Pomysł na wielojęzyczność

projekt
Pomysł
na wielojęzyczność
Iwona Tyburska, Jolanta Urbaniak
Nasze zainteresowanie projektem FREPA realizowanym przy wsparciu Europejskiego
Centrum Języków Nowożytnych (ECML) w Grazu pojawiło się po przeczytaniu
informacji o warsztatach dotyczących problemów wielojęzyczności i wielokulturowości
w szkole. Spotkanie zostało zorganizowane przez Ośrodek Rozwoju Edukacji i było
prowadzone przez przedstawicieli ECML: Annę Schröder--Surę i Michela Candeliera.
P
oczątkowo sceptycznie odnosiłyśmy się do tego
projektu ze względu na fakt, że w naszym regionie
nie występują poważne problemy związane z dużą
liczbą imigrantów, a opisywany projekt powstał
właśnie w odpowiedzi na nasilające się zjawisko migracji
w Europie. Są kraje europejskie, np. Wielka Brytania, gdzie
odsetek dzieci imigrantów dochodzi w niektórych regionach
2/2015
do 30 proc. Mimo że nas ten problem nie dotyczył (jedynie
niewielka liczba dzieci imigrantów, głównie zza wschodniej
granicy, uczęszcza do naszych szkół), doszłyśmy do wniosku,
że w tym projekcie tkwi potencjał, który można wykorzystać
na lekcjach języków obcych.
Wiosną 2013 r. uczestniczyłyśmy w konferencji w Warszawie
oraz w warsztatach w Sulejówku prowadzonych przez przed-
Nauczanie wielojęzyczne
[ 47 ]
projekt
stawicieli ECML w Grazu przy współpracy ORE. Szkolenie,
praktyczny kontakt z projektem oraz ćwiczenia warsztatowe
na podstawie deskryptorów i propozycji lekcji, dostępne na
stronie www.carap.at, przekonały nas do wykorzystania założeń
projektu na lekcjach języków obcych w szkole.
W następnym roku wzięłyśmy udział w kolejnym
cyklu warsztatów prowadzonych przez tych samych
prelegentów w Sulejówku (kwiecień 2014). Uczestnicy
warsztatów, podzieleni na grupy, opracowali i zaprezentowali
scenariusze lekcji z wykorzystaniem założeń projektu
FREPA, które można realizować na różnych poziomach
edukacji. Z oczywistych względów zajęłyśmy się wpływem
znajomości pierwszego języka obcego (u nas jest to język
angielski) na nauczanie drugiego języka obcego (u nas
język niemiecki). Podczas długoletniej praktyki szkolnej
obserwowałyśmy u wielu uczniów przypadki interferencji
językowej. Warsztaty uświadomiły nam, że zjawisko to może
stać się także inspiracją do pokazania różnic i podobieństw
między dwoma językami oraz narzędziem do wykorzystania
tej wiedzy przez uczniów. Scenariusz naszej lekcji miał
na celu pokazanie podobieństw językowych w obrębie
rodziny języków germańskich oraz zwrócenie uwagi na
istotne różnice między językiem angielskim i niemieckim.
Nasza propozycja dotyczy tematu Żywienie z podstawy
programowej i może być wykorzystana na lekcji języka
niemieckiego na poziomie A1. Zobowiązałyśmy się do
przeprowadzenia lekcji z wykorzystaniem scenariusza,
nagrania jej i przesłania materiałów i filmu do ORE oraz
do ECML w Grazu. Materiał został wykorzystany podczas
prezentacji przedstawicieli ECML dotyczącej innowacyjności
edukacji wielojęzycznej i wielokulturowej na konferencji
FRSE Kompetencje interkulturowe w edukacji językowej,
która odbyła się w Warszawie 23 września 2014 r. Byłyśmy
uczestniczkami tej konferencji i podczas projekcji naszego
filmu proszono nas o uzupełnienie materiału filmowego
własnymi refleksjami i uwagami. Film wywołał ogromne
zainteresowanie wśród osób obecnych na prezentacji, a od
organizatorów i prelegentów usłyszałyśmy wiele słów uznania.
Wielojęzyczna lekcja
Zanim przedstawimy opracowany przez nas scenariusz,
chciałybyśmy krótko opisać nasze spostrzeżenia dotyczące
przeprowadzonych lekcji oraz podzielić się opiniami uczniów
uczestniczących w zajęciach.
[ 48 ] Lekcja odbyła się 11 września 2014 r. w klasie IIA,
realizującej podstawę programową w zakresie podstawowym
z języka niemieckiego i w zakresie rozszerzonym z języka
angielskiego. Wykorzystałyśmy podręcznik używany na
zajęciach języka niemieckiego Exakt 1 (Lektor Klett, 2011, r.
4, ćw. 12 – karta dań). Lekcję prowadziła nauczycielka
języka niemieckiego, Jolanta Urbaniak, a nauczycielka języka
angielskiego, Iwona Tyburska pełniła funkcję doradczą, jako
że założeniem lekcji była nauka języka niemieckiego bazująca
na dobrej znajomości języka angielskiego. Po zapoznaniu
się z kartą dań w języku niemieckim uczniowie zostali
proszeni o przetłumaczenie nowych słów na język ojczysty
i uzasadnienie swojej odpowiedzi. Oczekiwałyśmy odpowiedzi
typu: Brzmi to podobnie w języku angielskim, a niektóre
z wyrazów brzmią podobnie lub tak samo w języku polskim.
Takie odpowiedzi usłyszałyśmy i poprosiłyśmy o konkretne
przykłady. Posłużyły one do wykonania kolejnego ćwiczenia:
uczniowie musieli odnieść się do smaków niektórych dań
z karty. Następnie uczniowie zostali poproszeni o zestawienie
słów oznaczających smaki w trzech językach (niemieckim,
angielskim i polskim). Uczniowie stwierdzili ze zdziwieniem,
że wszystkie zestawione w ćwiczeniu słowa brzmią w języku
niemieckim i angielskim bardzo podobnie, podobna jest
również ich pisownia. W kolejnym ćwiczeniu interesował nas
szyk wyrazów w zdaniu w języku angielskim i niemieckim
(pkt 4. scenariusza lekcji), a szczególnie miejsce orzeczenia
w zdaniu. Zapytani o wnioski, uczniowie zauważyli właśnie
to, czego oczekiwałyśmy, a więc nakładania się wyrażenia Ich
finde / I find + rzeczownik/zaimek + przymiotnik, co opisali jako
znaczące podobieństwo oraz wskazali na różnice w tworzeniu
pytania Wie findest du die Suppe? / How do you find the soup?
(miejsce orzeczenia w pytaniu). Dodatkową informacją,
którą od nich uzyskałyśmy, a której się nie spodziewałyśmy,
było to, że zwrócili uwagę na podobieństwo w odmianie
zaimków osobowych jako dopełnień – niektóre się odmieniają,
inne nie. Ostatnim ćwiczeniem było uzupełnienie dialogu
między Thomasem (Niemcem) a Tomem (Brytyjczykiem),
co miało pokazać ogromne podobieństwo między językiem
angielskim i niemieckim jako językami germańskimi.
Sposób rozwiązania zadania udowodnił powyższą tezę,
sformułowaną przez samych uczniów: znajomość języka
angielskiego pomaga w zrozumieniu języka niemieckiego. Po
zakończeniu lekcji poprosiłyśmy niektórych uczniów o opinię
na temat przeprowadzonych zajęć. Interesowało nas, czy taka
Nauczanie wielojęzyczne
2/2015
projekt
metoda uczenia się języka niemieckiego z wykorzystaniem
wcześniejszej znajomości języka angielskiego jest zasadna
i czy mogłaby być stosowana w sposób ciągły na lekcjach
języka niemieckiego. Odpowiedzi uczniów były bardzo
podobne – wszyscy wskazywali na innowacyjność tej lekcji,
na to, że wzbudziła ich zainteresowanie, nie wyobrażali sobie
natomiast, aby ta metoda mogła być stosowana systematycznie,
tylko jako alternatywa dla istniejących metod nauczania.
Byłyśmy zaskoczone dużą aktywnością uczniów podczas
lekcji, umiejętnością szybkiego wychwytywania różnic
i podobieństw między dwoma językami i wyciągania wniosków
dotyczących leksyki, gramatyki i fonetyki oraz konfrontowania
języka ojczystego z językami germańskimi.
Własne przemyślenia i sugestie uczniów zainspirowały nas
do zmodyfikowania programu nauczania języka niemieckiego.
Chcemy wzbogacić go o elementy zaczerpnięte z projektu
FREPA. Upowszechniamy także idee wielojęzyczności i wielokulturowości wśród nauczycieli języków obcych podlegających
naszemu doradztwu. W styczniu 2014 r. w ramach szkolenia
przygotowałyśmy prezentację Wielojęzyczność i wielokulturowość
w nauczaniu języków obcych przy wykorzystaniu projektu
FREPA.
Scenariusz lekcji
Temat: Guten Appetit/Enjoy your meal. Język angielski jako pierwszy język
obcy, język niemiecki jako drugi język obcy (podstawy)
Grupa docelowa: klasa pierwsza w szkole ponadgimnazjalnej
(kontynuacja nauki angielskiego, podstawy języka niemieckiego)
Cele lekcji w rozumieniu FREPA
Metody i formy pracy
Nauka podstaw języka niemieckiego bazująca na znajomości
języka angielskiego (porównanie konstrukcji gramatycznych
i słownictwa)
Deskryptory wg CARAP:
yy S 3.4.1 Can perceive direct lexical proximity.
yy S 5 Can use – knowledge and skills already mastered in one
language in activities of comprehension or production in
another language.
yy A 9.2.1 Considering the way languages and their unity (e.g.
phonemes, words, sentences or texts) function as objects of
analysis and reflection.
yy S 3.7 Can compare the grammatical functioning of different
languages.
yy S 7.3.2. Can use knowledge and skills already mastered in
one language to learn another.
yy S 3.1.2 Can formulate hypothesys about linguistic or cultural
proximity or distance.
yy praca ze słownikiem;
2/2015
yy praca indywidualna i w parach;
yy wykorzystanie tekstu z podręcznika języka niemieckiego
Exakt 1 (ćw. 12, 66).
Przebieg lekcji
1. Rozgrzewka językowa – uczniowie odpowiadają na pytania:
What do you like eating?/ Was isst du gern?; Do you eat out?/
Isst du ausser dem Haus?
2. Uczniowie zapoznają się z kartą dań (podręcznik Exakt
1) i odpowiadają na pytanie, dlaczego rozumieją nazwy
potraw w języku niemieckim (spodziewana odpowiedź:
Znam te słowa w języku angielskim), możliwość korzystania
ze słownika w przypadku niezrozumiałych słów.
3. Uczniowie wykonują pierwsze ćwiczenie: Zapoznaj się z przykładem, utwórz odpowiedniki przymiotników określających
smak lub cechy potrawy w języku angielskim, uzupełnij luki.
Nauczanie wielojęzyczne
[ 49 ]
projekt
5. Uczniowie przechodzą do kolejnego ćwiczenia, którym jest
Przykład
Die Tomatencremesuppe ist salzig.
The tomato cream soup is salty.
Der Apfelstrudel ist sehr süss.
The apple pie is ..................................................................
uzupełnianie dialogu. Polecenie: Thomas (flaga niemiecka)
i Tom (flaga brytyjska) rozmawiają w trakcie posiłku
w restauracji. Obaj mają jedynie bierną znajomość języka
swojego rozmówcy, co nie zakłóca komunikacji. Zapoznaj
się z dialogiem i uzupełnij luki stosownie do tekstu.
Das Mineralwasser ist kalt.
The mineral water is .......................................................
Tom: I find the dinner delicious. And you?
Das Bier ist bitter.
The beer is ......................................................................... .
Thomas: Ja, ich finde es auch.....................................
Der Bauernsalat ist frisch.
The salad is ....................................................................... .
Deutsch
English/Englisch
Polish/Polnisch/polski
sour
tłusty
frisch
Tom: I love the tomato soup.
Thomas: Ja, sie ist bei mir auch ...............................
Tom: Shall we have some dessert?
Thomas: Ich esse sehr gern..........................................
Trinken wir etwas?
Tom: I’ll ..................................................coke.
raw
hart
gorzki
4. Uczniowie wykonują kolejne ćwiczenie. Polecenie: Zapoznaj
się z przykładem, zwróć uwagę na szyk wyrazów w odpowiedziach. Określ podobieństwa i różnice w konstruowaniu
odpowiedzi. Przetłumacz odpowiedzi na język polski.
Wie findest du die Suppe?
Ich finde sie lecker.
How do you find the soup?
I find it tasty.
Wie finden Sie den Fruchtsalat?
Ich finde ihn nicht so saftig.
How do you find the fruit salad?
I find it not so juicy.
6. Zadanie domowe. Polecenie: Tom zaprasza niemiecką
koleżankę Tinę do wspólnego gotowania. Muszą zrobić zakupy.
Zdecyduj, jaką potrawę przyrządzą i jakich składników
potrzebują. Podaj nazwy potrawy i składników w obu
językach.
Nagranie z przeprowadzonych zajęć
Jolanta Urbaniak
Nauczycielka języka niemieckiego i doradca metodyczny. przy Zespole Szkół
Ogólnokształcących nr 2 w Lęborku.
Iwona Tyburska
Nauczycielka języka angielskiego i doradca metodyczny przy Zespole Szkół
Ogólnokształcących nr 2 w Lęborku.
[ 50 ] Nauczanie wielojęzyczne
2/2015