TECHNIKI PARATEATRALNE

TECHNIKI PARATEATRALNE
Teatr jest specyficzną dziedziną sztuki, gdyż łączy w sobie różne dziedziny twórczości
artystycznej: plastykę, muzykę, literaturę i taniec. W teatrze niezbędny jest aktor i widz. Teatr
jak
każda
ze
sztuk,
poprzez
pełnienie
różnorodnych
funkcji
jest
zjawiskiem
wieloaspektowym, stąd niejednakowym dla swoich odbiorców. Różnorodność ta jest
podyktowana faktem oddziaływania poszczególnych form czy technik teatru, gdzie specyfika
określonych środków wyrazu wywołuje inne skutki u odbiorców. Teatr jest wyjątkowym
miejscem. Miejscem, gdzie króluje piękno i dobro. Miejscem, gdzie najważniejsze są uczucia,
emocje i przeżycia, które można dzielić z innymi. Od najdawniejszych czasów teatr miał
wzruszać , pobudzać do myślenia i bawić .Oprócz funkcji zabawowej spełniał m. in. funkcję
oczyszczającą (katharsis) i funkcję leczniczą przede wszystkich z chorób i cierpień
psychicznych. W funkcjach tych nie tylko chodziło o oczyszczenie przez łzy i śmiech, ale
przede wszystkim o wykorzystanie przedstawienia teatralnego jako swoistego zabiegu
terapeutycznego. Obecnie teatr w rozwoju dziecka pełni funkcje kształcące, wychowawcze
i terapeutyczne. Uczy poczucia współodpowiedzialności, samodyscypliny, koncentracji
uwagi, radzenia sobie z sytuacją stresową, ćwiczy pamięć oraz daje satysfakcję z wykonanej
pracy. Jest odpowiedni dla dzieci uzdolnionych, gdyż umożliwia rozwijanie ich
predyspozycji, jak również dla tych, u których wykryto różne zaburzenia rozwojowe. Takim
dzieciom daje możliwość wykazania się w różnych sytuacjach, chociażby podczas
przygotowywania dekoracji. Tym samym powoduje wzrost wiary we własne możliwości.
Dopiero od niedawna teatr jako rodzaj terapii przez sztukę definiowany jest terminem
teatroterapia. Metoda terapeutyczna stosowana w teatroterapii
polega na zaangażowaniu
pacjentów w działania teatralne, wykorzystując ich chęć wystąpienia przed innymi
i pozytywne nastawienie do tej formy sztuki. Dzięki wspólnemu działaniu na próbach, osoby
uczestniczące wyzbywają się poczucia osamotnienia, bierności. Terapia poprzez sztuki
teatralne jest ukierunkowana na zmieniane nastawień
i przekonań życiowych jej
uczestników, co ściśle wiąże się z jej celami. Nawiązują one do celów psychodramy i dramy,
a więc aktywizowania uczestników do przeżywania emocji. Drugim, równie ważnym celem
jest przygotowanie do uczestnictwa w kulturze (rozwijanie fantazji, wdrażanie do
świadomego korzystania z dorobku kultury: muzyki, tańca, teatru; wzbogacenie słownictwa,
frazeologii oraz zakresu pojęć). Ten rodzaj terapii rozbudza również potrzebę zdobywania
wiedzy o innym człowieku oraz konfrontowania tej wiedzy z samym sobą. Teatr wpływa
bardzo pozytywnie, poprawia samopoczucie jak i działa na wszechstronny rozwój
osobowości.
W teatroterapii wykorzystywane są następujące formy:
*drama
*psychodrama
*pantomima
 Drama - polega na zaangażowaniu się w fikcyjną sytuację, wczucie się w postać, rzecz,
bycie nią i działanie jako ona. W dramie każdy odnosi sukces, wszystkie role są ważne.
Pracując z dziećmi metodą dramy ułatwia się im współpracę, wchodzenie we wzajemne
korelacje. Dzieci stają się otwarte, pewne siebie, chętne do wzajemnej pomocy. Działalność
uczestników dramy oparta jest na ekspresji i spontanicznych reakcjach emocjonalnych.
Drama pełni funkcje:
 aktywizującą uczestników,
 integrującą,
 poznawczą.
Ponieważ drama pomaga w wyrażaniu nieuświadomionych i tłumionych uczuć, jest
niezwykle
pomocna
w
terapii
dzieci
zahamowanych
i
mających
problemy
z wyrażaniem własnego „Ja”. Oparta na naturalnej ekspresji, może się okazać swoistym
antidotum na zagrożenia jakie niesie za sobą współczesna cywilizacja wobec osobowości
człowieka. W procesie dramaterapeutycznym nie występuje sztywny podział na widzów
i aktorów. W ten sposób uczestnicy uzyskują bezpośrednie doświadczenia i obserwacje.
Najważniejsze jest wprowadzenie uczestników w odpowiedni nastrój, dzięki któremu
pokonują psychiczne blokady przed okazywaniem emocji. Istotne znaczenie w procesie
terapeutycznym ma zasada „tu i teraz”, co pozwala na takie zachowanie uczestnika, jakiego
wymaga od niego grana rola. Proces ten poszerza jednostkowe doświadczenie samych siebie
i świata oraz uzupełnia inne formy interwencji pedagogicznej i psychologicznej
 Psychodrama- polega na odtworzeniu przez pacjentów jako aktorów tych sytuacji
i określonych zachowań, które są powodem ich stanu chorobowego. Odtwarzanie przybiera
formę odgrywania tego ci miało miejsce w przeszłości, a nie zostało odreagowane. Terminem
psychodrama oznaczona jest nie każda improwizowana dramatyzacja, lecz jedynie ta, która
została świadomie zainspirowana, ukierunkowana i potraktowana jako środek służący do
osiągnięcia projektowanych stanów. Psychodrama najczęściej odgrywana jest w grupie
terapeutycznej. Ważne jest, by uczestnicy terapii darzyli się zaufaniem, by obiecali sobie, że
treści, które usłyszą nie wyjdą poza obręb grupy. Psychodrama w pracy z dziećmi
wykorzystuje naturalne procesy występujące w grupie rówieśniczej. Daje możliwość
aktywnego przeżycia konfliktów we wspólnym działaniu, pozwala na naukę nowych ról,
które nie znają ograniczeń związanych z wiekiem czy płcią. Uczy komunikacji i współpracy
oraz umożliwia sprawdzanie obowiązujących norm społecznych. Te nowe doświadczenia
uczestników powodują u nich zmiany w pojmowaniu samego siebie, bycia lubianym
i współdziałającym w grupie. Według Moreno, twórcy psychodramy, wywodzi się ona
z zabawy, jako jednej z form pierwotnych doświadczeń. Zabawa to pozytywny czynnik
związany ze spontanicznością i kreatywnością. Zabawa to kreatywna inscenizacja konfliktu,
aktywne przełożenie i akceptacja doświadczeń nad pokonywaniem problemów dziecka, które
odkrywa w niej kreatywny wymiar. Grupa to społeczna rzeczywistość, w której można
wykształcić kompetencje i sposób posługiwania się językiem. Psychodrama nie ogranicza się
do leczenia zaburzeń ale również wspiera i rozwija spontaniczność i kreatywność dziecka.
Pomoc w wyleczeniu wymaga współpracy i wzajemności w działaniu i w spotkaniu z innymi
ludźmi. Zaprezentowane będą techniki psychodramy: zamiana ról, lustro, rozmowa z samym
sobą, dublowanie, sobowtóry.
 Pantomima - łączy ruch, gest, mimikę. Pozwala na ujawnienie uczuć, emocji. Uaktywnia
wyobraźnię
osoby
prezentującej
pantomimę,
a
także
odbiorcy.
Pantomima
jest
przedstawieniem niemym, a dominującymi środkami wyrazu są ruch, gesty oraz mimika
twarzy. Dzięki temu pantomima eksploatuje komunikację niewerbalną. Szczególnie ważna
dla zastosowań terapeutycznych jest tzw. pantomima terapeutyczna, określana mianem
psychogimnastyki. Opiera się ona na założeniach terapii ruchem, gestem i mimiką. Polega na
naprzemiennym oglądaniu i odgrywaniu scen o charakterze pantomimicznym przez
uczestników sesji. Często podkreśla się, że zabawa w teatr jest czymś więcej, niż zwykłym
odtwarzaniem wyuczonych uprzednio ról. Polega na poszukiwaniu dróg ukazania jakiegoś
istotnego problemu z punktu widzenia przeżyć i doświadczeń jego uczestników. W pracy
z
dziećmi
i
młodzieżą,
zwłaszcza
z
dziećmi
nadpobudliwymi
psychoruchowo
i niepełnosprawnością intelektualną, praktykuje się teatr jako taki, jak i formy para teatralne.
Do form parateatralnych Barbara Kaja zalicza:
1. Technikę zamiany ról- technika ta ma szczególne znaczenie w pracy z dziećmi
przejawiającymi zaburzenia emocjonalne np. (zahamowanie, nieśmiałość, agresywność).
Technika ta polega na tym, iż rola jaką dziecko ma odegrać powinna umożliwić mu
zdobywanie nowych doświadczeń, które mają charakter wychowawczo terapeutyczny.
Oznacza to, że dziecku z objawami lęku w interakcjach społecznych, nieśmiałemu
organizujemy zabawę w której gra ono rolę nauczyciela, natomiast nauczyciel przyjmuje
na siebie rolę ucznia. Bardzo ważny jest tutaj temat zabawy, który należy zmieniać na
kolejnych zajęciach. Można rozpocząć od zabawy w lekcję rysunków. Należy wówczas
dziecku wytłumaczyć, iż na dzisiejszej lekcji to ono będzie panią nauczycielką, która
poleca dziecku - tę rolę przyjmuje terapeuta - wykonanie jakiegoś rysunku. Dziecko
powinno mieć świadomość, iż wolno mu krytykować pracę dziecka (terapeuty), wyrażać
niezadowolenie i wydawać polecenie poprawienia
rysunku. Pozwala to dziecku
nieśmiałemu, często z zaniżoną samooceną poszerzyć swoje pola psychologiczne o nowe
doświadczenia
związane z przyjęciem na siebie roli kogoś w mniemaniu dziecka
ważnego. W kolejnych seansach można poprosić dziecko, by odegrało rolę innego
dorosłego np. lekarza do którego dziecko (terapeuta) i skarży się na ból gardła itp.. Należy
jednak pamiętać, iż zawsze rozpoczyna się od takiej sytuacji zabawowej, w której tkwią
warunki
sprzyjające wyzwalaniu u dziecka niezależnego zachowania się. Dziecko
onieśmielone ma wtedy szansę często jedyną, bez żadnych obaw wyrazić swoje krytyczne
uwagi. Technika ta szczególnie polecana jest dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi.
Polega ona na organizowaniu dziecku zabawy, w której odegra ono rolę umożliwiającą mu
zdobycie nowych doświadczeń o charakterze terapeutyczno - wychowawczym. Zupełnie
inne role powierza się dzieciom u których występują zachowania agresywne. W tej
sytuacji dąży się do wyboru takiej roli, by dziecko wczuło się w rolę poszkodowanego.
Tematem zabawy może być historyjka, którą opowie samo dziecko. Dziecko to ma przyjąć
rolę poszkodowanego i zbliżyć się do stanu psychicznego osoby poszkodowanej
w wyniku jego agresywnego zachowania się. Jedną z odmian tej techniki może być
zabawa w telefonowanie. Dziecku nieśmiałemu można powierzyć rolę osoby wzywającej
pomocy lekarskiej dla chorego dziecka- lalki lub lekarza odbierającego telefon, dziecku
agresywnemu można po odpowiednim przygotowaniu (np. opowiadaniu nauczyciela
o zdarzeniu, w którymś ktoś wyrządził drugiej osobie krzywdę) polecić zatelefonowanie
do pokrzywdzonego, by go przeprosić.
2. Teatrzyk palcowy - dziecko samodzielnie na palcach swojej ręki rysuje główki różnych
postaci. Wcześniej ustala z nauczycielem, czego będzie dotyczył "spektakl": sytuacji
w domu, na podwórku, czy w przedszkolu. Najlepiej w tego typu zabawie nawiązywać do
sytuacji naturalnej, rzeczywistej, dziecko samo ustala, który palec będzie kim i układa
dialogi między osobami.
3. Teatrzyk kukiełkowy - dzieci samodzielnie wykonują kukiełki stosowane wielokrotnie do
różnych sytuacji. Kukiełki mogą być wykonane z: warzyw i owoców, z drewnianych
łyżek, z patyków, z włóczki, z drutu itp. Scenariusz przedstawienia może być określony
tylko w najogólniejszych zarysach. Po zakończeniu zabawy można z dziećmi omówić,
dlaczego sytuacja rozwinęła się tak, a nie inaczej itp.
4. Teatrzyk wyboru - aktorami są same dzieci. Nauczyciel wybiera jedno dziecko
i określa jego rolę w sytuacji, którą wcześniej wspólnie ustalił z dziećmi. Dziecko samo
dobiera sobie współ aktorów i powierza im role. W tego typu zabawie nauczyciel musi
bardzo dokładnie kontrolować rozwój sytuacji i ewentualnie zapobiegać drastycznym
momentom.
W wymienionych technikach parateatralnych widoczna jest wspólna ich cech tzn. inicjatywa
dotycząca wyboru tematu zabawy, podział ról i przebieg zabawy wypływa od samych dzieci.
Założenie to jest odmienne od przedstawionego związanego z techniką zamiany ról, gdzie
wybór roli był świadomy i celowy. Obie wersje technik parateatralnych mogą być wzajemnie
się uzupełniającymi elementami w terapii dziecka. Techniki te poza wartością terapeutyczną
mają także walory diagnostyczne, umożliwiające weryfikowanie diagnozy w trakcie terapii.
Stosowanie technik parateatralnych w terapii pedagogicznej jest celowe. Pomaga dzieciom
napotykającym trudności, zapobiega w wielu przypadkach rozwinięciu się u nich nerwic.
Pomaga szybko uchwycić nietypowe zachowania dzieci i zwrócić ich aktywność we
właściwym kierunku. Oczywiście nie jest to jedyny sposób stosowania terapii pedagogicznej.
Podczas stosowania technik parateatralnych, kształtujemy równocześnie kulturę techniczną
dziecka, która przejawia się :
-jako własna techniczna aktywność dziecka mająca na celu badania otaczającej
rzeczywistości,
-jako działanie na przedmiotach w życiu codziennym, zabawie i nauce,
-jako planowe ukazywanie przez dorosłych możliwości bezpośredniego i pośredniego
kontaktu ze zdobyczami techniki.
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój poznawczy dziecka:
-rozwija umysł poprzez ćwiczenie: pamięci, koncentracji i podzielności uwagi, orientacji
w czasie i przestrzeni
-uczy kojarzenia, uzasadniania postępowania, wyciągania wniosków
-rozwija wyobraźnię i fantazję
-doskonali spostrzegawczość
-poszerza wiedzę ogólną
-rozbudza potrzebę zdobywania wiedzy o innym człowieku oraz konfrontowania tej wiedzy
samym sobą
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój języka i mowy:
-daje sposobność do posługiwania się na scenie językiem literackim
-wzbogaca słownictwo
-poprawia dykcje i wyraźne mówienie
-wzmacnia chęć werbalnego porozumiewania się z innymi
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój emocjonalny dziecka:
-uczy odczytywania, nazywania emocji
-kształtuje umiejętność okazywania własnych uczuć
-pomaga w rozumieniu uczuć własnych i drugiej osoby
-uczy właściwie reagować na emocje innych
-dostarcza przeżyć emocjonalnych i estetycznych
-zmniejsza tendencje agresywne
-pomaga w przełamywaniu onieśmielenia przed obcymi osobami
-daje możliwość wyładowywania nagromadzonych napięć
-pomaga w pokonywaniu lęku przed nowymi bodźcami
-wprowadza w różnorodny świat ról i nastrojów, często odmiennych od rzeczywistości,
w której dziecko żyje na co dzień
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój osobowościowy dziecka:
-prowadzi do ukształtowania własnej tożsamości (dziecko odkrywa, że postać w lustrze to
„ja”)
-pomaga w oddzieleniu siebie od otaczającej rzeczywistości
-uczy cierpliwości, wytrwałości, rzetelności
-wywołuje odwagę (u dziecka cechującego się zahamowanie i kompleksami)
-daje szansę na odniesienie sukcesu przez dziecko mające trudności z wykazaniem się
w innych dziedzinach
-daje poczucie bycia kimś znaczącym dla innych (dziecko czuję się potrzebne, wie, że robi
coś dla innych)
-podnosi poczucie własnej wartości
-uczy akceptacji własnego ciała
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój fizyczny dziecka:
-pomaga w poznaniu własnego ciała i kontroli nad jego ruchem
-daje szansę ujawnienia własnych możliwości ruchowych
-doskonali i harmonizuje ruchy
-wyrabia zwinność i precyzję ruchów
-pomaga w korygowaniu mikro-deficytów ruchy
-wpływa dyscyplinująco na dzieci nadpobudliwe psychoruchowo i ukierunkowuje ich
aktywność na określony cel
-rozwija sprawność manualną
Oddziaływanie teatroterapii na rozwój społeczny dziecka:
-wyprowadza z osamotnienia, daje możliwość nawiązywania więzów koleżeńskich
i przyjacielskich między uczestnikami zajęć
-doskonali umiejętność współpracy i działania w zespole
-kształtuje umiejętność organizacji, potrzebę podporządkowania, a także odpowiedzialności
za całość przedsięwzięcia
-uwrażliwia na losy innych ludzi
-uczy odróżniać dobro od zła
-kształci wrażliwość estetyczną
-uczy nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi
-pomaga w integracji ze środowiskiem
-wdraża do korzystania z dorobku kultury: muzyki, tańca,
-rozwija zainteresowania czytelnicze i teatralne
-zaspokaja potrzebę akceptacji i bycia zauważonym
-uczy kulturalnego zachowania się a teatrze
Przygotowały: Joanna Matys, Joanna Poznańska, Małgorzata Radlińska