W trosce o mowę dziecka

Wokół dydaktyki
Małgorzata Dunaj-Baczewska
Anna Małgorzata Janucik
W trosce o mowę dziecka
Mowa jest jednym ze sposobów komunikowania się ludzi ze sobą. Od umiejętności porozumiewania się zależą nasze sukcesy czy porażki, zadowolenie w życiu prywatnym i zawodowym.
Oczekuje się, że dziecko kończące przedszkole swobodnie posługuje się mową, poprawnie artykułuje
dźwięki. Dziecko rozumiejąc mowę
innych i poprawnie wyrażając własne potrzeby, uczucia i spostrzeżenia
poznaje świat.
Do przedszkoli i szkół trafia coraz
więcej dzieci z wadami wymowy,
utrudniając im prawidłowe funkcjonowanie w grupie rówieśniczej.
Dzieci zaczynają dostrzegać nieprawidłowości w artykułowaniu poszczególnych głosek u swoich kolegów. Narażone są przez to na przykrości.
Ważne
jest
aby
rodzice
i opiekunowie obserwowali ich rozwój i podjęli (po konsultacji ze specjalistą) działania, zmierzające do
uzyskania prawidłowej wymowy.
Postępy w korygowaniu wad wymowy w dużej mierze zależą od
wieku dziecka, rodzaju wady wyAspekty 2(35)/2007
mowy i jej nasilenia, sprawności narządów.
Wspomaganie rozwoju mowy należy rozpocząć już od najmłodszych
lat. Elżbieta Szachajska1 pracę nad
rozwojem mowy uzależnia od znajomości mechanizmów rządzących
mową. Zalicza do nich:
• prawidłowy oddech,
• umiejętność
głosem
posługiwania
się,
• prawidłowe stosowanie elementów prozodycznych mowy (melodii, akcentu, rytmu),
• zdolność różnicowania dźwięków
mowy oraz dokonywania analizy
i syntezy słuchowej,
• umiejętność obserwowania ruchów narządów mowy,
• zdolność wykonywania tych ruchów.
Opanowanie
powyższych
umiejętności
uzależnione
jest
w dużej mierze od rozwoju psychofizycznego dziecka. Ćwiczenia takie
należy rozpocząć jak najwcześniej.
Ważne jest również posiadanie odpowiedniej wiedzy z zakresu
strona 1
Wokół dydaktyki
rozwoju mowy dziecka. Pozwoli to
na zauważenie ewentualnych nieprawidłowości. Nauczyciel, logopeda czy lekarz poprzez swoje działania, rozmowy z rodzicami, mogą
wpływać na podnoszenie świadomości rodziców z zakresu prawidłowego rozwoju mowy i wymowy dziecka.
Umiejętne motywowanie, zachęcanie dziecka do trudnych,
żmudnych ćwiczeń jest czynnikiem
sprzyjającym uzyskaniu prawidłowej
artykulacji.
Sam logopeda niewiele może
zmienić - potrzebuje wsparcia
i współpracy ze strony rodziców,
opiekunów i nauczycieli. Ćwiczenia
wykonywane w gabinecie specjalisty
powinny być utrwalane w domu,
kontynuowane na zajęciach przedszkolnych i w szkole.
Ważne jest również, w przypadku małego dziecka, by proponowane ćwiczenia były prezentowane
w atrakcyjny i ciekawy sposób.
Zaproponowane poniżej przykłady ćwiczeń i rozwiązań metodycznych autorstwa A. M. Janucik,
pomogą nauczycielom i opiekunom
w prowadzeniu terapii, a dzieciom
umożliwią posługiwanie się piękną
mową ojczystą. Stanowią materiał
do wykorzystania lub są inspiracją
własnych rozwiązań.
Aspekty 2(35)/2007
Poszukiwania
Szymon szuka szpulki,
Janusz kapelusza,
Mateusz koszulki,
A Tobiasz kontusza.
Każdy czegoś szuka
Rzeczy potrzebuje,
Kto trzyma porządek
Wszystko odnajduje.
A. J.
Wiersz można wykorzystać w celu:
• kształcenia pamięci
• ćwiczenia słuchu fonematycznego (określanie miejsca głoski
[–sz ] w słowie,
• analizy i syntezy głoskowej i sylabowej wyrazów z [-sz])
• doskonalenia umiejętności przeliczania za pomocą liczebników
głównych
• kształcenia umiejętności budowania zdań z wykorzystaniem
wyrazów z [-sz]
• kształcenia analizatora wzrokowego, rozwijania koordynacji
wzrokowo-ruchowej w trakcie
układania pociętych obrazków
w całość
• usprawniania mięśni palców
i dłoni w trakcie rysowania lub
kolorowania obrazków
strona 2
Wokół dydaktyki
• zwracanie uwagi na dbanie o ład
i porządek wokół siebie
Pomoce:
• obrazki do układania w całość
wg wzoru: kapelusz, szpulka, koszulka
• obrazki do kolorowania: kapelusz, szpulka, sylwetka chłopca
Mały przyjaciel
• kształcenia analizatora wzrokowego, rozwijania koordynacji
wzrokowo - ruchowej w trakcie
układania pociętych obrazków
w całość,
• usprawniania mięśni palców
i dłoni w trakcie rysowania lub
kolorowania obrazków,
• wyrabianie opiekuńczego stosunku wobec zwierząt,
• rozwijanie umiejętności czytania.
Dostała Agnieszka
Małego szczeniaka.
Wabi się kuleczka,
Pije dużo mleczka.
Pomoce:
Ucieka i szczeka,
Szkód wyrządził wiele,
Ale jest Agnieszki
Małym przyjacielem.
A. J.
Wiersz można wykorzystać w celu:
• kształcenia pamięci,
• doskonalenie artykulacji głosek
[-sz, -cz],
• ćwiczenia słuchu fonematycznego (określanie miejsca głoski
[–sz, -cz ] w słowie,
• analizy i syntezy głoskowej
i sylabowej wyrazów z [-sz],
• obrazki do układania w całość
wg wzoru: sylweta dziewczynki,
sylweta pieska
• obrazki do kolorowania: dziewczynki z pieskiem, pieska
W szufladzie
W szufladzie szafy
Są dwie apaszki.
Żółta Ewuni,
Biała Agnieszki.
Agnieszka swoją
Wiąże na głowie,
A Ewa szyję
Owija sobie.
A.J.
Wiersz można wykorzystać w celu:
• kształcenia umiejętności budowania zdań z wykorzystaniem wyrazów z [-sz, -cz],
Aspekty 2(35)/2007
• ćwiczenie pamięci,
strona 3
Wokół dydaktyki
• doskonalenie artykulacji głosek:
[-sz, -ż],
TEMAT: Utrwalanie głosek syczących i szumiących.
• doskonalenie umiejętności czytania ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczonych głosek,
CELE:
• rozwijanie umiejętności budowania zdań z wyrazami zawierającymi głoski:[-sz, -ż].
• utrwalanie prawidłowej artykulacji głosek syczących i szumiących,
• kształcenie słuchu fonematycznego,
• kształcenie umiejętności tworzenia liczby mnogiej i zdrobnień
wyrazów,
Płaszczyk
Mała Agnieszka
Dostała płaszczyk.
Nie jest jej straszny
Wiaterek, deszczyk.
• kształcenie koordynacji wzrokowo – ruchowo – słuchowej,
W ciepłym płaszczyku
W czerwoną kratkę,
Pójdzie na spacer
Z babcią i z dziadkiem.
A. J.
Wiersz można wykorzystać w celu:
• ćwiczenie pamięci,
• doskonalenie artykulacji głosek:
[-sz, -ż],
• doskonalenie umiejętności czytania ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczonych głosek i zwracanie uwagi na regulację oddechu.
• dobieranie i umieszczanie obrazków zgodnie z poleceniem,
• kształcenie umiejętności logicznego myślenia.
METODY: ćwiczeniowa, zadań sta-
wianych do wykonania, zagadki
FORMY: praca indywidualna
POMOCE: kartoniki z obrazkami,
karty pracy Nr: 1,2,3,4,5,6
PRZEBIEG
1. Naprzemienne
powtarzanie
głosek opozycyjnych
• s-sz, c-cz, z-ż, dz-dż – kilkakrotne powtórzenie
2. Tworzenie liczby mnogiej wyrazów
SCENARIUSZ ZAJĘCIA
Karta pracy Nr 1.
Aspekty 2(35)/2007
strona 4
Wokół dydaktyki
Utwórz liczbę mnogą wyrazów. powiedz głośno.
SZAFA
SZUFLADA
MYSZ
NÓŻ
SZCZOTKA
KIESZEŃ
SZUFELKA
LEŻAK
KWIATUSZEK
TALERZ
5. Zabawa „Co słyszysz? ”
Nazwij obrazki na karcie. Jeżeli
usłyszysz [-s] klaśnij, jeżeli [-sz]
uderz w stół.
Karta z obrazkami: szafy,
szyszki, sanek, samolotu, skakanki,
paska, szuflady, gruszki, sukienki,
laski, uszu, wieszaka.
6.
3. Tworzenie zdrobnień wyrazów
Powtarzanie zwrotów wyrazowych
Karta pracy Nr 2.
Karta pracy Nr 4.
Utwórz zdrobnienia wyrazów
Powtórz wyraźnie zwroty wyrazowe
DESKA
soczyste gruszki
zniszczone spodenki
PODUSZKA
SZAFKA
SŁONKO
JEŻ
DACH
CHŁOPIEC
MIASTO
4.
Nazywanie obrazków z jednoczesnym podziałem na:
zwierzęta, rzeczy, rośliny.
Karta pracy Nr 3.
wyznaczone miejsce
zasypane miasteczko
sterczące uszy
przyklejony znaczek
koszyczek porzeczek
sukienka Katarzyny
7.
Powtarzanie zdań
Karta pracy Nr 5.
Powtórz wyraźnie zdania
Nazwij obrazki. ułóż obrazki dzieląc
je na gromadki:
Na plaży stoi dużo leżaków.
Stefan ma szczudła.
Na szafie leżą puzzle.
Lucyna lubi słodycze.
Szczepan puszcza latawce.
Bożena ma na twarzy maskę.
zwierzęta, rzeczy, rośliny.
ZWIERZĘTA: jeż, żyrafa, żaba, żuk,
pszczoła
RZECZY: spodnie, bluzka, czapka,
rękawiczki, koszula
ROŚLINY: żonkil, róża, orzechy,
grzyby, drzewo
Aspekty 2(35)/2007
8.
Praca domowa
Karta pracy Nr 6.
strona 5
Wokół dydaktyki
Rozwiąż zagadki. narysuj rozwiązania
Ma różne kształty
Wciągają je dzieci za sznurek
I różne kolory,
By potem zjechać z góry.
Gdy wrzucisz tam śmieci
Co to jest?
Jest zadowolony.
A.J.
SCENARIUSZ
TEMAT: Utrwalanie głoski [cz]
w ćwiczeniach
CELE:
• doskonalenie prawidłowej artykulacji głoski [cz],
• ćwiczenie warg i języka,
• ćwiczenie słuchu fonematycznego,
• dotykanie czubkiem języka do
górnych dziąseł,
• liczenie zębów czubkiem języka
przy szeroko otwartych ustach,
• powtarzanie [i-u],
i ściąganie warg,
rozciąganie
• naprzemienne powtarzanie głosek
c-cz
2.
Powtórzenie [cz] w sylabach
cza, czo, cze, czu, czy
acz, ocz, ecz, ucz, ycz, icz
acza, ocze, ecze, uczu, yczy, iczy
czacza, czoczo, czecze, czuczu, czyczy
aczacza, oczoczo, eczecze, uczuczu,
yczyczy
3.
Powtórzenie wyrazów zadanych do domu
• rozwijanie umiejętności czytania
czapka, czoło, czołg, wieczko, patyczki, liczydła, mleczko, oczy,
kaczka
METODY: ćwiczenia, zadań stawianych do wykonania
4. Powtórzenie zwrotów wyrazowych
• kształcenie logicznego myślenia,
FORMA: indywidualna
POMOCE: kartoniki z obrazkami z
głoską [cz i c], karta pracy
PRZEBIEG
1.
Ćwiczenia warg i języka
• kląskanie przy szeroko otwartych
ustach,
Aspekty 2(35)/2007
czerwona czapka
wieczko pudełeczka
czoło Czarka
czołg walczy
czołg walczy
wieczko pudełeczka
pudełeczko patyczków
liczy na liczydłach
smaczne mleczko
czarne oczy
strona 6
Wokół dydaktyki
kaczka kwacze
laleczka tańczy
5.
Ćwiczenie słuchu fonematycznego
Na stoliku leżą obrazki. Obrazki z głoską [c] połóż z lewej strony stolika.
Praca domowa.
Wyrazy do utrwalenia:
koniczyna, bicz, miecz, kolczyki, paczka, wyliczanka, czeremcha, kluczyk
Zwroty do utrwalenia.
Mruczek mruczy
czerwone kolczyki
czarna czeremcha
czerwona koniczyna
kluczyk na kółeczku
miecz Czarka
skończona wyliczanka
Obrazki z głoską [cz] połóż
z prawej strony stolika. Przelicz głośno ile masz obrazków.
Obrazki do segregowania:
cegły, czekolada, beczka, latawiec,
cymbałki, cztery, kaczka, tęcza, placki,
kocyk, czereśnie, teczka, palec, rękawice, klocki, haczyk
Karta pracy.
Zaznacz niebieską kredką te obrazki,
w nazwie których słyszysz głoskę
[cz].
6.
CZ -
A. J.
LITERATURA ZALECANA:
Szachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa1987
Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1994
Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Warszawa 2002
Kania J.T., Szkice logopedyczne, Warszawa 1982
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1983
Przeczytaj uważnie
OŁG
APKA
ÓŁNO
AREK
Aspekty 2(35)/2007
1
E. Szachajska, Uczymy poprawnej wymowy,
Warszawa 1987
strona 7
Wokół dydaktyki
Jolanta Żakiewicz
Elżbieta Zimnoch
Jak pomóc komunikować się
dziecku niepełnosprawnemu
w wieku przedszkolnym
niemówiącemu
lub z zaburzeniami mowy
Człowiek jest istotą społeczną.
Nawiązywanie i podtrzymywanie
pozytywnych relacji interpersonalnych jest jedną z podstawowych
umiejętności człowieka, stanowiącą
o jego kondycji psychicznej oraz
o pozycji, jaką zajmuje w grupie.
Ludzie wypracowali szereg sposobów porozumiewania się. Najważniejszą z nich jest mowa, język danej
grupy. Zdolność werbalnego porozumiewania się sprawia, że otoczenie na bieżąco jest informowane o
preferencjach, potrzebach, uczuciach
jednostek. Możliwość werbalizacji
pojęć określających rzeczywistość,
pozwala nam na to, że czujemy się
jej
pełnoprawnymi
członkami.
Świadomość, że jesteśmy rozumiani
daje, nam poczucie bezpieczeństwa,
przynależności i więzi oraz pomaga
w zaspokajaniu potrzeb. Brak umiejętności porozumiewania się, bądź
Aspekty 2(35)/2007
przekonanie, że inni nie rozumieją
i przez to nieprawidłowo interpretują
treści naszych przekazów, powoduje
frustrację, poczucie wyizolowania,
niemożność zaspokojenia potrzeb,
rodzi lęk i ograniczanie kontaktów
z innymi. Na etapie dzieciństwa,
a więc intensywnego poznawania
świata, taka izolacja powoduje zubożenie życia dziecka, w każdym jego
wymiarze. Szczególnie dotyczy to
dzieci niemówiących, dzieci upośledzonych umysłowo, wymagających zwiększonej troski i uwagi
z naszej strony.
W
komunikowaniu
się
z dziećmi głębiej upośledzonymi
umysłowo główną rolę odgrywają
przekazy niewerbalne. Takie dzieci
skupiają swoją uwagę głównie na
mowie ciała, brzmieniu głosu oraz
gestykulacji wspierającej komunikat
słowny. Z tego powodu, istotne jest
strona 8
Wokół dydaktyki
rozwijanie pozawerbalnych sposobów komunikacji z dzieckiem głębiej upośledzonym. W rozwijaniu
umiejętności
komunikacyjnych
za pomocą niewerbalnych metod,
uczenie samych gestów jest jednak
niewystarczające. Gesty nie są
w stanie wyrazić szczegółów, ani też
nie mogą przybliżyć tego, co nie jest
w zasięgu ręki. Dlatego też należy
przenieść dziecko- ze świata gestów
naturalnych, o silnym podłożu emocjonalnym i umownych, tych wyuczonych, w świat symboli.
szkolnictwa specjalnego. W doborze
urządzeń i sposobów pracy ważne są
indywidualne predyspozycje dziecka, jego umiejętności i osobiste preferencje a także finanse jakimi dysponuje placówka. Poniżej przedstawione metody nie wymagają dużych
nakładów finansowych a jedynie
przygotowania
merytorycznego
i poświęcenia czasu. Urządzenia niskiej czy wysokiej technologii także
są do zdobycia poprzez zorganizowanie różnych akcji, kiermaszy czy
innego zaangażowania nauczycieli.
W odróżnieniu od gestów
symbole mogą dotyczyć obiektów
oddalonych w czasie i przestrzeni.
Do chwili obecnej powstało wiele
alternatywnych sposobów komunikowania się za pomocą znaków graficznych.
Najbardziej
znanymi
z nich są Symbole Blissa, PIC –
Pictogram Ideogram Communication, PCS – Picture Communication
Symbols, System Rebus i inne. Zawierają one kolorowe lub czarno –
białe obrazki lub schematy symbolizujące przedmioty nas otaczające,
relacje między nimi, osoby, miejsca,
określenia czasu i przestrzeni.
Poziom rozwoju i możliwości
dziecka będzie rzutował na układ
symboli zawartych w pomocach
komunikacyjnych i ich formę. Pomocami mogą być ekrany, kamizelki
komunikacyjne, tablice osobiste,
pomoce elektroniczne, komputer.
Powinny one zawierać najistotniejsze dla dziecka informacje, np. symbole – „tak”, „nie”, „ja”, „mama”,
„smutny”, „wesoły”, „jeść”, „pić”,
„toaleta”, „spać” itp. Korzystanie
z pomocy komunikacyjnych pozwala
dziecku na podejmowanie decyzji,
dokonanie pewnego wyboru, a co
najważniejsze, umożliwia wyrażenie
jego woli.
Wybór systemu znaków to też
jeszcze nie wszystko. Równie ważną
rolę w rozwoju mowy dziecka niemówiącego odgrywają zarówno pomoce jak i metody pracy, które zastosuje
nauczyciel
przedszkola
Aspekty 2(35)/2007
Dzieci po opanowaniu podstawowych symboli mogą posiadać
kilka tablic osobistych. Będzie to też
zależało od poziomu rozwoju, możliwości motorycznych lub chęci
strona 9
Wokół dydaktyki
współdziałania rodziców w komunikacji z wykorzystaniem symboli.
Można przygotować tablice osobiste
o tematyce bliskiej dziecku – dom,
przedszkole, plac zabaw, park. Tablica „dom” może zawierać symbole
określające codzienne czynności np.:
zabawę, sprzątanie, higienę osobistą
itp. Tablica związana z przedszkolem może zawierać czynności, które
dziecko może wskazać w odpowiedzi na pytanie „co chcesz robić?”.
Dzieci mogą doskonalić umiejętność orientacji w otoczeniu dzięki
umieszczonym na przedmiotach
i drzwiach pomieszczeń symbolom.
W ten sposób możemy oznaczyć zabawki i przedmioty znajdujące się w
sali przedszkolnej oraz szatnię, basen, łazienkę, czy salę do terapii indywidualnej. Umieszczanie symboli
we właściwym miejscu pozwoli
dziecku sprawniej i pewniej wyrażać
swoją wolę, zmniejszając prawdopodobieństwo błędnej interpretacji
jego decyzji. Ponadto dziecko zacznie szybciej kojarzyć przedmioty z
symbolami, co w przyszłości pozwoli na korzystanie z samych symboli
bez konieczności zestawiania ich
z konkretami.
Na początku każdego dnia
dzieci wraz z nauczycielem mogą
układać na tablicy szereg symboli
oznaczających kolejne zajęcia przedszkolne. Może to być dokładanie
symbolu do stałego gotowego planu
Aspekty 2(35)/2007
zajęć grupy. Obrazki reprezentujące
zajęcia już zrealizowane mogą być
zasłaniane. Pozwoli to na odnalezienie się dzieci w czasie i odczuwanie
jego upływu, da też poczucie bezpieczeństwa płynące z powtarzalności i niezmienności niektórych zajęć
w trakcie dnia.
Każdy dzień w grupie dzieci
specjalnej troski rozpoczyna się
spotkaniem w „ranku”. Stałymi elementami porannego zajęcia mogą
być: powitanie przy użyciu urządzenia do komunikacji- <Bigmack’a>,
sprawdzenie obecności poprzez zawieszenie przez dzieci swoich zdjęć
na tablicy obecności oraz rozdanie
zeszytów dialogowych.
Jedną z metod, która pozwala
na pozostawanie w stałym kontakcie
z rodzicami, są zeszyty dialogowe.
Rodzice codziennie krótko opisują,
co ważnego wydarzyło się w domu
poprzedniego dnia, czym dziecko
zajmowało się po południu, czym
zajmuje się rodzina. Nauczyciel wykorzystuje te informacje do rozmowy z dzieckiem w „ ranku”.
Podobnie, jak rodzice, nauczyciel opisuje w zeszycie dialogowym, część dnia spędzonego
przez dziecko w przedszkolu. Jest to
ważna informacja dla rodziców, którzy mogą też dzięki temu uczestniczyć w edukacji swego dziecka.
strona 10
Wokół dydaktyki
Jedną z form dialogu mogą też
być informacje, prośby skierowane
do rodziców przez nauczyciela. Może
to
być
np.
informacja
o planowanej uroczystości w przedszkolu.
Z czasem można wprowadzić
do dialogu z rodzicami symbole,
które dziecko już opanowało.
Systematyczną
czynnością
w przedszkolu każdego ranka może
być uzupełnianie tablicy czasu i tablicy pogody. Poziom i możliwości
dzieci, co do zrozumienia proponowanych im treści prawdopodobnie
mogą pozwolić na skonstruowanie
nieskomplikowanych tablic. Tablica
czasu może zawierać dni tygodnia
i pory roku. Przed zastosowaniem
symboli na tablicy pogody można
zastosować
obrazki,
zwłaszcza
wówczas, gdy wprowadza się nowe
pojęcia zjawisk przyrody (np.
deszcz, wiatr), by dzieci łatwiej je
zrozumiały i zapamiętały.
Dzieci z zaburzeniami mowy
mają trudności z nawiązywaniem
kontaktów społecznych. Istnieje wiele pomocy komunikacyjnych poprawiających jakość społecznego funkcjonowania osób niepełnosprawnych
z poważnymi zaburzeniami mowy.
Jedną z nich są książki „Wszystko o
mnie”. Te książeczki zawierają wiele
istotnych szczegółów o ich właścicielach. Mogą one mieć różną objęAspekty 2(35)/2007
tość, formę i treść. Na poszczególnych stronach zamieszczamy informacje, które właściciel książki chce
przekazać
swoim rozmówcom.
Głównym celem książek jest wsparcie
inicjowania
rozmowy,
a następnie podniesienia jej jakości.
Książka „Wszystko o mnie” może
zawierać szereg informacji na temat
jej właściciela np.: jego krótką biografię, najważniejsze cechy osobowości, przedstawienie jego reakcji,
sposobów zachowania się, ważne
informacje odnośnie sposobów opieki, pracy z właścicielem książki, opis
sposobu porozumiewania się. Do
tworzenia książki dostarczają informacji osoby z najbliższej rodziny,
przyjaciele, nauczyciele, ale największy wpływ na jej treści powinno
mieć samo dziecko. Dlatego też
książka powinna zawierać zdjęcia
i symbole znane dziecku, proste
i wyraziste. Pamiętać należy, że
książeczka ta posiada bardzo osobiste informacje i w żadnym wypadku
nie należy jej czytać, udostępniać
i prezentować bez wiedzy i zgody
dziecka i jego rodziców.
Należy jeszcze wspomnieć
o aktywnym czytaniu bajek przez
dzieci niepełnosprawne. Zazwyczaj
dzieci biernie słuchają czytanego
tekstu. Nauczyciel może pomóc
dziecku aktywnie włączyć się przez
użycie urządzeń do porozumiewania
się tj. <Bigmack,> czy <Go talk>
albo poprzez zastosowanie symboli
strona 11
Wokół dydaktyki
trójwymiarowych lub graficznych,
czy też poprzez podklejenie grubym
kartonikiem stron, w celu ułatwienia
ich przewracania.
Wszystkie te działania umożliwiają dziecku niemówiącemu szybsze wskazywanie przedmiotów, stanów rzeczy ważnych dla niego,
a przede wszystkim komunikowanie
się z innymi i - co najważniejsze
służą zaspokojeniu jego potrzeb, preferencji i emocji.
Bardzo istotne jest, aby zostały one prawidłowo zinterpretowane
i doczekały się adekwatnej do sytuacji reakcji ze strony otoczenia. Jest
to ważne dla każdego dziecka, gdyż
ono, rozumiejąc i będąc rozumianym
wkracza do rzeczywistości z miejsca
biernego obserwatora na miejsce
osoby aktywnej i kształtującej swoje
otoczenie, wywierającej wpływ na
bieg wydarzeń. Owo – nawet minimalne – poczucie sprawczości – ma
wpływ na rozwój poczucia własnej
wartości, na samoocenę i na stopień
motywacji do nawiązywania kontaktów z otoczeniem.
Bibliografia:
1. Grycman M., Smyczek A., [red.], Wiem
czego chcę! Z praktyki polskich użytkowników i terapeutów AAC, Stowarzyszenie
Mówić bez Słów, Kraków 2004
2. von Tetzchner S., Martinsen H., Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się,
Stowarzyszenie Mówić bez Słów, Warszawa 2002
3. Warrick A., Porozumiewanie się bez
słów, Stowarzyszenie Mówić bez Słów,
Warszawa 1999
Wioletta Anna Soroczyńska
„Nibylandia” –
sztuką o odwróceniu ról
dzieci i dorosłych
„Nibylandia” – spektakl zrealizowany na motywach powieści
J. M. Barrie „Piotruś i Wendy”, wyreżyserowany przez Jacka Malinowskiego prezentowany jest w Białostockim Teatrze Lalek.
Aspekty 2(35)/2007
Śmiało można nazwać tę sztukę przedstawieniem o odwróceniu
ról dzieci i dorosłych, o nieodpowiedzialnych postawach i niewłaściwym
wychowaniu. Spektakl przedstawia
nieodpowiednie zachowania rodzistrona 12
Wokół dydaktyki
cielskie, ale też świetnie rejestruje
niedojrzałość zachowań dorosłych
bohaterów również we wzajemnych
relacjach, grę pozorów. Państwo
Darling ukazani w pierwszej scenie
nie potrafią siebie słuchać, kłócą się
o błahe rzeczy, nie dopuszczając do
głosu współmałżonka, uznają hierarchię wartości przyjętą zapewne
przez większość mało refleksyjnego
społeczeństwa. Miernikiem wartości
człowieka jest dla nich etykieta
„ważny”. Pani Darling wie, że nie
powinna pozostawiać Wendy samej,
gdyż jest ona jeszcze zbyt mała, ale
kusi ją bardzo wizyta u „ważnych”
ludzi i światowe życie. Przyciąga ją
ono do tego stopnia, że nie jest
w stanie zrezygnować z przyjęcia
i zostawia dziecko samo. Wówczas
Wendy znika, by poszukać być może
lepszego świata. Jednak także
w Nibylandii, gdzie się udaje wraz
z Piotrusiem Panem, powtórnie spotyka niedojrzałego dorosłego, który
ponadto pragnie, by została mamą
jego i trójki przebywających w tej
krainie dzieci. Dziewczynka, sama
będąc dzieckiem, ma pełnić odpowiedzialną funkcję, a zarazem żyć
wyłącznie przygodami, które proponuje jej Piotruś Pan. Niełatwo Wendy jest pogodzić dwie tak odmienne
role, dlatego niezbyt dobrze czuje się
w tej sytuacji i pragnie ostatecznie ją
wyjaśnić oraz rozwiązać. Nie potrafi
egzystować w niedojrzały sposób –
tak jak Piotruś Pan. Rozumie, że
Aspekty 2(35)/2007
dzieci powinny wypełniać powierzone im obowiązki, że trzeba je nauczyć właściwych postaw. Buntuje
się wobec faktu, że nie umieją one
czytać ani pisać, a Piotruś Pan, nie
widząc problemu, nie próbuje tego
zmienić. Wendy opuszcza więc Nibylandię kierowana również tęsknotą
do rodziców. Wraca do realnego
świata, nie umie żyć w wyimaginowanej krainie Piotrusia Pana, myśli o
ojcu i matce, których pozostawiła
gdzieś daleko. Ciekawe jest też to,
że w tej sztuce mała dziewczynka
okazuje się najbardziej rozsądna i
myśląca ze wszystkich bohaterów,
jakby na przekór swemu wiekowi.
Nie tylko rodzice Wendy
uciekają od dorosłości w świat zabawy i rozrywek. Czyni to również
Piotruś Pan, który pragnie cały czas
być dzieckiem i żyć wyłącznie przygodą, mimo że jest on mocno dojrzałym już mężczyzną. Podobnie zachowują się piraci i ich kapitan. Sposób na życie, którego są autorami, to
w rzeczywistości ucieczka od odpowiedzialności, podejmowania poważnych wyzwań, działania na rzecz
innych w realnym świecie. Wszyscy
oni żyją w Nibylandii, w kraju „na
niby”, urojonym, iluzorycznym,
stworzonym przez wyobraźnię.
Sztuka ta, jak zaznaczył reżyser, zawiera apel do dorosłych, można ją interpretować w kontekście
współczesnych zjawisk społecznych,
nie zawsze nastrajających optymistrona 13
Wokół dydaktyki
stycznie. Spektakl może być punktem
wyjścia
do
rozmowy
z dziećmi na temat roli rodziców,
właściwych postaw rodzicielskich,
atmosfery, która powinna panować
w domu. Można też zastanowić się
z uczniami, jaką rolę pełni wyobraźnia i fantazja w naszym życiu i czy
potrzebna są one jedynie dzieciom.
Należałoby podkreślić, iż marzenia,
zabawa, oderwanie się od rzeczywi-
stości są również ważne, gdyż ubarwiają one życie, czynią je piękniejszym, sprawiają, że łatwiej podejmujemy się codziennych obowiązków.
Konieczne jest też to, aby nauczyciel
zaznaczył, iż między rzeczywistością i światem wyobraźni musi zaistnieć równowaga, powinny one równomiernie się przeplatać dla dobra
naszego i innych.
Wioletta Anna Soroczyńska
„Pan Huczek” – przedstawienie o mocy
niesamowitej wyobraźni
Sztuka „Pan Huczek” przedstawiana w Białostockim Teatrze
Lalek i wyreżyserowana przez
E. Sokół – Maleszę to spektakl
o bezdrożach wyobraźni, ludzkich
tęsknotach, obawach ukrytych głęboko w sercu, ale też o smutnym
dzieciństwie, pozbawionym bliskich
– rodziców i przyjaciół.
Pan Huczek, który twierdzi, że
straszy dzieci oraz je zjada, tak naprawdę jest nieszczęśliwy. Pragnie
wywierać swój niesamowity wpływ
na innych, jednak nie zapewnia mu
to radości. Bohater straszy, ponieważ sam się boi. Jest to jego swoista
obrona przed otaczającym światem i
jego zagrożeniami. Odgrodził się od
niego, mieszka samotnie w Dębowym Lasku nad Diabelskim StaAspekty 2(35)/2007
wem, nocami nie śpi, by móc tym
intensywniej straszyć. Jednak i on,
choć pragnie strach wywoływać
przede
wszystkim
w innych, przeżywa, jak już wspomniałam, wiele lęków. We śnie odwiedzają go rodzice i dziadek, co
staje się niemal koszmarem, meble
w jego domy skrzypią i żyją jak
gdyby własnym życiem. Nawet roślina, którą troskliwie pielęgnował,
zwraca się przeciwko niemu
i okazuje się mięsożernym wielkim
stworem czyhającym na bohatera.
Dzięki czarom udaje się mu ją pokonać.
Ten niesamowity świat istniejący w życiu Pana Huczka może być
symbolem ludzkich lęków, obaw,
które obezwładniają, zabierają enerstrona 14
Wokół dydaktyki
gię i radość życia. Niekiedy człowiek sam je pielęgnuje, jak Pan Huczek swą roślinę. Dlatego też należy
otworzyć
się
na
świat
i innych ludzi, porzucić cień nocy
i wyjść na światło dnia. Nasz bohater
tak właśnie czyni. Chęć straszenia
staje się mniej intensywna, gdy poznaje nowych przyjaciół – nawiązuje
przyjaźń z Agatką i jej lalkami oraz
Jackiem. Otwiera się na ich świat,
dzięki czemu sam czuje się lepiej.
Po obejrzeniu tej sztuki
z klasą można by porozmawiać
z uczniami na temat ich strachów,
zmartwień i obaw. Spektakl może
być też punktem wyjścia do dyskusji
na temat granic między rzeczywistością a wyobraźnią, prawdą i fikcją.
Należałoby przedyskutować sprawę
zacierania odrębności między jednym a drugim i niebezpieczeństwa,
które stąd wynikają. Można podkreślić, iż zamykanie się w kręgu własnych lęków i obaw, we własnym
świecie jest niedobre. Więcej korzyści przynosi przyjęcie postawy
otwartej, przyjaznej, sprzyjającej
współdziałaniu. Tylko marzenia,
wyobraźnia „oswojona”, niewzbudzająca negatywnych emocji może
być źródłem spokoju i ukojenia.
Wydaje się, że wskazuje na to ostatnia scena spektaklu.
Dobrze byłoby przedstawić na
rysunku zmieniające się emocje bohatera – od tych negatywnych –
smutku, lęku, osamotnienia, do radosnych – nadziei i szczęścia. Mogą
też powstać rysunki o charakterze
symbolicznym, obrazujące rozpacz
lub radość bohatera.
Jeden z tematów należałoby
poświęcić pisaniu listu do Pana
Huczka z zamiarem pocieszenia go
i przekazania dobrych rad na przyszłość. W ten sposób, poza odwołaniem się do spektaklu, można również utrwalić sposób redagowania
wyżej wymienionej formy wypowiedzi.
Sądzę, że warto również obejrzeć tę sztukę z uczniami ze względu
na ciekawą, „dwupoziomową” scenografię. Należy zwrócić uwagę
dzieci na dekoracje, światło, elementy muzyki i współistnienie teatru
żywego planu i teatru kukiełkowego.
Polecam nauczycielom ten
spektakl również dlatego, że przynosi on dzieciom niezwykłe wrażenia
i przeżycia, prezentuje nieskrępowany świat wyobraźni oraz może być
punktem wyjścia do przeprowadzenia ciekawych zajęć lekcyjnych.
Podczas omawiania przedstawienia można użyć metody przekładu intersemiotycznego. Dzieci mogłyby narysować Pana Huczka, użyć
określonych barw, zależnie od tego,
jaki fragment jego życia ilustrują.
Aspekty 2(35)/2007
strona 15