostosowanie zawartości portalu do potrzeb informacyjno-wyszukiwawczych poszczególnych grup i kategorii użytkowników.
Tak realizowana działalność informacyjna powinna spowodować wzrost zapotrzebowania na informację
kulturalną i rozwój kultury zarówno wśród decydentów, jak i uczestników działań kulturalnych, czy wreszcie całej opinii publicznej.
Aneks 1
Charakterystyka wybranych obserwatoriów i „paraobserwatoriów”
UNESCO International Network of Observatories
in Cultural Policies (http://www.unesco.org/culture/
development/observatories) 3
Prowadzona pod egidą UNESCO międzynarodowa
sieć współpracy ośrodków gromadzących informacje
niezbędne w polityce kulturalnej. Cele długoterminowe
sieci: stała wymiana informacji na szczeblu międzynarodowym, poszerzanie wiedzy niezbędnej w planowaniu
i ocenie polityki kulturalnej, promocja badań naukowych i analiz polityki kulturalnej.
Sieć obejmuje kilkadziesiąt placówek zarówno obserwatoriów sensu stricto, jak i instytucji o zbliżonym
zakresie działania. Z założenia powinna ona być na tyle
gęsta, aby struktura ułatwiała prowadzenie współpracy i aby odzwierciedlić zróżnicowanie geokulturowe,
poprawić koordynację działań, ewentualnie również
wskazać ośrodki odpowiedzialne za realizację pewnych inicjatyw w danym regionie.
Culturelink Network – The Network of Networks for
Research and Cooperation in Cultural Development4
(http://www.culturelink.hr)
Sieć Sieci Badań i Współpracy w Obszarze Rozwoju Kultury – stworzona przez UNESCO i Radę Europy
w 1989 r. w Paryżu, obecnie mieści się w Instytucie Kontaktów Międzynarodowych (Institute for International
Relations – IMO w Zagrzebiu, Chorwacja). Poza działalnością badawczą prowadzi bazę danych i wydawnictwa. Jest efektem realizacji najszerszego pod względem
geograficznym projektu Światowej Dekady Rozwoju
Kulturalnego (1988-1997).
Za swoją misję uznaje rozwój komunikacji między
członkami, zachęcanie do kontaktów i współpracy międzynarodowej i międzykulturowej, prowadzenie wspólnych projektów badawczych. Celem długoterminowym
jest stworzenie światowego systemu informacyjnego
dla badań nad rozwojem kultury oraz dla współpracy. Culturelink gromadzi, przetwarza i rozpowszechnia informacje o rozwoju kultury, życiu kulturalnym
i polityce poszczególnych państw.
Zadania te są realizowane w różnych formach,
m.in. w 1994 r. udostępniono serwis Internet Gopher,
a w 1996 r. opracowano i udostępniono stronę interne3
4
tową, obecnie przekształconą w rozbudowany serwis
informacyjny.
Culturelink przygotowuje własne bazy danych (polityki kulturalnej, rozwoju kulturalnego i bibliograficzną) oraz wydaje publikacje w ramach serii: Culturelink
Directory oraz Culturelink Joint Publications; rozpowszechnia informacje wśród swoich członków, w wersji drukowanej i elektronicznej. Wymiana informacji
i doświadczeń odbywa się także poprzez konferencje,
seminaria i kursy.
Culturelink Joint Publications Series zawiera materiały
z konferencji organizowanych przez sieć, a w Culturelink
Directory Series można znaleźć katalogi instytucji i baz
danych dotyczących rozwoju kulturalnego (selektywne
wydruki z bazy danych) oraz przewodnik po sieci.
Culturelink Review jest to kwartalnik wydawany w języku angielskim, przygotowywany na podstawie materiałów nadsyłanych przez członków sieci, UNESCO
i Radę Europy, a także uzyskiwanych z innych źródeł.
Jego zadaniem jest udostępnianie informacji o ciekawych przedsięwzięciach, bieżących i planowanych
projektach badawczych, wynikach przeprowadzonych
badań, konferencjach, które się odbyły; znaleźć w nim
można także recenzje wybranych publikacji. Jest to zapis
bieżącego stanu rozwoju kultury na świecie.
Baza polityki kulturalnej jest częścią projektu badawczego dotyczącego obecnego stanu i kierunków
rozwoju polityki i życia kulturalnego w państwach
członkowskich UNESCO. Zawiera dane statystyczne
i bibliograficzne dotyczące polityki kulturalnej, struktur, administracji, instytucji, finansowania, prawa, przemysłu rozrywkowego itp.
Baza rozwoju kulturalnego ma za zadanie ułatwiać
przepływ informacji między członkami sieci. Zawiera ponad 1000 rekordów dotyczących instytucji i sieci,
szczegółowe informacje o ok. 300 instytucjach i sieciach z wszystkich regionów świata, charakterystykę
ich infrastruktury i zasobów informacyjnych, projektów badawczych, publikacji, działań artystycznych,
współpracy międzynarodowej itp.
Podstawowym obszarem jej działań jest promocja
wspólnych projektów badawczych regionalnych, międzyregionalnych i międzynarodowych, dotyczących polityki
http://www.unesco.org/culture/development/observatories/index.shtml
http://www.culturelink.hr
17
18
kulturalnej, komunikacji międzykulturowej, tożsamości
kulturowej, wpływu reform na sytuację kultury.
Culturelink prowadzi także Centrum Dokumentacji Rozwoju Kulturalnego, udostępniające dokumenty,
książki i czasopisma, zarejestrowane w bazie bibliograficznej.
Członkami Culturelink jest ponad 1000 sieci, instytucji członkowskich (organizacji, uczelni, fundacji)
i osób prywatnych z ponad 100 krajów świata, zainteresowanych problemami kultury, zarządzania, współpracy. Członkostwo umożliwia udział we wspólnych
projektach, korzystanie z baz danych i prenumeratę publikacji, a także udostępnianie i publikowanie danych
o swojej działalności.
The European Institute for Comparative Cultural Research (ERICarts) 5 (http://www.ericarts.org)
Niezależna, ponadnarodowa organizacja, prowadząca badania porównawcze i monitorująca wszystkie
dziedziny kultury, m.in. politykę kulturalną, sytuację
zawodów kultury, przemysł kulturowy i media, zarządzanie sztuką i zbiorami, kształcenie artystyczne.
Zachęca do dialogu kulturalnego i naukowego w Europie i na świecie, prowadząc działalność wydawniczą,
oferując usługi internetowe, organizując konferencje.
Prowadzi dokumentację badań, przygotowuje materiały analityczne dla decydentów, wspiera przestrzeganie
w działalności kulturalnej zasad różnorodności, transparentności i równości. Uczestniczy w konkretnych
projektach międzynarodowych dotyczących wymiany informacji kulturalnej.
ERICarts został stworzony przez European Association of Cultural Researchers (Europejskie Stowarzyszenie
Badaczy Kultury) oraz „centra doskonałości” działające w obszarze badań naukowych, dokumentacji i szkolnictwa wyższego w dziedzinie kultury różnych krajów
europejskich; obecnie są to placówki w Finlandii, Austrii, Portugalii i Niemiecczech. Prowadzi współpracę
z instytucjami naukowymi, kulturalnymi i politycznymi oraz partnerami indywidualnymi, reprezentującymi dyscypliny takie jak: kulturoznawstwo, ekonomia,
nauki polityczne, socjologia, komunikacja, historia,
antropologia i etnologia, prawo, literaturoznawstwo,
performing i sztuki wizualne.
5
Główne obszary działania:
• porównywanie polityki i systemów zarządzania
kulturą,
• trendy i potrzeby w zakresie europejskiej współpracy kulturalnej i naukowej,
• status pracowników sztuki i mediów, wymiana
pracowników (praktyki),
• kształcenie kulturalne; kwalifikacje zawodowe
w sferze sztuki i mediów,
• rozwój przemysłu kulturalnego,
• kulturalny wymiar życia codziennego.
Działalnością ERICarts kieruje zarząd. Od 1997 r.
projekty ERICarts były finansowane przez agendy europejskie i organizacje międzyrządowe (Unia Europejska, Rada Europy, UNESCO), fundacje, rządy krajowe
i regionalne. Część funkcji obserwacyjnych jest realizowana jako programy wspólne (np. Internet-based
Compendium Cultural Policies in Europe (Internetowe Kompendium Polityki Kulturalnej Krajów Europejskich) – z Radą Europy).
European Forum for the Arts and Heritage 6
(http://www.efah.org)
Powstało w 1994 r., jako platforma rozwoju polityki
kulturalnej w Europie. Skupia 65 organizacji członkowskich różnych szczebli. Udostępnia informacje niezbędne środowisku kultury, udziela porad, przygotowuje
ekspertyzy i prognozy, organizuje debaty o roli kultury w Europie. Prowadzi regularny monitoring i badania nad rozwojem europejskiej polityki kulturalnej.
Jego działanie ma na celu zmianę sposobu postrzegania
kultury – jako czynnika rozwoju społecznego.
European Laboratory of Cultural Cooperation7
(http://www.eurocult.org)
Projekt Europejskiej Fundacji Kulturalnej (European Cultural Foundation), którego celem jest stworzenie
centrum zarządzania wiedzą w aspekcie współpracy kulturalnej w Unii Europejskiej. Inicjatywa ta jest
w trakcie realizacji, w opracowanie podstaw programowych i biznesplanu zaangażowani byli m.in. Rod
Fisher, Luca Dal Pozzolo, Y. Raj Isar, Gottfried Wagner
i inni8 , którzy przygotowywali raporty dla Komisji Europejskiej i Europejskiej Fundacji Kultury.
http://www.ericarts.org/
http://www.efah.org/
7
http://www.eurocult.org
8
Zob. http://www.eurocult.org/ – European Cultural Foundation – Cultural Policy – Laboratory
6
W zamierzeniu autorów Laboratorium ma być ośrodkiem informacji praktycznych, zasobów wiedzy budowanych z myślą o organizatorach życia kulturalnego,
artystach, decydentach, dziennikarzach i opinii społecznej. Będzie również platformą debaty publicznej dotyczącej spraw kultury. Ma za zadanie wspierać i inicjować
badania naukowe i projekty pilotażowe, gromadzić
i udostępniać przykłady dobrych praktyk współpracy
kulturalnej, kierować do innych kompetentnych, specjalistycznych źródeł informacji.
European Audiovisual Observatory9
(http://www.obs.coe.int)
Europejskie Obserwatorium Audiowizualne powstało w grudniu 1992 r., jako jedyne tego rodzaju obserwatorium paneuropejskie, gromadzące i udostępniające
(w formie portalu) informacje o przemyśle audiowizualnym w Europie. Jest instytucją publiczną obsługującą
35 państw członkowskich oraz Unię Europejską reprezentowaną przez Komisję Europejską.
The Budapest Observatory – Regional Observatory
on Financing Culture in East-Central Europe10
(http://www.budobs.org)
Obserwatorium Budapesztańskie (BO) powstało
w 1999 r. Za swoją misję uznaje „pomoc tym, którzy
chcą wiedzieć więcej o warunkach (finansach, prawie,
zarządzaniu, polityce) życia kulturalnego (działalności,
produktach i organizacjach) w krajach Europy Środkowo-Wschodniej”. Zakresem działania obejmuje 18
krajów o wspólnej historii i spuściźnie postkomunistycznej. Są to: Albania, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry,
Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia i Ukraina.
Jego działania nie koncentrują się jednak na budowaniu czy kultywowaniu wspólnej tożsamości, ale raczej
na wymianie doświadczeń i informacji, wypełnianiu
luk w zasobie danych, m.in. poprzez tworzenie katalogów przykładów tzw. dobrych praktyk, skutecznych
i błędnych polityk sektorowych, finansowania kultury. Do jego celów należy też wspieranie badań, nawiązywanie kontaktów w obszarze finansowania kultury,
polityki kulturalnej, prawa i statystyki.
9
http://www.obs.coe.int/
http://www.budobs.org/
11
http://www.circle-network.org/
12
http://www.efah.org/
13
http://www.lit-across-frontiers.org/whatisLAF.htm
10
BO jest zarządzane przez Fundację Środkowo-Wschodnio-Europejskiego Obserwatorium Kultury
(Foundation for the East-Central European Cultural
Observatory), założoną przez Towarzystwo Pośredników Kultury, a reprezentowaną przez Zarząd. Zatrudnia
3 pracowników; opiekę merytoryczną sprawuje Rada
Nadzorcza. Część pieniędzy na rozpoczęcie funkcjonowania i infrastrukturę uzyskano z UNESCO. Następne
środki pochodzą z grantów oraz dotacji ministerstwa
kultury i Krajowego Funduszu Węgierskiego (Hungarian National Fund).
BO jest członkiem CIRCLE – Cultural Information
and Research Centres Liaison in Europe (Punkt Kontaktowy Europejskich Ośrodków Informacji i Badań
w Kulturze) (http://www.circle-network.org) 11 oraz
EFAH – The European Forum for the Arts and Heritage (Europejskie Forum Sztuki i Dziedzictwa Kultury) (http://www.efah.org).12 Do 2001 r. współpracowało
z Open Society Institute Budapest (Budapesztański Instytut Społeczeństwa Otwartego), a od 2003 r. uczestniczy w Literature Across Frontiers13 (Literatura bez
Granic – http://www.lit-across-frontiers.org) – programie wymiany literackiej i informacji politycznej
organizacji europejskich uczestniczących w promocji
literatury i tłumaczeń, zwłaszcza literatury powstającej
w mniej popularnych językach europejskich.
Podstawowe zadania:
• prezentacja, interpretacja, porównywanie, analizowanie danych dotyczących faktów i procesów,
• konsultowanie procesów decyzyjnych,
• prowadzenie stosowanych badań naukowych,
• organizowanie konferencji i warsztatów.
BO nie prowadzi doradztwa w sprawie wyboru konkretnych metod, priorytetów czy polityki działania,
nie promuje konkretnych artystów czy projektów, nie
finansuje poszczególnych działań.
Kieruje się zasadami prostoty i praktyczności,
w związku z tym oferuje raczej informacje krótkie
i przystępne niż rozbudowane serwisy informacyjne; kieruje użytkowników do odpowiednich instytucji źródłowych.
Przykłady konkretnych działań:
• wystąpienie w debacie otwartej Komisji Kultury
Parlamentu Europejskiego w sprawie sponsoringu
19
20
•
•
•
•
•
•
•
kultury, dotyczące problemów związanych z finansowaniem kultury ze środków publicznych, obowiązków państwa wobec kultury i ustawodawstwa
podatkowego w tym obszarze,
informacje o sponsoringu krajowym,
badania działalności kulturalnej (zawodowej i amatorskiej) na poziomie lokalnym oraz funduszy budżetowych przeznaczanych na ten cel,
projekt Public grant agencies for culture, dotyczący dystrybucji środków finansowych do instytucji
kultury,
raport o środkach z gier losowych przeznaczanych
na Węgrzech na kulturę,
raport o finansowaniu kultury z budżetu węgierskiego, o zatrudnieniu w sektorze kultury,
problem relacji handlu światowego i kultury,
program Budapeszt Europejską Stolicą Kultury
w 2010 r.
The Interarts Foundation14
(http://www.interarts.net)
Fundacja hiszpańska powstała jako pierwsze Europejskie Obserwatorium Lokalnej i Regionalnej Polityki
Kulturalnej (European Observatory of Urban and Regional Cultural Policies), pod auspicjami Rady Europy,
na początku lat dziewięćdziesiątych. W Fundację została
przekształcona w 1995 r., jako niezależne stowarzyszenie
na mocy porozumienia władz Katalonii, Rady Europy
i partnerów międzynarodowych. Obecnie mieści się
w Barcelonie, ma również biuro w Brukseli. Oferowane
usługi: doradztwo polityczne instytucjom publicznym
i prywatnym sektora kulturalnego, stymulowanie międzynarodowej wymiany kulturalnej, badania stosowane
dotyczące praw kulturalnych, uwarunkowań społeczno-ekonomicznych kultury oraz zarządzania kulturą.
Celem Fundacji jest gromadzenie informacji o sektorze kultury, zarówno działalności finansowanej ze środków budżetowych, jak i inicjatywach prywatnych. Łączy
działalność badawczą ze współpracą międzynarodową
dotyczącą dialogu kulturalnego, wymiany doświadczeń,
projektowania strategii działań kulturalnych.
Boekman Fundation. Study Centre for Arts, Culture,
and Related Policy15 (http://www.boekman.nl)
Ośrodek holenderski gromadzący informacje o polityce kulturalnej i dotyczącej sztuki, w tym o formu14
15
http://www.interarts.net/
http://www.boekman.nl/engindex.html
łowaniu polityki, wszystkich etapach i aspektach jej
wdrażania. Implikuje prowadzenie badań i formułowanie opinii dotyczących produkcji i rozpowszechniania sztuki w świetle krajowej i międzynarodowej
polityki kulturalnej.
Fundacja organizuje debaty kulturalno-polityczne
przedstawicieli gospodarki, nauki i sztuki, a także konferencje, spotkania ekspertów. Działa jako niezależny
pośrednik między przedstawicielami władzy, świata
nauki i kultury. Jest wyjątkowym ośrodkiem doradztwa dla polityków, członków zarządów, menedżerów,
badaczy, nauczycieli i studentów, personelu instytucji
sztuki, artystów i dziennikarzy. Prowadzi bibliotekę ze
zbiorami z zakresu sztuki, wydaje książki i kwartalnik
Boekman, prowadzi katalog aktualnych badań dotyczących kultury, a także nominuje kandydata do corocznej nagrody De Boekman Essay Prize.
Dostęp do zbiorów bibliotecznych ułatwia tezaurus
polityki kultury i sztuki, stworzony w języku holenderskim. Przygotowywane są również wersje: angielska, francuska, włoska, hiszpańska i niemiecka. Bazę
danych Cultural Policy Research Online można przeszukiwać według kryteriów: badacze, kraje, słowa
kluczowe. Zbiory biblioteki Fundacji dotyczą produkcji, dystrybucji i odbioru sztuki i kultury oraz polityki
kulturalnej. Poza wydawnictwami zwartymi i ciągłymi
obejmują sprawozdania parlamentarne, raporty ogólne,
prace doktorskie, magisterskie, dane statystyczne, bazy
danych, wycinki prasowe, prace badawcze, artykuły. Biblioteka działa jako krajowy punkt kontaktowy przechowujący prace magisterskie (doctorandus) dotyczące
tematów pracy Fundacji.
Fundacja Boekmana jest członkiem nieformalnej,
międzynarodowej sieci europejskich ośrodków dokumentacji polityki kulturalnej RECAP (Resources
for Cultural Policy in Europe). Jej celem jest poprawa
jakości dostępu do informacji o polityce kulturalnej.
Usługi są darmowe. Poza współpracą w obszarze międzynarodowej polityki kulturalnej, następuje też wymiana informacji o polityce lokalnej i poszczególnych
krajów. Sieć, powstała w roku 1999, obejmuje obecnie
wiele krajów, wiodące ośrodki koordynujące działalność
to: Boekmanstichting (Fundacja Boekman’a), Fondazione Fitzcarraldo (Fundacja Fitzcarraldo) i Oesterreische Kulturdokumentation (Austriacki Ośrodek
Dokumentacji Kultury).
Fondazione Fitzcarraldo16
(http://www.fitzcarraldo.it)
Obsługujący sektor kultury i sztuki niezależny włoski
ośrodek planowania, badań, szkoleń i dokumentacji
zarządzania, ekonomii i polityki kulturalnej, sztuki
medialnej. Jego zadaniem jest wkład w rozwój, rozpowszechnianie i promocję innowacji i eksperymentów
w tych dziedzinach, poprzez systematyczną współpracę z władzami różnych szczebli.
Fundacja odpowiada za działalność badawczą Obserwatorium Kultury Piemontu. Prowadzi monitoring sytuacji dziedzictwa sztuki i kultury, muzeów
i przemysłu twórczego, w celu zebrania danych do comiesięcznej analizy głównych zmiennych i trendów
krótkoterminowych. Publikuje analizę roczną, dającą
regionalny przegląd działalności kulturowej. Zwraca się
w niej uwagę na aspekt geograficzny oraz poszukiwanie związków interdyscyplinarnych z innymi sektorami, co stanowi część programów i badań regionalnych
– od lokalnej polityki kulturalnej do turystyki. Organizuje różne formy edukacyjne, w kraju i za granicą,
jest również członkiem European Network of Cultural
Administration Training Centres (ENCATC – Europejska Sieć Ośrodków Szkoleniowych w Zakresie Administracji Kulturalnej).
Fundacyjny ośrodek dokumentacji udziela informacji na tematy związane z zarządzaniem, sztuką, aspektami ekonomicznych i polityką kulturalną decydentom,
badaczom i studentom. Działa jako punkt informacyjny kierujący użytkowników do odpowiednich źródeł
(także instytucjonalnych), publikuje prace własne.
Współpracuje z różnymi bibliotekami i ośrodkami informacji w kraju i za granicą, jest członkiem RECAP.
Gromadzi książki, roczniki, raporty badawcze, materiały konferencyjne, dane statystyczne, czasopisma, biuletyny i broszury, wycinki prasowe i bazy danych. Jest
finansowane przez Compagnia di Sao Paolo, Fondazione CRT (Fundację CRT) i władze Piemontu.
Oesterreichische Kulturdokumentation17
(http://www.kulturdokumentation.org)
Internationales Archiv fur Kulturanalysen to austriacka instytucja badawcza (stosowane badania kultury) i dokumentacyjna założona w 1991 r. Zakresem
działań obejmuje rozwój kultury, politykę kulturalną
16
http://www.fitzcarraldo.it/en/index.htm
http://www.kulturdokumentation.org/eversion/index.html
18
http://www.cupore.fi/en_index.php
17
i badania kultury w skali miejskiej, krajowej, europejskiej i międzynarodowej, problemy zatrudnienia, przemysły kultury, różnorodność kulturalną.
Prowadzi poradnictwo i udziela informacji instytucjom kultury, decydentom, naukowcom i studentom.
Oferuje pomoc ekspertów w pracy badawczej, gromadzi
zbiory specjalistyczne (materiały na temat polityki kulturalnej, szarą literaturę), przyjmuje zlecenia badawcze,
opracowuje stanowiska czy strategie. Udostępnia bazy
danych: bibliograficzną adnotowaną, adresową instytucji kultury i sztuki. Współpracuje z instytucjami badawczymi i kulturalnymi w Austrii, innych krajach Europy
i pozaeuropejskich. Przygotowuje wydawnictwa własne:
raporty, ekspertyzy, studia, podręczniki. Organizuje
sympozja, warsztaty, kongresy, debaty kulturalne.
Foundation for Cultural Policy Research18
(http://www.cupore.fi)
Fundacja fińska stworzona w 2002 r. przez Uniwersytet Jyvaeskylae i Fińską Fundację Kulturalną oraz
fińskie Ministerstwo Edukacji i Kultury. Jej celem jest
monitorowanie rozwoju polityki kulturalnej fińskiej
i międzynarodowej oraz promocja badań naukowych
w tym zakresie.
Fundacja prowadzi Centrum Badawcze, którego
zadaniem jest realizacja wysokiej jakości badań dotyczących polityki kulturalnej i rozpowszechnianie ich
wyników, a także wkład w tworzenie środowiska, w którym takie badania mogą być wykorzystywane. Monitoruje więc i finansuje badania w tym zakresie, własne,
a także we współpracy z politykami, menedżerami, pracownikami sektora kultury i badaczami, oraz wspólnie
z innymi agendami krajowymi i międzynarodowymi.
Rozpowszechniając wiedzę, promuje i rozwija kształcenie w zakresie polityki kulturalnej. Prowadzi także
portal informacyjny. Aktywnie poszukuje możliwości
udziału w projektach międzynarodowych finansowanych przez UE lub fundacje międzynarodowe.
Promocja współpracy badawczej i wyników badań
odbywa się poprzez:
• monitorowanie potrzeb badawczych i prowadzenie
badań,
• gromadzenie informacji do wykorzystania w procesach decyzyjnych, planowaniu, projektowaniu
nowych badań,
21
22
• rozwijanie metodologii, upowszechnianie badań
fińskich na szczeblu międzynarodowym przez organizację konsorcjów badawczych, warsztatów
i konferencji,
• przygotowywanie nauczycieli; wydawanie podręczników do szkoleń badaczy i ekspertów.
Centre for Cultural Policy Research19
(http://www.hb.se)
Ośrodek szwedzki stworzony w 1995 r. do prowadzenia badań i pogłębiania w ten sposób wiedzy o roli
polityki kulturalnej w społeczeństwie. Jego głównym
celem badawczym jest analiza działalności władz państwowych oraz osób i instytucji życia kulturalnego.
Poza relacjami zewnętrznymi badane są także procesy
zachodzące między producentami, pośrednikami i odbiorcami uczestniczącymi w systemie kultury; uwarunkowania społeczne, kulturowe i ekonomiczne polityki
kulturowej; wzajemne zależności polityki kulturalnej
i innych sektorów społecznych oraz obszarów wiedzy.
Główne zadania:
• inicjowanie i realizacja badań,
• współpraca ze Szwedzką Szkołą Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu w Goeteborgu (Swedish School of Library and Information
Science), z Hogskolan w Boras i wieloma uczelniami skandynawskimi; udział w kształceniu do
badań w tym obszarze,
• odpowiednia dokumentacja badań: gromadzenie
i przechowywanie informacji o badaniach i rozwoju polityki kulturalnej, udostępnianie jej wszystkim
zainteresowanym (instytucja pełni rolę centrum
informacji dla badań polityki kulturalnej, skupionym wokół bazy danych KulPol, publikowanie The
Nordic Cultural Policy Journal, The Cultural Policy
Newsletter,
• organizacja spotkań i współpracy osób zaangażowanych w politykę kulturalną, seminaria i konferencje.
KulPol jest bibliograficzną bazą danych z zakresu
badań polityki kulturalnej. Zainicjowana w 1997 r.,
ma być poszerzona o materiały dotyczące także innych
krajów. Obejmuje materiały od 1972 r., w tym: sprawozdania, artykuły, dokumenty państwowe. Wyszukiwanie
może być prowadzone wyłącznie w języku szwedzkim,
19
http://www.hb.se/bhs/kpc/engKpc/index.htm
http://www.zaprokul.org.yu/english/maine.html
21
http://www.culturalpolicy.arts.gla.ac.uk/
20
według następujących kategorii (pól): autor/instytucja,
tytuł/słowo w tytule, rok wydania, rodzaj publikacji,
hasło przedmiotowe, słowa kluczowe.
Center for Study in Cultural Development20
(http://www.zaprokul.org.yu)
Centrum Badań nad Rozwojem Kultury, z siedzibą
w Belgradzie, powstało w 1967 r. Był to początek naukowego myślenia o kulturze Serbii i współpracy międzynarodowej. Centrum zajmuje się badaniami stosowanymi,
przygotowywaniem analiz dotyczących kultury i polityki kulturalnej, gromadzeniem danych o kulturze,
sztuce i mediach w Serbii. Od 1968 r. wydaje Kulturę
– czasopismo poświęcone socjologii kultury i polityce
kulturalnej. Organizuje debaty, seminaria, promocje,
wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne. Prowadzi
bazę danych Geo-cultural map of Serbia, pozwalającą
na wyszukiwanie instytucji kulturalnych pracujących
w tym kraju. Można dzięki temu zamówić np. dane
lub analizę dla grupy instytucji dotyczące działalności i projektów, pracowników, sposobów finansowania,
odbiorców, obszaru pracy, wyposażenia.
Przykładowe projekty już zrealizowane bądź planowane to: Reedukacja dla turystyki kulturalnej, Korzenie
kulturalne w Serbii. Poza tym realizowane są projekty
o ekologii, środowiskach podmiejskich, internecie.
Centre for Cultural Policy Research21
(http://www.culturalpolicy.arts.gla.ac.uk)
Centrum powstało na Uniwersytecie Glasgow
w 2001 r. dzięki trzyletniej dotacji Rady Finansów Szkockiego Szkolnictwa Wyższego. Jego zadaniem jest dostarczanie władzom rządowym oraz całemu sektorowi
kultury niezbędnych informacji, dzięki prowadzonym
badaniom naukowym. Centrum ma także pośredniczyć między władzami a środowiskiem akademickim,
promować badania kultury, organizować konferencje, wykłady, poszukiwać finansów na dalsze działania. Centrum prowadzi szeroką, wielodziedzinową
współpracę na uczelni i z innymi partnerami. Poddaje
krytycznej analizie bieżącą politykę i działalność kulturalną Szkocji. Główne obszary jego zainteresowania
to: życie kulturalne miast i obszarów wiejskich, statystyka kultury, rola kultury w procesie włączania społecznego, jej wpływ na zdrowie społeczeństwa i sytuację
ekonomiczną, turystyka kulturalna, ważne wydarzenia
kulturalne i sportowe. Oferuje także usługi konsultacyjne. Przygotowuje raporty roczne, biuletyny, materiały konferencyjne, ogólne komentarze do polityki.
Udostępnia bazy danych:
• Impact, stworzona w 2004 r., zawierająca dane
o społecznych i ekonomicznych efektach wydarzeń
kulturalnych,
• Cultural Policy Research Resources – baza z 2001 r.,
bibliograficzna – książki, czasopisma, artykuły,
sprawozdania, prezentacje, wystąpienia itp. dotyczące polityki kulturalnej.
W Centrum ważne jest także budowanie pewnej
społeczności użytkowników bazy. Mogą więc oni dodawać swoje komentarze, otrzymywać regularnie biuletyn i aktualności, a także uczestniczyć w badaniach
(np. wypełniać ankiety).
Centrum zarządzane jest przez dyrektora głównego
i dyrektora naukowego, odpowiedzialnych przez Dziekanem Wydziału Sztuki. Komitet Sterujący zajmuje się
planowaniem działań, przyjmowaniem sprawozdania rocznego dyrektora, akceptacją podziału środków.
Grupa doradcza składa się z przedstawicieli praktyków
i decydentów sektora kultury.
Culture Concepts22 (http://www.cultureconcepts.de)
Niezależna niemiecka organizacja badawcza i doradcza, specjalizująca się w kulturze, sztuce, rozwoju
miast. Do jej zadań i form działalności należy: ocena
procesów decyzyjnych w polityce kulturalnej i wpływanie na nie, reformowanie i modernizacja instytucji
kultury, unowocześnianie modelu administrowania
nimi, rozwój twórczych projektów i inicjatyw, szkolenia w zakresie polityki kulturalnej, zarządzania kulturą, ekonomii kulturalnej.
Cultural Commons23
(http://www.culturalcommons.org)
Ośrodek amerykański z siedzibą w Waszyngtonie,
stworzony przez Center for Arts and Culture (Centrum Sztuki i Kultury) i finansowany m.in. przez Ford
Foundation (Fundacja Ford’a). Zadaniem CC jest gromadzenie informacji i oddziaływanie na decyzje dotyczące życia kulturalnego.
22
http://www.cultureconcepts.de/
http://www.culturalcommons.org/
24
http://www.culturalpolicy.org/
25
http://www.intelculture.org/
26
http://www.pch.gc.ca/obs/index_e.cfm
23
Podstawowym narzędziem, a jednocześnie efektem
pracy ośrodka, jest seria esejów komentujących aktualne sprawy związane z kulturą oraz grupy i forum dyskusyjne on-line. W serwisie internetowym można też
znaleźć linki do artykułów, książek, sprawozdań, wydarzeń, ogłoszeń o pracy, ekspertów, ośrodków akademickich oraz katalog członków (organizacyjnych)
i ogłoszenia.
The Center for Arts and Culture24
(http://www.culturalpolicy.org)
Zadaniem ośrodka amerykańskiego – stworzonego
w 1994 r. w Waszyngtonie jako organizacja niedochodowa, finansowana przez fundacje i osoby prywatne
– jest pozytywne oddziaływanie na politykę i decyzje
dotyczące życia kulturalnego kraju, a także informowanie decydentów. Instytucja kieruje się zasadami swobody badań i wyrażania opinii oraz swobody udziału
każdego w różnorodnych formach kultury. Na szczycie struktury ośrodka znajdują się Zarząd oraz Rada
Naukowo-Doradcza.
Centrum zleca badania, organizuje obrady „okrągłego stołu”, przygotowuje stanowiska i opinie w sprawie
rozwoju kultury i sztuki. Do głównych obszarów zainteresowania zaliczane są: prawo, globalizacja, dostęp do
oferty kulturalnej, ochrona i konserwacja, środowisko
lokalne, inwestycje, edukacja.
International Intelligence on Culture25
(http://www.intelculture.org)
Brytyjska IIC jest niezależną organizacją zajmującą
się analizą polityczną i badawczą, doradztwem, zarządzaniem projektami, szkoleniami, badaniem wpływu
sytuacji międzynarodowej na kulturę. Kieruje się zasadami elastyczności i etyki. Angażuje się we wspieranie rozwoju międzynarodowej polityki kulturalnej,
kształtowanie współpracy międzynarodowej, rozwój
przepływu informacji.
Canadian Cultural Observatory26
(http://www.pch.gc.ca)
CCO jest przedsięwzięciem Ministerstwa Dziedzictwa Kanadyjskiego (Department of Canadian Heritage)
stworzonym przy pomocy Canadian Culture Online,
23
24
jednostki Wydziału Spraw Kulturalnych tegoż ministerstwa. Jego zadaniem jest wykorzystywanie Internetu
i technologii teleinformatycznych dla upowszechniania
kultury w społeczeństwie. Celem CCO jest zbieranie
informacji i wpływanie na rozwój kulturalny Kanady.
Informacja ma charakter specjalistyczny, dostosowany
do potrzeb polityków, planistów, menedżerów i decydentów. Udostępniane informacje mają być relewantne, instytucja ma zachęcać do korzystania z wiedzy
w procesach decyzyjnych, stymulować debaty środowiskowe. CCO prowadzi Culturescope.ca – darmowy,
interaktywny serwis informacyjny on-line, w którym
udostępniane są informacje dotyczące kultury kanadyjskiej (dane, wyniki badań i analiz, przykłady dobrych
praktyk stymulujące działania i dalsze dyskusje). Również ten serwis oferuje przynależność do Culturescope.
ca community (zob. str. 11) – a w konsekwencji korzystanie z sieci i wyników współpracy, łatwiejszego dostępu do informacji, grup dyskusyjnych.
CCO realizuje usługę Ask a librarian (Spytaj bibliotekarza), we współpracy z Library and Archives Canada
– czyli z ponad 10 tysiącami specjalistów informacji. Co
roku z tych źródeł korzysta kilka tysięcy użytkowników z Kanady i innych państw, liczba ta systematycznie
wzrasta. Zbiory pod względem treściowym obejmują
następujące zagadnienia: książki, radio, konserwacja,
prawo autorskie, wystawy, filmy i video, literatura, czasopisma, sztuki medialne, muzea i galerie, muzyka, nowe
media, gazety, performing, telewizja, sztuki wizualne.
Pod względem formalnym są to: statystyka kulturalna
(we współpracy z krajowym urzędem statystycznym),
cyfrowe wersje artykułów (badań, analiz, opinii), nowości – z obserwatoriów kultury i placówek pokrewnych, katalog ponad 100 organizacji kulturalnych z ich
adresami internetowymi.
Canadian Heritage27 (http://www.pch.gc.ca)
Instytucja odpowiadająca za politykę krajową i programy promujące idee narodowe, kulturę, aktywne
obywatelstwo, udział w życiu publicznym, budowanie
poczucia wspólnoty wśród Kanadyjczyków.
Canadian Heritage Information Network (Sieć Informacji o Kanadyjskim Dziedzictwie Narodowym)
wspólnie z muzeami Kanady pracuje nad rozwojem
zdolności tworzenia, prezentacji i zarządzania kanadyjskim dorobkiem w wersji cyfrowej. Powstała strona
27
28
http://www.pch.gc.ca/index_e.cfm
http://www.stat.gouv.qc.ca/observatoire/
internetowa dla osób związanych zawodowo z ochroną
dziedzictwa kulturowego i upowszechnianiem wiedzy
o nim. Dostępny jest też portal: virtualmuseum.ca
Observatoire de la Culture et des Communicaiton du
Quebec28 (http://www.stat.gouv.qc.ca/observatoire)
Misją Obserwatorium jest odpowiadanie na potrzeby pracowników sektorów kultury i komunikacji oraz osób zainteresowanych ich działalnością,
zwłaszcza w obszarach statystyki, pomocy badawczej, monitoringu. Zadania Obserwatorium obejmują: budowanie zintegrowanego systemu statystycznego
dla całej sfery kultury i komunikacji, umożliwianie
odbiorcom dostępu do informacji, wspieranie partnerstwa jednostek badawczych – zwłaszcza kręgów
akademickich, promowanie baz danych wśród partnerów instytucjonalnych i indywidualnych, promowanie kontaktów z innymi wytwórcami informacji
i danych statystycznych, udostępnianie nowych zasobów, w tym płatnych usług informacyjnych, dokumentowanie wagi i znaczenia kultury i komunikacji
w nowoczesnym społeczeństwie, wkład w rozwój trendów międzynarodowych.
Pod względem formalnym Obserwatorium jest jednostką Urzędu Statystycznego Quebec. Jego struktura obejmuje: komitet wykonawczy (co najmniej 14
członków), 8 komitetów doradczych reprezentowanych w komitecie wykonawczym, komitet doradczy
powiązany z dyrektorem Obserwatorium, ewentualnie komitety projektowe i komitet etyczny zwoływany w razie potrzeby.
Komitety doradcze pracują nad zagadnieniami takimi
jak: sztuki wizualne i rzemiosło; kino, komitet radiofoniczny i audiowizualny; performing; książki, literatura
i biblioteki; multimedia; dziedzictwo, muzea, archiwa
i instytucje pokrewne; władze miejskie i lokalne; badania naukowe.
W swojej działalności Obserwatorium kieruje się
następującymi wartościami:
• obiektywność, neutralność polityczna, integralność, poszanowanie poufności informacji,
• wysoka jakość produktów i usług,
• zadowolenie klientów usług, szacunek dla respondentów badań i innych dostawców danych,
• innowacyjność i skuteczność,
• kompetentny personel.
Dane statystyczne są gromadzone w następujących
obszarach (tematach):
• sztuki wizualne, medialne, rzemiosło artystyczne:
artyści, ośrodki sztuki, nabywanie dzieł sztuki,
• performing: taniec, artyści, muzyka, teatr,
• dziedzictwo narodowe, muzea, archiwa i instytucje
pokrewne: instytucje muzealne,
• książki,
• czasopisma: wydawcy czasopism kulturalnych,
gazety lokalne,
• biblioteki: publiczne, uniwersyteckie,
• kino i sztuki audiowizualne: film,
• media: telewizja prywatna, lokalna, usługi specjalne i telewizja płatna, radio prywatne, radio lokalne,
operatorzy kablowi, usługi dystrybucji,
• zawody: klasyfikacja zawodów, rozkład zatrudnienia,
• osoby prywatne i gospodarstwa domowe: praktyki
kulturalne, wydatki domowe, spędzanie czasu.
25
26
Aneks 2
Lista adresów internetowych obserwatoriów kultury i instytucji o zbliżonym charakterze
Agence de la Francophonie – http://agence.francophonie.org (po francusku)
Boekman Fundation. Study Centre for Arts, Culture, and Related Policy (Holandia) – http://www.boekman.nl/engindex.html
Canadian Cultural Observatory – http://www.pch.
gc.ca/obs/index_e.cfm
Canadian Heritage – http://www.pch.gc.ca/index_
e.cfm
Center for Study in Cultural Development (Belgrad)
– http://www.zaprokul.org.yu/english/maine.html
Centre for Cross-Cultural Research (Australia) –
http://www.anu.edu.au/culture/
Centre for Cultural Policy Research (Glasgow) –
http://www.culturalpolicy.arts.gla.ac.uk/
Centre for Cultural Policy Research (Szwecja) – http://
www.hb.se/bhs/kpc/engKpc/index.htm
Cultural Commons (Waszyngton) – http://www.culturalcommons.org/
Cultural Observatory – University of Buenos Aires
(Argentyna) – http://www.econ.uba.ar/www/institutos/
observ-cultural/index.html (po hiszpańsku)
Culture Concepts – http://www.cultureconcepts.de/
Culturelink Network (Zagrzeb) – http://www.culturelink.hr
Danish Center for Culture and Development – http://
www.dccd.dk/dccd/cku.nsf/doc/start?OpenDocument&lang=uk
Ethnocultural Diversity Resource Centre – http://
provincia.ro/en/
EUCLID – www.euclid.info/
European Cultural Foundation – http://www.eurocult.org/
European Forum for the Arts and Heritage – http://
www.efah.org/
Fondazione Fitzcarraldo (Włochy) – http://www.
fitzcarraldo.it/en/index.htm
Foundation for Cultural Policy Research (Finlandia)
– http://www.cupore.fi/en_index.php
Institut de Cultura de Barcelona – http://www.bcn.
es/icub/catala/institut.htm (po hiszpańsku)
Institute for Cultural Programmes (St. Petersburg)
– http://www.cityvision2000.com/icp-projects/main-info.html
Institut fur Kulturpolitik – http://www.kupoge.de/
ifk/ (po niemiecku)
International Centre for Culture and Management
(Niemcy) – http://iccm.co.at/typo3/index.html
International Intelligence on Culture – http://www.
intelculture.org/
Observatoire de la Culture et des Communicaiton du
Quebec – http://www.stat.gouv.qc.ca/observatoire/
Observatorio de Politicas Culturales (Wenezuela) –
http://www.innovarium.com/ (po hiszpańsku)
Observatoire des Politiques Culturelles – http://www.
observatoire-culture.net/ (po francusku)
Observatorio das Actividades Culturais (Lizbona)
– http://www.oac.pt/ (po portugalsku)
Observatory of Cultural Policies in Africa – http://
ocpa.irmo.hr/
Osservatorio Culturale del Piemonte – http://www.
ocp.piemonte.it/ (po włosku)
Osservatorio Culturale della Regione Lombardia –
http://213.145.18.56/osservatorio/ (po włosku)
Osterreichische Kulturdokumentation – http://www.
kulturdokumentation.org/eversion/index.html
Relais – Culture – Europe – http://www.relais-culture-europe.org/site2002/f_acc.htm (Culture Contact
Point in France)
UNESCO International Network of Observatories
in Cultural Policies – http://www.unesco.org/culture/
development/observatories/index.shtml
European Forum for the
Arts and Heritage (1994)
Resources for Cultural
Policy in Europe
(RECAP) (1999)
Culturelink Network
The Network of
Networks for Research
and Cooperation in
Cultural Development
(1989 Paryż, obecnie
Zagrzeb)
The European Institute
for Comparative
Cultural Research
(ERICarts)
Instytucja (rok
założenia)
Nieformalna sieć
europejskich ośrodków
dokumentacji polityki
kulturalnej.
Organizacja niezależna,
ponadnarodowa.
Typ organizacji
Władze
Aneks 3
Obserwatoria kultury – zestawienie porównawcze
Polityka
kulturalna krajowa
i międzynarodowa;
Tezaurus;
Dystrybucja i odbiór
sztuki.
Polityka kulturalna
w Europie.
Sektor kultury;
Polityka kulturalna;
Sytuacja zawodów
kultury;
Przemysł kulturowy
i media;
Zarządzanie sztuką
i zbiorami;
Kształcenie artystyczne;
Dialog kulturalny
i naukowy.
Stworzenie globalnego
systemu informacji
o kulturze;
Rozwój kultury.
Zakres zainteresowań
UNESCO
Rada Europy
Badania naukowe;
Bazy danych: polityki
kulturalnej, rozwoju
regionalnego,
bibliograficzna.
Publikacje własne:
serie wydawnicze
i czasopismo;
Współpraca
międzynarodowa;
Serwis informacyjny.
Serwis informacyjny;
Współpraca
międzynarodowa.
Doradztwo;
Organizacja debat;
Monitoring ;
Badania naukowe.
Agendy europejskie
i organizacje
międzyrządowe,
fundacje, rządy krajowe
i regionalne –
finansowanie projektów.
Wkład instytucji
partnerskich.
Finansowanie
Badania naukowe;
Monitoring;
Formy działalności
Bazy danych
27
Jednostka urzędu
statystycznego Quebec.
Organizacja
niedochodowa.
Organizacja wirtualna.
The Center for Arts
and Culture (1994,
Waszyngton)
Cultural Commons
(Waszyngton)
Instytucja publiczna.
Typ organizacji
Observatoire de
la Culture et des
Communication du
Quebec
Canadian Heritage
European Audiovisual
Observatory (1992)
The Canadian Cultural
Observatory
Instytucja (rok
założenia)
Przemysł audiowizualny
w Europie.
Rozwój kulturalny
Kanady;
Statystyka kulturalna;
Bazy pełnotekstowe;
Linki do organizacji
kulturalnych;
Różne obszary kultury.
Zarząd;
Rada Naukowo-Doradcza.
Prawo;
Globalizacja;
Dostęp do kultury;
Ochrona i konserwacja;
Środowisko lokalne;
Inwestycje;
Edukacja.
Polityka kulturalna.
Krajowa polityka
kulturalna;
Aktywne obywatelstwo;
Budowanie poczucia
wspólnoty.
Kultura w podziale na
Komitet wykonawczy;
8 komitetów doradczych; dziedziny;
Ew. komitety projektowe Zachowania kulturalne
społeczeństwa;
i komitet etyczny.
Zawody kultury;
Klasyfikacje kulturalne.
Władze
Bazy danych
Współpraca
międzyinstytucjonalna;
Forum dyskusyjne online;
Publikacje.
Serwis informacyjny
dla polityków,
planistów, menedżerów
i decydentów;
Serwis on-line
Culturescope.ca ;
Globalna sieć
współpracy
bibliotecznej.
Canadian Heritage
Information Network;
Strona www dotycząca
dziedzictwa kultury
virtualmuseum.ca
Serwis statystyczny;
Partnerstwo
z jednostkami
badawczymi;
Współpraca krajowa
i międzynarodoodwa.
Doradztwo;
Badania naukowe;
„Okrągły stół”;
Stanowiska i opinie.
Ford Foundation;
Sponsorzy.
Fundacje;
Osoby prywatne.
Finansowanie
28
Typ organizacji
Fundacja pod
The Interarts
Foundation (Hiszpania, auspicjami Rady Europy
(Barcelona, Bruksela).
1995 Fundacja,
– wcześniej, od
początku lat 90.
pierwsze Europejskie
Obserwatorium Lokalnej
i Regionalnej Polityki
Kulturalnej).
Boekman Foundation
Study Centre for Arts,
Culture, and Related
Policy (Holandia)
Instytucja (rok
założenia)
Władze
Sektor kultury;
Kultura a rozwój
miejski, regionalny
i międzynarodowy;
Dialog kulturalny;
Wymiana doświadczeń;
Społeczno-ekonomiczne
uwarunkowania kultury.
Badania naukowe;
Współpraca
międzynarodowa;
Doradztwo.
Finansowanie
Cultural Policy Research Badania naukowe;
On-line (badacze, kraje, Opinie;
słowa kluczowe).
Debaty kulturalno-polityczne;
Pośrednictwo między
przedstawicielami
władzy, nauki i kultury;
Doradztwo;
Biblioteka;
Krajowy punkt
kontaktowy prac
magisterskich
dotyczących pracy
Fundacji;
Organizowanie
konferencji;
Publikacje: książki,
kwartalnik „Boekman”;
Baza danych aktualnych
badań w kulturze;
Nominowanie
kandydata do nagrody;
Tezaurus polityki,
kultury i sztuki.
Bazy danych
29
Organizacja niezależna.
Instytut badawczy
i dokumentacyjny.
International
Intelligence on Culture
(Wielka Brytania)
Oesterreichische
Kulturdokumentation
(1991)
Center for Study in
Cultural Deveopment
(Belgrad, 1967)
Fondazione Fitzcarraldo Organizacja niezależna.
(Włochy)
Fundacja.
Typ organizacji
Budapest Observatory
(1999)
Instytucja (rok
założenia)
Rada Dyrektorów, Rada
Doradcza, Promoting
Founder Members.
Zarząd;
Rada Nadzorcza.
Władze
Bazy danych
Rozwój kultury;
Badania naukowe
w obszarze kultury
krajowej;
Badania
międzynarodowe;
Zatrudnienie;
Przemysł twórczy;
Różnorodność
kulturalna;
Miejska polityka
kulturalna.
Ekonomia i polityka
kulturalna;
Monitoring dziedzictwa
sztuki i kultury, muzeów
i przemysłu twórczego;
Zatrudnienie.
Kultura – historia,
„Geo-cultural map of
turystyka;
Serbia” (instytucje).
Finansowanie kultury;
Przykłady dobrych
praktyk;
Kultura a handel
światowy.
Międzynarodowa
polityka kulturalna.
UNESCO,
Ministerstwo Kultury;
Krajowy Fundusz
Węgierski;
Granty.
Finansowanie
Compania di Sao Paolo
Badania naukowe;
Fondazione CRT
Szkolenia, konferencje;
Ośrodek dokumentacji; Regione Piemonte
i międzynarodowa.
Badania naukowe;
Studia i analizy;
Publikacje – czasopismo;
Organizacja debat,
seminariów, promocji.
Analizy polityczne
i badawcze;
Doradztwo;
Zarządzanie projektami;
Szkolenia;
Badania naukowe;
Doradztwo;
Dokumentacja;
i międzynarodowa;
Publikacje: raporty,
ekspertyzy, studia,
podręczniki;
Organizacja sympozjów,
konferencji, debat
kulturalnych.
Badania naukowe;
Doradztwo;
30
Założona przez
Uniwersytet Jyvaeskylae,
Fińską Fundację
Kulturalną oraz fińskie
Ministerstwo Edukacji
i Kultury.
Foundation for Cultural
Policy Research
(Finlandia) (2002)
Centre for Cultural
Policy Research
(Szwecja) (1995)
Jednostka przy
uniwersytecie Glasgow.
Typ organizacji
Centre for Cultural
Policy Research
(Glasgow, 2001)
Instytucja (rok
założenia)
Dyrektor;
Dyrektor naukowy;
Komitet Sterujący;
Grupa doradcza.
Władze
Zależność z innymi
sektorami.
Polityka
kulturalna krajowa
i międzynarodowa.
Bieżąca polityka
i działalność kulturalna
Szkocji;
Życie kulturalne miast;
Statystyka kultury;
Relacje kultury ze
zdrowiem i ekonomią.
Serwis informacyjny
dla władz rządowych
i sektora kultury;
Współpraca
wewnątrzuczelniana
i międzyinstytucjonalna;
Doradztwo;
Publikacje: raporty
roczne, biuletyny,
materiały konferencyjne,
komentarze;
Baza danych „Impact” –
społeczne i ekonomiczne
efekty wydarzeń
kulturalnych;
Budowanie społeczności
użytkowników bazy;
Organizowanie
konferencji;
Poszukiwanie środków
finansowania.
Promocja;
Monitoring;
Badania naukowe;
i międzynarodowa;
Przygotowywanie
szkoleń.
Badania naukowe;
Publikacje: czasopismo,
biuletyn.
Trzyletni grant Rady
Finansów Szkockiego
Szkolnictwa Wyższego;
poszukiwanie innych
źródeł na projekty
szczegółowe.
Finansowanie
Baza bibliograficzna
„KulPol”
Baza Cultural Policy
Research Resources
(bibliograficzna).
Bazy danych
31
Niezależna organizacja.
Niezależna organizacja
panafrykańska.
Observatory of Cultural
Policies in Africa (2002)
Typ organizacji
Culture Concepts
(Niemcy)
Instytucja (rok
założenia)
Zarząd
międzynarodowy.
Władze
Kultura,
sztuka, rozwój miast;
Reforma i modernizacja
instytucji kultury.
Wspieranie rozwoju
krajowych polityk
kulturalnych.
Bazy danych
Badania naukowe;
Doradztwo;
Szkolenia;
Modernizacje instytucji
kultury.
Rzecznictwo;
Doradztwo;
Badania naukowe;
Współpraca
międzynarodowa.
Wsparcie Ford
Foundation.
Finansowanie
32
Nota o autorze
Małgorzata Kisilowska – doktor nauk humanistycznych w zakresie bibliologii, od roku 2001 zastępca dyrektora ds. dydaktycznych w Instytucie Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, doradca prezydenta miasta Suwałki do spraw programu rozwoju
kulturalnego Suwałk na lata 2004-2008, członek Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego. Najważniejsze publikacje: Polskie środowisko literackie XX wieku w dokumentacji fotograficznej wybranych warszawskich placówek kulturalnych. Prezentacja zbiorów i możliwości ich popularyzacji, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami
Historycznymi” 1997 t. 18 s. 183-193; Skamandryci w fotografii i fonografii. Problemy opracowania i wykorzystywania zbiorów audiowizualnych. Poradnik dla bibliotekarzy i polonistów, Warszawa, 1999; Biblioteki pogranicza
w przededniu rozszerzenia Unii Europejskiej. Nowe zadania - nowe możliwości, praca zb. pod red. M. Kisilowskiej, Warszawa 2003; Procesy informacyjne w kulturze zjednoczonej Europy, „Biuletyn EBIB” (dokument elektroniczny) 2004 nr 10 (61).
33
35
Spis treści
Od Redakcji ........................................................................................................................................................................... 3
1. Wprowadzenie ................................................................................................................................................................... 5
2. Obserwatorium kultury – zakres i formy działania wybranych placówek ............................................................. 5
2. 1. Obserwatorium czy laboratorium? Problemy definicyjne ................................................................................. 5
2.2. Cele działalności ....................................................................................................................................................... 6
2.3. Zakres tematyczny .................................................................................................................................................... 7
2.4. Struktury organizacyjne i procesy informacyjne ................................................................................................ 8
2.5. Narzędzia i formy działalności ............................................................................................................................... 9
2.6. Współpracownicy i odbiorcy ................................................................................................................................. 10
3. Propozycja modelu Obserwatorium Kultury Polskiej jako ośrodka zarządzania wiedzą ..................................
3.1. Procesy zarządzania wiedzą w kulturze ..............................................................................................................
3.2. Struktura, etapy rozwoju, sieci współpracy krajowej ........................................................................................
3.3. Odbiorcy usług informacyjnych ...........................................................................................................................
3.4. Zakres ........................................................................................................................................................................
3.5. Narzędzia i formy pracy .........................................................................................................................................
3.6. Współpraca międzynarodowa ...............................................................................................................................
10
10
11
13
13
15
16
Aneks 1
Charakterystyka wybranych obserwatoriów i „paraobserwatoriów” ........................................................................ 17
Aneks 2
Lista adresów internetowych obserwatoriów kultury i instytucji o zbliżonym charakterze .................................. 26
Aneks 3
Obserwatoria kultury – zestawienie porównawcze ....................................................................................................... 27
Spis treści

Obserwatorium Kultury jako ośrodek zarządzania wiedzą

Transkrypt

Podobne dokumenty

system informacyjny, informacja kulturalna, kultura,

Filmy i Video

moduł iii: kompetencje deficytowe – kompetencje przyszłości

Miejski Ośrodek Kultury w Szczecinie otrzymał w roku

Centrum Animacji Kulturalnej

III Letnia Szkoła Polskiego Oddziału EAAE

Lubelskie Obserwatorium Rynku Pracy

Obserwatorium Zakładu Klimatologii i Ochrony Atmosfery we