Plik

S ł u p s k i e Pr a c e B i o l o g i c z n e
Nr 12
ss. 393-416
ISSN 1734-0926
© Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku
2015
Przyjęto: 12.10.2015
Zaakceptowano: 25.02.2016
WPŁYW ZABURZEŃ METABOLIZMU GLUKOZY
NA PARAMETRY BIOCHEMICZNE KRWI
WŚRÓD MIESZKAŃCÓW KOSZALINA
INFLUENCE IMPAIRED GLUCOSE BIOCHEMICAL
PARAMETERS IN BLOOD AMONG RESIDENTS
OF KOSZALIN
Krzysztof Tota
Małgorzata Dubik-Tota
Natalia Kurhaluk1
KM PSP, Koszalin
Medina S.c.
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej
Laboratorium Analityczne, Koszalin
1
Akademia Pomorska w Słupsku
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
Zakład Zoologii i Fizjologii Zwierząt
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
e-mail: [email protected]
ABSTRACT
The current lifestyle of human populations have caused worldwide epidemic of type
2 diabetes mellitus (T2DM), which significantly reduces the quality of life of people
suffering from it. It causes serious complications, for example. In the form of neuropathy and angiopathy. Numerous clinical studies have allowed to determine that
the complications and progression of the disease corresponds to the toxic effects of
glucose and lipids, and stressed the role of hyperglycemia as an important pathogenic mechanism. Effective fight against diabetes requires early detection of abnormalities in their metabolism, including using the oral glucose tolerance test (OGTT, oral
glucose tolerance test), the interpretation of which allows to recognize normal glucose tolerance (NGT), prediabetes (prediabetes) or diabetes. Prediabetes can be
characterized only impaired fasting glucose (IFG, impaired fasting glucose) or manifest impaired postprandial (impaired glucose tolerance, IGT). The aim of the study
was to detect latent type 2 diabetes in people with impaired glucose tolerance and
393
the influence of impaired fasting glucose (IGF) and impaired glucose tolerance
(NGT) on selected biochemical parameters of blood in a group of residents of Koszalin.
In the group of patients we were in previous studies abnormal levels of fasting glucose, which was an indication for the test OGTT. There was an increase in the incidence of type 2 diabetes with age. It has been found that in the case of impaired glucose metabolism significantly increased levels of total cholesterol (CH) and triglyceride
(TG) in the serum.
Słowa kluczowe: cukrzyca, stan przedcukrzycowy, profilaktyka
Key words: diabetes, prediabetes, prevention
WPROWADZENIE
U podłoża zaburzeń tolerancji glukozy leży dysfunkcja komórek bądź też oporność na działanie endogennej insuliny (Alberti i Zimmet 1998). Uszkodzenie funkcji
komórek i oporność na działanie tego hormonu ma różne podłoże i bardzo złożony
charakter (American Diabetes Association, 2005, 2011). Upośledzenie metabolizmu
glukozy oraz wzrost wątrobowej glukoneogenezy prowadzą w konsekwencji do hiperglikemii (Piwońska-Solska 2009). Poza wątrobą i mięśniami w zaburzeniach homeostazy glukozy istotną rolę odgrywają inne narządy i tkanki, w tym adipocyty,
w których dochodzi do przyspieszenia lipolizy, przewód pokarmowy z zaburzeniami
funkcji inkretyn, a także komórki β trzustki, nerki i ośrodkowy układ nerwowy (Piwońska-Solska 2009; Di Landro i in. 1998).
Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD z 2015 r.) w grupach ryzyka konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ u ponad połowy chorych nie występują objawy hiperglikemii. Badanie
należy przeprowadzić raz w ciągu 3 lat u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Raz
w roku należy wykonać badanie, niezależnie od wieku, u osób z nadwagą lub otyłością, cukrzycą występującą w rodzinie, nadciśnieniem tętniczym, dyslipidemią lub
jeśli w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy oraz u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową (Buchanan 2007).
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, a zbyt późno rozpoznana i nieleczona lub leczona nieskutecznie powoduje rozwój późnych powikłań, będących przyczyną
przedwczesnego inwalidztwa i zwiększonej umieralności (Charles i in. 1991, Lyons
i in. 2004, Holman i in. 2008). Patogeneza przewlekłych powikłań cukrzycy jest wieloczynnikowa i złożona (Dembińska-Kieć, Naskalski 2002). Są one głównie następstwem zaburzeń metabolicznych typowych dla cukrzycy (American Diabetes Association 2005, 2011). Do powikłań mikronaczyniowych należą neuropatia, retinopatia
oraz nefropatia cukrzycowa. U chorych z cukrzycą typu 1. wymienione powikłania
rozwijają się po pewnym czasie od chwili rozpoznania cukrzycy, natomiast u chorych z cukrzycą typu 2. już w czasie rozpoznania choroby, u dużego odsetka populacji (niemal 50%) obserwuje się przewlekłe powikłania (Hopper i in. 2011).
Spektrum parametrów przyczyniających się do rozwoju cukrzycy (szczególnie
typu 2.) jest szerokie i zalicza się do nich wiele substancji endogennych, przede
wszystkim hormony stresowe: zarówno katecholaminy (noradrenalina i adrenalina),
394
jak i steroidy nadnerczowe (kortyzol). Natomiast badania biochemiczne najczęściej
wykorzystywane w diagnostyce i leczeniu cukrzycy to przede wszystkim oznaczenie
stężenia glukozy we krwi (czyli glikemii) na czczo, doustny test tolerancji glukozy
(OTTG), odsetek hemoglobiny glikowanej, inaczej HbA1c, stężenie glukozy i acetonu w moczu. W przypadku wątpliwości dotyczących rozpoznania typu cukrzycy
można wykonać inne badania, np. stężenie peptydu C we krwi, czy oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwtrzustkowych. Obecnie znanych jest 5 przeciwciał, które
powodują cukrzycę typu 1.: przeciwwyspowe (ICA), przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty-GAD), przeciw insulinie, przeciw fosfatazom tyrozynowym i przeciwcynkowe (Zn8) (Yousefzadeh i in. 2015). Badanie albuminy w moczu
może być wykorzystywane w diagnostyce nefropatii cukrzycowej (zmian w nerkach
pojawiających się w przebiegu cukrzycy), natomiast mikroalbuminuria to badanie
pozwalające wykryć uszkodzenie nerek już na bardzo wczesnym etapie tego procesu
(Koro i in. 2009).
Cukrzyca przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów klinicznych, jednakże u niektórych pacjentów pojawiają się powikłania cukrzycowe w postaci uszkodzenia wielu narządów. Powikłania te można kontrolować, wykonując: 1) lipidogram –
szczegółowe badanie w kierunku ryzyka rozwoju miażdżycy, przyczyny chorób
układu krążenia, oznaczając poziom cholesterolu całkowitego (CHC), HDL (dobrego cholesterolu), LDL (złego cholesterolu) i triglicerydów (TG) (Moller 2001); 2) próby
wątrobowe (ALT, AST, ALP, GTP, BIL) – zestaw badań całościowo odzwierciedlających funkcje wątroby i dróg żółciowych, oznaczając: amylazę – jej podwyższone
wartości występują w chorobach trzustki; mocznik i kreatyninę – podwyższone wyniki wskazują na niewydolność nerek, zaburzenia metaboliczne lub odwodnienie organizmu; kwas moczowy w celu wykrycia zaburzeń metabolicznych, chorób nerek
oraz dolegliwości stawowych. TSH odzwierciedla funkcjonowanie tarczycy. Nieprawidłowy, wysoki poziom tego hormonu może sugerować niedoczynność tarczycy,
a nieprawidłowo niski – jej nadczynność; wapń całkowity (Ca) i fosfor nieorganiczny (P) służące do oceny stanu gospodarki mineralnej bezpośrednio związanej ze stanem kości wykonywane w kierunku osteoporozy.
Nieprawidłowa regulacja metabolizmu glukozy, tj. nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, Impaired Glucose Tolerance) i nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, Impaired Fasting Glycaemia) to stany metaboliczne pomiędzy prawidłową homeostazą glukozy a cukrzycą (definicja według WHO, Światowej Organizacji Zdrowia,
z 2006 r.). Nieprawidłowa tolerancja glukozy odpowiada zaburzeniom regulacji metabolizmu glukozy po posiłku bądź po podaniu glukozy, a nieprawidłowa glikemia
na czczo – zaburzeniom regulacji metabolizmu glukozy na czczo, przy czym oba te
zaburzenia mogą współistnieć u chorego.
Osoby z IFG i/lub IGT charakteryzują się wysokim ryzykiem zachorowania na
cukrzycę. Istnieje kilka powodów, dla których wprowadzono do diagnostyki zaburzeń gospodarki węglowodanowej tę pośrednią kategorię, oddzielającą zdrowie od
cukrzycy. Ryzyko wystąpienia cukrzycy u osoby z IFG jest niemal 5-krotnie większe
niż u tej z prawidłową tolerancją glukozy, a u osoby z IGT ryzyko to jest 6-krotnie
większe. Jeżeli jednak IFG towarzyszy IGT, wówczas ryzyko rozwoju cukrzycy
w porównaniu z osobami zdrowymi rośnie aż 12-krotnie (Santaguida i in. 2005).
Tabela 1 przedstawia kryteria rozpoznawania cukrzycy. Do rozpoznania tej jednostki chorobowej wystarcza stwierdzenie jednej z nieprawidłowości, z wyjątkiem
395
glikemii na czczo, gdzie wymagane jest 2-krotne potwierdzenie zaburzenia; przy
oznaczaniu glikemii należy uwzględnić ewentualny wpływ czynników niezwiązanych z wykonywaniem badania (pora ostatnio spożytego posiłku, wysiłek fizyczny,
pora dnia) (PTD, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne 2015).
Tabela 1
Kryteria rozpoznawania cukrzycy
Table 1
Criteria for diabetes diagnosis
Oznaczenie
Glikemia przygodna –
oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia,
niezależnie od pory ostatnio
spożytego posiłku
Glikemia na czczo
oznaczona w próbce krwi
pobranej 8-14 godz. od
ostatniego posiłku
Glikemia w 120.
minucie doustnego testu
tolerancji glukozy (OTTG)
Stężenie glukozy we krwi
≥200 mg/dl (11,1 mmol/l)
Interpretacja
Rozpoznanie cukrzycy,
jeśli u chorego występują
typowe objawy choroby
(wzmożone pragnienie,
wielomocz, osłabienie,
zmniejszenie masy ciała)
<100 mg/dl (5,6 mmol/l)
Prawidłowa glikemia na
czczo
≥100-< 126 mg/dl
(≥5,6-< 7,0 mmol/l)
Nieprawidłowa glikemia
na czczo (IFG)
≥126 mg/dl (≥7,0 mmol/l)
(dwukrotne oznaczenie)
Cukrzyca
<140 mg/dl (<7,8 mmol/l)
Prawidłowa tolerancja
glukozy (NGT)
140-199 mg/dl
(7,8-11,0 mmol/l)
Nieprawidłowa tolerancja
glukozy (IGT)
≥200 mg/dl (≥11,1 mmol/l)
Cukrzyca (DM)
IFG – nieprawidłowa glikemia na czczo (Impaired fasting glucose)
NGT – prawidłowa tolerancja glukozy (Normal glucose tolerance)
IGT – nieprawidłowa tolerancja glukozy (Impaired glucose tolerance)
DM – cukrzyca (Diabetes mellitus)
Źródło: American Diabetes Association 2005
Upośledzenie glikemii na czczo oznacza stan, w którym glikemia na czczo w krwi
żylnej ma wartości >100 mg/dl. Glikemia na czczo wynosząca 6,0 mmol/1 (110 mg/dl)
jest bliska granicy, powyżej której zanika pierwsza, szybka faza sekrecji insuliny
w odpowiedzi na dożylne podanie glukozy, a także wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powikłań dotyczących małych i dużych naczyń (Eriksson i Lindgarde 1988).
Wielu badaczy proponuje, aby stwierdzenie u badanej osoby co najmniej dwukrotnie
glikemii na czczo rzędu 5,0 mmol/1 (100 mg/dl) oraz jakiegokolwiek dodatkowego
klinicznego czynnika ryzyka cukrzycy spowodowało włączenie takiej osoby do grupy ze stanem przedcukrzycowym i objęcie programem prewencji. Wynikają z tego
konieczne działania diagnostyczne i lecznicze (Tatoń i in. 2008).
396
Natomiast upośledzenie tolerancji glukozy jest stanem, w którym po 2 godz. od
wypicia 75,0 g glukozy jej poziom mieści się w granicach 7,8 mmol/1-11,0 mmol/1
(140-199 mg/dl). Do tej kategorii należy prawdopodobnie zaliczyć także osoby
z glikemią w l. godz. po doustnym podaniu 75,0 g glukozy, wynoszącą >8,9 mmol/1
(160 mg/dl). Upośledzenie tolerancji glukozy jest istotnym czynnikiem ryzyka cukrzycy i jej powikłań, a zwłaszcza niedokrwiennej choroby serca. Wymaga aktywnego, rozszerzonego programu badań diagnostycznych, prewencji i leczenia. Z tego
powodu powinna zajmować w klasyfikacji cukrzycy miejsce w istocie równorzędne
z cukrzycą typu drugiego (Hopper i in. 2011).
W przeciwieństwie do konieczności potwierdzenia cukrzycy nie ma konieczności
potwierdzania rozpoznania IFG lub IGT poprzez wykonanie powtórnych testów.
Osoby, u których stwierdzono IGT lub IFG, mogą się znajdować przez większość
czasu w stanie euglikemii, na co wskazuje prawidłowy lub niemal prawidłowy odsetek hemoglobiny glikowanej (Fuller i in. 1980). IGT i IFG same nie są jednostkami
klinicznymi. Mogą stanowić etap pośredni różnych procesów chorobowych. IGT jest
często związana z zespołem metabolicznym (zespołem insulinooporności) (Reaven
1988). Zatem IGT może służyć jako wskaźnik zwiększonego ryzyka sercowonaczyniowego (Buchanan 2007). U osób z IFG, jeżeli wyniki badań są prawidłowe, należy
powtarzać 2-godzinny test przynajmniej co 3 lata lub częściej, zależnie od wyjściowych wyników i ogólnego ryzyka. Częstość występowania stanów przedcukrzycowych u osób z nadwagą i otyłością zależy od zastosowanych kryteriów diagnostycznych. Użycie jako kryterium diagnostycznego tylko stężenia glukozy w surowicy na
czczo powoduje, że rozpoznanie takiego stanu jest zaniżone o 70% w stosunku do
sytuacji, kiedy w tej grupie chorych wykonuje się OGTT (Cosson i in. 2010).
Choroby cywilizacyjne są niewątpliwie narastającym problemem naszych czasów. Żyjemy coraz szybciej, pracujemy więcej i dłużej, coraz mniej czasu mamy dla
siebie, naszych bliskich, a w konsekwencji przestajemy dbać o własne zdrowie. Niestety taki tryb życia nie jest obojętny dla naszego organizmu i sprzyja rozwojowi
wielu chorób społecznych. Jedną z takich chorób jest cukrzyca, która każdego roku
dotyka coraz większej grupy osób. Z tego względu jako pierwsza na świecie choroba niezakaźna została uznana przez WHO za epidemię (Drzewoski i in. 2001).
Wystąpienie cukrzycy typu drugiego zazwyczaj poprzedza stan przedcukrzycowy. Szacuje się, że liczba osób na tym etapie rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest zbliżona do liczby osób z cukrzycą (Wittek i in. 2009). U osób z IFG
lub IGT zwiększone jest zarówno ryzyko rozwoju cukrzycy typu drugiego, jak i chorób układu sercowo-naczyniowego. Uważa się, że u osób ze stanem przedcukrzycowym ryzyko sercowo-naczyniowe jest umiarkowanie zwiększone, a wraz z rozwojem cukrzycy znacznie wzrasta (Brunner i in. 2006, Coutinho i in. 1999, Juutilainen
i in. 2005).
Wraz z wiekiem wzrasta częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej – nieprawidłowej glikemii na czczo, nieprawidłowej tolerancji glukozy
oraz cukrzycy typu drugiego (Selvin i in. 2006). W procesie starzenia się organizmu
obserwuje się upośledzenie funkcji wydzielniczej wysp trzustkowych, co prowadzi
do zmniejszenia sekrecji insuliny. Obserwuje się także zmniejszenie wrażliwości
tkanek na insulinę (Nathan i in. 2007).
Badania wykazują, że IFG i IGT nie występują z taką samą częstotliwością u obu
płci we wszystkich grupach wiekowych. Nieprawidłowa glikemia na czczo, częściej
397
niż IGT, dotyczy mężczyzn z otyłością brzuszną w młodszych grupach wiekowych
(Witkowska i Derzhko 2006). Wynika to z częściowo różnej patofizjologii obu zaburzeń: IFG jest skutkiem zaawansowanej insulinooporności wątrobowej, będącej
efektem różnego nasilenia stłuszczenia wątroby, podczas gdy do wystąpienia IGT
niezbędna jest obecność dysfunkcji komórek β wysp Langerhansa, polegającej na
zaburzeniu wczesnej fazy wydzielania poposiłkowego insuliny (Rhee i in. 2010).
Predyspozycja genetyczna jest jednym z istotnych czynników ryzyka dziedziczenia
cukrzycy. Fakt zachorowania nie determinuje jednak bezwzględnie rozwoju schorzenia u krewnych, ponieważ na jej wystąpienie wpływa także wiele innych czynników
środowiskowych. Główne znacznie mają styl życia i rodzaj diety. Do innych, ważnych
czynników ryzyka rozwoju tej choroby można zaliczyć: podeszły wiek, siedzący tryb
życia, zaburzenia gospodarki lipidowej czy obecność schorzeń układu sercowo-naczyniowego. U kobiet duże znaczenie ma przebycie cukrzycy ciążowej lub urodzenie dziecka z masą ciała powyżej 4000 g (Mudaliar i Henry 1997).
Predyspozycję genetyczną potwierdzają liczne obserwacje stwierdzające znamiennie większe ryzyko rozwoju cukrzycy typu drugiego u krewnych pierwszego
stopnia chorych na cukrzycę tego typu. Przy czym im więcej osób chorych występuje w rodzinie, tym ryzyko to wzrasta. Wówczas szybciej dochodzi do upośledzenia
tolerancji glukozy, co jest wynikiem między innymi upośledzenia czynności komórek β trzustki (Roder i in. 2000). Uwarunkowania genetyczne potwierdza także
zgodność bliźniąt jednojajowych pod względem występowania cukrzycy. W przypadku wystąpienia choroby u jednego z bliźniąt jednojajowych ryzyko wystąpienia
u drugiego oscyluje w granicach 70-90% (Barnett 1981).
Głównym celem naszej pracy jest potwierdzenie, że liczba chorych na cukrzycę
i umieralność z powodu jej powikłań stale wzrasta. Aby obniżyć liczbę zachorowań,
konieczna jest skuteczna profilaktyka oraz systematyczne wykonywanie podstawowych badań laboratoryjnych. W szczególności badania poziomu glukozy, profilu lipidowego, enzymów wątrobowych i nerkowych.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Charakterystyka badanej grupy
Badaniem objęto grupę 387 osób, mieszkańców Koszalina (208 kobiet – 54% i 179
mężczyzn – 46%) w wieku od 19 do 86 lat, zgłaszających się w okresie od 1.01.2014
do 31.12.2014 r. w laboratorium analitycznym w Koszalinie w celu wykonania doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT, oral glucose tolerance test). Wszyscy
zgłaszający się pacjenci byli kierowani na badanie przez lekarzy pierwszego kontaktu na podstawie wcześniejszych nieprawidłowych wyników glukozy na czczo
w celu rozpoznania zburzenia metabolizmu glukozy. Wszystkie osoby wyraziły
świadomą i dobrowolną zgodę na udział w badaniu i wykonanie dodatkowych badań biochemicznych (zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia
29.08.1997 r.). Na podstawie wywiadu uzyskano dane dotyczące występowania cukrzycy u krewnych pierwszego stopnia. Badaniem nie objęto: kobiet w ciąży, pacjentów, u których uprzednio ustalono rozpoznanie cukrzycy oraz otrzymujących
leki hipoglikemizujące.
398
Metody badań
Pacjenci zgłaszali się do laboratorium w godzinach od 7:30 do 10:00. U wszystkich wykonano test tolerancji glukozy oraz poinformowano ich o przestrzeganiu
wskazań do wykonania badania zgodnie z zaleceniami WHO z 2006 r.
Pobieranie materiału do badania
Krew pobierano dwukrotnie z okolicy zgięcia łokciowego, używając systemu
zamkniętego dla uzyskania surowicy krwi:
– pierwsze pobranie – na czczo, w 0. minucie OGTT, po czym podano do wypicia 75,0 g glukozy;
– drugie pobranie – w 120. minucie po spożyciu 75,0 g glukozy.
Z pierwszego pobrania:
– po wykrzepieniu – krew odwirowano i oddzielono surowicę dla oznaczenia:
glukozy na czczo, cholesterolu całkowitego (CHC), frakcji cholesterolu (HDL,
LDL), triglicerydów (TG), mocznika, kreatyniny, aminotransferazy alaninowej
(ALT) i asparaginianowej (AST), amylazy, wapnia (Ca), fosforu (P) oraz hormonów tarczycy (TSH, FT3, FT4).
Z drugiego pobrania:
– po wykrzepieniu – krew odwirowano i oddzielono surowicę dla oznaczenia:
glukozy po obciążeniu.
Stężenie glukozy w trakcie OGTT (G-0’ i G-120’) w osoczu oceniano metodą
enzymatyczną, z heksokinazą i dehydrogenazą glukozo-6-fosforanową, na aparacie
Cobas Integra 400 PLUS (Roche Poland) w laboratorium analitycznym w Koszalinie. Analizę wykonano w ciągu 4 godzin od pobrania krwi.
Stężenie cholesterolu całkowitego (CHC) w surowicy oceniano metodą enzymatyczną, z esterazą cholesterolową/oksydazą cholesterolową. Stężenie cholesterolu
frakcji HDL w surowicy mierzono po skompleksowaniu chylomikronów (CHM), lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL) oraz lipoprotein o niskiej gęstości (LDL)
siarczanem dekstranu w obecności siarczanu magnezu, metodą enzymatyczną z esterazą cholesterolową/oksydazą cholesterolową. Stężenie triacylogliceroli (TG) w surowicy mierzono metodą enzymatyczną (lipaza/ kinaza glicerolowa/ oksydaza glicerolo-3-fosforanu/ peroksydaza). Stężenia cholesterolu frakcji LDL w surowicy
wyliczono ze wzoru Friedewalda (Dembińska-Kieć i Naskalski 2002):
LDL = cholesterol całkowity – HDL – TG/5 [mmol/l].
Pomiary poziomu mocznika wykonano metodą enzymatyczną z ureazą i GLDH; poziom kreatyniny metodą kinetycznego testu kolorymetrycznego opartego na metodzie
Jaffego; aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej (ALT, AST) metodą kinetyczną
z NADH i buforem Tris; badanie amylazy metodą enzymatyczno-kalorymetryczną z EPS
i maltoheptozą; poziomy wapnia (Ca) metodą kalorymetryczną z o-krezoloftaleiną
i fosforu (P) metodą kalorymetryczną z fosfomolibdenianem według klasyfikacji IFCC
z 2015 r. Wszystkie wymienione badania wykonano za pomocą analizatora Cobas Integra Plus (Roche Poland). Ocena czynności tarczycy dotyczyła pomiaru poziomu hormonów (TSH, FT3, FT4), które wykonano metodą elektrochemiluminescencji ,,ECLIA”
przeznaczoną do zastosowania w analizatorze Cobas Integra 411 (Roche Poland).
399
Uzyskane wartości przedstawiono jako średnie ± odchylenie standardowe oraz
liczbę n i %.
WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE
Wśród 387 osób badanych, po wykonaniu testu tolerancji glukozy, wyodrębniono 4 grupy, które następnie porównano. Na rycinach 1 i 2 graficznie przedstawiono
wyniki poziomu glukozy na czczo (ryc. 1) i po obciążeniu glukozą (ryc. 2). W poszczególnych grupach znalazły się osoby: w I – ci, u których nie stwierdzono nieprawidłowej gospodarki węglowodanowej (NGT), w II – z dotychczas nierozpoznaną
cukrzycą (DM), w III – z nieprawidłową tolerancją glukozy (IGT), w IV– z nieprawidłową glikemią na czczo (IFG). W tabelach 2-4 przedstawiono charakterystykę badanych grup. We wszystkich grupach porównano wyniki biochemiczne krwi z podziałem na wiek, płeć i predyspozycje genetyczne do cukrzycy (tab. 5-8).
Norma
IFG
Ryc. 1. Wyniki badań poziomu glukozy na czczo
Fig. 1. The test results of fasting glucose levels
Źródło: opracowanie własne
Nieprawidłową glikemię na czczo (IFG) stwierdzono u 365 osób (94,3%), a u 22
(5,7%) wyniki badania glukozy na czczo wyniosły poniżej 100 mg/dl i mieściły się
w zakresie wartości prawidłowych (Definition... 2006).
DM
IGT
NGT
Ryc. 2. Wyniki badań glukozy w 120. minucie po obciążeniu glukozą
Fig. 2. The glucose test results in 120. minutes after the glucose load
Źródło: opracowanie własne
400
Tabela 2
Częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej w poszczególnych grupach
wiekowych
Table 2
The prevalence of of carbohydrate metabolism disorders in the age groups
Wiek
(liczba osób)
NGT
IGT
IFG
DM
n
%
n
%
n
%
n
%
<55
(n = 87)
67
40,1
60
35,9
78
163
40
24
55-64
(n = 133)
55
195
14
111
89,6
97,6
18
81
≥65
(n = 167)
63,2
50,4
16,2
28,6
124
365
20,6
21
Razem
(n = 387)
73
54,9
37
27,8
93,2
94,3
23
17,3
IGT – nieprawidłowa tolerancja glukozy (Impaired glucose tolerance)
IFG – nieprawidłowa glikemia na czczo (Impaired fasting glucose)
NGT – prawidłowa tolerancja glukozy (Normal glucose tolerance)
DM – cukrzyca (Diabetes mellitus)
Źródło: opracowanie własne
Jak już wspomniano, badaniem objęto grupę 387 osób w wieku 19-86 lat. Respondentów w wieku 19-55 lat było 87. Jednakże większość z nich miała powyżej
40 lat (72%), dlatego włączono ich do grupy <55 lat. Większość z nich (78 osób,
89,6%) miała IFG, NGT – 55 osób (63,2%), IGT – 14 osób (16,2%), a cukrzycę
stwierdzono u 18 badanych (20,6%). Jest to dowód na to, że u większości osób z nieprawidłową glikemią na czczo zasadne jest wykonanie testu tolerancji glukozy, bowiem aż u 20,6% z nich rozwinęła się cukrzyca (tab. 2).
W przedziale wiekowym 55-64 lat znalazły się 133 osoby, z których 124 miały
IFG, 37 (27,8%) – IGT, a cukrzyca rozwinęła się u 17,3%. Najliczniejszą grupę stanowili respondenci powyżej 65 lat – 167 osób. U 24% z nich stwierdzono cukrzycę,
a prawie u wszystkich IFG. Osoby z IGT stanowiły 35,9%.
Wraz ze wzrostem wieku zaobserwowano znaczny wzrost częstości występowania IGT oraz cukrzycy typu drugiego (DM). Częstość występowania cukrzycy była
najwyższa w grupie osób w wieku co najmniej 65 lat, w której badani stanowili
24%. Częstość występowania IGT stwierdzono w tej samej grupie – 35,9% badanych. U respondentów w wieku poniżej 55 lat najczęściej występującym zaburzeniem gospodarki węglowodanowej była IFG (89,6%).
W przeprowadzonym badaniu grupa mężczyzn liczyła 179 (46%), a grupa kobiet
208 osób (54%). W tabeli 3 przedstawiono częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej w grupach kobiet oraz mężczyzn.
401
Tabela 3
Częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej w grupach kobiet (n = 208)
i mężczyzn (n = 179)
Table 3
The incidence of carbohydrate metabolism disorders in women (n = 208) and men (n = 179)
Grupy
NGT
(n = 195)
IFG
(n = 365)
IGT
(n = 111)
DM
(n = 81)
Mężczyźni
(n = 179)
94
52,5%
170
94,9%
42
23,5%
43
24%
Kobiety
(n = 208)
101
48,5%
195
93,7%
69
33,2%
38
18,4%
Objaśnienia – jw. tab. 1
For legend – see Table 1
Źródło: opracowanie własne
Częściej niż u mężczyzn IGT wystąpiła w grupie kobiet. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w częstości IGT na czczo oraz cukrzycy pomiędzy grupami kobiet i mężczyzn.
W tabeli 4 przedstawiono częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej w zależności od predyspozycji genetycznych do cukrzycy.
Tabela 4
Częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej u osób mających lub niemających predyspozycji genetycznych do cukrzycy
Table 4
The prevalence of impaired glucose metabolism in people with and lack of genetic predisposition to diabetes
Grupy
NGT
(n = 195)
IFG
(n = 365)
IGT
(n = 111)
DM
(n = 81)
Cukrzyca
w rodzinie (PG)
(n = 127; 32,8%)
61
48%
116
91,3%
36
28,3%
30
23,7%
Brak cukrzycy
w rodzinie (BPG)
(n = 260; 67,2%)
134
51,6 %
249
95,7%
75
28,8%
51
19,6%
Objaśnienia – jw. tab. 1
For legend – see Table 1
Źródło: opracowanie własne
Nie stwierdzono istotnych różnic wystąpienia zaburzenia tolerancji glukozy w zależności od predyspozycji genetycznych. Wyniki średnie były porównywalne. Mogło to jednak wynikać z tego, iż liczba osób bez predyspozycji genetycznych do cukrzycy (dane z wywiadu) stanowiła dwukrotność zbadanej grupy.
402
Wa r t o ś c i b a d a n y c h p a r a m e t r ó w b i o c h e m i c z n y c h k r w i w g r u pie osób z NGT
U 195 osób spośród 387 badanych wykazano prawidłową tolerancję glukozy w 120.
minucie testu tolerancji glukozy (<140 mg/dl). Średnie wartości badanych parametrów (± SD) przedstawiono w tabeli 5. Porównując wyniki uzyskane u kobiet (K)
i mężczyzn (M) w poszczególnych grupach wiekowych, z predyspozycjami (PG)
lub bez predyspozycji genetycznych (BPG), do wartości referencyjnych, zaobserwowano statystycznie istotny wzrost poziomu glukozy na czczo w grupie PG: u M mających <55 lat, cholesterolu całkowitego u M w wieku ≥65 lat, cholesterolu LDL
u K mających <55 lat, oraz poziomu triglicerydów u M w wieku ≥65 lat.
Tabela 5
Parametry biochemiczne krwi u osób z prawidłową tolerancją glukozy do wartości referencyjnych w zależności od wieku i predyspozycji genetycznych do cukrzycy
Table 5
Blood biochemical parameters in people with normal glucose tolerance to the reference values depending on the age and genetic predisposition to diabetes
NGT z predyspozycją genetyczną
(PG) (n = 61)
Parametry oznaczeń
Wartości
referencyjne
Glukoza
na czczo
(65,0-100,0 mg/dl)
Glukoza
po obciążeniu
(65,0-140,0 mg/dl)
Cholesterol
całkowity
(150,0-200,0 mg/dl)
Cholesterol
HDL (>45 mg/dl)
Cholesterol
LDL (<135mg/dl)
Triglicerydy
(M 60,0-165,0;
K 40,0-140,0 mg/dl)
NGT bez predyspozycji genetycznej (BPG) (n = 134)
Wiek pacjenta
Płeć
Wiek pacjenta
<55
55-64
≥65
<55
55-64
≥65
K
91,0 ± 24,1#
104,0 ± 11,1
110,0 ± 15,1
116,7 ± 21,6
103,9 ± 11,1
110,6 ± 14,5
M
K
119 ± 11,5#
97,0 ± 22,5
110,0 ± 19,5
103,0 ± 16,5
114,5 ± 15
106,0 ± 11,1
10,03 ± 21,6
125,0 ± 22,8
114,0 ± 16,3
106,3 ± 13,3
90,3 ± 14
121,9 ± 12,1
M
106,0 ± 10,2
112,0 ± 13,6
104,0 ± 9,3
120,5 ± 9,3
90,0 ± 27,5
11,02 ± 14,0
K
253,0 ± 31,2
269,0 ± 44,5
274,0 ± 69,2
225 ± 27,1
M
213 ± 22,14
212,0 ± 28,6
277,0 ± 22,3* 259,5 ± 14,6 179,5 ± 28,2 # 171,5 ± 21,1*
K
45,0 ± 13,2
75,0 ± 24,2
47,0 ± 12,3
63,15 ± 20,0
60,3 ± 14,0
52,95 ± 22,2
M
43,0 ± 16,75
52,0 ± 22,6
61,0 ± 15,9
41,5 ± 15,3
43,5 ± 13,3
56,5 ± 14,2
237,0 ± 31,6 # 245,0 ± 28,3#
K
187 ± 52,6*
127,0 ± 28,6
186,0 ± 72,4 124,1 ± 33,2*# 152,0 ± 22,5 156,1 ± 12,5#
M
167,0 ± 10,1
147,0 ± 12,6
177,0 ± 14,1 180,3 ± 27,8# 139,0 ± 13,6
99,6 ± 22,6#
K
143,0 ± 33,6
135,0 ± 14,6
132,0 ± 25,6
122,2 ± 21,3
179,2 ± 24,4
M
194,0 ± 31,5
153,0 ± 28,3
259,0 ± 84,1# 188,5 ± 28,3# 132,0 ± 36,2
177,0 ± 47,3
115,9 ± 17,6
* – zmiany istotne statystycznie dla grupy kobiet lub mężczyzn w określonym wieku w odniesieniu do wartości referencyjnych
# – zmiany istotne statystycznie między kobietami i mężczyznami w tych samych grupach
wiekowych
* – statistically significant changes for groups of women or men in certain age in relation to
the reference values
# – statistically significant changes between women and men in the same age groups
Źródło: opracowanie własne
403
Poziom cholesterolu całkowitego okazał się wyższy u kobiet niż u mężczyzn
w przedziale wiekowym 55-64 oraz ≥65 lat w grupie BPG (odpowiednio o 57,5
i 73,5 mg/dl), również poziom cholesterolu frakcji LDL w wieku ≥65 lat był znacznie wyższy u kobiet (o 56,5 mg/dl) w tej grupie. Natomiast poziom triglicerydów
okazał się wyższy u M z grupy PG w wieku ≥65 lat (o 127 mg/dl) oraz z grupy BPG
w wieku <55 (o 72,6 mg/dl) w porównaniu z kobietami. Poziom pozostałych badanych parametrów (kreatyniny, mocznika, AST, ALT, amylazy, TSH, FT3, FT4, wapnia i fosforu) mieścił się w granicach norm referencyjnych (Wallach 2011), dlatego
nie umieszczono ich w tabeli 5.
Wa r t o ś c i b a d a n y c h p a r a m e t r ó w b i o c h e m i c z n y c h k r w i w g r u pie osób z cukrzycą (DM)
Tabela 6
Parametry biochemiczne krwi w grupie osób z cukrzycą w zależności od wieku i płci oraz
predyspozycji genetycznych
Table 6
Blood biochemical parameters in patients with diabetes depending on the age and sex, and
genetic predisposition
Parametry oznaczeń
DM z predyspozycją genetyczną
(PG) (n = 30)
DM bez predyspozycji genetycznej
(BPG) (n = 51)
Wiek pacjenta
55-64
Wiek pacjenta
55-64
Wartości referencyjne
Płeć
Glukoza
na czczo
(65,0-100,0 mg/dl)
Glukoza
po obciążeniu
(65,0-140,0 mg/dl)
Cholesterol
całkowity
(150,0-200,0 mg/dl)
Cholesterol
HDL (>45 mg/dl)
K
155,0 ± 51,2
101,0 ± 28,3 116,2 ± 24,3
M
128,6 ± 29,3
106,3 ± 25,6 145,5 ± 22,6# 120,2 ± 25,8
K
300,0 ± 52,1# 227,0 ± 36,8 242,0 ± 28,6
206,2 ± 21,5
281,4 ± 47,5
M
243,0 ± 30,2# 213,0 ± 22,9 219,0 ± 22,3 254,3 ± 33,1
215,0 ± 36,0
396,0 ± 110#
K
262,0 ± 39,2
258,0 ± 24,5#
224,0 ± 1,2#
M 229,0 ± 18,3* 287,0 ± 41,2# 179,0 ± 62,3 295,5 ± 58,7* 206,5 ± 27,3
199,0 ± 40,2
37,0 ± 9,3
62,0 ± 5,2
56,3 ± 5,6
39,0 ± 4,5
K
45,5 ± 2,5
51,2 ± 3,68
42,5 ± 8,5 32,5 ± 10,35
46,3 ± 4,9
M
146,0 ± 28,5
K 193,0 ± 55,2# 144,8 ± 27,8 149,0 ± 19,5
45,0 ± 9,8
55,4 ± 8,7
138,0 ± 27,1
M
123,6 ± 22,8
Cholesterol
LDL (<135mg/dl)
Triglicerydy
(M 60,0-165,0;
K 40,0-140,0 mg/dl)
<55
102,4 ± 28,6
≥65
233,0 ± 36,2 223,0 ± 14,8
<55
-
-
-
150,3 ± 28,5 110,0 ± 24,6 134,7 ± 31,6
K 381,0 ± 82,1*# 131,0 ± 28,3# 91,0 ± 26,5
-
≥65
154,0 ± 28,6
129,0 ± 24,9#
132,5 ± 25,8
245,3 ± 66,1#
114,6 ± 32,2
242,0 ± 28,6* 225,0 ± 14,2#
M 156,1 ± 25,4# 280,2 ± 64,3# 132,5 ± 20,0 159,0 ± 24,5 236,1 ± 19,8
102,0 ± 24,5
* – zmiany istotne statystycznie dla grupy kobiet lub mężczyzn w określonym wieku w odniesieniu do wartości referencyjnych
# – zmiany istotne statystycznie między kobietami i mężczyznami w tych samych grupach
wiekowych
* – statistically significant changes for groups of women or men in certain age in relation to
the reference values
# – statistically significant changes between women and men in the same age groups
Źródło: opracowanie własne
404
Jak wynika z naszych obserwacji, w odniesieniu do wartości referencyjnych poziom glukozy u mężczyzn (M) w wieku ≥65 lat okazał się znacznie wyższy w grupie
bez predyspozycji genetycznych do cukrzycy (BPG) zarówno na czczo, jak i po obciążeniu glukozą. W grupie kobiet nie obserwowano statystycznie istotnych różnic.
W wynikach dotyczących poziomu glukozy na czczo zwraca uwagę fakt, że o ile u badanych mężczyzn z grupy PG średnia wartość poziomu glukozy wzrosła o 45 mg/dl
w stosunku do górnej wartości referencyjnej i nie była istotna statystycznie, to w grupie
BPG wzrosła istotnie aż o 145,3 mg/dl. W odniesieniu do wartości referencyjnych
poziom triglicerydów u mężczyzn (M) w wieku <55 lat z PG oraz ≥65 lat BPG był
w stosunku do górnej wartości referencyjnej istotny statystycznie, wyniósł odpowiednio 280,2 mg/dl i 236,1 mg/dl.
W odniesieniu do różnic wartości badanych parametrów pomiędzy kobietami a mężczyznami w tych samych grupach wiekowych wykazaliśmy wyższy poziom glukozy
mierzonej na czczo u mężczyzn niż u kobiet w wieku ≥65 lat, zarówno w grupie PG,
jak i BPG. W teście obciążenia glukozą istotnie wyższy okazał się jej poziom u K niż
u M w wieku <55 lat w grupie z PG oraz u M ≥65 lat w grupie BPG. Warto jednak
podkreślić, że w obu grupach ryzyka i we wszystkich przedziałach wiekowych obserwowano zwiększony poziom glukozy w odniesieniu do górnej wartości referencyjnej,
średnio od 66,2 mg/dl do 160,0 mg/dl u kobiet i od 73,0 mg/dl do 256,0 mg/dl u mężczyzn. Poziom cholesterolu całkowitego u mężczyzn w przedziale wiekowym 55-64
był wyższy o 54,0 mg/dl niż w grupie kobiet z PG, z kolei w grupie BPG w tym samym
przedziale wiekowym okazał się wyższy u kobiet niż u mężczyzn o 51,5 mg/dl. Poziom
cholesterolu frakcji LDL oraz TG u K z grupy PG w wieku <55 lat okazał się wyższy niż u M w tej samej grupie (odpowiednio o 90,6 mg/dl i 224,9 mg/dl). U kobiet
z grupy BPG w wieku ≥65 lat dodatkowo wyższy okazał się poziom TG w porównaniu z M (o 123,0 mg/dl). Pozostałe wyniki badań mieściły się w granicach norm
referencyjnych (Wallach 2011) i nie wykazywały różnic zależnych od płci i wieku.
Poziom pozostałych badanych parametrów (kreatyniny, mocznika, AST, ALT, amylazy, TSH, FT3, FT4, wapnia i fosforu) mieścił się w granicach norm referencyjnych
(Wallach 2011), dlatego nie umieszczono ich w tabeli 6.
Wa r t o ś c i b a d a n y c h p a r a m e t r ó w b i o c h e m i c z n y c h k r w i w g r u pie osób z IGT
IGT stwierdzono u 111 badanych osób, co odpowiadało 29% (ryc. 2). W tabeli 7
podano średnie wartości badanych parametrów ±SD.
Jak wynika z tabeli 7, w odniesieniu do wartości referencyjnych poziom glukozy
na czczo był znacznie wyższy u K niż u M w wieku 55-64 lat z PG – 137,0 mg/dl.
U K BPG wyniósł 119,9 mg/dl w tej samej grupie wiekowej. Wśród mężczyzn nie
obserwowano statystycznie istotnych różnic. Zaobserwowano wysoki poziom glukozy
po obciążeniu u K w wieku <55 lat z grupy BPG w porównaniu z M z PG i wyniósł
on odpowiednio 191,0 mg/dl i 158,5 mg/dl. Natomiast u M znacznie wyższy poziom
glukozy po obciążeniu okazał się u M z BPG w wieku 55-64 i powyżej 65 lat, odpowiednio 191,4 mg/dl i 180,5 mg/dl i był statystycznie istotny. Należy podkreślić,
że w obu grupach ryzyka i we wszystkich przedziałach wiekowych obserwowano
zwiększony poziom glukozy po obciążeniu w odniesieniu do górnej wartości referencyjnej, średnio od 9,0 mg/dl do 51,0 mg/dl u kobiet i od 12,8 mg/dl do 51,4 mg/dl
405
Tabela 7
Parametry biochemiczne krwi w grupie osób z nieprawidłową tolerancją glukozy w zależności od wieku i płci oraz predyspozycji genetycznych do cukrzycy
Table 7
Blood biochemical parameters in patients with impaired glucose tolerance depending on the
age and sex, and genetic predisposition to diabetes
IGT z predyspozycją
genetyczną (PG) (n = 36)
Parametry oznaczeń
Wartości
referencyjne
Glukoza
na czczo
(65,0-100,0 mg/dl)
Glukoza
po obciążeniu
(65,0-140,0 mg/dl)
Cholesterol
całkowity
(150,0-200,0 mg/dl)
Cholesterol
HDL (>45 mg/dl)
Cholesterol
LDL (<135 mg/dl)
Triglicerydy
(M 60,0-165,0;
K 40,0-140,0 mg/dl)
IGT bez predyspozycji
genetycznej (BPG) (n = 75)
Wiek pacjenta
Płeć
<55
55-64
Wiek pacjenta
≥65
<55
55-64
≥65
K
104,1 ± 22,5# 137,0 ± 21,8* 116,2 ± 24,5
126,5 ± 26,3 119,9 ± 28,47 102,1 ± 34,2
M
134,5 ± 29,3# 118,8 ± 36,2* 109,0 ± 24,5
121,2 ± 24,5 123,5 ± 14,66 124,6 ± 25,3
K
149,0 ± 28,3
168,0 ± 26,9
156,5 ± 21,5 191,0 ± 48,6# 164,9 ± 35,8 159,5 ± 36,2#
M
158,5 ± 27,1
176,4 ± 22,7
152,8 ± 25,2
K
199,5 ± 34,2
229,0 ± 28,9 211,6 ± 33,1* 252,0 ± 19,5# 260,5 ± 34,2 221,5 ± 41,1#
M
197,5 ± 44,2
225,4 ± 24,8 246,8 ± 32,6* 189,3 ± 22,4 257,8 ± 23,6 193,3 ± 45,1
K
28,2 ± 11,2
32,0 ± 12,5
57,4 ± 15,2
63,4 ± 24,1
56,4 ± 22,8
58,5 ± 14,5
M
44,1 ± 22,5
36,7 ± 28,6
48,2 ± 32,1
39,4 ± 45,8
47,5 ± 26,3
51,1 ± 18,0
K
107,4 ± 11,2
160,1 ± 16,6 170,2 ± 21,6# 163,3 ± 22,5 169,6 ± 18,7 138,5 ± 14,7
M
125,5 ± 25,6
130,3 ± 22,8
79,6 ± 24,6
129,5 ± 29,5 179,1 ± 27,3 124,2 ± 33,1
K
213,5 ± 22,4# 141,5 ± 41,2# 106,2 ± 37,5
124,5 ± 42,1 173,6 ± 28,7 124,0 ± 35,8
M
178,5 ± 22,5# 247,5 ± 68,9#
115,5 ± 33,6 123,0 ± 26,9 127,5 ± 40,0
194,5±22,3
154,2 ± 19,8 191,4 ± 58,3# 180,5 ± 27,4#
* – zmiany istotne statystycznie dla grupy kobiet lub mężczyzn w określonym wieku w odniesieniu do wartości referencyjnych
# – zmiany istotne statystycznie między kobietami i mężczyznami w tych samych grupach
wiekowych
* – statistically significant changes for groups of women or men in certain age in relation to
the reference values
# – statistically significant changes between women and men in the same age groups
Źródło: opracowanie własne
u mężczyzn. Poziom cholesterolu całkowitego u kobiet BPG w wieku <55 lat był statystycznie istotnie wyższy o 52,5 mg/dl w porównaniu z grupą kobiet z PG. Z kolei u M
w wieku ≥65 poziom CHC był wyższy o 53,5 mg/dl u osób z PG w porównaniu z osobami BPG. Poziom cholesterolu frakcji LDL okazał się znacznie wyższy w wieku ≥65
lat u K z PG w porównaniu z M, odpowiednio wyniósł 170,2 mg/dl i 79,6 mg/dl. Poziom TG u K w wieku <55 lat różnił się istotnie statystycznie i wyniósł 213,5mg/dl u K
z PG i 124,5 mg/dl u K BPG. Natomiast różnił się istotnie statystycznie w wieku 55-64
lat – 247,5 mg/dl u M z PG, 123,0 mg/dl u M BPG. Pozostałe wyniki badań mieściły się
w granicach norm referencyjnych (Wallach 2011) i nie wykazywały różnic zależnych od
płci i wieku. Poziom pozostałych badanych parametrów (kreatyniny, mocznika, AST,
406
ALT, amylazy, TSH, FT3, FT4, wapnia i fosforu) mieścił się w granicach norm referencyjnych (Wallach 2011), dlatego nie umieszczono ich w tabeli 7.
Wa r t o ś c i b a d a n y c h p a r a m e t r ó w b i o c h e m i c z n y c h k r w i w g r u pie osób z nieprawidłową glikemią na czczo (IFG n = 365)
IFG stwierdzono u 365 osób (94,3%). W tabeli 8 podano średnie wartości badanych
parametrów (±SD). Porównując wyniki uzyskane u K i M w poszczególnych grupach
wiekowych z predyspozycjami (PG) lub bez predyspozycji genetycznych (BPG), do wartości referencyjnych, zaobserwowano statystycznie istotny wzrost poziomu glukozy na
czczo u K w wieku 55-64 lat BPG o 34,1 mg/dl i u M BPG w wieku ≥65 lat o 88,0 mg/dl.
Porównując poziom glukozy na czczo według płci, u M BPG w wieku ≥65 lat różnica była statystycznie istotnie wyższa i wyniosła odpowiednio 188,0 mg/dl, a 110,6 mg/dl u K.
Tabela 8
Parametry biochemiczne krwi w grupie osób z nieprawidłową glikemią na czczo w zależności od wieku i płci oraz predyspozycji genetycznych do cukrzycy
Table 8
Biochemical parameters of blood in patients with impaired fasting glucose depending on the
age and sex, and genetic predisposition to diabetes
IFG z predyspozycją
genetyczną (PG) (n = 116)
Parametry oznaczeń
Wartości referencyjne
Glukoza
na czczo
(65,0-100,0 mg/dl)
Glukoza
po obciążeniu
(65,0-140,0 mg/dl)
Cholesterol
całkowity
(150,0-200,0 mg/dl)
Cholesterol
HDL (>45 mg/dl)
Cholesterol
LDL (<135mg/dl)
Triglicerydy
(M 60,0-165,0;
K 40,0-140,0 mg/dl)
Płeć
<55
Wiek pacjenta
55-64
≥65
IFG bez predyspozycji
genetycznej (BPG) (n = 249)
<55
Wiek pacjenta
55-64
≥65
K 125,2 ± 25,2 109,0 ± 34,3* 110,5 ± 35,02 116,7 ± 38,2 134,1 ± 33,6* 110,6 ± 27,0#
M 101,4 ± 28,22 100,5 ± 26,9 109,0 ± 35,8* 110,6 ± 33,5 122,8 ± 36,1 188,0 ± 61,3*#
K 113,0 ± 38,5 157,0 ± 25,6 135,5 ± 35,9 106,3 ± 28,2 157,4 ± 22,4 121,9 ± 26,3#
M 73,0 ± 25,2* 183,3 ± 33,6* 150,1 ± 29,3* 145,3 ± 36,9* 132,7 ± 29,4* 311,0 ± 67,2*#
K 186,5 ± 45,2 254,5 ± 28,3 274,0 ± 35,5* 225,0 ± 33,0 272,5 ± 41,6# 245,0 ± 29,4*
M 218,0 ± 49,2 256,0 ± 45,6 246,5 ± 47,2 189,0 ± 39,6 209,6 ± 44,5# 181,0 ± 37,0
K 55,5 ± 15,5
M 63,0 ± 14,2
K 99,0 ± 26,3#
M 152,0 ± 29,6#
K 160,0 ± 24,8
52,5 ± 17,25
46,5 ± 15,6
63,1 ± 17,3
40,7 ± 12,6
52,9 ± 16,3
50,5 ± 13,5
48,0 ± 15,3
36,5 ± 19,4
52,4 ± 14,6
60,2 ± 16,5
124,0 ± 25,5 185,8 ± 22,8*# 124,1 ± 21,3 167,9 ± 25,3 156,1 ± 31,4*
145,1 ± 32,5
79,6 ± 14,8# 129,5 ± 24,5 137,9 ± 35,2 101,91 ± 19,7
187,5 ± 29,0* 132,0 ± 31,0 115,9 ± 24,8 235,5 ± 23,3*# 179,2 ± 33,8**
M 194,0 ± 31,9 224,0 ± 27,1* 94,5 ± 29,1 115,0 ± 22,8 121,5 ± 41,5*# 94,7 ± 38,7
* – zmiany istotne statystycznie dla grupy kobiet lub mężczyzn w określonym wieku w odniesieniu do wartości referencyjnych
# – zmiany istotne statystycznie między kobietami i mężczyznami w tych samych grupach
wiekowych
* – statistically significant changes for groups of women or men in certain age in relation to
the reference values
# – statistically significant changes between women and men in the same age groups
Źródło: opracowanie własne
407
Porównując natomiast wyniki uzyskane u kobiet i mężczyzn w poszczególnych
grupach wiekowych, wykazano statystycznie istotne różnice w badaniu poziomu
glukozy po obciążeniu u M we wszystkich grupach wiekowych, odpowiednio w wieku
<55 lat o 72,3 mg/dl (wyższy u M BPG), w wieku 55-64 lat o 50,6 mg/dl (wyższy u M
z PG), w wieku ≥65 lat o 160,9 mg/dl (wyższy u M BPG). Porównując poziom glukozy po obciążeniu według płci, u M BPG w wieku ≥65 lat był statystycznie istotnie
wyższy i wyniósł 311,0 mg/dl, a 121,9 mg/dl u K. Warto podkreślić, że poziom glukozy na czczo i po obciążeniu wzrasta wraz z wiekiem. Poziom cholesterolu całkowitego różnił się u K w wieku ≥65 lat o 29 mg/dl, wyniósł odpowiednio 274,0 mg/dl
i 245,0 mg/dl (wyższy u K z PG). Natomiast w odniesieniu do różnic pomiędzy kobietami a mężczyznami w tych samych grupach wiekowych poziom CHC był wyższy
u K z PG w wieku ≥65 lat (274,0 mg/dl) i u K BPG w wieku 55-64 lat (272,5 mg/dl).
Odpowiednio u M 246,52 mg/dl i 209,6 mg/dl. Poziom cholesterolu frakcji LDL u K
w wieku ≥65 lat okazał się wyższy niż u M w tej samej grupie wiekowej i wyniósł odpowiednio 185,8 mg/dl i 79,6 mg/dl. Poziom triglicerydów okazał się wyższy u K w wieku 55-64 lat BPG o 48,0 mg/dl w porównaniu z K z PG. Z kolei w porównaniu M z grupą K, TG u M z PG w wieku 55-64 lat były wyższe o 36,5 mg/dl, a u K z grupy
BPG w tym samym wieku wyższe niż u M o 114,0 mg/dl. Poziom pozostałych badanych parametrów (kreatyniny, mocznika, AST, ALT, amylazy, TSH, FT3, FT4,
wapnia i fosforu) mieściły się w granicach norm referencyjnych (Wallach 2011),
dlatego nie umieszczono ich w tabeli 8.
PODSUMOWANIE
Jak wykazano w licznych badaniach, wraz z wiekiem wzrasta częstość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej – IFG, IGT oraz DM (Roder i in. 2000,
Cukrzyca 2006, Sokup i Świątkowski 2007). W przedstawianej pracy średni wiek
badanych wynosił 52,5 roku (19-86 lat) i był istotnie statystycznie wyższy w grupie
kobiet. Najliczniejszą grupę (43,1%) stanowiły osoby w wieku powyżej 65 lat. Wraz
ze wzrostem wieku obserwowano istotny statystycznie wzrost częstości występowania cukrzycy typu drugiego oraz upośledzonej tolerancji glukozy (tab. 2).
Podobnie jak w obecnej pracy badania Schranza (1989), dotyczące mieszkańców
Malty, oraz Hoorn Study (Edelstein i in. 1997, Schranz 1989, De Vegt i in. 2001), u osób
z IGT w starszym wieku częściej dochodziło do powstania cukrzycy niż u osób młodszych z IGT (tab. 2). Częstość występowania cukrzycy była najwyższa w grupie
osób w wieku co najmniej 65 lat, w której chorzy na cukrzycę stanowili 22,75% badanych. Również częstość występowania nieprawidłowej tolerancji glukozy była
najwyższa w grupie osób w wieku co najmniej 65 lat, w której chorzy na IGT stanowili 35,9%. Częstość występowania tego zaburzenia zmniejszała się wraz z wiekiem (tab. 2).
W wielu badaniach stwierdzono znamiennie większe ryzyko rozwoju cukrzycy
typu drugiego u krewnych pierwszego stopnia chorych na ten typ cukrzycy. Uważa
się, że około 20% osób z cukrzycą typu 2. ma w bliskiej rodzinie osoby chore na tę
chorobę (Cukrzyca 2006).
W prezentowanej pracy dodatni wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy stwierdzono u 127 osób (32,8%) (tab. 4), z których 91,3% stanowiły osoby z IFG, 28,3% IGT,
408
a DM – 23,7% (tab. 4). Brak cukrzycy w rodzinie miało 260 osób (67,2%) (tab. 4).
Wśród nich u 95,7% wykazano IFG, 28,8% IGT, a DM u 19,6% (tab. 4). Powyższe
wyniki wskazują, że w badanej grupie osób dodatni wywiad rodzinny nie był istotnym czynnikiem wpływającym na metabolizm glukozy. Jednakże na taki wniosek
mogła mieć wpływ liczba osób bez predyspozycji genetycznej do cukrzycy, która
stanowiła aż 67,2% (tab. 4). Możliwe, że wielkość grupy ma znaczenie, a przykładem jest metaanaliza badań przedstawiona przez Edelsteina i in. w 1997 r., w której
stwierdzono, że częstość występowania cukrzycy była nieco większa u osób z rodzinnym wywiadem w kierunku cukrzycy (Edelstein i in. 1997). Grupa osób badana
przez Edelsteina i in. była znacznie większa od tej przedstawionej w niniejszej pracy.
Na istotną rolę predyspozycji genetycznej wskazuje się w badaniach przeprowadzonych na bliźniętach jednojajowych, u których wykazano 70-90% zgodności do zapadalności na cukrzycę (Newman i in. 1987, Barnett i in. 1981). Także u potomstwa
małżeństw, w których oboje partnerzy chorują na cukrzycę typu drugiego, stwierdzono występowanie tego schorzenia tego samego typu.
Upośledzenie tolerancji glukozy jest istotnym czynnikiem ryzyka cukrzycy i jej
powikłań, a zwłaszcza choroby niedokrwiennej serca. Wymaga aktywnego, rozszerzonego programu badań diagnostycznych, prewencji i leczenia. Odsetek pacjentów
z IGT (ryc. 2) w obecnym badaniu stanowił aż 29%. Badacze Santos i in. sprawdzali występowanie cukrzycy i inne formy zaburzenia metabolizmu glukozy u pacjentów, u których występuje choroba naczyń wieńcowych. Pacjenci z IGT w ich badaniu stanowili aż 43% (Santos i in. 2006). Badacze udowodnili, że u chorych z chorobą
wieńcową bez klinicznych objawów cukrzycy rutynowe badanie tolerancji glukozy
(OGTT) może zidentyfikować znaczny procent pacjentów ze stanem przedcukrzycowym i cukrzycą, które mają negatywny wpływ na ich profil ryzyka sercowo-naczyniowego. Taubert i in. badali nierozpoznaną cukrzycę w populacji 3266 pacjentów wysokiego ryzyka, zakwalifikowanych do koronarografii. Wykazali, że IGT
wystąpiła u 17,9% zbadanych osób (Taubert i in. 2003). W badaniach Waschera (Wascher i in. 2004) zaburzony metabolizm glukozy stwierdzono aż u 78% chorych wyjściowo normoglikemicznych. Nasze badania wskazują, że grupa z IGT jest szczególnie narażona na zaburzenia regulacji glukozy i wystąpienia cukrzycy typu drugiego.
Również w licznych badaniach epidemiologicznych udowodniono, że ryzyko rozwoju
cukrzycy typu drugiego u osób z IGT lub nieprawidłową glikemią na czczo jest
znacznie zwiększone. Przejście od IFG lub IGT do cukrzycy może trwać wiele lat. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że u większości z tych osób (nawet do 70%) dojdzie
w przyszłości do rozwoju cukrzycy (Edelstein i in. 1997, Nathan i in. 2007).
Nieprawidłowy profil lipidów to, obok podniesionego poziomu glukozy, kolejny
toksyczny stan towarzyszący cukrzycy. Z jednej strony przyczynia on się do rozwoju chorób układu krążenia, a z drugiej, poprzez wysokie stężenie triglicerydów oraz
wolnych kwasów tłuszczowych, powoduje rozwój insulinooporności. Duża dostępność wolnych kwasów tłuszczowych hamuje glikolizę i stymuluje odkładanie zapasów glukozy w postaci glikogenu. Długotrwała obfitość wolnych kwasów tłuszczowych powoduje zatem zmniejszenie wyrażania enzymów glikolitycznych (Xiao i in.
2001). Podobnie jak w obecnym badaniu, badania wielu autorów wskazują, że w przypadku zaburzonego metabolizmu glukozy wyraźnie zwiększa się stężenie całkowitego cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi i to niezależnie od typu zaburzenia.
Dyslipidemia w cukrzycy typu 2. charakteryzuje się obniżeniem stężenia cholesterolu
409
frakcji HDL, wzrostem stężenia triglicerydów, a także cholesterolu frakcji LDL. Ponadto u chorych na cukrzycę typu 2. obserwuje się wzrost stężenia poposiłkowych triglicerydów, zwiększenie liczby cząstek LDL (Idzior-Waluś i Waluś-Miarka 2009).
W przedstawionym badaniu średni poziom cholesterolu całkowitego był najwyższy
u osób z DM (tab. 6), z NGT (tab. 5) oraz wśród osób charakteryzujących się IFG (tab.
8), co świadczy o poważnych zaburzeniach metabolicznych. Średni poziom cholesterolu frakcji LDL był podwyższony u większości badanych z NGT. U osób z DM, pomimo że poziom cholesterolu całkowitego był podwyższony u większości z nich, nie
wykazaliśmy większych nieprawidłowości we frakcji LDL (tab. 6). Obniżenie poziomu cholesterolu frakcji HDL odnotowaliśmy głównie wśród osób z IGT (tab. 7), a niewielkie nieprawidłowości frakcji HDL wykazano u osób z NGT (tab. 5). Wyraźny
wzrost poziom triglicerydów wykazano w grupach z DM (tab. 6) i IGT (tab. 7). W obecnym badaniu wykazaliśmy, że nieprawidłowy profil lipidowy charakteryzował głównie osoby z DM i NGT. Zapewne świadczy to o poważnych zaburzeniach metabolicznych w tych grupach. W większości przypadków do zwiększenia poziomu CHC i TG
dochodzi dopiero w wyniku trwającego dłużej i znacznego niedoboru insuliny, a powrót do wartości prawidłowych wymaga kilkutygodniowego, skutecznego wyrównania cukrzycy (Brunzell 2007). Młodzież z cukrzycą typu 1. ma nieprawidłowy poziom
lipidów i miażdżycowych zmian w składzie lipoprotein, nawet po stosunkowo krótkim
czasem trwania choroby. Guy i in. w swoim badaniu młodzieży z cukrzycą typu 1.
wykazali nieprawidłowy poziom lipidów i zmian miażdżycowych, nawet po stosunkowo krótkim czasie trwania choroby (Guy i in. 2009). Oznaczenia poziomu cholesterolu i frakcji lipoprotein powinny stać się badaniami rutynowymi u chorych na cukrzycę. Nabierają one szczególnego znaczenia w związku z obserwacją, że małe
stężenie w surowicy cholesterolu frakcji HDL przyczynia się do rozwoju choroby
wieńcowej. Ścisły związek między stopniem wyrównania cukrzycy a stężeniem cholesterolu i triglicerydów dodatkowo sugeruje, że mogą one służyć jako porównawczy
wskaźnik jakości długoterminowej kontroli cukrzycy (Kodama i in. 2007). Wielu autorów uważa, że wzrost stężenia triglicerydów, cholesterolu, głównie jego frakcji
LDL, obserwowany w pierwszych latach występowania cukrzycy, wpływa na rozwój
mikroalbuminurii i zmian w narządzie wzroku (Hadjadj i in. 2004, Lyons i in. 2004).
Ostatnio pojawiły się prace sugerujące, że stężenie cholesterolu jest niezależnym
czynnikiem progresji zmian w nerkach w przebiegu cukrzycy typu pierwszego, ale
dopiero w fazie jawnej nefropatii cukrzycowej (Morind i in. 2001, Jenkins i in. 2003).
W wielu badaniach stwierdzono u pacjentów z IGT zwiększone ryzyko zarówno śmierci
z powodu chorób sercowo-naczyniowych, jak i ogólnej śmiertelności, w porównaniu
z osobami bez zaburzeń gospodarki węglowodanowej (Fruchart i in. 2008).
W obecnej pracy w badaniach biochemicznych: ALT, AST, kreatynina, mocznik,
amylaza, TSH, FT3, FT4, Ca, P nie wykazaliśmy znaczących nieprawidłowości.
Przedstawione przez nas wyniki badań w kierunku funkcjonowania nerek wskazują,
że ani zaburzenia metabolizmu glukozy, ani stan przedcukrzycowy badanych osób
nie spowodował dysfunkcji nerek. Można sądzić, że cukrzycowa choroba nerek (do
niedawna jeszcze nefropatia cukrzycowa) jest powikłaniem rozwijającym się dopiero w wyniku przewlekłej hiperglikemii. Nefropatia należy do tzw. mikroangiopatycznych powikłań cukrzycy, podobnie jak retinopatia cukrzycowa. Zatem wczesne
wykrycie stanu przedcukrzycowego i odpowiednie działanie profilaktyczne pozwoli
wykluczyć te powikłania w przyszłości (Di Landro i in. 1998).
410
Sattar i współpracownicy (2004) w wyniku badania 5974 mężczyzn w czasie
4,9-letniej obserwacji, w zachodniej Szkocji w ramach programu West Scotland Coronary Prevention Study, wykazali, że 139 mężczyzn, u których wystąpiła noworozpoznana cukrzyca, miało podwyższony poziom ALT w surowicy. Ryzyko cukrzycy i wzrost
aktywności ALT postępowały wraz z nasilaniem się cech zespołu metabolicznego,
niezależnie od rutynowo mierzonych czynników ryzyka. Cechy tej nie stwierdzili
w badaniu aktywności AST (Sattar i in. 2004). Podwyższony poziom ALT w ramach
zakresu aktywności uważanego za normę może więc sugerować włączenie aktywności
enzymatycznej ALT do algorytmów predykcyjnych jako niezależny czynnik ryzyka
rozwoju cukrzycy. Powszechna dostępność oznaczeń ALT w rutynowej praktyce klinicznej stwarza szansę wykorzystania oznaczeń ALT do przewidywania zachorowania
na tę chorobę (Sattar i in. 2004). Badania dotyczące tak obszernej grupy osób, trwające kilka lat, mają możliwość wykazania istotnych statystycznie zmian poziomu enzymów AST i ALT. W przeciwieństwie do przedstawionych w obecnym badaniu, gdzie
w porównaniu liczebność grupy była niewielka.
Wykazano, że poszczególne grupy nie różniły się między sobą pod względem
poziomu hormonów tarczycy. Hipertyreoza, która upośledza tolerancję glukozy,
rzadko prowadzi do jawnej cukrzycy. Jest kilka mechanizmów powodujących upośledzenie tolerancji glukozy, m.in. hormony tarczycy działają antagonistycznie w stosunku do insuliny, głównie na poziomie wątroby, zwiększając produkcję glukozy. Działają ponadto lipolitycznie i aktywują układ adrenergiczny. Degradacja insuliny jest
przyspieszona. Prawdopodobnie jednak najważniejszym efektem działania hormonów tarczycy, który ma duże znaczenie kliniczne, jest przyspieszenie wchłaniania
glukozy w przewodzie pokarmowym, prowadzące do charakterystycznej dla hipertyreozy hiperglikemii poposiłkowej (Donckier 2003). Połączenie obu chorób, ze
względu na wspólny patomechanizm, nie jest wcale rzadkie. W takim przypadku
często dochodzi do dekompensacji cukrzycy i znacznej hiperglikemii poposiłkowej.
Skuteczne leczenie choroby podstawowej polegające na zastosowaniu tyreostatyków
szybko prowadzi do wyrównania cukrzycy. Upośledzenie tolerancji glukozy w czasie hipertyreozy u osób, które nie chorują na cukrzycę, jest zwykle niewielkie i najczęściej rozpoznawane przypadkowo. Brak dobrego modelu zwierzęcego utrudnia
poznanie mechanizmów działania hormonów na gospodarkę węglowodanową i tolerancję glukozy. Dlatego też wszelkie rozważania na temat mechanizmów prowadzących do powstania zaburzeń tolerancji glukozy opierają się głównie na wieloletnich
obserwacjach klinicznych (Krassowski 2004).
Częste endokrynopatie mogą współistnieć z cukrzycą typu 1. (Korzeniowska i in.
2010). W licznych badaniach stwierdzono, że czynnikami ryzyka wystąpienia autoimmunologicznego zapalenia tarczycy u pacjentów z cukrzycą typu pierwszego są:
płeć żeńska, wiek, okres dojrzewania, dieta bogata w jod, wiek zachorowania na cukrzycę, dłuższy czas trwania cukrzycy, dodatnie miano przeciwciał przeciwtarczycowych, inna choroba o podłożu autoimmunologicznym (Körner i in. 2008) i obciążenie rodzinne (Kucharska 2007, Myśliwiec i in. 2006, Körner i in. 2008). Choć
w obecnym badaniu nie wykazano istotnych różnic w badaniu poziomu hormonów
tarczycy w poszczególnych grupach, badania innych autorów sugerują, że mogą one
stanowić czynnik diagnostyczny do przewidywania cukrzycy. Pomiary poziomu
amylazy oraz Ca i P w obecnym badaniu okazały się nieistotne w przewidywaniu
411
czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy. Nie znaleźliśmy także żadnych istotnych
danych z piśmiennictwa na ich przydatność.
Czynniki, które istotnie różniły się w poszczególnych grupach to poziom glukozy na czczo, poziom glukozy po obciążeniu oraz lipidogram. Powinny one stać się
badaniami rutynowymi w istniejących, nawet niewielkich zaburzeniach tolerancji
glukozy, szczególnie u osób w średnim wieku. Współczynniki te mogą mieć również
najistotniejszy walor diagnostyczny w monitorowaniu cukrzycy i wykrywaniu jej
we wczesnym stadium.
BIBLIOGRAFIA
Alberti K.G., Zimmet P.Z. 1998. Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus
and its complications. Part 1: diagnosis and classification of diabetes mellitus provisional
report of a WHO consultation. Diabet. Med. 15: 539-553.
American Diabetes Association. 2005. Standards of medical care in diabetes. Diabetes Care
28: 1-79.
American Diabetes Association. 2011. Executive summary: standards of medical care in diabetes.
Diabetes care 34, suppl. 1: 4-50.
American Diabetes Association. 2011. Diagnosis and classification of diabetes mellitus. Diabetes care 34, suppl. 1: 62-69.
Barnett A., Eff C., Leslie R., Pyke D. 1981. Diabetes in identical twins. A study of 200 pairs.
Diabetologia 20: 87-93.
Brunner E., Shipley M., Wite D., Fuller J., Marmot M. 2006. Relation between between
blood glucose and coronary mortality over 33 years in the Withehall Study. Diabetes Care
1: 26-31.
Brunzell J.D. 2007. Clinical practice. Hypertriglyceridemia. N. Engl. J. Med. 357: 1009-1017.
Buchanan T. 2007. (How) can we prevent type 2 diabetes? Diabetes 56: 1502-1507.
Cosson E., Hamo-Tchatchouang E., Banu I., Nguyena M.T., Chiheb S., Ba M., Valensi P. 2010.
A large proportion of prediabetes and diabetes goes undiagnosed when only fasting plasma glucose and/or HbA1c are measured in overweight and obese patients. Diabetes Metab. 36: 312-318.
Charles M., Fontbonne A., Thibult N., Warnet J., Rosselin G., Eschwege E. 1991. Risk factors
for NIDDM in white population: Paris prospective study. Diabetes 40: 796-799.
Coutinho M., Gerstein H., Wang Y., Yusuf S. 1999. The relationship between glucose and incident cardiovascular events. A metaregression analysis of published data from 20 studies of
95,783 individuals followed for 12.4 years. Diabetes Care 22: 233-240.
Cukrzyca. 2006. J. Sieradzki (red.). t. 1. Via Medica, Gdańsk.
Definition and diagnosis of diabetes mellitus and intermediate hyperglycaemia: report of
a WHO/IDF consultation. 2006. World Health Organization, Geneva.
Dembińska-Kieć A., Naskalski J. 2002. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii
klinicznej, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław.
De Vegt F., Dekker J., Jager A., Hienkens E., Kostense P., Stehouwer C., Nijpels G., Bouter
L., Heine R. 2001. Relation of impaired fasting and postload glucose with incident type 2
diabetes in a Dutch population. The Hoorn study JAMA, 285: 2109-2113.
Di Landro D., Catalano C., Lambertini D., Bordin V., Fabbian F., Naso A., Romagnoli G. 1998.
The effect of metabolic control on development and progression of diabetic nephropathy.
Nephrol. Dial. Transplant. 13: 35-43.
412
Donckier J.E. 2003. Endocrine diseases and diabetes. W: Textbook of diabetes. J.C. Pickup,
G. Williams (red.). Blackwell Publishing, Oxford: 27.1-27.15.
Drzewoski J., Saryusz-Wolska M., Czupryniak L. 2001. Występowanie cukrzycy typu 2 i wybranych zaburzeń metabolicznych w populacji miejskiej osób dorosłych powyżej 35. roku
życia. Pol. Arch. Med. Wew. 106: 787-791.
Edelstein S., Knowler W., Bain RP, Reubin A., Barrett-Connor E., Dowse G., Haffner S., Pettitt
D., Sorkin J., Muller D., Collins V., Hamman R. 1997. Predictors of progression from impaired glucose tolerance to NIDDM: An analysis of six prospective studies. Diabetes 46:
701-710.
Eriksson K., Lindgarde F. 1998. No excess 12-year mortality in men with impaired glucose tolerance who participated in the Malmo Preventive Trial with diet and exercise. Diabetologia
41: 1010-1016.
Fruchart J., Sacks F., Hermans M., Assmann G., Brown W., Ceska R., Chapman M., Dodson P.,
Fioretto P., Ginsberg H., Kadowaki T., Lablanche J., Marx N., Plutzky J., Reiner Z., Rosenson R., Staels B., Stock J., Sy R., Wanner C., Zambon A., Zimmet P. 2008. The residual risk
reduction initiative: a call to action to reduce residual vascular risk in dyslipidaemic patient.
Diab. Vasc. Dis. Res. 5: 319-335.
Fuller J., Shipley M., Rose G., Jarrett R., Keen H. 1980. Coronary heart disease risk and impaired glucose tolerance: the Whitehall study. Lancet 1: 1373-1376.
Guy J., Ogden L., Wadwa R.P. 2009. Lipid and lipoprotein profiles in youth with and without
type 1 diabetes: the SEARCH for diabetes in youth case-control study. Diabetes Care 32:
416-420.
Hadjadj S., Duly-Bouhanick B., Bekherraz A. 2004. Serum triglicerides are a predictive factor
for the development and the progression of renal and retinal complications in patients with
type 1 diabetes. Diabetes Metab. 30: 43-51.
Holman R.R., Paul S.K., Bethel M. 2008. 10-year follow-up of intensive glucose control in type
2 diabetes. N. Engl. J. Med. 359: 1577-1589.
Hopper I., Billah B., Skiba M. 2011. Prevention of diabetes and reduction in major cardiovascular events in studies of subjects with prediabetes: meta-analysis of randomised controlled
clinical trials. Eur. J. Cardiovasc. Prev. Rehabil. 18: 813-823.
Idzior-Waluś B., Waluś-Miarka M. 2009. Stosowanie algorytmów w leczeniu zaburzeń lipidowych w cukrzycy. Diabet. Prakt. 5: 180-185.
Jenkins A.J., Lyons T.J., Zheng D. 2003. Lipoprotein in the DCCT/EDIC cohort: association
with diabetic nephropathy. Kidney Int. 64: 817-828.
Juutilainen A., Lehtto S., Ronnema T., Pyorala K., Laakso M. 2005. Type 2 diabetes as a „coronary heart disease equivalent”. Diabetes Care 28: 2901-2907.
Kodama S., Tanaka S., Saito K. i wsp. 2007. Effect of aerobic exercise training on serum levels
of high-density lipoprotein cholesterol: a meta-analysis. Arch. Intern. Med. 167: 999-1008.
Körner A., Tóth-Heyn P., Dezsofi A., Veres G., Madácsy L., Arató A. 2008. Incidence of thyroid
autoimmunity in children with type 1 diabetes mellitus. Orv. Hetil. 149: 401-406.
Koro C.E., Lee B.H., Bowlin S. 2009. Antidiabetic medication use and prevalence of chronic
kidney disease among patients with type 2 diabetes mellitus in the United States. Clin. Ther.
31: 2608-2617.
Korzeniowska K., Myśliwiec M., Balcerska A. 2010. Hashimoto thyroiditis in children with diabetes mellitus type 1. Diabetol. Prakt. 11: 89-93.
Krassowski J. 2004. Glucose tolerance in endocrinopathies. Diabetologia Praktyczna 5: 51-55.
Kucharska A. 2007. Genetyczne uwarunkowania autoimmunologicznych chorób tarczycy. Endokrynol. Pediatr. 6: 53-60.
Lyons T.J., Jenkins A.J., Zheng D. 2004. Diabetic retinopathy and serum lipoprotein subclasses
in the DCCT/EDIC cohort. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci. 45: 910-918.
413
Moller D.E. 2001. New drug targets for type 2 diabetes and the metabolic syndrome. Nature
414: 821-827.
Morind P., Rossing P., Toronow L., Parving H. 2001. Progression of diabetic nephropathy. Kidney Int. 59: 702-709.
Mudaliar S., Henry R. 1997. Zapobieganie cukrzycy typu 2. Jak powstrzymać epidemię? Med.
Dypl. 6: 95-104.
Myśliwiec M., Balcerska A., Stępiński J. 2006. Czynniki prognostyczne choroby trzewnej u dzieci
z cukrzycą typu 1. Endokrynol. Diabetol. 12: 281-285.
Nathan D., Davidson M., DeFronzo R. 2007. Impaired fasting glucose and impaired glucose
tolerance: implications for care. Diabetes Care 30: 753-759.
Newman B., Selby J.V., King M.C., Slemenda C., Fabsitz R., Friedman G. 1987. Concordance for
type 2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus in male twins. Diabetologia 30: 763-768.
Piwońska-Solska B. 2009. Ocena ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 u chorych z rozpoznaną w latach 1998-2000 nieprawidłową tolerancją glukozy lub nieprawidłową glikemią na czczo –
badanie prospektywne. Praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. 2015. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę. Diabetologia Kliniczna. t. 4, supl. A.
Reaven G.M. 1988. Role of insulin resistance in human disease. Diabetes. 37: 1595-1607.
Rhee S., Woo J., Chon S. 2010. Characteristics of insulin resistance and insulin secretory capacity in Korean subjects with IFG and IGT. Diabetes Res. Clin. Pract. 89: 250-255.
Roder M., Schwartz R., Prigeon R., Kahn S. 2000. Reduced pancreatic B cell compensation to
the insulin resistance of aging: impact on proinsulin and insulin levels. J. Clin. Endocrinol.
Metab. 85: 2275-2280.
Santaguida P., Balion C., Hunt D., Morrison K., Gerstein H., Raina P., Booker L., Yazdi H. 2005.
Diagnosis, prognosis, and treatment of impaired glucose tolerance and impaired fasting glucose. Evid. Rep. Technol. Assess (Summ) 128: 1-11.
Santos J., Almeida M., Ferreira J. 2006. Glucose metabolism in non -diabetic patients with stable coronary artery disease. Rev. Port. Cardio. 25: 39-53.
Sattar N., Scherbakova O., Ford I., J. O’Reilly D., Stanley A., Forrest E., MacFarlane P., Packard C., Cobbe S., Shepherd J. 2004. Elevated alanine aminotransferase predicts new-onset
type 2 diabetes independently of classical risk factors, metabolic syndrome, and C-reactive
protein in the west of Scotland coronary prevention study. Diabetes. 53: 2855-2860.
Selvin E., Coresh J., Brancati F. 2006. The burden and treatment of diabetes in elderly individuals in the U.S. Diabetes Care 29: 2415-2419.
Schranz A. 1989. Abnormal glucose tolerance in the Maltese: a population-based longitudinal
study of the natural history of NIDDM and IGT in Malta. Diabetes. Res. Clin. Pract. 7: 7-16.
Sokup A., Świątkowski M. 2007. Gospodarka weglowodanowa a starzenie się organizmu –
kontrowersje etiopatogenezy i patofizjologii. Wiad. Lekarskie LX: 9-10.
Tatoń J., Czech A., Bernas M. 2008. Diabetologia kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa.
Taubert G., Winkelmann B., Schleifer T., 2003. Prevalence, predictors and consequences of unrecognized diabetes mellitus in 3266 patients scheduled for coronary angiography. Am. Heart. J. 145: 285-291.
Wallach J. 2011. Interpretacja badań laboratoryjnych. Medipage, Warszawa.
Wascher T., Sourij H., Roth M. 2004. Prevalence of pathological glucose metabolism in patients
undergoing elective coronary angiography. Atherosclerosis 176: 419-421.
Witkowska M., Derzhko R. 2006. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej a ryzyko chorób
układu sercowo-naczyniowego. Adv. Clin. Exp. Med. 15: 911-916.
Wittek A., Sokalski B., Grzeszczak W., Strojek K. 2009. Prevalence of diabetes and cardiovascular risk factors of industrial area in southern Poland. Exp. Clin. Endocrinol. Diabetes 117:
350-353.
414
Xiao J., Gregersen S., Kruhøffer M., Pedersen S., Ørntoft T., Hermansen K. 2001. The effect of
chronic exposure to fatty acids on gene expression in clonal insulin-producing cells: studies
using high density oligonucleotide microarray. Endocrinology 142: 4777-4784.
Yousefzadeh G., Gozashti M., Najafipour H., Gholamhosseinian N. A., Bahramnejad A., Shokouhi M. 2015. Common autoimmune biomarkers, thyroid hormonal abnormalities, and beta cells dysfunction in patients with latent autoimmune diabetes in adults with type II diabetes mellitus. Diabetes Metabolic Syndr. Oct 9.: 1871-20402.
SUMMARY
Our research shows that the incidence of diabetes was highest among persons
aged 65 or older, in which patients with diabetes accounted for 22.75% of the respondents. Also, the incidence of abnormal glucose tolerance was highest among
persons aged 65 or older, in which patients with IGT (impaired glucose tolerance)
were 35.9% of people. The incidence of this disorder decreased with age. In the present study a positive family history of diabetes was diagnosed in 127 patients
(32.8% of respondents). In this group of individuals diagnosed with IFG accounted
for 91.3% (IFG – impaired fasting glucose, is a parameter measured on an empty
stomach), IGT – 28.3%, and those with diabetes mellitus (DM) – 23.7% (DM – diabetes, the parameters measured during 2 h. after glucose load). Lack of diabetes in
a family was 260 patients (67.2%). IFG was 95.7%, 28.8% IGT, diabetes and 19.6%.
These results indicate that in the group of positive family history was not a significant factor affecting the metabolism of glucose. However, such a request could affect the number of people without a genetic predisposition to diabetes, which accounted for up to 67.2%. The factors that were significantly different in the individual
groups are fasting blood glucose level after glucose load and lipids. They should become routine testing of existing, even small disturbances of glucose tolerance, particularly in middle-aged people. These coefficients can also have the most significant value in the diagnosis of diabetes and monitoring of the detection of early stage.
415
416