Czołg szybki BT-7 Czołg średni T-34

Czołg szybki BT-7
Kiedy dowództwo Armii Czerwonej zdecydowało się pod koniec lat 20. na modernizację
wojsk pancernych, zleciło sowieckim biurom
projektowym zainteresowanie się najnowocześniejszymi ówcześnie konstrukcjami czołgowymi na świecie. Sowieci podpatrzyli wiele
obiecujących patentów i rozwiązań, m.in.
zwracając uwagę na pomysły amerykańskiego
konstruktora J.W. Christiego. Podwozie systemu Christiego zastosowali w czołgach z serii
BT (bystrochodnyje tanki, czyli czołgi szybkie).
Pierwsze sowieckie BT były kopiami prototypu czołgu Christiego, dostarczonego do
ZSRR w 1930 roku, i otrzymały oznaczenie
BT-1. Z kolei pierwszym modelem radzieckim
był BT-2, a poczynając od roku 1931 powstawały kolejne typy czołgów szybkich, ciągle
ulepszanych, aż do BT-7, wyprodukowanego
w 1935 roku. Tak jak wcześniejsze BT, BT-7 był
szybkim i zwrotnym pojazdem dla jednostek
kawaleryjskich Armii Czerwonej, napędzanym przez czołgową wersję silnika lotniczego.
W zawieszeniu wykorzystano drążki skrętne
opracowane przez Christiego, które pozwalały
na rozwijanie znacznej prędkości na nierównym podłożu. Kadłub był całkowicie spawany
i miał dość zgrabny kształt, a uzbrojenie główne stanowiła armata kal. 45 mm. Uzbrojeniem
dodatkowym były 2 km kal. 7,62 mm, a grubość pancerza wynosiła 10–22 mm.
Radzieccy czołgiści szybko polubili BT-7.
Do czasu wprowadzenia tego czołgu na
uzbrojenie (w oryginalnej wersji BT-7-1 z cylindryczną wieżą i nowszej wersji BT-7-2
z wieżą o kształcie stożkowym) udało się
usunąć wiele usterek mechanicznych, które
BT-7 wszedł do służby w 1935 roku, produkowany w dwóch głównych wersjach, przy czym
obie były uzbrojone w armatę kal. 45 mm. BT-7, choć szybki, okazał się za słabo opancerzony, jednak wiele elementów jego konstrukcji wykorzystano później w udanym T-34.
wystąpiły we wcześniejszych modelach BT,
a BT-7 okazał się pojazdem dosyć solidnym
i niezawodnym. Z czasem pojawiło się wiele
pobocznych wariantów BT: samobieżne miotacze ognia, a także specjalny czołg wsparcia
BT-7A z krótkolufowym działem kal. 76,2
mm. Ale BT-7 miał poważną wadę w postaci
słabego opancerzenia. We wszystkich czołgach BT zrezygnowano z mocnego pancerza
na rzecz szybkości i zwrotności, lecz przebieg
walk w 1939 roku wykazał, że BT-7 były bardzo wrażliwe na różne pociski, w tym również
amunicję rusznic przeciwpancernych. W BT-7
nie pomogło nawet pewne wzmocnienie pancerza, co wyszło na jaw w zmaganiach z Finlandią (1939–1940). W efekcie podjęto prace
nad następcą BT, co doprowadziło do zaprojektowania czołgu T-34. Do kolejnych wariantów BT-7 należały czołg dowódczy BT-7-I(U)
oraz ulepszony BT-7M (znany też jako BT-8)
z pochyłą płytą czołową kadłuba oraz dwucylindrowym silnikiem wysokoprężnym.
BT-7 odegrał swoją rolę podczas II wojny
światowej na długo przed niemieckim ata-
kiem na ZSRR w 1941 roku. Wielka liczba
tych czołgów nadal znajdowała się na uzbrojeniu w 1941 roku, lecz z reguły przegrywały starcia z czołgami niemieckimi. Początek
wojny z Niemcami okazał się dla Armii Czerwonej bardzo niepomyślny, Sowieci ponieśli
pasmo klęsk, a z wielkiej armady BT-7 do
końca 1941 roku nie pozostało prawie nic.
Dane Takt.-tech.
BT-7
Załoga: 3
Masa: 14 t
Napęd: 12-cylindrowy silnik gaźnikowy
M-17T o mocy 500 KM
Wymiary: długość 5,66 mm, szerokość
2,29 m, wysokość 2,42 m
Uzbrojenie: działo kal. 45 mm, 2 km kal.
7,62 mm
Osiągi: prędkość maks. na drodze
86 km/h, zasięg 250 km; pokonywane
przeszkody: wzniesienia do 32˚, brody do
0,9 m, pionowe ściany do 0,55 m, rowy
szerokości do 3,5 m
Czołg średni T-34
Trudno nie pisać o czołgu średnim T-34
w samych superlatywach, gdyż ten wóz bojowy owiany jest legendą. Należał do najważniejszych typów uzbrojenia z lat II wojny
światowej, jego produkcja miała tak masowy
charakter i było tyle wersji tego czołgu, że
nawet niepełny opis jego dziejów mógłby
zająć całą książkę.
Sukcesor BT-7
W skrócie można stwierdzić, że do powstania T-34 przyczyniły się niedostatki czołgu BT-7. Pierwszym ulepszonym konstrukcjom na bazie BT nadano oznaczenia A-20
i A-30; obydwa powstały w 1938 roku jako
wersje rozwojowe BT-IS, lecz zrezygnowano
z ich rozwijania na rzecz silniej uzbrojonego i opancerzonego czołgu, znanego jako
T-32. W sylwetce T-32 można już dostrzec
zarysy późniejszego T-34. Miał nowocześniej ukształtowany kadłub z pochyłym
pancerzem oraz odlewaną i oprofilowaną
wieżę z długolufową armatą kal. 76,2 mm.
Zawieszenie typu Christiego, odpowiednio
wzmocnione, przypominało to z pojazdów
serii BT, ale zrezygnowano z możliwości
zdejmowania gąsienic i jazdy na kołach.
Chociaż T-32 był udany, komisja ekspertów domagała się jeszcze mocniejszego
90
T-34 był, na swoje czasy, bardzo nowoczesną konstrukcją. Na ilustracji późny model
produkcyjny T-34/76 z armatą kal. 76,2 mm i pochyłym pancerzem dobrze chroniącym
załogę przed nieprzyjacielskimi pociskami. Wyprodukowano tysiące tych czołgów, które
okazały się solidne, zwrotne i bardzo skuteczne w walce.
opancerzenia i tak powstał T-34. Wszedł on
do produkcji w 1940 roku, a wkrótce potem
ruszyła masowa produkcja T-34/76A. Kiedy
Niemcy zaatakowały ZSRR w 1941 roku, ów
typ czołgu był już dość rozpowszechniony
w sowieckich wojskach, niemniej jego pojawienie się na froncie stanowiło dla Niemców wstrząs. T-34 wyróżniał się pochyłym
i solidnym pancerzem (18–60 mm), chroniącym załogę przez pociskami większości
ówczesnych niemieckich typów broni przeciwpancernej, a już niebawem w miejsce
armaty L/30 76,2 mm Sowieci zastosowali
jeszcze potężniejsze działo L/40 identycznego kalibru, mogącego niszczyć większość
typów czołgów używanych wtedy przez Wehrmacht. Na uzbrojenie dodatkowe składały
się 2 km kal. 7,62 mm.
Po 1941 roku T-34 produkowano w wielu wersjach rozwojowych, które nieznacznie
się różniły. Masowość i tempo produkcji
wymagały rezygnacji z dbałości o detale
i większość T-34 była czołgami niechlujnie
wykończonymi, mimo to w walce spisywały
się świetnie. Pomimo zakłóconego procesu produkcyjnego w drugiej połowie 1941
roku, z czasem coraz więcej T-34 opuszczało
prowizoryczne hale ewakuowanych fabryk,
przy czym stosowano różnorakie metody
skracające czas montażu (od zautomatyzo-
Pojawienie się na froncie
T-34 skłoniło Niemców
do wyposażenia swoich
czołgów w silniejsze
uzbrojenie oraz opracowania znakomitych
samobieżnych dział
szturmowych.
Na zdjęciu dobrze widoczne armata
w wieży późniejszej wersji T-34, a także 2
km kal. 7,62 mm.
wanego zgrzewania elementów po rezygnację z malowania niektórych części zewnętrznych). Drugim ważnym modelem seryjnym
był T-34/76B, z wieżą z płyt walcowanych.
Warianty T-34
W jednostkach frontowych Sowieci
używali T-34 do różnych zadań: jako czołg
podstawowy i rozpoznawczy, pojazd ewakuacyjny i wóz saperski. Czołgi tego typu
T-34 były produkowane masowo, choć
montowano je w dość prymitywnych warunkach, czasami rezygnując z malowania
kadłubów. Ale takie oszczędności przyspieszały tempo produkcji.
bywały też wykorzystywane jako transportery opancerzone piechoty, a polegało to
na przewożeniu czerwonoarmistów na kadłubach czołgów. Owi „fizylierzy” stali się
zmorą Niemców w trakcie walk na wyzwalanych obszarach ZSRR, a następnie w krajach
wschodnioeuropejskich.
Kolejnymi
ulepszanymi
modelami
T-34/76 były T-34/76C z powiększoną wieżą
z dwoma włazami w stopie (w miejsce pojedynczego), T-34/76D z sześciokątną wieżą
i szerszą tarczą działa oraz zewnętrznymi,
odrzucanymi dodatkowymi zbiornikami
paliwa. T-34/76E (o konstrukcji całkowicie
spawanej) zaopatrzono w wieżyczkę na stropie wieży. T-34/76F prawie nie różnił się od
T-34/76E, poza tym, że miał odlewaną, a nie
spawaną wieżę. (Wypada tu wyjaśnić, że są
to oznaczenia typów nadane na Zachodzie
dla identyfikacji poszczególnych wariantów
T-34).
Po pewnym czasie armatę kal. 76,2 mm
zastąpiono działem kal. 85 mm w wieży
czołgu ciężkiego KW-85. Wariant ten stał się
znany jako T-34/85 i do dziś jest używany
tu i ówdzie na świecie, m.in. w Afganistanie,
przez milicję talibów, a także w Chinach
(ponad 500 sztuk), Chorwacji, Kongo i Mali
(po 20 czołgów) oraz Angoli i Laosie, gdzie
nadal pozostaje w służbie po 10-15 T-34. Na
podwoziu T-34 powstały też działa szturmowe z armatami kal. 85 mm, a później kal.
100 mm i kal. 122 mm, oraz samobieżne
miotacze ognia, ciągniki pancerne i wozy
saperskie, w tym pojazdy z trałami przeciwminowymi.
Jednakże T-34 zasłynął przede wszystkim jako czołg pola walki. Tysiące tych produkowanych masowo wozów pancernych
przyczyniło się do sowieckich zwycięstw na
polach bitew. W ich wyniku Niemcy musieli
przejść do defensywy, po utracie strategicznej i taktycznej inicjatywy, a wojna ostatecznie zakończyła się triumfem Związku
Radzieckiego.
Dane Takt.-tech.
T-34/76A
Załoga: 4
Masa: 26 t
Napęd: 12-cylindrowy silnik wysokoprężny
W-2-34 o mocy 500 KM
Wymiary: długość 5,92 mm, szerokość
3 m, wysokość 2,44 m
Uzbrojenie: działo F-34 kal. 76,2 mm,
2 km kal. 7,62 mm
Osiągi: prędkość maks. na drodze
55 km/h, zasięg 186 km; pokonywane
przeszkody: wzniesienia do 30˚, brody do
1,3 m, pionowe ściany do 0,73 m, rowy
szerokości do 2,5 m
Czołg ciężki T-35
T-35 przyniósł wielkie rozczarowanie
sowieckim konstruktorom z okresu poprzedzającego II wojnę światową. Wstępne prace nad tym czołgiem podjęto w 1930 roku,
a pierwszy prototyp opuścił halę montażową
w 1932 roku. Z wyglądu i pod wieloma innymi względami T-35, podobnie jak T-28,
przypominał brytyjski czołg Vickers Independent. W T-28 i T-35, tak jak we wspomnianej
konstrukcji Vickersa, postanowiono wypróbować koncepcję czołgu wielowieżowego.
T-35 był mało zwrotny, a jego wielka masa
tylko potęgowała związane z tym problemy. Koncepcja czołgu wielowieżowego się
nie sprawdziła. Celowanie i koordynowanie
ostrzału z pięciu wież okazało się nadzwyczaj trudne, a skuteczność uzbrojenia czołgu
dodatkowo była ograniczona z powodu stosunkowo niewielkiego kalibru działa w wieży głównej. Wspomniane działo i wieża nie
różniły się od tych w lżejszym czołgu średnim
T-28. Pancerz miał grubość 10–30 mm.
W latach 1933–1939 zbudowano zaledwie 61 czołgów tego typu, a wszystkie
one znalazły się w jednej z brygad stacjo-
Czołg ciężki T-35 wyglądał imponująco na
defiladach, ale nie odegrał prawie żadnej
roli w walkach. Prowadzenie ostrzału
z pięciu wież okazało się bardzo skomplikowane, a wysokość tego czołgu i długość
jego kadłuba powodowały, iż trudno się
nim manewrowało.
nujących pod Moskwą. Było to praktyczne
rozwiązanie, gdyż T-35 regularnie prezentowano na paradach wojskowych na Placu
Czerwonym, starając się stworzyć wrażenie
potęgi sił pancernych wojsk radzieckich.
Podczas defilad te gigantyczne pojazdy istotnie robiły wrażenie.
Po niemieckim ataku na ZSRR w 1941
roku tylko kilka T-35 wzięło udział w walkach, pozostałe pozostawiono pod Moskwą,
wyznaczając im zadania czysto defensywne.
Wprawdzie brak świadectw, by T-35 uczestniczyły w obronie sowieckiej stolicy, lecz te,
których użyto gdzie indziej do powstrzymania niemieckiej ofensywy, nie spisały się dobrze. Były za słabo opancerzone, a ich masa
i wielkie rozmiary sprawiały, iż Niemcy niszczyli je bez trudu.
Dane Takt.-tech.
T-35
Załoga: 11
Masa: 45 t
Napęd: 12-cylindrowy silnik gaźnikowy M-17M o mocy 500 KM
Wymiary: długość 9,72 mm, szerokość
3,20 m, wysokość 3,43 m
Uzbrojenie: działo kal. 76,2 mm w wieży
głównej, działo kal. 37 mm lub kal. 45 mm
w jednej z wież pomocniczych, do 6 km
kal. 7,62 mm
Osiągi: prędkość maks. na drodze 30 km/h,
zasięg 150 km; pokonywane przeszkody:
wzniesienia do 20˚, brody do 1,0 m, pionowe ściany do 1,2 m, rowy szerokości do
4,5 m
91