ocena ryzyka ekonomicznego w projektach badawczych

Technologia i Automatyzacja Montażu 3/2012
OCENA RYZYKA EKONOMICZNEGO
W PROJEKTACH BADAWCZYCH
Grzegorz OROŃ
Każde przedsięwzięcie badawcze przyjęte do realizacji wiąże się z ryzykiem wystąpienia określonych
zdarzeń, które mogą niekorzystnie wpływać na projekt.
Ryzyko przy takich przedsięwzięciach występuje zawsze
i całkowicie nie można go wyeliminować. Realizując projekt badawczy, należy mieć świadomość występowania
możliwych odchyleń od założonego na samym początku
planu realizacji projektu badawczego. Ryzyko nie zawsze
jest czynnikiem niepożądanym. Nowoczesne podejście
do zarządzania ryzykiem zakłada, że w określonych
przypadkach może stanowić ono szansę na pozytywne
zmiany wyników ekonomicznych projektu.
Wykryj, zmierz, oceń
W celu prawidłowej oceny ryzyka projektu badawczego należy znać jego następujące składniki [1]: rodzaj
zdarzenia, jakie może wywołać niepożądany przebieg
projektu, szansa (prawdopodobieństwo) wystąpienia
tego zdarzenia oraz wielkość skutków wpływu tego zdarzenia na projekt.
Pierwszym i zarazem najważniejszym etapem oceny
ryzyka projektu badawczego jest identyfikacja czynników mogących je wywołać. Jeżeli dane zagrożenie nie
zostanie zidentyfikowane, nie będzie możliwe podjęcie
żadnych działań w celu jego oceny i minimalizacji skutków. Dla zdarzeń, które nie zostaną zidentyfikowane,
przeprowadzenie efektywnej oceny staje się niemożliwe,
a co za tym idzie, niemożliwe jest również skuteczne
przeciwdziałanie tym zdarzeniom. Najważniejszym więc
podejściem w sposobie oceny ryzyka powinno być: wykryj, zmierz, oceń [2].
W celu przeprowadzenia prawidłowej oceny projektu
badawczego należy wcześniej opracować system oceny
ryzyka. System oceny ryzyka pozwoli na zidentyfikowanie niepożądanych zdarzeń, jakie mogą niekorzystnie
wpłynąć na projekt, oraz umożliwi określenie prawdopodobieństwa zajścia tych zjawisk. System oceny ryzyka
powinien być unikalny dla danego projektu badawczego
lub dla określonej grupy projektów badawczych. Nie jest
możliwe stworzenie jednej, uniwersalnej procedury, która
mogłaby być stosowana do wszystkich rodzajów projektów. Każdy projekt wymaga podejścia indywidualnego.
Przystępując do oceny skali ryzyka projektu, należy
w pierwszej kolejności zidentyfikować zdarzenia o możliwym, negatywnym wpływie na projekt. Następnie należy
zidentyfikować skutki, jakie dane ryzyko może wywrzeć
w projekcie. Do najczęstszych czynników ryzyka projektu, z jakimi można się zetknąć przy realizacji tematu badawczego lub technicznego, zaliczyć można [1]:
•• ryzyko, że prowadzone badania nie doprowadzą do
uzyskania odpowiedniego poziomu niezawodności
oraz funkcjonalności opracowywanej technologii.
•• ryzyko, że przekroczony zostanie czas przeznaczony na realizację badań, co doprowadzi do przekroczenia harmonogramu projektu badawczego i badawczo-rozwojowego.
•• ryzyko, że przekroczone zostaną zasoby przewidziane do realizacji projektu badawczego. Mogą to być
zarówno środki finansowe przeznaczone na prowadzenie prac, jak również zasoby ludzkie i sprzętowe.
Jest to jedno z najważniejszych zdarzeń niepożądanych, z jakimi można mieć do czynienia w projektach badawczych i zarazem ryzyko, które występuje
w większości innowacyjnych przedsięwzięć. Wywołane jest brakiem wystarczającej wiedzy na temat
wyników projektu przed rozpoczęciem jego realizacji. Przekroczenie dostępnych zasobów jest najtrudniejszym do rozwiązania ryzykiem projektu w jego
wstępnej fazie. Prawidłowa identyfikacja wszystkich
zagrożeń płynących z tego ryzyka jest kluczowym
czynnikiem w procesie oceny ryzyka projektu.
•• ryzyko, że zostaną przeprowadzone badania konkurencyjne lub że zostanie opracowana nowa konkurencyjna technologia, co może spowodować brak
zapotrzebowania na wyniki projektu badawczego,
•• możliwość opracowania technologii innowacyjnej
opanowania nowego segmentu rynku lub odkrycie
technologii poprawiającej konkurencyjność naszego
wyrobu (ryzyko pozytywne).
Należy starać się, aby liczba zidentyfikowanych czynników ryzyka nie przekraczała 10. Należy skupić się na
najistotniejszych czynnikach ryzyka. Rozpatrywanie więcej niż 10 czynników nie jest proste ze względów praktycznej interpretacji wyników analizy.
Kolejnym krokiem po zidentyfikowaniu i nazwaniu
czynników ryzyka występujących w projekcie jest ocena
(oszacowanie) ich wpływu na projekt. Najprostszą metodą jest opracowanie skali punktowej bądź procentowej,
która umożliwi przyporządkowanie określonemu zdarzeniu odpowiedniej szansy na jego zaistnienie. Skala taka
powinna zawierać maksymalnie 5 punktów (przedziałów),
które będą odpowiadały określonym poziomom prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia. Stosowanie większej liczby przedziałów prowadzi do stworzenia systemu
trudnego w interpretacji i znacznie komplikuje przebieg
oceny. Określenie poszczególnych poziomów prawdopodobieństwa występowania zdarzenia na każdym
z utworzonych poziomów powinno być przeprowadzone
z wzięciem pod uwagę doświadczenie zespołu odpowiedzialnego za przeprowadzenie badań. Dobrą metodą jest
43
3/2012 Technologia i Automatyzacja Montażu
metoda porównawcza, która polega na porównaniu projektu badawczego do innego, podobnego projektu, który został zrealizowany wcześniej. Może to być zarówno
projekt realizowany w tej samej jednostce badawczej, jak
również inny projekt, co do którego istnieje możliwość pozyskania odpowiednich informacji. Można również skorzystać ze specjalistycznej wiedzy zewnętrznej firm, które specjalizują się w określaniu oceny ryzyka projektów.
Jest to etap, w którym tworzymy kryterium (przedziały)
oceny prawdopodobieństwa występowania niepożądanego zjawiska. Jest to etap bardzo subiektywny. Często
zdarza się, że tworząc poszczególne granice przedziałów, musimy kierować się tylko intuicją. Ważnym aspektem tego etapu jest konsekwentne trzymanie się opracowanych kryteriów podczas całego procesu oceny ryzyka.
Ważne jest, aby nie zmieniać ustalonej miary, dążąc tym
samym do celu, jaki nam przyświeca.
Przykładowe przedziały, będące miarą prawdopodobieństwa występowania czynnika ryzyka, mogą przedstawiać się następująco [1]:
1. Pomijalnie małe lub niskie – szansa na jego wystąpienie jest niższa niż 10%.
2. Średnie – szansa na jego wystąpienie wynosi od
10% do 30%.
3. Podwyższone – zdarzenie zaistnieje w trakcie realizacji projektu z prawdopodobieństwem od 30% do
60%.
4. Krytyczne – szansa na zaistnienie zdarzenia wyniesie więcej niż 60%.
Należy podkreślić, że zarówno liczba przedziałów,
jak i podział procentowy powinny być dostosowane do
danego projektu badawczego. Liczba przedziałów i wagi
(ograniczenia procentowe) do nich przypisane powinny być opracowane na podstawie doświadczenia osób
biorących udział w projekcie, jak również dostępnych
doświadczeń innych firm lub instytucji realizujących podobne projekty.
Jeżeli zostały zidentyfikowane zdarzenia, które mogą
mieć negatywny wpływ na projekt (etap 1) oraz ustalone
zostały kryteria przyporządkowujące dane zdarzenia do
określonego prawdopodobieństwa ich wystąpienia (etap
2), możemy przystąpić do ostatniego etapu procesu
oceny ryzyka projektu badawczego. W etapie 3 należy
określić, w jaki sposób będzie minimalizowane ryzyko
wystąpienia zidentyfikowanych wcześniej zdarzeń niepożądanych oraz jakie czynności będą podejmowane
w trakcie realizacji projektu, jeżeli dane zdarzenie zaistnieje. Posługując się danymi z poprzedniego paragrafu,
jeżeli określony czynnik ryzyka został zakwalifikowany do
kategorii nr 3 i nr 4 (ryzyko podwyższone i krytyczne),
musimy koniecznie opracować sposób reagowania na to
ryzyko przed rozpoczęciem projektu badawczego. Czynniki ryzyka zakwalifikowane do strefy nr 1 (pomijalnie
małe) mogą nie być rozwiązywane na etapie przygotowywania projektu. Możemy zająć się nim później w trakcie
realizacji projektu i reagować na bieżąco, kiedy zajdzie
taka konieczność. Ryzyka zakwalifikowane do strefy
nr 2 możemy zacząć zwalczać od razu lub zająć się nimi
44
później w zależności od sytuacji. Czynniki ryzyka, które
znalazły się w strefie nr 3 i 4, wymagają szczególnej uwagi. Przed rozpoczęciem realizacji projektu badawczego
należy opracować procedury, które pomogą zmniejszyć
negatywny wpływ tych zdarzeń na projekt.
Do najkorzystniejszych sposobów reagowania na zdarzenia niepożądane należą [1]:
•• unikanie – czynność ta będzie określana osobno dla
każdego projektu badawczego. Unikanie (zmniejszanie) ryzyka można uzyskać przez włączenie do projektu ludzi mających dodatkową wiedzę i doświadczenie w danym zagadnieniu. W miarę możliwości
można wykonać testy próbne, badania wstępne lub
prototyp rozwiązania konstrukcyjnego, jakie oczekuje się docelowo zastosować w projekcie. Należy jednak pamiętać, że całkowite uniknięcie ryzyka nie jest
możliwe, szczególnie jeżeli realizowany przez nas
projekt ma charakter innowacyjny.
•• łagodzenie – czynność, która ma na celu zmniejszenie negatywnego wpływu określonego czynnika ryzyka lub zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia tego czynnika. Możemy ją realizować przez
przewidzenie dodatkowych nakładów finansowych,
które mogą być użyte do realizacji projektu, a także wydłużenie czasu trwania najbardziej niepewnego etapu badań, w celu ograniczenia ryzyk kosztowych i czasowych. Dobrym pomysłem jest również
uświadomienie wszystkich stron biorących udział
w projekcie badawczym w celu przygotowania ich na
ewentualne skutki wynikłe z zaistnienia niepożądanych zdarzeń.
•• transfer – polega na przeniesieniu całego ryzyka
lub jego części na inne podmioty gospodarcze. Prace polegające na wykonaniu badań wymagających
specjalistycznej aparatury lub wiedzy z określonej
dziedziny możemy zlecić odpowiedniej jednostce naukowo-badawczej. Inną metodą jest podjęcie współpracy z kooperantem mającym odpowiednie środki
finansowe i doświadczenie do wykonania najbardziej
ryzykownych prac.
•• akceptacja – polega na niepodejmowaniu żadnych
działań aż do chwili zaistnienia danego ryzyka. Dotyczy to tylko ryzyka o marginalnym znaczeniu, które
nie ma istotnego wpływu na projekt. Ryzyko zostanie
rozwiązane później, w realizacji, kiedy istotnie pojawi
się w projekcie.
Po wykonaniu czynności opisanych w trzech powyższych etapach możemy przystąpić do uruchomienia projektu badawczego. Należy przy tym pamiętać, że bardzo
ważny jest ciągły nadzór nad projektem, śledzenie przebiegu poszczególnych etapów projektu w odniesieniu do
wszystkich zidentyfikowanych ryzyk oraz nieustanne reagowanie na wszystkie nieprawidłowości pojawiające się
w trakcie realizacji badań.
Technologia i Automatyzacja Montażu 3/2012
Zastosowanie procesu oceny ryzyka nie wyeliminuje go całkowicie z projektu. Pozwoli jednak uświadomić
osobom zarządzającym badaniami i pracami badawczo-rozwojowymi konieczność zapewnienia dodatkowych
nakładów, zasobów oraz innych potrzebnych środków.
Należy pamiętać, że nie istnieją możliwości całkowitego
wyeliminowania ryzyka z innowacyjnych projektów badawczych. Jednak odpowiednie przygotowanie się na
wypadek wystąpienia podstawowych, najbardziej możliwych zjawisk negatywnie wpływających na przebieg
przedsięwzięcia znacznie zwiększa szansę na jego pozytywną realizację.
LITERATURA
1. Łunarski J.: Inżynieria systemów i analiza systemowa. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej,
Rzeszów 2010.
2. Rogowski. W.: Rachunek efektywności inwestycji.
Walters Cluwer Business, Warszawa 2008.
3. Pierścionek Z.: Zarządzanie strategiczne w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
_______________________
Mgr inż. Grzegorz Oroń jest pracownikiem Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie.
NOWE KSIĄŻKI
Badania stanowiskowe i diagnostyka. Kazimierz Sitek i Stanisław Syta
W Wydawnictwie Komunikacji i Łączności WKiŁ
w 2011 r. opublikowano książkę opracowaną przez Kazimierza Sitka i Stanisława Sytę pt. „Badania stanowiskowe i diagnostyka” dotyczącą zagadnień pojazdów samochodowych. Główne rozdziały tej książki są następujące:
Wykaz ważniejszych oznaczeń.
Wstęp.
Rozdział 1. Środowisko badań stanowiskowych.
Rozdział 2. Badania silników.
Rozdział 3. Badania układów napędowych.
Rozdział 4. Badania układów jezdnych.
Rozdział 5. Badania akustyczne.
Rozdział 6. Laboratorium badań zderzeniowych.
Rozdział 7. Diagnostyka na stacji kontroli pojazdów.
Rozdział 8. Diagnostyka na stacji obsługi.
Rozdział 9. Diagnostyka pokładowa.
Literatura (138 pozycji).
Książka jest praktycznym podręcznikiem akademickim
poświęconym badaniom stanowiskowym i diagnostyce
pojazdów samochodowych, zawierającym klasyfikacje
badań i wymagania przepisów oraz norm, opis organizacji i techniki badań stanowiskowych (metodyka badań,
wybrane czujniki i aparatura pomiarowa, symulacyjne
stanowiska badawcze i ich wyposażenie, podstawowe
informacje o programowaniu badań, sterowanie stanowiskami i opracowywanie wyników). Autorzy wykorzystali własne doświadczenia i praktykę, zdobyte zarówno
w kraju, jak i za granicą.
Książka formatu B5 o twardych okładkach liczy 359
stron i jest dostępna w sprzedaży wysyłkowej: www.wkl.
com.pl.
Przekładnie falowe. Wiesław Ostapski
W Oficynie Wydawniczej Politechniki Warszawskiej
w 2011 r. opublikowano książkę-monografię pt. „Przekładnie falowe” opracowaną przez Wiesława Ostapskiego. Główne rozdziały tej publikacji to:
1. Wstęp.
2. Algorytm obliczeniowy przekładni falowej z ewolwentowym zarysem zębów w ujęciu historycznym.
3. Przemieszczenia, kąt obrotu normalnej i prędkości
punktów powierzchni obojętnej wieńca podatnego.
4. Zagadnienie syntezy zazębienia.
5. Zagadnienie optymalizacji kształtu tulei podatnej.
6. Analiza stanu naprężeń optymalnie kształtowanego
wieńca podatnego i łożyska generatora z wykorzystaniem własnej propozycji MES.
7. Badania symulacyjne i stanowiskowe rozkładu obciążenia w strefie zazębienia i opierania tulei na generatorze jednostopniowej przekładni falowej.
8. Analiza stanu naprężeniowego węzła generator-wieniec podatny przekładni falowej w funkcji wybranych
parametrów konstrukcyjnych i odchyłek wykonawczych.
9. Struktura systemu CAD przekładni falowych.
10. Rozwiązania konstrukcyjne przekładni falowych
stopniowych.
11. Przekładnie falowe dwustopniowe – konstrukcja, badania.
12. Badania stanowiskowe przekładni falowych w warunkach laboratoryjnych i użytkowania.
13. Przykładowe technologie wykonania wieńca podatnego.
14. Elementy oprzyrządowania przy nacinaniu uzębienia
przekładni falowych jedno- i dwustopniowych.
15. Wnioski.
Wykaz ważniejszych oznaczeń.
Literatura (232 pozycje).
ciąg dalszy str. 56
45