Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce

Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce

Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
Im bardziej są konkurencyjne warunki życia gospodarczego, tym coraz bardziej wyrafinowane i
lepiej ukrywane są oszustwa finansowe.
Wykrywanie nadużyć gospodarczych jest dość skomplikowanym procesem. Wymaga nie tylko
dogłębnej wiedzy z dziedziny prawa, finansów i rachunkowości, ale również umiejętności
łączenia pewnych faktów, szukania „łańcuszków" powiązań, logicznego definiowania celu
oszustwa oraz pozyskiwania stosownych dokumentów źródłowych. Należy też zaznaczyć, że
pomysłowość osób stosujących w praktyce manipulacje niekiedy wyprzedza „o krok" wiedzę i
świadomość osób kontrolujących. Im bardziej konkurencyjne warunki życia gospodarczego, tym
niestety coraz mocniej wyrafinowane i lepiej ukrywane oszustwa finansowe. Dotyczy to również
polskich warunków gospodarczych. Praktyka wskazuje, że można w nich odnaleźć w zasadzie
wszystkie rodzaje manipulacji opisane we wcześniejszych częściach pracy.
Poniżej zaprezentowano praktyczne przykłady oszustw finansowych z polskiej praktyki
gospodarczej zebrane w toku kilkuletniej pracy audytorskiej. Odnoszą się one do dwóch
rodzajów nadużyć, które są najczęściej identyfikowane przez biegłych rewidentów, tzn.
sprzeniewierzenie aktywów oraz oszukańcza sprawozdawczość finansowa. Są one również
najważniejsze z punktu widzenia wyników badań nad przestępczością gospodarczą
zaprezentowanych w rozdziale pierwszym niniejszej pracy. Pierwszy rodzaj nadużyć występuje
najczęściej, drugi zaś ma największe skutki finansowe. Większość z przedstawionych oszustw
oparta jest na rozbudowanych strukturach jednostek powiązanych, ale niektóre odnoszą się
również do podmiotów pojedynczych. Opisane poniżej sytuacje nie stanowią absolutnie
zamkniętego katalogu możliwych manipulacji. Są one raczej zbiorem pewnych przypadków,
którego celem jest wskazanie głównych obszarów najczęściej popełnianych nadużyć oraz
różnorodności możliwych rozwiązań.
Studia przypadków defraudacji składników majątkowych
1/6
Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
„Wyprowadzanie" środków pieniężnych poprzez sieć spółek powiązanych
Stan formalnoprawny
Każda spółka może zawiązać podmiot od siebie zależny. Najczęściej przyjmują one formę
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych. W celu utworzenia nowej
jednostki potrzebna jest umowa spółki (ewentualnie statut w przypadku spółki akcyjnej), w której
m.in. zostaną określeni właściciele, ich udział w kapitale zakładowym oraz sposób jego
pokrycia. W przypadku wnoszenia aportów należy w umowie spółki podać ich rodzaj oraz
wycenę według wartości rynkowej. Umowa zawiązania nowej spółki podlega rejestracji w
Krajowym Rejestrze Sądowym. Z dniem dokonania tego wpisu podmiot uzyskuje osobowość
prawną i może w pełni rozwinąć działalność gospodarczą.
Opis przypadku
Sprawa dotyczy spółki produkcyjnej A, która znajdowała się w niezbyt ciekawej sytuacji
majątkowo-finansowej. Działalność jednostki w przeważającej części opierała się na kredytach
bankowych, zatrudniała ona kilka tysięcy ludzi pracujących za minimalne wynagrodzenie,
płacone w ratach.
Firma A utworzyła samodzielnie spółkę zależną B o kapitale zakładowym w wysokości 20 mln
zł. Na pokrycie swoich udziałów przekazano w całości wkład pieniężny. Podczas weryfikacji
rocznego sprawozdania finansowego spółki A dokonano analizy aktualnego sprawozdania
finansowego podmiotu B w celu ustalenia realności prezentowanych inwestycji. Okazało się, że
przeważającym składnikiem bilansu spółki B są udziały w kolejnym podmiocie - spółce C. Ich
wartość prezentowana w sprawozdaniu B wynosiła prawie 15 mln zł i stanowiła około 80%
sumy bilansowej. Pojawiła się więc konieczność analizy sprawozdania finansowego kolejnego
„w łańcuszku" podmiotu gospodarczego - spółki C.
2/6
Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
W trakcie analizy uzyskano informację, że w danym roku spółka C miała udziały w kolejnej,
zawiązanej przez siebie, spółce D - wartość udziałów ponad 10 mln zł. W takim przypadku nie
tylko zdrowy rozsądek, ale również czysta ciekawość skłaniała do analizy działania spółki D. W
bilansie tego podmiotu po stronie pasywów widniał głównie kapitał podstawowy w wysokości
ponad 10 mln zł, natomiast po stronie aktywów - przede wszystkim środki pieniężne (z
wniesionego wkładu pieniężnego zostało około 6 mln zł). W praktyce spółka ta nie prowadziła
żadnej działalności gospodarczej - jej właścicielami i jednocześnie członkami zarządu były
jednak te same osoby, które wchodziły w skład zarządu spółki A! W trakcie roku doszło bowiem
do sprzedaży udziałów w spółce D na rzecz ww. osób fizycznych. Umowa sprzedaży
wykazywała cenę dużo niższą niż wartość przejętej spółki D, a należność z jej tytułu
prezentowana w księgach podmiotu C i tak pozostawała nieuregulowana. Należy też dodać, że
funkcje kierownicze w obydwu spółkach pośredniczących sprawowały osoby spokrewnione.
Wnioski
- Na tle przedstawionego przypadku powstaje pytanie o prawną możliwość ułożenia w ten
sposób stosunków kapitałowych między podmiotami. W tym zakresie brak jest w zasadzie
ograniczeń. Można zawiązywać spółki zależne i przekazywać na pokrycie ich kapitału środki
pieniężne. Ten sposób objęcia udziałów jest nawet bardziej wiarygodny niż przekazywanie
aportów, z którymi może się wiązać celowe zawyżenie wartości. Ze strony formalnoprawnej
powyższy układ jest więc dopuszczalny.
- Kupno udziałów lub akcji spółek nienotowanych na rynkach regulowanych odbywa się
zazwyczaj na podstawie zwykłej umowy zawieranej między dwoma jednostkami, które mają
dość duży zakres swobody przy ustalaniu ceny sprzedaży takich aktywów finansowych.
Przeniesienie własności spółki następuje z chwilą podpisania umowy, o ile nie zawiera ona
szczególnych warunków w tym zakresie.
3/6
Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
Rozliczenie płatności z tytułu sprzedaży spółki D na rzecz osób fizycznych jest sprawą zupełnie
odrębną. Czy istnieje możliwość, że w ogóle nie będzie ona miała miejsca? Oczywiście, że tak.
Należność może „wisieć" latami w księgach spółki. Może ona nawet w ogóle nie widnieć w
bilansie podmiotu, gdyż jako tzw. należność wątpliwa powinna być urealniona odpisem
aktualizującym. A czy w skrajnym przypadku zarząd spółki C mógłby ją umorzyć?
Ukrywanie wypłat z rachunku bankowego spółki
Stan formalnoprawny
Rozliczenia pieniężne w podmiotach gospodarczych odbywają się za pośrednictwem
rachunków bankowych oraz kas. Rzeczywisty stan środków pieniężnych potwierdzany jest
inwentaryzacją przeprowadzaną przynajmniej raz na koniec roku obrotowego. Inwentaryzacja
kasy odbywa się drogą spisu z natury, natomiast środków pieniężnych na rachunkach
bankowych - drogą potwierdzeń sald uzyskiwanych z banków. Dostęp do środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych mają zazwyczaj wybrani pracownicy
przedsiębiorstwa, a wypłaty dokonywane są najczęściej za pośrednictwem kart płatniczych.
Każda wypłata z rachunku bankowego powinna być odpowiednio rozliczona, tzn. przeznaczona
na zakupy związane z działalnością gospodarczą lub/i wpłacona do kasy. Dokumentami
źródłowymi są wówczas dowody kasowe KP, polecenia wyjazdu służbowego, faktury kosztowe
itp.
Opis przypadku
4/6
Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
Spółka X była niewielkim przedsiębiorstwem zajmującym się produkcją sprzętu sportowego,
posiadała dodatkowo status ZPChr. Właścicielem spółki była jedna osoba fizyczna, która
wchodziła też w skład organów zarządzających. Na dzień 31.12.2006 roku spółka prezentowała
w kasie stan środków pieniężnych równy około 1800 tys. zł. Tak wysoki stan gotówki nie był
uzasadniony ani rozmiarem przedsiębiorstwa, ani też charakterem działalności gospodarczej94.
Na potwierdzenie stanu kasy przedstawiono protokół z inwentaryzacji dokonanej drogą spisu z
natury. Salda były zgodne.
Porównanie dokumentów kasowych z zapisami na koncie kasy wskazało, że właściciel
dokonywał systematycznych wypłat środków pieniężnych z rachunku bankowego i wpłacał je do
kasy firmowej, ale na wszystkich KP związanych z tymi wpłatami brak było podpisu kasjera
(widniało tylko zatwierdzenie dokumentu przez głównego księgowego). Raporty kasowe
sporządzane przez kasjera spełniały już wszystkie wymogi formalne. Na dzień przeprowadzania
audytu stan środków pieniężnych w kasie nadal był wysoki. W celu zweryfikowania rzetelności
„podejrzanego" stanu kasy biegły rewident chciał dokonać inwentaryzacji drogą spisu z natury
na bieżący dzień. Po szeregu kolejnych rozmów z zarządem okazało się, że w kasie na dzień
12.02.2007 roku stan środków faktycznie wynosił 1 450 zł, podczas gdy z raportu kasowego i
stanu konta księgowego wynikała kwota około 1,6 mln zł! Okazało się, że przez kilka lat pod
wypłaty środków z konta bankowego dokonywane przez właściciela były wystawiane „lewe" KP,
gdyż wspomniane środki nigdy rzeczywiście nie trafiały do kasy. Taki sposób księgowania miał
na celu ukrycie rosnącego stanu zadłużenia właściciela wobec spółki.
Wnioski
- W przypadku dokonywania wypłat środków pieniężnych z firmowych rachunków
bankowych oraz braku ich wpływu do kasy, prawidłowe księgowanie prezentuje należności od
danej osoby fizycznej względem spółki. Powstaje więc zadłużenie, które niezbyt dobrze
prezentuje się w sprawozdaniach finansowych i dodatkowo powinno być realnie spłacone przez
daną osobę. W celu ukrycia tego faktu niektórzy „sztucznie" podnoszą stan kasy, a wypłacone z
banku środki przeznaczają na cele prywatne.
- Prawie wszystkie dokumenty związane z operacjami gotówkowymi powstają „wewnątrz"
przedsiębiorstwa. Dotyczy to kasowych dowodów wpłat i wypłat, poleceń wyjazdu służbowego,
wniosków o zaliczki oraz raportów kasowych. Jeżeli spełnione są wszystkie wymogi formalne
5/6
Przykłady oszustw finansowych występujących w polskiej praktyce gospodarczej
Wpisany przez Małgorzata Kutera
(np. odpowiednie podpisy, daty, numery dokumentu) praktycznie niemożliwe jest udowodnienie,
które dowody KP są fałszywe. Może więc dochodzić do nadużyć w tym zakresie.
- W przypadku zmowy można też poddać w wątpliwość wiarygodność inwentaryzacji kasy.
Jedynym dowodem potwierdzającym jej faktyczne wykonanie i wyniki jest protokół z
inwentaryzacji kasy, który powinien być podpisany przez komisję inwentaryzacyjną oraz
kasjera. Inwentaryzacja musi odbyć się co najmniej na koniec każdego roku obrotowego, czyli
najczęściej 31 grudnia danego roku kalendarzowego. Praktyka wskazuje, że część tych
protokołów jest faktycznie sporządzana później, wyłącznie w celu spełnienia wymogów
formalnych.
- Podkreślenia wymaga fakt, że majątek spółki posiadającej osobowość prawną nigdy nie
jest osobistym majątkiem jej właściciela i nie może on bez żadnych ograniczeń dysponować jej
aktywami.
Uwaga: pełna treść artykułu, ze schematami i podrozdziałami dotyczącymi oszustw związanych
z udzielaniem pożyczek osobom fizycznym ze środków obrotowych spółki, finansowania
prywatnych wakacji ze środków spółki, manipulowania wypłatami ze środków pieniężnych z
rachunku bankowego, utrzymywania fikcyjnej spółki zależnej poza granicami kraju:
plik
pdf
Niniejszy artykuł stanowią podrozdziały 1-2.7 rozdziału IV „Przykłady oszustw finansowych
występujące w polskiej praktyce gospodarczej" książki Małgorzaty Kutery „Rola audytu
finansowego w wykrywaniu przestępstw gospodarczych"
, wydanej przez Difin, 2008 r. Więcej informacji o tej książce zamieszczamy w dziale
„Praktyczne książki".
6/6