D - Sąd Okręgowy w Gliwicach

Sygn. akt III Ca 1154/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 grudnia 2016 r.
Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:
Przewodniczący - Sędzia SO Lucyna Morys – Magiera
Sędzia SO Anna Hajda (spr.)
Sędzia SO Roman Troll
Protokolant Beata Michalak
po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2016 r. w Gliwicach
na rozprawie
sprawy z powództwa Prokuratora Rejonowego w Raciborzu działającego na rzecz A. Ż.
przeciwko S. Ł.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu
z dnia 19 kwietnia 2016 r., sygn. akt I C 269/16
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo.
SSO Roman Troll SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Anna Hajda
UZASADNIENIE
Powód Prokurator Rejonowy w Raciborzu, wytaczając powództwo na rzecz A. Ż., wniósł o zasądzenie od pozwanego
S. Ł. na rzecz Fundacji (...) z Pomocą w W. kwoty 300 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2016 roku
oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kosztów procesu.
W uzasadnieniu podał, że wyrokiem Sądu R. w R. z dnia 14 grudnia 2015 roku, sygn. akt II K585/15 S. Ł. został skazany
za przestępstwa z art. 224 § 2 k.k. i art. 222 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz art. 226 § 1 k.k.. Czyny pozwanego
polegały między innymi na tym, że w dniu 26 marca 2015 roku w R. stosował przemoc i naruszył nietykalność cielesną
funkcjonariusza Policji A. Ż. i innych funkcjonariuszy w ten sposób, że odpychał ich rękami, szarpał za mundury i opluł,
a także stosował groźby pozbawienia życia, spowodowania obrażeń ciała i zgwałcenia żony A. Ż.. W tym samym dniu
pozwany znieważył A. Ż.. W ocenie powoda, pozwany naruszył dobra osobiste A. Ż. w postaci nietykalności cielesnej,
wolności i czci. Powód wskazał, że wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty dochodzonej pozwem kwoty.
W odpowiedzi na pozew pozwany S. Ł. wniósł o oddalenie powództwa. Podniósł, że A. Ż. otrzymał już zadośćuczynienie
w kwocie 1000 zł orzeczone we wskazanym przez powoda wyroku karnym na podstawie art. 46 § 1 k.k. W ocenie
pozwanego zasądzenie wpłaty na cel społeczny stanowi w głównej mierze funkcję represyjną, które doprowadzi do
jego podwójnego skazania za ten sam czyn.
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 roku, sygn. akt I C 269/16, Sąd Rejonowy w Raciborzu orzekł zgodnie z żądaniem
pozwu.
Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 14 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. akt
II K585/15 S. Ł. został skazany za przestępstwa polegające na znieważeniu oraz stosowaniu przemocy i naruszeniu
nietykalności cielesnej, poprzez odpychanie, szarpanie za mundur, oplucie funkcjonariusza Policji A. Ż., a także
stosowaniu groźby pozbawienia życia, spowodowania obrażeń ciała i zgwałcenia żony A. Ż.. W powołanym wyroku na
mocy art. 46 § 1 k.k. zobowiązano S. Ł. do zapłaty zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego A. Ż. w kwocie 1000 zł.
Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności ustalił dopuszczalność wniesienia powództwa przez prokuratora w niniejszej
sprawie, stwierdzając że zgodnie z art. 7 k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie,
jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Następnie,
powołując art. 11 k.p.c., Sąd I instancji, wskazał na związanie ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa, które
znajdują się w sentencji prawomocnego wyroku skazującego.
Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje
dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub
na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny. W niniejszej sprawie
naruszenie dobra osobistego pozostawało bezsporne. Pozwany podniósł jednak, że poszkodowany otrzymał już
stosowne zadośćuczynienie. Sąd I instancji wskazał, że podstawę dochodzenia dodatkowych roszczeń w postępowaniu
cywilnym, jeżeli orzeczone w wyroku środki karne nie pokrywają całej szkody, daje art. 415 § 6 k.p.k. Pozwala to
na ustalenie, iż przy orzekaniu środka karnego z art. 46 § 1 k.k., chodzi nie tylko o represję wobec sprawcy lub jego
resocjalizację, ale przede wszystkim, o naprawienie wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody. Zasadnicze znaczenie ma
zatem fakt, czy szkoda została naprawiona. Sąd uznał, że pozwany nie wykazał, aby zadośćuczynił poszkodowanemu A.
Ż. w całości lub w części, zaś zgodnie z art. 6 k.c. w zw. z art. 253 zd. 2 k.p.c. to na nim spoczywał ciężar udowodnienia
tej okoliczności. Z tych względów powód w oparciu o art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 § 1 k.c. oraz art. 55 k.p.c. powód
mógł domagać się zasądzenia od pozwanego kwoty objętej żądaniem pozwu
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., uznając że pozwany pozostawał w zwłoce od dnia 25 lutego
2016 roku jako dnia następnego, po terminie zapłaty wskazanym w wezwaniu do zapłaty z dnia 2 lutego 2016 roku.
Wobec treści rozstrzygnięcia, na podstawie art. 113 ustawy z dnia z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych Sąd obciążył pozwanego kosztami sądowymi, których powód nie miał obowiązku uiścić.
Od powyższego wyroku apelację wniósł pozwany, zaskarżając go w całości. Wyrokowi zarzucił obrazę art. 448
k.c. Pozwany podniósł, że roszczenie powoda z art. 488 k.c. zostało w całości wyczerpane poprzez orzeczenie
zadośćuczynienia na podstawie art. 46 § 1 k.k. w prawomocnym wyroku karnym. Nadto wskazał, że wyrok w sprawie
karnej zapadł w trybie art. 335 k.p.k., na zasadzie dobrowolnego poddania się karze, a jednym z warunków jego
zastosowania jest wyrażenie zgody na takie zakończenie procesu przez pokrzywdzonych, aby nie czuli się dalej
pokrzywdzeniu po uprawomocnieniu wyroku. Pozwany podniósł, że na etapie postępowania karnego A. Ż. nie domagał
się większego zadośćuczynienia. Powołując się na powyższe pozwany wniósł o odrzucenie pozwu. Do apelacji pozwany
dołączył potwierdzenie operacji przelewu kwoty 1000 zł na rachunek A. Ż..
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Stan faktyczny w niniejszej sprawie pozostawał między stronami bezsporny, a ustalenia poczynione przez Sąd I
instancji nie były w apelacji kwestionowane, dlatego też Sąd Okręgowy podziela je i przyjmuje za własne. Ustalenia
te wymagały jednak uzupełnienia, z uwagi ujawnienie nowych dowodów. Sąd II instancji ustalił, że w dniu 3 marca
2016 roku pozwany dokonał na rzecz A. Ż. przelewu bankowego kwoty 1000 zł z tytułu zadośćuczynienia orzeczonego
w wyroku karnym (potwierdzenie operacji – k.23).
Zasadniczym problemem w rozpoznawanej sprawie pozostaje zatem ustalenie, czy powód może domagać się dalszego
zadośćuczynienia na wskazany cel społeczny, po tym jak w prawomocnym wyroku karnym, na mocy art. 46 § 1 k.k.
zostało na jego rzecz zasądzone zadośćuczynienie w kwocie 1000 zł. Podkreślenia przy tym wymaga, że z punktu
widzenia rozstrzygnięcia bez znaczenia pozostaje kwestia rzeczywistego dokonania wpłaty zasądzonej kwoty przez
pozwanego. Nie sposób zgodzić się w wywodami Sądu I instancji, że na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia
wykonania nałożonego przez Sąd w sprawie karnej obowiązku. Z prawomocnego wyroku karnego wyraźnie bowiem
wynika, co Sąd Rejonowy zawarł w ustaleniach faktycznych, że zadośćuczynienie w kwocie 1000 zł zostało zasądzone.
Nie znajduje zatem uzasadnienia argumentacja, że pozwany winien wykazać spełnienie tego świadczenia, a gdy temu
nie sprosta stanowić to może podstawę do zasądzenia dalszego zadośćuczynienia. Orzeczenie Sądu w sprawie karnej
stanowi tytuł egzekucyjny, na podstawie którego pokrzywdzony może prowadzić egzekucję orzeczonych świadczeń.
Samo niespełnienie świadczenia przez skazanego nie może stanowić podstawy do tworzenia kolejnych tytułów
egzekucyjnych, tym razem w postępowaniu cywilnym.
Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało
naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić
odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny. Natomiast na mocy art. 46 § 1 k.k. (w brzmieniu
obowiązującym od 1 lipca 2015 roku) w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej
osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części,
wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Z porównania powyższych przepisów
wynika, że to samo zdarzenie, powodujące wyrządzenie innej osobie szkody, zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej,
może być podstawą orzeczenia naprawienia szkody lub zadośćuczynienia w dwóch odrębnych procedurach. Jak z
kolei wynika z art. 415 § 2 k.p.k. (uprzednio art. 415 § 6 k.p.k), jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody
lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu
cywilnym. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości dopuszczalność wystąpienia z dalszymi roszczeniami, wobec
tego samego podmiotu, na podstawie tej samej podstawy faktycznej, jeżeli zdaniem powoda, orzeczone w wyroku
karnym zadośćuczynienie nie stanowi pełnej rekompensaty.
Wątpliwości w orzecznictwie budziła także kwestia, czy w razie stwierdzenia naruszenia dobra osobistego,
dopuszczalna jest kumulacja roszczeń przewidzianych w art. 448 k.c. W niniejszej sprawie ma to znaczenie o tyle,
że poszkodowany na mocy wyroku karnego otrzymał już zadośćuczynienie na swoją rzecz, a więc niejako dokonał
wyboru roszczenia. W uchwale 7 sędziów z dnia 9 września 2008 roku, sygn. akt III CZP 31/08, Sąd Najwyższy
opowiedział się za możliwością kumulacji wskazanych w art. 448 k.c. roszczeń. Skoro zatem taka kumulacja uznawana
jest za dopuszczalną w ramach jednego postępowania, Sąd Okręgowy nie znajduje podstaw do jej wykluczenia w
dwóch odrębnych procedurach. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku orzekania na podstawie art. 46 § 1 k.k.
postępowaniu karnym nie ma możliwości złożenia wniosku o zasądzenie sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Co do zasady, następcze wystąpienie z takim żądaniem, należało uznać za dopuszczalne.
Przesłankami odpowiedzialności na podstawie art. 448 k.c. są naruszenie dobra osobistego powodujące szkodę
niemajątkową, bezprawność czynu powodującego naruszenie dobra osobistego oraz związek przyczynowy między
tym czynem a szkodą niemajątkową. Ciężar udowodnienia tych okoliczności, zgodnie z art. 6 k.c., spoczywa na
powodzie. Szkoda niemajątkowe będzie w tym przypadku polegać na cierpieniach psychicznych związanych z
naruszeniem dobra osobistego. W rozpoznawanej sprawie powyższe okoliczności zostały wykazane skazującym
wyrokiem karnym. Nadto nie zostały one zaprzeczone przez pozwanego. Ustalenie odpowiedniej sumy pieniężnej
powinno nastąpić na podobnych zasadach, jak w przypadku zadośćuczynienia z art. 445 k.c. Sąd winien wziąć pod
uwagę wszelkie okoliczności dotyczące rodzaju chronionego dobra, rozmiaru doznanego uszczerbku, charakteru
następstw naruszenia (por. J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania., LexisNexis
2013).
Nadrzędnym celem zadośćuczynienia jest kompensata poniesionej krzywdy. Funkcję kompensacyjną pełni również
zasądzenie sumy pieniężnej na cel społeczny, choć niektórzy upatrują w niej także kary cywilnej, spełniającej
funkcję represyjną i prewencyjno-wychowawczą. W każdym razie środki określone w art. 448 k.c. prowadzą do
kompensaty krzywdy, choć w różny sposób. Suma zasądzona na cel społeczny jest także postacią naprawienia szkody
niemajątkowej. Nie zachodzi jednak tożsamość środka, chociaż obydwa roszczenia mają za przedmiot świadczenie
pieniężne, świadczenie do rąk poszkodowanego bowiem jest innym środkiem naprawienia szkody niż satysfakcja,
jaką daje zmuszenie sprawcy naruszenia dobra osobistego do zapłaty określonej sumy pieniężnej na cel społeczny.
Zależnie od treści żądania poszkodowanego suma na cel społeczny może być jedyną postacią odszkodowania albo może
występować obok zadośćuczynienia pieniężnego. W razie kumulacji wysokość zadośćuczynienia i wysokość sumy na
cel społeczny nie mogą przewyższać szkody niemajątkowej (por. G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 1, 2011,
s. 702). Nie można też wykluczyć, że dopiero połączenie tych środków stanowić będzie kompensatę poniesionej szkody
niemajątkowej (por. J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania, LexisNexis 2013).
Jak już wskazano, jeżeli orzeczone w wyroku karnym zadośćuczynienie za doznaną krzywdę nie stanowi pełnej
rekompensaty za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.
Pokrzywdzony nie może zatem jeszcze raz dochodzić pełnej kwoty, stanowiącej równowartość wyrządzonej mu
szkody, lecz jedynie różnicy pomiędzy kwotą zasądzoną wyrokiem sądu karnego a kwotą rzeczywiście poniesionego
uszczerbku. Charakter środka określonego z art. 46 k.k., nie uzasadnia odcięcia go od prawa cywilnego, niezależnie
od uznania jego kompensacyjnego czy represyjnej funkcji za dominującą. O ile zaistniała szkoda, za którą prawo
cywilne czyni odpowiedzialną inną osobę obowiązek jej naprawienia istnieje od chwili zdarzenia powodującego
szkodę. Pomiędzy sprawcą i pokrzywdzonym (poszkodowanym) istnieje stosunek zobowiązaniowy, w którym sprawca
ma obowiązek naprawienia szkody. Natomiast to czy zostanie on wykonany dobrowolnie przez sprawcę, czy musi
zapaść orzeczenie sądu (cywilnego lub karnego) rzutuje jedynie - nie na jego istnienie - a na możliwość przymusowej
egzekucji świadczenia oraz jego konsekwencje karnoprawne. Każdorazowo bowiem chodzi o naprawienie tej samej
szkody, przy czym wykonanie orzeczenia sądu karnego naprawiającego w całości szkodę stanie w sposób oczywisty na
przeszkodzie uwzględnieniu powództwa w procesie cywilnym i odwrotnie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 30 marca 2016 r., sygn. akt I ACa 1435/15).
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania stwierdzić należy, że powód w niniejszym postępowaniu powinien
wykazać, iż kwota zadośćuczynienia orzeczona przez Sąd w wyroku karnym nie stanowi pełnej rekompensaty
szkody niemajątkowej powstałej na skutek naruszenia dóbr osobistych przez pozwanego. Powinien wskazać także
okoliczności, uzasadniające że dopiero połączenie zadośćuczynienia z zasądzeniem odpowiedniej sumy na cel
społeczny będzie stanowić pełną kompensatę poniesionej szkody niemajątkowej. Nie bez znaczenia pozostaje w tym
zakresie okoliczność, podnoszona przez pozwanego w apelacji, że wyrok w postępowaniu karnym zapadł w trybie art.
335 § 1 k.p.k. Jeżeli zachodzą przesłanki określone w tym przepisie prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje
do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub
innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy
pokrzywdzonego. Wspomniane uzgodnienie obejmuje wszystkie zastosowane wobec oskarżonego środki reakcji
karnej, w tym środki kompensacyjne określone w art. 46 § 1 k.k. Zgodnie z art. 343 § 2 k.p.k. w zw. z art. 343 §
1 k.p.k. uwzględnienie wniosku, o którym mowa w art. 335 k.p.k. jest możliwe tylko wówczas, jeżeli nie sprzeciwi
się temu pokrzywdzony, należycie powiadomiony o terminie posiedzenia. Zatem poszkodowany naruszeniem dóbr
osobistych A. Ż. miał możliwość wystąpienia ze sprzeciwem dotyczącym kwoty zasądzonego zadośćuczynienia. Fakt, że
tego nie uczynił nie może być interpretowany w ten sposób, że zrzekł się dochodzenia ewentualnych dalszych roszczeń,
jednak może wskazywać także, iż uznał kwotę 1000 zł za odpowiednie zadośćuczynienie, a powód nie wskazywał nawet
okoliczności przeciwnych.
Wytaczając powództwo w niniejszej sprawie powód ograniczył się do stwierdzenia, że pozwany naruszył dobra
osobiste A. Ż., przytaczając w tym zakresie opis czynów z sentencji wyroku karnego, za które pozwany został
skazany. Nie wskazał, że zadośćuczynienie orzeczone wyrokiem karnym nie stanowi pełnej rekompensaty. Nie
wykazał, aby poszkodowany żądał wyższego zadośćuczynienia, lub aby Sąd w sprawie karnej nie rozważył wszelkich
okoliczności decydujących o jego wysokości. Powód nie uzasadnił, jaka łącznie kwota w jego ocenie stanowić
będzie pełną rekompensatę. Nie wskazał jakie okoliczności miałyby decydować o potrzebie ochrony dóbr osobistych
poszkodowanego także poprzez zapłatę żądanej kwoty na określony cel społeczny. Powód, poza wyrokiem karnym,
nie przedstawił żadnych wniosków dowodowych, które mogłyby prowadzić do ustalenia okoliczności uzasadniających
wyższą kwotę zadośćuczynienia.
Wobec powyższego stwierdzić należy, że zasadne okazały się zarzuty skarżącego, iż „art. 448 k.c. został wyczerpany
wcześniej poprzez art. 46 § 1 k.k.”, w tym sensie, że poszkodowany otrzymał już pełne zadośćuczynienie. Powód
nie wykazał bowiem żadnej okoliczności, która wskazywałaby, że szkoda niemajątkowa wobec A. Ż. nie została
naprawiona. W świetle zaoferowanego przez powoda materiału dowodowego Sąd Okręgowy uznał, że kwota 1000
zł stanowi odpowiednią sumę zadośćuczynienia. Tym samym, skoro została orzeczona w wyroku karnym, a nadto
pozwany spełnił już to świadczenie, nie ma podstaw do zasądzenia świadczenia na cel społeczny. Uznać bowiem
należy, że szkoda niemajątkowa została naprawiona w pełnej wysokości, a zatem powództwo winno zostać oddalone.
W tym miejscu stwierdzić należy, że chociaż Sąd II instancji uznał, że roszczenie zostało już rozpoznane, nie zachodziły
podstawy do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. Jak już wskazano, środki określone w art. 448 k.c.,
mają odmienny charakter, choć ich wysokość przy określaniu szkody majątkowej podlega sumowaniu. W tym sensie
powód wystąpił w niniejszym postępowaniu z innym roszczeniem, nie miała zatem miejsca powaga rzeczy osądzonej.
Mając na uwadze powyższe, uznając apelację pozwanego za zasadną, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok
podlegał zmianie poprzez oddalenie powództwa.
SSO Roman Troll SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Anna Hajda