spis_tresci - Wydawnictwo Naukowe Scholar

Recenzent:
prof. dr hab. Włodzimierz Oniszczenko
prof. dr hab. Andrzej Sękowski
Redaktor prowadzący:
Agnieszka Szopińska
Redakcja i korekta:
Magdalena Ziarkiewicz
Projekt okładki i stron tytułowych:
Katarzyna Juras
Ilustracja na okładce © vladgrin / fotolia.com
Copyright © by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013
ISBN 978-83-7383-595-5
Praca naukowa dofinansowana ze środków na naukę
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach 2010–2012
jako projekt badawczy nr N N106 039 938
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa
tel./fax 22 826 59 21, 22 828 95 63, 22 828 93 91
dział handlowy: jak wyżej, w. 105, 108
e-mail: [email protected]
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski)
Druk i oprawa: Drukarnia STABIL w Krakowie
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Rozdział 1. Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) . . . . . . . . .
Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament jako przedmiot badań psychologicznych. . . . . .
Podstawowe tezy regulacyjnej teorii temperamentu . . . . . . . .
Energetyczna charakterystyka zachowania . . . . . . . . . . . . . . .
Czasowa charakterystyka zachowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura temperamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metody szacowania struktury temperamentu . . . . . . . . . . .
Funkcjonalne znaczenie temperamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament a styl działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament i stres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diagnoza temperamentu w ujęciu RTT . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
13
13
20
21
24
25
28
29
30
32
39
Rozdział 2. Temperament a procesy uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uwaga jako podstawowy proces poznawczy . . . . . . . . . . . . . .
Przegląd teorii uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teorie selekcji źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego . . . . . . . . . . . .
Teorie podzielności uwagi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teorie przedłużonej koncentracji, czyli czujności . . . . . . .
Teorie przerzutności uwagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uwaga jako procesor przetwarzania informacji i zasób . . .
Temperament, inteligencja a uwaga: kierunki
i modele badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inteligencja a uwaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osobowość a uwaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament a uwaga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badania własne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osoby badane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badane zmienne i ich wskaźniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
42
43
45
45
47
48
50
51
52
56
56
57
58
58
63
63
63
65
Analizy statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zmienne niezależne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
69
78
81
81
83
86
91
Rozdział 3. Temperament i pamięć robocza . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modele pamięci roboczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inteligencja, temperament i pamięć robocza . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
93
93
97
100
100
103
105
106
106
108
112
Rozdział 4. Temperament a inteligencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 1. Temperament a inteligencja ogólna . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 2. Temperament a inteligencja skrystalizowana . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 3. Temperament a zróżnicowanie
zdolności intelektualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki i dyskusja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
115
115
123
124
124
128
128
129
131
131
131
132
Rozdział 5. Temperament a inteligencja emocjonalna. . . . . . . . . .
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135
135
Pojęcie inteligencji emocjonalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czy inteligencja emocjonalna jest rzeczywiście
inteligencją?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teoria inteligencji emocjonalnej autorstwa Saloveya
i Mayera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inteligencja emocjonalna a poznanie . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dotychczasowe badania nad powiązaniem inteligencji
emocjonalnej i temperamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badania własne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hipotezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament, inteligencja płynna i inteligencja
emocjonalna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IE a neurotyczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
136
Rozdział 6. Temperament i metapoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Istota i struktura metapoznania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Różnorodność studiów metapoznawczych. . . . . . . . . . . . . . . .
Metapoznanie w perspektywie badań różnicowych . . . . . .
Metapoznanie w ujęciu psychologii poznawczej . . . . . . . .
Metapoznanie w studiach rozwojowych i edukacyjnych . .
Badania własne: temperament i metapoznanie. . . . . . . . . . . . .
Badanie 1. Temperament i kontrola myśli . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 2. Temperament i kontrola treści (przekonań)
metapoznawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 3. Temperament i kontrola zachowania
(uczenia się) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 4. Temperament i kontrola czasu . . . . . . . . . . . . . . . .
Metoda i wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
162
162
165
165
167
173
175
176
179
179
137
139
140
144
148
148
149
150
153
159
160
181
182
183
184
186
186
187
188
Badania 5, 6, 7. Temperament i doświadczenia
metapoznawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 5. Temperament a siła doznań stresu
informacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 6. Temperament a doświadczany stres
informacyjny – replikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Badanie 7. Związki między doznawanym stresem
informacyjnym a cechami temperamentu
w pięciu ujęciach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperament i metapoznanie – wnioski końcowe. . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
190
192
194
196
197
199
Rozdział 7. Temperament a funkcjonowanie poznawcze.
Próba syntezy i perspektywy dalszych badań . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie poszczególnych cech temperamentu
dla funkcjonowania poznawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Żwawość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perseweratywność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wrażliwość sensoryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reaktywność emocjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wytrzymałość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aktywność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perspektywy dalszych badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
204
204
206
208
210
212
214
217
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
220
Noty o Autorach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
247
203