FULL TEXT

Transkrypt

FULL TEXT

Fizjoterapia Polska
ARTYKU£ PRZEGL¥DOWY / REVIEW ARTICLE
1
Katedra Podstaw Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice
Katedra Motorycznoœci Cz³owieka, Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice
1
Department of Foundations of Physiotherapy, University of Physical Education, Katowice
2
Department of Human Movement, University of Physical Education, Katowice
tio
np
roh
ibit
2
Zmiany w uk³adzie stabilnoœci postawy
cia³a pod wp³ywem wibracji
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Changes in the human body stability system
under the influence of vibrations
ibu
-d
istr
STRESZCZENIE
on
al
us
eo
nly
Trening wibracyjny, poprzez stymulacjê nerwowo-miêœniow¹, wywo³uje szereg zmian w obrêbie tkanek i uk³adów cia³a
ludzkiego. G³ówne potreningowe zmiany adaptacyjne dotycz¹ tkanki miêœniowej. Zwiêkszona si³a maksymalna, si³a eksplozywna i moc mechaniczna miêœni po treningu wibracyjnym, sta³y siê podstaw¹ do wykorzystywania platform wibracyjnych
w si³owniach i klubach odnowy biologicznej. Do chwili obecnej opublikowano tak¿e wiele prac przedstawiaj¹cych potreningowe zmiany w obrêbie uk³adu kr¹¿enia, hormonalnego, tkanki kostnej i tkanek miêkkich. Wyniki prac analizuj¹cych wp³yw
wibracji na stabilnoœæ postawy cia³a s¹ niejednoznaczne. Pionowe u³o¿enie cia³a, przy stosunkowo niewielkiej p³aszczyŸnie
podparcia powoduje, ¿e pozycja stania swobodnego cz³owieka jest bardzo podatna na wszelkie czynniki destabilizuj¹ce.
Kontrola uk³adu równowagi odbywa siê m.in. w oparciu o informacje p³yn¹ce z receptorów miêœniowych i œciêgien, których
funkcjonowanie zostaje zaburzone pod wp³ywem wibracji. Z³o¿onoœæ procesu kontroli równowagi i nieusystematyzowanie
metodyki przeprowadzania treningu wibracyjnego (czêstotliwoœæ wibracji, amplituda ruchu, czas trwania treningu, rodzaj zaanga¿owanego miêœnia), czyni temat wp³ywu drgañ mechanicznych na stabilnoœæ postawy cia³a, zagadnieniem nie do koñca poznanym, a jednoczeœnie bardzo interesuj¹cym. Niniejsza praca przedstawia przegl¹d badañ nad wp³ywem zarówno jednorazowej aplikacji wibracji, jak i d³ugotrwa³ego treningu wibracyjnego na stabilnoœæ postawy cia³a u cz³owieka.
SUMMARY
is c
op
y is
for
pe
rs
Via neuromuscular stimulation, vibration training induces many changes in the tissues and systems of the human body.
Major adaptive responses are seen in muscle tissue. Increased maximal strength, explosive strength and mechanical power
of muscles after vibration training, were the basis for using vibration platforms in gymnasiums and spa centres. Numerous studies have also been published which describe changes in the cardiovascular system, endocrine system, bone and soft tissue
following vibration training. The results of studies investigating the impact of vibration training on the stability of human body
are equivocal. Owing to the vertical position of the body combined with a small base of support, the quiet standing position is
easily influenced by destabilising factors. The control of the balance system is based on information originating from receptors
in muscles and tendons whose functions are disturbed by vibrations. The complexity of human stability control processes and
the lack of systematic methods of vibration training (frequency of vibration, amplitude of movement, duration of training sessions, muscle groups involved) make the effect of mechanical oscillations on human stability an issue that is yet to be fully elucidated and is thus a very interesting research area. This paper contains a review of the literature and research concerning the
influence of single vibration training sessions as well as long-term vibration training on the human body.
Liczba s³ów/Word count: 6761
Tabele/Tables: 0
Ryciny/Figures: 0
Adres do korespondencji / Address for correspondence
mgr Magdalena Piecha,
Katedra Podstaw Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego
40-065 Katowice, ul. Miko³owska 72B, tel./fax: (0-32) 207-51-29, e-mail: [email protected]
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
S³owa kluczowe: wibracje, trening wibracyjny, stabilnoœæ postawy cia³a
Key words: vibrations, vibration training, stability of human body
Piœmiennictwo/References: 37
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
15.12.2007 r.
31.03.2008 r.
-
ed
.
Magdalena Piecha1(E,F), Piotr Król1(E,F), Janusz Kubacki1(E),
Grzegorz Juras2(E,F)
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
-
-
© MEDSPORTPRESS, 2008; 2(4); Vol. 8, 97-104
97
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
Vibration training, a novel form of sports exercise, fitness training and rehabilitation, is based on neuromuscular
stimulation of the human body activated by mechanical
oscillation of vibration platforms [1-5]. There are a number
of papers investigating the possible effects of single sessions of vibration exercise and long-term vibration training
on the human body [6-13].
Adaptive changes are mainly seen in muscle tissue [7,
10,11,12]. Numerous studies have also been published
which describe changes in the cardiovascular system, endocrine system, bone and soft tissue following vibration
training [1,5,7,8,10-12,14].
The results of studies of the effect of vibration of balance in humans are equivocal. The studies differ in terms
of characteristics of the mechanical vibrations (frequency
and amplitude of movement) and the training procedure
(duration of vibration, number of repetitions, function and
location of the muscles involved).
The aim of this paper is to review the state of the art. in
research on the effect of vibration training on postural stability in man.
Static balance is assessed using posturographic platforms which register changes in centre-of-foot pressure
(COP) when the subject is in quiet standing. In humans,
COP never remains at one point, but demonstrates small
oscillations with an amplitude of several millimetres or less
[15]. The range of COP signal sway in humans in quiet
standing is bigger in the sagittal than frontal plane [16].
The application of vibrations to individual muscle groups
increases the range of COP sway [5,13,17,18]. Vibration
frequency and the location of the muscles exposed to
vibrations determine the magnitude and direction of COP
sway [13]. Polonova and Hlavacka [13] proved that vibration of the anterior tibial muscle and the gastrocnemius
causes an inclination of the body towards the vibrated muscle. Eklund explains this response in terms of increased
tone of vibration-exposed muscles via a "tonic vibration
reflex" [2,19]. Excited Ia fibres activate motor neurons α in
the spinal cord, producing contraction of the muscle [2,19].
Polonova and Hlavacka [13] observed also a linear relationship between vibration frequency and the magnitude of
body inclination in the frequency range 60-100 Hz for the
anterior tibial muscle and in the range of 40-60 Hz for the
gastrocnemius muscle. The different ranges were attributed by the authors to different locations of the muscles
and their functions in maintaining the standing position in
humans.
The results of other studies have confirmed the report
by Polonova and Hlavacka of increased backwards inclination of the body during vibration of the triceps muscles of
calf and Achilles tendons [3,5,13,17,18]. Different vibration
parameters were selected for each muscle. The authors
[13] used vibration frequencies of 40-100 Hz and 20-second exposure. Talis [3] applied vibrations in the 60-70 Hz
range, also as 20-second exposure, and Adamcova [17]
used the frequency of 60 Hz and 8-second stimuli. The
application of 60 Hz vibrations with an amplitude of 1 mm
for 8 seconds to the soleus muscles increased backwards
COP sway by 2.13 +/- 0.5 cm.
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
Trening wibracyjny, który jest obecnie nowatorsk¹ form¹ treningu sportowego, fitnessu i rehabilitacji, opiera siê
na stymulacji nerwowo-miêœniowej organizmu wymuszanej
przez drgania mechaniczne platform wibracyjnych [1-5].
W literaturze opublikowano szereg prac dotycz¹cych
ewentualnego wp³ywu jednorazowych wibracji i d³ugotrwa³ego treningu wibracyjnego na organizm cz³owieka [6-13].
G³ówne zmiany adaptacyjne dotycz¹ tkanki miêœniowej
[7,10,11,12]. Do chwili obecnej przedstawiono wiele prac
przedstawiaj¹cych potreningowe zmiany w obrêbie uk³adu
kr¹¿enia, hormonalnego, tkanki kostnej i tkanek miêkkich
[1,5,7,8,10-12,14].
Wyniki prac analizuj¹cych wp³yw wibracji na równowagê u cz³owieka s¹ niejednoznaczne. Przeprowadzone badania ró¿ni¹ siê od siebie w zale¿noœci od u¿ytych parametrów drgañ mechanicznych (czêstotliwoœci i amplitudy ruchu) oraz przebiegu samego treningu wibracyjnego (czasu
trwania wibracji, liczby powtórzeñ, funkcji i po³o¿enia zaanga¿owanych miêœni).
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie aktualnego
stanu badañ dotycz¹cych wp³ywu treningu wibracyjnego
na stabilnoœæ postawy cia³a u cz³owieka.
Do oceny równowagi statycznej wykorzystuje siê platformy posturograficzne, które rejestruj¹ podczas stania
swobodnego badanych osób, zmiany po³o¿enia œrodka nacisku stóp (ang. Center-Of-foot Pressure – COP). U cz³owieka COP nigdy nie pozostaje w jednym miejscu, lecz wykonuje drobne oscylacje o amplitudzie do kilkunastu milimetrów [15]. Zakres wychwiañ sygna³u COP u cz³owieka
podczas stania swobodnego jest wiêkszy w p³aszczyŸnie
strza³kowej ni¿ w p³aszczyŸnie czo³owej [16].
Wibracje aplikowane na pojedyncze grupy miêœniowe
zwiêkszaj¹ zakres wychyleñ COP [5,13,17,18]. Czêstotliwoœæ wibracji i po³o¿enie miêœni poddanych drganiom mechanicznym, determinuj¹ wielkoœæ i kierunek wychylenia
COP [13]. Polonova i Hlavacka [13] dowiod³y, ¿e aplikacja
wibracji na miêsieñ piszczelowy przedni i brzuchaty ³ydki
powoduje wychylenie cia³a w kierunku wibrowanego miêœnia. Tak¹ reakcjê Eklund t³umaczy wzrostem napiêcia
miêsni poddanych wibracjom w oparciu o „toniczny odruch
wibracyjny” [2,19]. Pobudzone w³ókna Ia aktywuj¹ motoneurony α rdzenia krêgowego i w konsekwencji miêsieñ siê
kurczy [2,19]. Polonova i Hlavacka [13] zaobserwowa³y
tak¿e liniow¹ zale¿noœæ pomiêdzy czêstotliwoœci¹ wibracji
a wielkoœci¹ wychylenia cia³a dla miêœnia piszczelowego
przedniego w przedziale od 60 do 100 Hz i dla miêœnia
brzuchatego ³ydki w przedziale od 40 do 60 Hz. Odmienny
zakres zastosowanych czêstotliwoœci autorki wi¹¿¹ z ró¿nicami w po³o¿eniu obu miêœni oraz w funkcjach, jakie spe³niaj¹ podczas utrzymania pozycji stoj¹cej u cz³owieka.
Wyniki innych przeprowadzonych badañ potwierdzi³y
doniesienia Polonovej i Hlavackiej o wzroœcie wychyleñ
cia³a ku ty³owi podczas wibracji miêœni trójg³owych ³ydek
i œciêgien Achillesa [3,5,13,17,18]. Dobrane parametry wibracji ró¿ni³y siê od siebie. Wspomniane wy¿ej autorki [13]
zastosowa³y wibracje o czêstotliwoœci w zakresie od 40 do
100 Hz w czasie 20 sekundowych prób. Talis [3] aplikowa³a wibracje o czêstotliwoœci w zakresie od 60 do 70 Hz, tak¿e w czasie 20 sekundowych prób, a Adamcova [17] zasto-
-
-
-
-
-
Piecha M. i wsp., Stabilnoœæ postawy cia³a w treningu wibracyjnym
98
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
Most experiments have been performed on the triceps
muscles of calf and anterior tibial muscles [5,13,17,18,19],
probably because of their major involvement in the act of
maintaining a standing position [15].
Capicikova [5] and Eklund [20] point out the effect of
duration of vibration on the range of COP sway and the
magnitude of body sway. The soleus muscles were vibrated in 17 persons at a frequency of 60 Hz and amplitude of
1 mm during three separate sessions of different duration,
namely, 10, 20 and 30 seconds [5]. Posturography showed
the absence of correlations between the velocity of the
backwards sway and the duration of vibration. On the other
hand, there was a statistically significant correlation
between the range of COP sway and the duration of vibration. The longer the exposure to vibration, the greater the
backwards sway of the body (15 mm COP sway for 10 second vibration, 23 mm for 20 second exposure, and 26 mm
for 30 second exposure). After the COP reached a "plateau", the range of sway did not increase. When vibration
was stopped after 30 seconds' exposure, COP sway returned to the normal range characteristic of quiet standing
only after 2 seconds. The long-term effect of vibration on
COP sway range in the sagittal plane has also been described by Wierzbicka [21]. 30-second vibration at 80 Hz of
the ankle flexors and extensors and of front and back neck
muscles caused delays in the return of COP posturograms
characteristic of quiet standing (ranging from 1 to 19 minutes) in all subjects. The author writes about a prolonged
effect of mechanical vibrations on the function of Ia fibres
[5], which underlie the "tonic vibration reflex" [2,20]. Wierzbicka and other authors report an illusion of muscle lengthening or shortening which develops following the application of vibration to muscles [4,6,21].
A number of experiments have also been conducted
with a view to assessing the effect of loss of visual control
of body position in space during the application of vibrations on maintaining balance in quiet standing [12,13,
17,22,23]. The question thus arises whether a disturbance
of more than one sensory input (e.g. proprioceptors and
the organ of vision) will result in more pronounced disturbance of postural stability?
Sipko et al. [24] proved that visual deprivation destabilises the maintenance of balance as a result of abnormal and
insufficient information transmitted from the periphery to the
central nervous system, which co-ordinates the entire
process of body balance. Short-term visual deprivation
increased the range of body sway by 33 mm on average in
the sagittal plane and only by 1 mm in the frontal plane [24].
Simultaneous visual deprivation and the application of
vibrations in the range of 40-100 Hz produced a much more
pronounced increase in sway in the sagittal and frontal
planes than in quiet standing with eyes open [13]. Smetanin
reports similar findings [22].
The authors of another study [17] report that the application of vibrations with a frequency of 60 Hz and amplitude of movement of 1 mm to subjects with eyes closed
increased the range of COP sway in the sagittal plane by
+/- 0.62 mm compared to tests with eyes open. In the same
group of subjects, there was a statistically significant in-
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
sowa³a czêstotliwoœæ 60 Hz w czasie 8 sekund. 8 sekundowa aplikacja wibracji, o czêstotliwoœci 60 Hz i amplitudzie
drgañ wynosz¹cej 1 mm na miêœnie p³aszczkowate, zwiêkszy³a wychwiania COP ku ty³owi o 2.13 +/- 0.5 cm.
Wiêkszoœæ badañ przeprowadzono na miêœniach trójg³owych ³ydki i piszczelowych przednich [5,13,17,18,19],
prawdopodobnie ze wzglêdu na ich du¿e zaanga¿owanie
w utrzymaniu postawy stoj¹cej [15].
Capicikva [5] i Eklund [20] zwracaj¹ uwagê na wp³yw
czasu trwania wibracji na zakres oscylacji COP i wielkoœæ
wychylenia cia³a. Miêœnie p³aszczkowate, 17 badanych
osób, zosta³y poddane wibracjom o czêstotliwoœci 60 Hz
i amplitudzie drgañ wynosz¹cej 1 mm, w 3 oddzielnych próbach o ró¿nym czasie trwania: 10, 20 i 30 sekund [5]. Badanie posturograficzne wykaza³o brak zale¿noœci pomiêdzy szybkoœci¹ wychylania cia³a ku ty³owi, a czasem trwania wibracji. Istotne statystycznie okaza³y siê natomiast
ró¿nice w zakresie wychwiañ COP w zale¿noœci od czasu
aplikacji wibracji. Im d³u¿szy by³ czas trwania wibracji, tym
wiêksze by³o wychylenie cia³a w ty³ (dla 10 sekundowych
wibracji zakres wychwiañ COP wynosi³ 15 mm, dla 20 sekund – 23 mm, a dla 30 sekund – 26 mm). Po osi¹gniêciu
przez œrodek nacisku stóp „fazy plateau”, zakres wychwiañ
nie zwiêksza³ siê. W momencie zaprzestania wibracji w próbach trwaj¹cych 30 sekund, oscylacje COP wróci³y do wartoœci charakterystycznych dla stania swobodnego dopiero
po 2 sekundach.
O d³ugotrwa³ym wp³ywie wibracji na zakres wychwiañ
COP w p³aszczyŸnie strza³kowej pisze tak¿e Wierzbicka
[21]. 30-sekundowa aplikacja wibracji o czêstotliwoœci 80
Hz na zginacze i prostowniki stawów skokowych oraz na
miêœnie szyi i karku, spowodowa³a, ¿e posturogram COP
charakterystyczny dla stania swobodnego, pojawi³ siê
z opóŸnieniem (w przedziale od 1 do 19 minut) u wszystkich badanych. Autorka pisze o przed³u¿onym wp³ywie mechanicznych drgañ na funkcjonowanie w³ókien Ia [5], bêd¹cych podstaw¹ „tonicznego odruchu wibracyjnego” [2,20].
Wierzbicka i inni autorzy donosz¹ w swoich pracach o powstaniu iluzji wyd³u¿onego lub skróconego miêœnia pod
wp³ywem aplikacji wibracji na miêœnie [4,6,21].
Przeprowadzono te¿ szereg badañ, w których oceniano
wp³yw utraty kontroli wzrokowej po³o¿enia cia³a w przestrzeni, podczas aplikacji wibracji na utrzymanie równowagi, podczas stania swobodnego [12,13,17,22,23]. Powstaje zatem
pytanie: czy zaburzenie pracy wiêcej ni¿ jednego wejœcia
sensorycznego (np. proprioceptorów i narz¹du wzroku) zaburza jeszcze bardziej stabilnoœæ postawy cia³a?
Sipko i wsp. [24] dowiedli, ¿e wy³¹czenie wzroku powoduje destabilizacjê procesu utrzymywania równowagi
w wyniku nieprawid³owych i niewystarczaj¹cych informacji
p³yn¹cych z obwodu do oœrodkowego uk³adu nerwowego,
który koordynuje ca³y proces równowagi cia³a. Krótkotrwa³e wy³¹czenie kontroli wzrokowej zwiêkszy³o zakres wychwiañ cia³a badanych œrednio o 33 mm w p³aszczyŸnie
strza³kowej i tylko o 1 mm w p³aszczyŸnie czo³owej [24].
Jednoczesne wy³¹czenie wzroku i zastosowanie wibracji o czêstotliwoœci w zakresie od 40 do 100 Hz spowodowa³o znaczne wiêkszy wzrost wychwiañ w p³aszczyŸnie
strza³kowej i czo³owej ni¿ w staniu swobodnym z oczami
-
-
-
-
-
Piecha M. et al., The human body stability system in vibration training
99
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
crease in backwards COP sway during the application of
vibrations combined with visual disturbance in the form of
moving a spinning wheel away from the subjects within
their field of vision. In a test involving simultaneous vibration and moving a distracting object towards the subjects,
the changes in COP sway paralleled those registered when
vibrations were used without visual distractors [17].
Vershueren [12] reports that 6 months of vibration training three times a week (vibration frequency from 35 to 40
Hz) in 25 post-menopausal women did not substantially
change the range of postural sway in the sagittal and
frontal planes in quiet standing with eyes open and closed.
However, rapid abduction and flexion movements in the
shoulder joints during vibration exposure, supposed to
increase the disturbance of body stability, decreased the
sway in both planes. This effect might have been due to an
anticipatory adjustment of posture (pro-active control) in
order to reduce the disturbance of balance caused by
abduction and flexion in the shoulder joints [4,25,26].
Hatzitaki [27], as in her study described earlier, investigated the effect of vibration combined with certain simultaneous movements in the ankle joints. Each subject performed the movements of standing on toes and heels five
times as vibrations were applied to the Achilles tendon at
a frequency of 80 Hz and amplitude of 3 mm. The application of mechanical vibrations produced a significant
increase in backwards COP sway, but the combination of
vibration and movement of the ankle joints reduced the range
of COP sway in consecutive repetitions. The author ascribes
the results to adaptive processes and a change in the hierarchy of individual sensory inputs in the presence of external
disturbance [27]. The reduction in the range of COP sway in
consecutive tests was perhaps due to corrective postural
adjustment via a feedback mechanism [25].
The papers summarised above were concerned with
the maintenance of balance in the presence of an external
disturbance. The disturbance was due to mechanical vibrations of individual muscles and tendons, visual deprivation
or impairing visual control by a distracting object, or simultaneous movements in particular joints. There were no
cases of loss of balance in quiet standing in any of these
groups. Probably, the disturbance of a sensory input in
those experiments triggered compensatory changes in
postural stability control. In the presence of minor destabilising factors, postural stability control is achieved by increased tone in the muscles which stabilise the ankle joint
[28]. The nervous system recognises the disturbing factor
over a period of time, selects a strategy to restore postural
balance and executes a particular motor programme [29] in the studies described above, the strategy probably involved the ankle joint to restore balance without changing
the plane of support. The tone of the muscles stabilising
the ankle joint prevents the projection of the overall centre
of gravity from going beyond the limits of the plane of support. The question arises: how big is the compensatory
ability of the postural control system in relation to the magnitude of the disturbing stimulus?
The range of COP sway in the sagittal plane exceeds
that in the frontal plane during vibration exposure [5,13,21].
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
otwartymi [13]. O podobnych obserwacjach donosi Smetanin [22].
Inni badacze [17] dowodz¹, ¿e aplikacja wibracji o czêstotliwoœci drgañ 60 Hz i amplitudzie ruchu 1 mm w próbie
dla oczu zamkniêtych, zwiêksza zakres wychwiañ COP
w p³aszczyŸnie strza³kowej o +/- 0.62 mm, w porównaniu
do wyników z próby dla oczu otwartych. W tej samej grupie
badanych zaobserwowano istotne statystycznie zwiêkszenie wychylenia COP w ty³ podczas aplikacji wibracji, któr¹
skojarzono z zaburzeniem uk³adu wzroku, poprzez oddalanie krêc¹cego siê ko³a w polu widzenia badanych osób.
W próbie jednoczesnych wibracji i przybli¿ania siê rozpraszaj¹cego obiektu do badanych zaobserwowano podobne
zmiany w zakresie wychwiañ COP, jak podczas aplikacji
samej wibracji [17].
Vershueren [12] w swojej pracy pisze, ¿e 6-miesiêczny
trening wibracyjny przeprowadzany 3 razy w tygodniu (czêstotliwoœæ wibracji wynosi³a od 35 do 40 Hz), u 25 kobiet
po okresie menopauzy, nie zmienia znacz¹co wielkoœci wychwiañ posturalnych w p³aszczyŸnie strza³kowej i czo³owej,
w próbach stania swobodnego dla oczu otwartych i zamkniêtych. Natomiast wykonanie szybkich ruchów odwiedzenia i zgiêcia w stawach barkowych, które mia³y zwiêkszyæ zaburzenie stabilnoœci cia³a, zmniejszy³o wychwiania
w obu p³aszczyznach. Byæ mo¿e by³o to wynikiem antycypacyjnego dostosowania postawy, bêd¹cego sterowaniem
wyprzedzaj¹cym, który mia³ na celu zmniejszenie zak³óceñ
równowagi zwi¹zanych z odwiedzeniem i zgiêciem w stawach barkowych [4,25,26].
Hatzitaki [27], podobnie jak w opisanej wczeœniej pracy, zbada³a wp³yw wibracji z jednoczesnym wykonywaniem
okreœlonych ruchów w stawach skokowych. Ka¿da z badanych osób piêciokrotnie wykona³a ruchy wspiêcia na palcach stóp i stania na piêtach, które równoczeœnie skojarzone by³y z wibracjami œciêgna Achillesa, o czêstotliwoœci 80
Hz i amplitudzie ruchu wynosz¹cej 3 mm. Aplikacja drgañ
mechanicznych istotnie zwiêkszy³a wychylenie COP ku ty³owi, ale jednoczesna kombinacja wibracji i wykonanych ruchów w stawach skokowych, zmniejsza³a zakres wychwiañ
COP w kolejnych powtórzeniach. Uzyskane wyniki badacz
wi¹¿e z procesami adaptacji i zmian¹ w hierarchii poszczególnych wejœæ sensorycznych, w przypadku wystêpuj¹cych
zak³óceñ zewnêtrznych [27]. Byæ mo¿e zmniejszanie zakresu wychwiañ COP w nastêpuj¹cych po sobie próbach,
by³o wynikiem korekcyjnego dostosowania posturalnego
na zasadzie sprzê¿enia zwrotnego [25].
Opisane powy¿ej prace przedstawiaj¹ badania nad
utrzymaniem równowagi w obecnoœci zaburzeñ zewnêtrznych. Czynnikami zak³ócaj¹cymi by³y mechaniczne wibracje
poszczególnych miêœni i œciêgien, wy³¹czenie kontroli wzroku lub jej zaburzanie przez obiekty rozpraszaj¹ce, jak i jednoczesne wykonanie ruchu w wybranych stawach. W ¿adnej
z przedstawionych grup, nie dosz³o do utraty równowagi
w staniu swobodnym. Prawdopodobnie zaburzenie pracy
któregoœ z wejœæ sensorycznych, w wy¿ej wymienionych
pracach, spowodowa³o zmiany kompensacyjne w kontroli
stabilnoœci postawy. Kontrola stabilnoœci postawy w przypadku niewielkich czynników destabilizuj¹cych, realizowana jest przez zwiêkszone napiêcie miêœni stabilizuj¹cych
-
-
-
-
-
100
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
The smaller range of lateral tilt of the body, could be due to
sufficiently large dimensions of the surface area determined by the size of the subjects' feet and the distance
between them. The quoted papers provide various data on
the distance between the feet: 15 cm in Capicikova [5] and
Adamcova [17], 5 cm in Vuillerme [18], and no data on the
distance between the feet in quiet standing in the papers by
Talis [3] and Sljiper [4]. Winter et al. [16] pointed out that
the range of COP sway depends on the size of the supporting plane, with sway diminishing with larger supporting
planes. The absence of major changes in COP sway in the
frontal plane in most of the studies appears to indicate that
the subjects had their feet appropriately apart during the
measurements.
Muscle fatigue brought about by particular types of isokinetic exercise involving the flexors and extensors of the
ankle joints increases postural instability in the sagittal and
frontal planes [30]. This may be due to impaired neuromuscular conduction, inadequate stimulation of motor units
by centres within the CNS, or metabolic abnormalities [15].
Vuillerme [18] reports that vibration of a frequency of 80
Hz and amplitude of 1 mm applied to exercise-fatigued triceps muscles of calf and anterior tibial muscles did not further increase the range of postural sway. The author registered similar ranges of change in the position of COP
among subjects exposed to vibration and subjects who had
performed exercises for selected muscle groups. Vuillerme
suggests that fatigued muscles may become less sensitive
to vibration-induced stimulation. He supposes that in such
cases information from other sensory inputs (labyrinth, proprioceptors in the neck, knee and hip joints) is more important for postural control than that coming from the proprioceptors of the ankle joint. A similar re-ranking of receptorderived information in the setting of disturbed postural stability is described by Hatzitaki [27]. The central nervous
system exhibits considerable adaptability with regard to
postural stability control. An excess of sensory information
reaching the CNS results in rapid compensation when the
function of a receptor is disturbed. After immediate evaluation of the disturbing stimulus acting on a particular sensory input, the nervous system reduces its importance for
postural control by using signals from other receptors
which provide more reliable and non-disturbed information
[18,27]. In the case of vibration and muscle fatigue [18] and
an unstable base [27], the labyrinth becomes the main
source of information [27]. The re-ordering of the ranks of
receptors depends, among others, on the particular demands of the motor task [27] and on the functional status
of the receptors [17]. A precise ranking of the importance of
individual sensory inputs for postural stability control is yet
to be found in the literature [25].
The authors quoted in this paper present the results of
investigations on maintaining balance during the application
of vibration to selected muscle groups [3,5,13,17-22]. Other
papers also exist that are concerned with the effect of wholebody vibration on postural stability in humans [10-12,23].
Torvinen [10] subjected a group of 16 volunteers to
a single 4-minute vibration session. The volunteers perform
ed four different tasks on a platform vibrating in the vertical
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
staw skokowy [28]. Uk³ad nerwowy rozpoznaje w okreœlonym czasie czynnik zaburzaj¹cy, wybiera dan¹ strategiê
przywracania równowagi posturalnej i wykonuje okreœlony
program ruchowy [29] – w ww. przypadkach by³a to prawdopodobnie strategia stawu skokowego, umo¿liwiaj¹ca
przywrócenie równowagi bez zmiany p³aszczyzny podparcia. Napiêcie miêœni stabilizuj¹cych staw skokowy, przeciwdzia³a przekroczeniu granic p³aszczyzny podparcia, przez
rzut ogólnego œrodka ciê¿koœci. Powstaje zatem pytanie:
jak du¿e s¹ mo¿liwoœci kompensacyjne uk³adu kontroli postawy w zale¿noœci od wielkoœci bodŸca zak³ócaj¹cego?
Zakres wychwiañ COP w p³aszczyŸnie strza³kowej jest
wiêkszy ni¿ w p³aszczyŸnie czo³owej w czasie trwania wibracji [5,13,21]. Mniejszy zakres wychyleñ cia³a na boki,
byæ mo¿e jest efektem odpowiednio du¿ych rozmiarów pola podstawy wyznaczonego wielkoœci¹ i rozstawem stóp
badanych. W przeanalizowanej literaturze mo¿na znaleŸæ
ró¿ny zakres rozstawu stóp – u Capicikovej [5] i Adamcovej [17] by³o to 15 cm, Vuillerme [18] – 5 cm, natomiast Talis [3] i Sljiper [4] nie okreœlili rozstawu stóp podczas stania
swobodnego. Winter i wsp. [16] wskazali, ¿e zakres wychyleñ COP zale¿y od wielkoœci p³aszczyzny podparcia – im
wiêksza p³aszczyzna podparcia, tym mniejsze oscylacje
COP. Brak wiêkszych zmian w wychwianiach COP w p³aszczyŸnie czo³owej, w wiêkszoœci prac, pozwala przypuszczaæ, ¿e badani stali na odpowiednio szeroko rozstawionych stopach podczas pomiarów.
Zmêczone miêœnie poprzez wykonywanie okreœlonych
æwiczeñ izokinetycznych, anga¿uj¹c zginacze i prostowniki
stawów skokowych, zwiêkszaj¹ niestabilnoœæ posturaln¹
w p³aszczyŸnie strza³kowej i czo³owej [30]. Byæ mo¿e jest
to spowodowane zaburzeniem przekaŸnictwa nerwowo-miêœniowego, niedostatecznym pobudzaniem jednostek
ruchowych z oœrodków centralnych lub zmianami na pod³o¿u metabolicznym [15].
Vuillerme [18] donosi, ¿e wibracje o czêstotliwoœci 80
Hz i amplitudzie drgañ 1 mm, wczeœniej zmêczonych æwiczeniami miêœni trójg³owych ³ydki i piszczelowych przednich, nie zwiêkszaj¹ jeszcze bardziej wychwiañ postawy
cia³a. Badacz zaobserwowa³ podobny zakres zmian po³o¿enia COP w grupie osób poddanych wibracjom i w grupie
wykonuj¹cej æwiczenia na wybrane partie miêœniowe. Vuillerme sugeruje, ¿e byæ mo¿e zmêczone miêœnie s¹ mniej
wra¿liwe na stymulacje wibracjami. Autor przypuszcza, ¿e
w takich wypadkach, w kontroli postawy cia³a wa¿niejsz¹
rolê odgrywaj¹ informacje z innych wejœæ sensorycznych
ni¿ z proprioceptorów stawu skokowego (b³êdnik, proprioreceptory szyi, stawu kolanowego oraz biodrowego). O podobnym przewartoœciowaniu informacji z receptorów,
w przypadku zaburzania stabilnoœci postawy, pisze Hatzitaki [27]. Centralny uk³ad nerwowy ma du¿e mo¿liwoœci adaptacyjne w kontroli stabilnoœci postawy cia³a. Nadmiar informacji sensorycznych dochodz¹cych do oœrodkowego
uk³adu nerwowego, powoduje szybk¹ kompensacjê w przypadku zaburzenia funkcji któregoœ z receptorów. Po natychmiastowej ocenie bodŸca zak³ócaj¹cego, dzia³aj¹cego
na któreœ z wejœæ sensorycznych, uk³ad nerwowy zmniejsza jego rolê w procesie kontroli postawy cia³a, wykorzystuj¹c sygna³y z innych receptorów, daj¹cych pewniejsz¹
-
-
-
-
-
101
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
plane at an amplitude of 10 mm and frequency increasing
from 15 to 30 Hz. The study showed an improvement in
static balance of 15.7% in the 2nd minute following cessation of vibration. At the same time, there were no significant
changes in postural sway at 60 minutes. In another study,
Torvinen investigated the effect of 4-month vibration training. A group of 56 persons practised on a vibration platform
for up to 4 minutes three to five times a week. The vibration
parameters were as follows: amplitude 2 mm, frequency
25-40 Hz. The 4-month vibration training did not considerably affect postural stability [11].
It can be supposed that vibration training in the form of
a series of exercises administered over time produces
more or less stable adaptive changes in the postural stability control system.
Many authors have written about a positive effect of
vibration training on the physical fitness and functional status of elderly persons [9,22,31-33].
B³aszczyk [15] reports that ageing produces numerous
degenerative changes in the nervous system that increase
the sensitivity threshold of sensory systems and reduce
nerve conduction velocity. These changes increase body
sway in elderly people. The insufficiency of compensatory
mechanisms in elderly people described by the author has
a substantial adverse effect on postural stability. The absence of cases of balance loss in the studies quoted in the
present paper might be due to the selection of a sample in
an appropriate age group: mean age of the subjects was
23.3 years in Poloynova [13] 26.5 years in Capicikova [5]
and 23.9 years in Vuillerme [18]. At these stages of ontogenetic development, the nervous system, which plays
a decisive role in controlling postural stability, is characterised by relative balance between excitation and inhibition processes [25]. It is also possible that the subjects had
excellent coordination abilities and neuro-physiological
predispositions influencing the stability of posture.
Most authors of the papers reviewed in this work used
functional tests of dynamic balance to study postural stability in elderly persons [9,31-34].
Runge [9] conducted 6-month vibration training in 34
elderly people (age range: 61-85 years). Each participant
was exposed to 6-minute sessions of whole-body vibration
three times a week (frequency 27 Hz, amplitude 7-14 mm).
The study showed an improvement in dynamic balance,
assessed as the "rising from a chair" test, of 18%.
The Tinetti test is another tool used for the assessment
of dynamic balance. The test evaluates gait and balance in
elderly people, with maximum scores of 12 for gait and 16
for balance [31,32].
Bruyere [31] reports that 6-week whole-body vibration
training (four one-minute sessions three times a week) of
increasing frequency of vibration of the base platform in the
10-27 Hz range and amplitude of 3-7 mm improved gait by
2.4 +/- 2.3 points and balance by 3.5 +/- 2.1 points in the
study population. Similar improvements in Tinetti test scores
as a result of whole-body vibration training in elderly people
were noted by Bautmans [32]. Six weeks of vibration training consisting in six static exercises involving lower limb
muscles on a platform vibrating with linearly changing fre-
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
i niezak³ócon¹ informacjê [18,27]. W przypadku wibracji
i zmêczenia miêœni [18] oraz niestabilnego pod³o¿a [27],
g³ównym Ÿród³em informacji jest b³êdnik [27]. Zmiana hierarchii receptorów zale¿y m.in. od wymogów zadania ruchowego [27] oraz od ich sprawnego funkcjonowania [17]. W literaturze nie okreœlono precyzyjnie wa¿noœci poszczególnych
wejœæ sensorycznych w kontroli stabilnoœci postawy cia³a [25].
Wspomniani dotychczas autorzy, przedstawiaj¹ badania nad utrzymaniem równowagi, podczas aplikacji wibracji
na wybrane partie miêœniowe [3,5,13,17-22]. Istniej¹ tak¿e
prace, które badaj¹ wp³yw treningu wibracyjnego ca³ego
cia³a na stabilnoœæ postawy cz³owieka [10-12,23].
Torvinen [10] podda³ jednorazowym czterominutowym
wibracjom grupê 16 ochotników, którzy wykonywali cztery
ró¿ne æwiczenia na podeœcie wprawianym w mechaniczne
drgania pionowe, o amplitudzie ruchu 10 mm i wzrastaj¹cej
czêstotliwoœci, w zakresie od 15 do 30 Hz. Badania wykaza³y poprawê równowagi statycznej o 15.7% w 2 minucie
po zaprzestaniu wibracji. Nie odnotowano natomiast istotnych zmian dotycz¹cych wychwiañ postawy cia³a w 60 minucie. Torvinen bada³ równie¿ wp³yw treningu wibracyjnego
trwaj¹cego 4 miesi¹ce. 56 osób, 3 do 5 razy w tygodniu,
æwiczy³o do 4 minut na podeœcie wibracyjnym, który wprawiany by³ w drgania o amplitudzie ruchu 2 mm i czêstotliwoœci w zakresie 25-40 Hz. 4-miesiêczny trening wibracyjny nie wp³yn¹³ znacz¹co na stabilnoœæ postawy cia³a [11].
Mo¿na przypuszczaæ, ¿e trening wibracyjny obejmuj¹cy seriê æwiczeñ roz³o¿onych w czasie, wp³ywa na powstanie mniej lub bardziej trwa³ych zmian adaptacyjnych
w uk³adzie kontroli stabilnoœci postawy cia³a.
Wielu badaczy pisze o pozytywnym wp³ywie treningu
wibracyjnego na sprawnoœæ fizyczn¹ i funkcjonowanie osób
starszych [9,22,31-33].
B³aszczyk [15] podaje, ¿e wraz z wiekiem powstaj¹ liczne
zmiany degeneracyjne w uk³adzie nerwowym, które podwy¿szaj¹ próg czu³oœci uk³adów sensorycznych i zmniejszaj¹
szybkoœæ przewodnictwa nerwowego. Powoduje to zwiêkszenie zakresu wychwiañ u ludzi starszych. Niewydolnoœæ procesów kompensacyjnych u osób w starszym wieku, o której
pisze autor, zmniejsza znacz¹co stabilnoœæ postawy. Brak
utraty równowagi w przedstawionych powy¿ej pracach, byæ
mo¿e zwi¹zany jest z doborem grup badanych w odpowiednim przedziale wiekowym: u Poloynovej [13] œrednia wieku
badanych wynosi³a 23.3 lat, u Capicikovej [5] – 26.5 lat
a u Vuillermea [18] – 23,9 lat. Uk³ad nerwowy, na którym bazuje kontrola stabilnoœci postawy cia³a, w tych okresach
rozwoju ontogenetycznego cechuje siê wzglêdn¹ równowag¹ pomiêdzy procesami pobudzania i hamowania [25]. Byæ
mo¿e badane osoby prezentowa³y wysoki poziom zdolnoœci
koordynacyjnych i ich neuro-fizjologicznych predyspozycji
wp³ywaj¹cych na stabilnoœæ postawy cia³a.
W przeanalizowanej literaturze, wiêkszoœæ autorów, do
oceny stabilnoœci postawy osób starszych wykorzystuje testy
funkcjonalne oceniaj¹ce równowagê dynamiczn¹ [9,31-34].
Runge [9] przeprowadzi³ 6-miesiêczny trening wibracyjny u 34 starszych osób (przedzia³ wiekowy 61-85 lat). Ka¿dy z badanych zosta³ poddany 3 razy w tygodniu 6 minutowym wibracjom ca³ego cia³a (czêstotliwoœæ drgañ 27 Hz,
amplituda ruchu w zakresie od 7 do 14 mm). Badania wy-
-
-
-
-
-
102
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
quencies of 30 to 50 Hz and amplitude of 2 do 5 mm
improved Tinetti scores for balance by 0.5 point.
In another study, Iwamoto [33] showed that 3-month
vibration training (once weekly for 4 minutes, 20 Hz) combined with standing on one leg for one minute and knee
bending 10 times every day improved static balance in the
"standing on one leg" test by 6.8 %. Similar gains in the time
of standing on one leg were reported by Kawanabe [34], who
used 2 months of vibration training also once a week for 4
minutes (with frequencies between 12 and 20 Hz).
Improvements in functional tests in elderly patients are
probably associated with increases in maximal strength,
explosive strength and mechanical power of the lower
limbs following vibration training [21,22,31-36]. Perhaps,
the subjects were able to learn to produce appropriate responses to stimuli owing to the repeatability of the disturbing stimuli [37]. The activity of maintaining body balance,
which is closely associated with processes of control and
regulation, can also be regarded as the outcome of learning [25].
The complexity of the system of postural stability control and the processes of control and regulation make the
influence of vibration on body stability in humans an issue
that is yet to be fully elucidated. The diversity of results of
various studies may also be due to the lack of clear-cut
guidelines on optimal parameters of mechanical vibration
and precise techniques of vibration training. Accordingly,
comprehensive and reliable studies are still required to verify knowledge and reports on the effect of vibration training
on postural stability in humans.
y is
for
pe
rs
on
al
us
kaza³y poprawê równowagi dynamicznej w „teœcie wstawania z krzes³a” o 18%.
W ocenie równowagi dynamicznej, badacze pos³uguj¹
siê tak¿e testem Tinetti oceniaj¹cym chód i równowagê
u osób starszych, w którym maksymalna ocena za chód to
12 punktów, a za równowagê 16 [31,32].
Bruyere [31] pisze, ¿e 6 tygodni treningu wibracyjnego
ca³ego cia³a (3 razy w tygodniu, 4 jednominutowe próby)
o wzrastaj¹cej czêstotliwoœci drgañ podestu w zakresie 1027 Hz i amplitudzie ruchu 3-7 mm, poprawi³o chód o 2.4 +/2.3 punktu, a równowagê o 3.5 +/- 2.1 u badanych osób.
O analogicznej poprawie wyników testu Tinetti, po treningu
wibracyjnym ca³ego cia³a u osób starszych, pisze Bautmans
[32]. 6 tygodni treningu wibracyjnego, polegaj¹cego na wykonaniu 6 statycznych æwiczeñ anga¿uj¹cych miêœnie koñczyn dolnych na podeœcie wprawianym w drgania mechaniczne o czêstotliwoœci zmieniaj¹cej siê liniowo w zakresie
od 30 do 50 Hz i amplitudzie ruchu od 2 do 5 mm, poprawi³o równowagê w teœcie Tinetti o 0.5 punkta.
Inny badacz Iwamoto [33] wykaza³, ¿e jednoczesne, zastosowanie 3-miesiêcznego treningu wibracyjnego (raz w tygodniu przez 4 minuty) o czêstotliwoœci drgañ 20 Hz, z codziennym jednominutowym staniem na jednej nodze i wykonywaniem 10 pó³przysiadów, poprawia równowagê statyczn¹ w teœcie stania na jednej nodze o 6.8 %. O podobnym wyd³u¿eniu czasu trwania testu stania na jednej nodze donosi
Kawanabe [34], który zastosowa³ 2-miesiêczny trening wibracyjny tak¿e raz w tygodniu przez 4 minuty (czêstotliwoœci
drgañ regulowana by³a w zakresie od 12 do 20 Hz).
Poprawa wyników testów funkcjonalnych u osób starszych, prawdopodobnie wi¹¿e siê ze zwiêkszeniem si³y
maksymalnej, si³y eksplozywnej i mocy mechanicznej koñczyn dolnych po treningu wibracyjnym [21,22,31-36]. Byæ
mo¿e badani uczyli siê odpowiedniej reakcji na bodziec,
w wyniku powtarzalnoœci bodŸców zak³ócaj¹cych [37]. Mo¿na by tak¿e uznaæ czynnoœæ utrzymania równowagi cia³a,
œciœle zwi¹zanej z procesami sterowania i regulacji, jako
efekt procesu uczenia siê [25].
Z³o¿onoœæ uk³adu kontroli stabilnoœci postawy oraz procesów sterowania i regulacji, czyni temat wp³ywu wibracji
na równowagê u cz³owieka zagadnieniem nie do koñca wyjaœnionym. Zró¿nicowanie wyników mo¿e byæ tak¿e spowodowane faktem, ¿e nadal nie ustalono optymalnych parametrów drgañ mechanicznych oraz w³aœciwej i precyzyjnej metodyki przeprowadzania zabiegów. W zwi¹zku z tym,
koniecznym jest przeprowadzanie wielokierunkowych
i wiarygodnych badañ weryfikuj¹cych wiedzê i doniesienia
na temat wp³ywu treningu wibracyjnego na stabilnoœæ postawy cia³a u cz³owieka.
PIŒMIENNICTWO / REFERENCES
Th
is c
op
1. Cardinale M, Lim J. Electromyography Activity of Vastus Lateralis Muscle During Whole-Body Vibrations of Different Frequencies. J Strength Cond Res 2003; 17 (3): 621-624.
2. Eklund G, Hagbarth K-E. Normal Variability of Tonic Vibration Reflex in Man. Exp Neurol. 1966; 16: 80-92.
3. Talis VL, Solopova AI. Vibration-Induced Postural Reaction Continues After the Contact With Additional Back Support. Motor
Control 2000; 4: 407-419.
4. Slijper H, Latash LM. The effects of muscle vibration on anticipatory postural adjustments. Brain Research 2004; 1015: 57-72.
5. Capicikova N, Rocchi L, Hlavacka F, Chiari L, Cappello A. Human Postural Response to Lower Leg Muscle Vibration of Different Duration. Physiol. Res 2006; 55 (suppl.1): 129-134.
-
-
-
-
-
103
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
6. Brumagne S, Cordo P, Lysens R, Verschueren S, Swinnen S. The Role of Paraspinal Muscle Spindles in Lumbrosacral Position Sense in Individuals With and Without Low Back Pain. Spine 2000; 25 (8): 989-994.
7. Delecluse C, Roelants M, Verschueren S. Strength Increase after Whole-Body Vibration Compared with Resistance Training.
Medicine & Science in Sport & Exercise 2003; 35 (6): 1033-1041.
8. Rittweger J, Just K, Kautzsch K, Ms Psych, Reeg P, Felsenberg D. Treatment of Chronic Lower Back Pain with Lumbar Extension and Whole-Body Vibration Exercise. Spine 2002; 27 (17): 1892-1834.
9. Runge M, Rehfeld G, Resnicek E. Balance training and exercise in geriatric patients. J Musculoskeletal Interact 2000; 1: 54-58.
10. Torvinen S, Kannus P, Sievanen H, Jarvinen-Tero AH, Pasanen M, Kontulainen S. Effect of a vibration exposure on muscular
performance and body balance. Randomized cross-over study. Clin Physiol & Func Im 2002; 22:145-152.
11. Torvinen S, Kannus P, Sievanen H, Jarvinen-Tero AH, Pasanen M, Kontulainen S. Effect of four-month vertical whole body
vibration on performance and balance. Med Sci Sports Exerc 2002; 34 (9): 1523-1528.
12. Verschueren S, Roelants M, Delecluse C, Swinnen S, Vanderschueren D, Boonen S. Effect of 6-Month Whole Body Vibration
Training on Hip Density, Muscle Strength and Postural Control. J Bone Miner Res 2004; 19: 352-359.
13. Polonyova A, Hlavacka F. Human Postural Responses to Different Frequency Vibrations of Lower Leg Muscle. Physiol Res
2001; 50: 405-410.
14. Bosco C, Iacovelli M, Tsarpela O i wsp. Hormonal responses to whole-body vibration in men. Eur J Appl Physiol 2000; 81: 449-454.
15. B³aszczyk J, redd. Biomechanika kliniczna. Warszawa: PZWL; 2004.
16. Winter D, Patla A, Prince F, Ishac M, Gielo-Perczak K. Stifness Control of Balance in Quiet Standing. J Neurophysiol 1998; 80:
1211-1221.
17. Adamcova N, Hlavacka F. Modification of human postural responses to soleus muscle vibration by rotation of visual scene. Gait
& Posture 2007; 25: 99-105.
18. Vuillerme N, Danion F, Forestier N, Nougier V. Postural sway under muscle vibration and muscle fatigue in humans. Neuroscience Letters 2002; 333: 131-135.
19. Ledin T, Hafstrom A, Fransson PA, Magnusson M. Influence of Neck Proprioception on Vibration-induced Postural Sway. Acta
Otolaryngol 2003; 123: 594-599.
20. Eklund G. Further Studies of Vibration-induced Effects on Balance. J Med Sci 1973; 78: 65-72.
21. Wierzbicka MM, Gilhodes JC, Roll JP. Vibration-Induced Postural Posteffects. J. Neurophysiol. 1998; 79: 143-150.
22. Smetanin BN, Popov KE, Kozhina GV. Human Postural Responses to Vibratory Stimulation of Calf Muscles under Conditions
of Visual Inversion. Human Physiology 2002; 28 (5): 554-558.
23. Bogaerts A, Verschueren S, Delecluse c, Claessens AL, Boonen S. Effects of whole body vibration training on postural control
in older individuals: A 1 year randomized controlled trial. Gait & Posture 2007; 26: 309-316.
24. Sipko T, Skolimowski T, Ostrowska B, Anwajler J. Wp³yw chwilowej i trwa³ej utraty kontroli wzrokowej po³o¿enia cia³a w przestrzeni
na proces regulacji równowagi cia³a w pozycji stoj¹cej. Fizjoterapia 1997; 5 (2): 11-16.
25. Juras G. Koordynacyjne uwarunkowania procesu uczenia siê równowagi cia³a. Katowice: AWF; 2003.
26. De Nunzio AM, Nardone A, Schieppati M. Head stabilization on a continuously oscillating platform: the effect of a proprioceptive disturbance on the balancing strategy. Exp Brain Res 2005; 165: 261-272.
27. Hatzitaki V, Pavlou M, Bronstein AM. The integration of multiple proprioceptive information: effect of ankle tendon vibration on
postural responses to platform tilt. Exp Brain Res 2004; 154: 345-354.
28. Horak FB, Nashner LM. Central Programming of Postural Movements: Adaptation to Altered Support-Surface Configurations.
J Neurophysiol. 1986; 55 (6): 1369-1381.
29. B³aszczyk J. Kontrola stabilnoœci postawy cia³a. Kosmos 1993; 42 (2): 473-486.
30. Salavati M, Moghadam M, Ebrahimi I, Arab AM. Changes in postural stability with fatigue of lower extremity frontal and sagittal plane movers. Gait & Posture 2007; 26: 214-218.
31. Bruyere O, Wuidart MA, Palma E i wsp. Controlled Whole Body Vibration to Decrease Fall Risk and Improve Health-Related
Quality of Life of Nursing Home Residents. Arch Phys Med Rehabil 2005; 86: 303-307.
32. Bautmans I, Hees E, Lemper JC, Mets T. The feasibility of whole body vibration in institutionalised elderly persons and its influence on muscle performance, balance and mobility. MC Geriatr 2005; 5: 17.
33. Iwamotow J, Takeda T, Sato Y, Uzawa M. Effect of whole-body vibration exercise on lumbar bone mineral density, bone turnover and
chronic back pain in post-menopausal osteoporotic women treated with alendronate. Aging Clin Exp Res 2005; 17 (2): 157-163.
34. Kawanabe K, Kawashima A, Sashimoto I, Takeda T, Sato Y, Iwamoto J. Effect of whole-body vibration exercise and muscle
strengthening, balance, and walking exercise on walking ability in the elderly. Keio J Med 2007; 56 (1): 28-33.
35. Rittweger J, Mutschelknauss M, Felsenberg D. Acute changes in neuromuscular excitability after exhaustive whole body vibration exercise as compared to exhaustion by squatting exercise. Clin Physiol & Func Im 2003, 23, 81-86.
36. Issurin VB, Tenenbaum G. Acute and residual effects of vibratory stimulation on explosive strength in elite and amateur athletes. J Sports Sci 1999; 17: 177-182.
37. Valkovic P, Krafczyk S, Bötzel K. Postural reactions to soleus muscle vibration in Parkinson's disease: scaling deteriorates as
disease progresses. Neurosci Lett 2006; 401 (1-2): 92-6.
-
-
-
-
-
104

FULL TEXT

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dalsze informacje - BSW Berleburger Schaumstoffwerk

pobierz - Media-Tech

pobierz

Product Specifications PDF

formatka ST

The Image of the CIA in the Film and Literature of