Podstawowe cechy temperamentalne
Transkrypt
Podstawowe cechy temperamentalne
- PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 1 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) wedł ug Strelaua Temperament - zespół wzgl dnie stał ych wł a ciwo ci organizmu, które przejawiaj si w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Temperament stanowi czasowa. Cechy te s jeden z mechanizmów regulacyjnych czynno ci (wpł ywa na ich przebieg). CECHY FORMALNE - dotycz sposobu wyra ania si tre ci. Ka de zachowanie przebiega w okre lony sposób i z tego punktu widzenia zachodz ró nice indywidualne. Temperament przejawia si we wszystkich rodzajach zachowania, w ich charakterystyce ENERGETYCZNEJ (wielko , intensywno , sił a) i CZASOWEJ , ruchliwo , trwał o ). (szybko CECHY WZGL DNIE STAŁ E: w porównaniu z innymi wł a zjawisk najbardziej stał ych; ciwo ciami psychicznymi temperament nale y do temperament mo e si zmienia wraz z rozwojem osobniczym: zmiany te maj charakter progresywny (okres dojrzewania) lub regresywny (okres starzenia si ); temperament mo e ulec zmianom b d cym wynikiem silnych b d dł ugotrwał ych oddział ywa rodowiska fizycznego i społ ecznego: zmiany te mog wyst pi wtedy, gdy oddział ywania wywoł uj zmiany w mechanizmach fizjologicznych, le cych u podstaw temperamentu (np. dł ugotrwał a choroba, urazy, powa ne zakł ócenia w otoczeniu, sposób od ywiania, wieloletnie oddział ywania temperatury na organizm, warunki zamieszkania czy permanentny hał as). CECHY PIERWOTNIE BIOLOGICZNIE ZDETERMINOWANE: cechy temperamentalne s wynikiem ewolucji biologicznej i wyst puj nie tylko u czł owieka, ale i w wiecie zwierz cym; jednostka od urodzenia ma wł a ciwy sobie temperament, zdeterminowany mechanizmem fizjologicznym, kształ tuj cym si w okresie ycia pł odowego, na podł o u wyposa enia genetycznego. Podstawowe cechy temperamentalne CHARAKTERYSTYKA POZIOMU ENERGETYCZNEGO ZACHOWANIA Wszystkie te cechy, które s wyznaczane ró nicami indywidualnymi w mechanizmach 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 2 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny nagromadzenie, jak i rozł adowanie zmagazynowanej energii. organizmu, tzn. za REAKTYWNO EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na w du ej wra liwo ci i niskiej bod ce wywoł uj ce emocje, wyra aj ca si odporno ci emocjonalnej. wyprowadza mnie z równowagi trzaskanie drzwiami; niepowodzenia i trudno ci zwykle zniech cz sto brakuje mi sł ów, je wobec du ej grupy osób; trac pewno bardzo si bardzo prze siebie, gdy kto li musz denerwuj caj mnie do pracy; powiedzie co bez przygotowania mnie krytykuje; przed egzaminami czy wa nymi spotkaniami; ywam drastyczne sceny filmowe; wi ki, np. pisk opon, dzwonki do drzwi; popeł niam bł dy, je li pracuj w du ym napi ciu; cz sto zał amuj si w ci kich chwilach. AKTYWNO - tendencja do podejmowania zachowa o du ej warto ci stymulacyjnej lub do zachowa dostarczaj cych stymulacji zewn trznej (z otoczenia). staram si tak zorganizowa sobie wakacje, eby mie du o wra e ; cz sto odwiedzam swoich znajomych; cz sto ryzykuj dla samej przyjemno ci ryzyka; staram si korzysta z ka dej okazji poznania ciekawych osób; cz sto zmieniam styl pracy, aby unikn znudzenia; cz sto anga uj si w zaj cia wymagaj ce kontaktów z wieloma lud mi; korzystam z ka dej okazji do zmiany otoczenia, np. poprzez wyjazdy do rodziny lub znajomych, wyjazdy turystyczne; lubi bra udział w dyscyplinach sportowych wymagaj cych rywalizacji; moje ycie jest peł ne wra e . WYTRZYMAŁ O - zdolno do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagaj cych dł ugotrwał ej lub wysoko stymuluj cej aktywno ci i/lub w warunkach silnej stymulacji zewn trznej. zachowuj wie o i sił y nawet po dł ugiej podró y; dra ni mnie ostre d 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 3 z 10 jestem w stanie kontynuowa w czasie upał ów mog potrafi potrafi potrafi pracowa si oby http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm prac intensywnie pracowa bez ; rodków przeciwbólowych, nawet przy silnym bólu; intensywnie pracowa w nocy dostrzegam pł yn czenia; w hał asie; po nie przespanej nocy; WRA LIWO SENSORYCZNA - zdolno mał ej warto ci stymulacyjnej. czuj pomimo zm reagowania na bod ce zmysł owe o ce po niebie chmury; nawet delikatny zapach kwiatów; zwraca moj uwag zwykle czuj zmiana smaku wody, gdy przebywam w nowym miejscu; zapach u ł atwo dostrzegam zapadaj zwykle czuj ywanych przez kogo kosmetyków; cy zmierzch; zapach kawy w pomieszczeniu. CHARAKTERYSTYKA POZIOMU CZASOWEGO ZACHOWANIA reakcji, powtarzanie reakcji, WAWO - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywno ci i do ł atwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do Dotyczy takich cech zachowania, jak: utrzymywanie si ruchliwo , regularno , szybko i tempo reakcji. zmian w otoczeniu. zwykle pracuj bez wi szybko, nawet je kszego trudu potrafi zwykle zd szybko chodz am odskoczy li mam du wykonywa o czasu; kilka czynno , aby nie ochlapał ci równocze nie; mnie samochód; po schodach; zwykle udaje mi si zł apa zapał ek, klucze, pił k ; potrzebuj rzucone w moim kierunku przedmioty, np. pudeł ko niewiele czasu na przebranie si (np. w przymierzalni w sklepie). PERSEWERATYWNO - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowa zaprzestaniu dział ania bod ca (sytuacji), które to zachowanie wywoł ał po 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 4 z 10 cz sto przed za ci gu dnia; ni ciem przypominam sobie rozmowy, które prowadził em w przez dł ugi czas nie potrafi nuci zapomnie o doznanych upokorzeniach; t sam melodi ; je li wieczorem pokł óc si z kim , to rano budz si z my l o tym; w stanach napi cia cz sto powtarzam pewne czynno ci, np. poprawiam wł osy, pocieram twarz; dł ugo nie potrafi si pogodzi ze strat , np. zgubieniem czy zniszczeniem jakiego przedmiotu; dł ugo przechowuj przedmioty (pami tki, listy), z którymi wi si mił e prze ycia; je li usł ysz niepochlebn uwag o sobie, to ci gle o tym my l . zdarza mi si http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm przez cał y dzie Reaktywno Reaktywno jest cech temperamentu, która determinuje wzgl dnie stał i charakterystyczn dla jednostki intensywno reakcji. Stanowi ona wymiar, pod wzgl dem którego jednostki ró ni si miedzy sob , a ró nice te mog by wyra one ilo ciowo. Próg wra liwo ci- jest to próg przy, którym da si zarejestrowa najmniejsza reakcja na bodziec. Jednostki ró ni si pod wzgl dem wielko ci bod ca jaki musi by eksponowany aby zaszł a reakcja. Wyró niamy jednostki wysoko reaktywne charakteryzuj ce si du a wra liwo ci oraz mał wydolno ci i jednostki nisko reaktywne, które maja nisk wra liwo przy du ej wydolno ci. Mechanizm fizjologiczny reaktywno Co decyduje o wielko ci ci reakcji? receptory ukł ad endokrynny inhibitor MAO jako czynnik współ determinuj AUN: równowaga pomi O cy przewodnictwo synaptyczne dzy ukł adem sympatycznym a parasympatycznym rodki podkorowe: szczególnie ukł ad siatkowaty 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 5 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm Cechy kory mózgowej Strelau zakł ada, e wszystkie te ukł ady, ci le ze sob powi zane, dział aj jako blok o wzgl dnie stał ej strukturze. Twierdzi jednak, e szczególna role odgrywa p tla: ukł ad siatkowaty – kora. Współ czynnik energetycznego przetwarzania bod ców: Sn --> O --> Rn +/- x, stymulacji; O - organizm; Rn - wielko gdzie: Sn - warto reakcji Sn --> O --> Rn + x Wzór dla jednostek wysoko reaktywnych gdzie bod ce wywoł uj wy sze reakcje, gdy mechanizm fizjologiczny wzmacnia stymulacj . Jednostki wysoko reaktywne posiadaj przetwarzania bod ców (WEPB). wysoki współ czynnik Sn --> O --> Rn - x, Wzór dla jednostek nisko reaktywnych gdzie bod ni sze reakcje, gdy mechanizm fizjologiczny tł umi stymulacj . Jednostki nisko reaktywne posiadaj energetycznego ce wywoł uj niski WEBP. Aktywno Aktywno jako regulator zapotrzebowania na stymulacj - wł asna aktywno jednostki stanowi bezpo rednie ródł o stymulacji na dwa sposoby: Aktywno fizyczna jednostki czyli wszelkiego rodzaju ruchy, które wywoł uj stan pobudzenia w receptorach, które dalej przekazywane jest do wy szych o rodków nerwowych. Mo e mie to na celu dostarczenie stymulacji jak i do rozł adowania zbyt wysokiego pobudzenia. Czynno ci, które wywoł uj emocje, a te z kolei wywoł uj pobudzenie. S to np. czynno ci charakteryzuj ce si ryzykiem, przyjemno ci , zagro eniem. Oprócz wł asnej aktywno ci jednostka znajduje ródł a stymulacji na zewn trz organizmu, takie jak: otoczenie, sytuacje, zadania, wszelkie bod ce rodowiska charakteryzuj ce si okre lonym stopniem zmienno ci, nowo ci, intensywno ci, zł o ono ci i znaczenia. Styl dział ania w relacji do temperamentu 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 6 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm Styl dział ania rozwija si pod wpł ywem oddział ywania rodowiska na gruncie wyposa enia temperamentalnego (szczególnie reaktywno i ruchliwo zachowania). Jest jednym z regulatorów zapotrzebowania na stymulacj . Podział czynno ci wg Tomaszewkiego 1. Czynno ci zasadnicze (CzZ): prowadz bezpo modyfikuj bezpo rednio wynik dział ania; rednio do osi gni cia wyniku; 2. Czynno ci pomocnicze (CzP): organizuj warunki umo liwiaj ce wykonanie czynno ci zasadniczych; modyfikuj po rednio wynik dział ania; zapewniaj wykonanie czynno ci zasadniczych; dziel si na: przygotowawcze: modyfikacja przebiega; zabezpieczaj ce: jw. warunków, w jakich czynno kontrolne: ustalenie stopnia zbie no ci miedzy uzyskanym wynikiem wykonywanej czynno ci a wynikiem oczekiwanym; korekcyjne: modyfikacja warunków w czasie wykonywania czynno zasadniczych, b d modyfikacja ich samych. ci Hipotezy H1 Jednostki wysoko reaktywne: CzZ < CzP Jednostki nisko reaktywne: CzZ CzP Wykonuj c czynno ci pomocnicze, osoby wysoko reaktywne unikaj napi , które mogł y by obni y efektywno dział ania czy wydajno . Dzi ki temu jednostki wysoko reaktywne osi gaj ten sam poziom wykonania co jednostki nisko reaktywne. H2 Jednostki wysoko reaktywne: CzC < CzPr Jednostki nisko reaktywne: CzC CzPr Jednostki wysoko reaktywne przy wykonywaniu dł ugich czynno ci, organizuj czas w ten sposób, e stosuj wi cej przerw. Zapewniaj wi c sobie przewag czynno ci przerywanych (CzPr) nad czynno ciami ci gł ymi (CzC). H3 Jednostki wysoko reaktywne: CzJ < CzR 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 7 z 10 Jednostki nisko reaktywne: CzJ http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm CzR Jednostki wysoko reaktywne preferuj wykonywanie czynno ci ró norodnych (CzR) wykonywanie czynno ci jednorodnych (CzJ). Osoby wysoko reaktywne wol ni zmian czynno ci na inn , pomimo nie wykonania poprzedniej. ci, a stylem wysoko reaktywni po wi caj dwa razy wi cej czasu na przerwy w nocy ni w dzie w porównaniu z nisko reaktywnymi; wysoko reaktywni po wi caj wi cej czasu na przegl d techniczny wozu; nie wykazano ró nicy w efektywno ci pracy Przykł ad 2. Badania nad grupami zawodowymi. Zał o ono, e jednostki wysoko reaktywne wybieraj zawody o niskim stopniu zagro enia społ ecznego, odwrotnie ni jednostki nisko reaktywne. Badano prawników, urz dników oraz bibliotekarzy. Wyniki: przypuszczenia potwierdził y si . Zawód prawnika cz ciej wybieraj nisko reaktywni a bibliotekarza - wysoko reaktywni. Przykł ad 3. Badanie nad preferencj w sporcie czyli zagro enie fizyczne. Badano pilotów, taterników, grupa po rednia- siatkarze, koszykarze oraz ludzie w ogóle nie zajmuj cy si sportem. Wyniki: nisko reaktywni - sporty niebezpieczne, wysoko reaktywni- wi kszo nie zajmuje si sportem. Przykł ad 1. Badania po wi cone relacji miedzy poziomem reaktywno dział ania kierowcy taksówki wykazał y, e: Ró nice pomi dzy temperamentem a osobowo ci wynik ewolucji biologicznej TEMPERAMENT wytwór warunków społ eczno - historycznych OSOBOWO wł a ciwy czł owiekowi i typowa tylko dla czł owieka zwierz tom obecny od urodzenia, nie ma jej w momencie zdeterminowany przez urodzenia, kształ tuje si na wrodzone mechanizmy bazie cech temperamentalnych, fizjologiczne, w toku pod wpł ywem interakcji ze rozwoju podlega zmianom rodowiskiem pod wpł ywem rodowiska obejmuje aspekt tre ciowy obejmuje formalne cechy zachowania, w którym zachowania wyra a si stosunek do wiata i samego siebie 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 8 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm Zale no ci mi dzy temperamentem a osobowo ci 1. Wpł yw temperamentu na interakcj mi dzy jednostk a otoczeniem: T --> S --> O czyli: (T)emperament jednostki wywoł uje zmiany w ( wpł ywaj na (O)sobowo )rodowisku, które z kolei Np. wobec mał ego dziecka, które wyj tkowo cz sto reaguje wycofaniem w odpowiedzi na jakie bod ce, stosowane b d inne rodki wychowawcze, ni wobec dziecka, które w tych samych sytuacjach przejawia zaciekawienie i ch zbli ania si do bod ca. Temperament prowokuje do takiego, a nie innego post powania wobec jednostki. 2. Temperament jako czynnik modyfikuj cy wpł yw rodowiska na jednostk : S --> T --> O Cechy temperamentalne modyfikuj efekty wpł ywów rodowiska (dwie ró ne osoby reaguj inaczej na te sama sytuacj Np. okre lona kara odbierana b dzie przez dane dziecko jako bodziec silny, je li charakteryzuje si ono wysok reaktywno ci , b d jako bodziec sł aby - w czyli: rodowisko wywoł uje ró ne wpł ywy na jednostk w zale no ci od cech temperamentalnych, wpł ywaj c po rednio na kształ towanie si osobowo ci przypadku dziecka niskoreaktywnego. 3. Temperamentalnie uwarunkowane zapotrzebowanie na stymulacj wpł ywaj cy na kształ towanie osobowo ci: T --> Az s --> O jako czynnik czyli: cechy temperamentalne determinuj (A)ktywno jednostki, której celem jest regulacja stymulacji poprzez wybór odpowiednich (z)achowa , b d cych bezpo rednim ródł em stymulacji, b d te której celem jest organizacja ( )rodowiska o okre lonej warto ci stymulacyjnej. Te preferencje zachowa wpł ywaj na rozwój osobowo ci. Np. osoby wysokoreaktywne, a wi c maj ce niskie zapotrzebowanie na stymulacj , unikaj zachowa ryzykownych, gdy te wywoł uj w nich silne napi cie emocjonalne. Unikanie ryzyka prowadzi mo e u tych osób do utrwalenia si zachowa asekuracyjnych. 4. Wpł yw cech osobowo ci na temperament: O --> St --> T 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 9 z 10 http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm czyli: wymiary osobowo ci, je eli maja w sobie okre lon warto (St)ymulacyjna, mog po rednio wpł yn na kształ towanie si cech temperamentalnych. Wyniki bada nie s Temperament a inteligencja jednoznaczne! Thomas, Chess: badali 500 dzieci z klas 3-6 - nie stwierdzili mi dzy temperamentem a inteligencj ; adnych zale no ci Cheschlik: porównał a cechy temperamentu ponad 150 dziesi ciolatków wybitnie inteligentnych z cechami temperamentu dzieci o przeci tnej inteligencji - wybitnie enie emocji, bardziej zadaniowa inteligentne: mniej roztargnione, mniejsze nat orientacja, bardziej elastyczne w kontaktach osobistych i społ ecznych; Martin: porównał uczniów o wysokim IQ z uczniami o przeci tnym IQ uczniowie o wysokim IQ: bardziej wytrwali, wi ksza tendencja do zbli ania si , adaptacji, pozytywnego nastroju, mniejsze roztargnienie; ł atwo Wnioski: genetycznie uwarunkowany zakres uwagi i roztargnienie maj uczenia si ; wpł yw na tempo brak tendencji do wycofywania si w nowych sytuacjach (tendencja do zbli ania si ) uł atwia kontakt z wi ksz liczb ró norodnych bod ców rodowiskowych, co ma z kolei wpł yw na tempo uczenia si ; "poszukiwacze dozna ", osoby, które nie unikaj nowych bod ców, jednostki aktywne, itp. maj wi ksze szanse i mo liwo ci kontaktu z otaczaj cym wiatem oraz bod cami nowymi i wieloznacznymi, ni osoby bierne, unikaj ce nowych do wiadcze i wra e . Temperament a wyuczalno ciowe odpowiadaj za okoł o 1/3 wariancji Wyuczalno , to stworzony przez nauczyciela opis "wzorowego ucznia". Mał a wyuczalno w badaniach Keogh korelował a ze sł ab orientacj zadaniow , mał elastyczno ci i wysok reaktywno ci . Czynniki temperamentalne i osobowo osi gni szkolnych! Temperament a osi gni cia szkolne Martin: cechy takie, jak wysoka aktywno , roztargnienie czy mał a wytrwał o wpł ywaj na ni szy poziom osi gni szkolnych oraz na ni szy poziom zdolno ci szkolnych. Cechy te mo na uzna za przejawy tzw. temperamentu trudnego, 2007-10-13 14:16 - PSYCHOLOGIA - Temperament wg Strelaua - wersja tekstowa 10 z 10 ale tylko w warunkach typowych wymaga http://310.webpark.pl/temperament_txt.htm szkolnych. Typologia temperamentu a wyniki procesu kształ cenia Barclay przeprowadził seri bada , których wyniki posł u ył y do sformuł owania typologii temperamentu podkre laj cej funkcjonaln specyfik temperamentu ucznia. Typologia ta uwzgl dnia szereg interakcji zachodz cych mi dzy temperamentem a kształ ceniem. 1. TYP MY LICIELA - wysokoreaktywny, cz sto stymulowany wewn trznie przez procesy my lowe, mał o odporny na ci gł e dział anie bod ców, których dostarcza klasa. 2. TYP PRZYWÓDCY - niskoreaktywny, skł aniaj cy si w kierunku ekstrawersji, o du ej tolerancji dwuznaczno ci sytuacji społ ecznych, lubi cy stymulacj społ eczn , o wysokim progu stymulacji, wytrzymał y. 3. TYP PODPORZ DKOWANY - reaguje bardziej biernie na stymulacj ze strony klasy, ogólnie wysokoreaktywny, nie przejawiaj cy du ej energii ani aktywno ci. 4. TYP AGITATORA - niskoreaktywny, o zmiennym poziomie energii, z du potrzeb silnej stymulacji, a zarazem mał o wytrzymał y. Barclay podkre la, e temperament jest jednym z najwa niejszych wyznaczników adaptacji szkolnej, zarówno społ ecznej, jak i intelektualnej, która decyduje o osi gni ciach. Bibliografia: Strelau, J. (1995). Temperament, osobowo Wydawnictwo Naukowe. , dział anie. Warszawa: Pa Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu. Warszawa: Pa Naukowe PWN. stwowe stwowe Wydawnictwo 2007-10-13 14:16