Szkoła bez murów - Centrum Edukacji Nauczycielskiej

Szkoła bez murów
Przykłady zaj
terenowych
Bo ena Czech
W ka dym numerze „Edukacji przyrodniczej...” staramy si zamieszcza nauczycielskie
propozycje zaj , których Autorzy – zgodnie z postulatami „pedagogiki ucznia w centrum” –
ograniczaj obszary swojego panowania na lekcji. Prezentowane działania pokazuj z reguły
jak ogranicza panowanie nauczyciela nad przestrzeni , rzadziej dotycz pozostałych obszarów: panowania nad czasem, nad obrazem wiata, nad komunikacj .
Na razie takich propozycji za wiele nie ma.
Poni ej prezentujemy dwa scenariusze zaj terenowych, których Autorka realizuje program
„Przyroda. Program nauczania”. J. K dziołka, J. Pa ko, R. Stawarz, WSiP, Warszawa 1999,
DKW-4014-38/99.
I. Poznawanie przyrody za pomoc zmysłów
Cele:
Poziom wiadomo ci:
Ucze :
- definiuje poj cie „przyroda”,
- wymienia i wskazuje elementy przyrody nieo ywionej i o ywionej,
- nazywa zmysły pomagaj ce pozna otoczenie,
- identyfikuje narz dy zmysłów.
Poziom umiej tno ci:
Ucze :
- gromadzi materiały przyrody nieo ywionej w celu wykorzystania ich do prac
plastycznych,
- orientuje map ,
- obserwuje otoczenie w lesie pod wzgl dem okre lonego kryterium,
- klasyfikuje docieraj ce do niego bod ce,
- projektuje przestrzenn kompozycj plastyczn ,
- porównuje i dostrzega ró nice w wygl dzie kory drzew,
- umiej tnie korzysta z przewodników,
- wła ciwie zachowuje si w rodowisku przyrodniczym,
- okre la swój stosunek do otaczaj cej przyrody.
Czas trwania: 2 godziny
Przeznaczenie: kl. IV
Metody: obserwacja bezpo rednia, wiczenia techniczne, praca z instrukcj , metoda badawcza
rodki dydaktyczne: materiały dla ucznia, mapy, w giel rysunkowy, torby papierowe, lupa, arkusze papieru, elementy przyrody nieo ywionej, przybory do pisania, ta ma klej ca, przewodnik „Spotkania z przyrod – Ro liny” autorstwa Jugi Szwedler i Mirosława Sobkowiaka.
Bo ena Czech
Przebieg zaj
Planowanie i przygotowanie
Nauczyciel:
- okre la cel wycieczki,
- przygotowuje map i opracowuje rodki dydaktyczne,
- zapoznaje si z miejscem zaj terenowych,
- orientuje si ile czasu nale y po wi ci na wykonanie poszczególnych
zada .
Uczniowie:
- zapoznaj si z map i tras wycieczki,
- znaj terminy zwi zane z tematem lekcji,
- przygotowuj przybory i ubiór,
- znaj zasady bezpiecznego zachowania si podczas zaj .
Przeprowadzenie
1. Wyj cie przed budynek szkolny. Podział grupy na czteroosobowe zespoły z
wykorzystaniem zabawy „Zagubione zwierz ta”, wybór liderów grupy.
2. Orientowanie mapy.
Grupa I i II orientuje map za pomoc kompasu.
Grupa III i IV orientuje map za pomoc obiektów terenowych.
Ustalenie kierunku marszu do miejsca docelowego.
(zadanie nr 1)
3. Miejsce docelowe – polana.
Przeprowadzenie zabawy dydaktycznej „Co widzisz”
Uczniowie rozgl daj si uwa nie i zapami tuj jak najwi cej zjawisk i
rzeczy. Po kilku minutach odpowiadaj na pytania nauczyciela.
Przypomnienie definicji poj cia „przyroda”.
Wyró nianie o ywionych i nieo ywionych elementów przyrody.
(zadanie nr 2)
4. Jak wygl da kora drzew?
Odrysowanie kory drzew na arkuszach papieru w glem rysunkowym.
(zadanie nr 3)
Zorganizowanie wystawki prac na polanie. Rozło enie prac obok siebie.
Postrzeganie podobie stw i ró nic w odciskach kory.
Odgadni cie nazw drzew na podstawie rysunków.
(zadanie nr 4)
5. Penetracja najbli szego terenu.
Szukanie i gromadzenie elementów przyrody nieo ywionej na arkuszach z
rysunkami. Praca zespołowa.
(zadanie nr 5)
6. Tworzenie dowolnych kompozycji przestrzennych.
Tworzenie abstrakcyjnych kompozycji przestrzennych z wykorzystaniem
zgromadzonych elementów.
Spontaniczne wypowiedzi na temat prac. Wykonanie zdj .
7. Rozpoznawanie d wi ków.
Uczniowie siadaj wygodnie w wybranym przez siebie miejscu i z zamkni tymi oczami wsłuchuj si w cisz .
Rozmowa na temat odgłosów i ciszy.
(zadanie nr 6)
Szkoła bez murów
8. Badanie smaku i zapachu
Smakowanie i w chanie elementów przyrody nieo ywionej, które wskazuje nauczyciel.
9. Okre lanie wra e wzrokowych. Przeprowadzenie zabawy „Po linie”.
Podsumowanie
Na podstawie poczynionych obserwacji uczniowie odpowiadaj na pytanie
„Dlaczego przyroda zawsze fascynuje człowieka?”
Ustalenie i nazwanie narz dów zmysłów, okre lenie funkcji jakie spełniaj w
poznawaniu otoczenia.
(zadanie nr 7)
Okre lenie samopoczucia po zaj ciach.
(zadanie nr 8)
MATERIAŁY DLA UCZNIA
STANOWISKO I
Zadanie 1
Gr. I i II
Zorientuj map zgodnie z instrukcj .
1. Sprawd , czy w pobli u nie ma magnesów.
2. Kompas przyłó do ramki mapy.
3. Ułó map tak, by ramka pokryła si z igł magnetyczn wskazuj c kierunek N-S.
Gr. III i IV
1. Wska na mapie miejsce, w którym si znajdujesz.
2. Zidentyfikuj na mapie i w terenie dowolny, inny obiekt.
3. Ustaw map tak, aby np. znak drogi na mapie był równoległy do jej przebiegu w terenie.
4. Odczytaj z mapy i wska w terenie obiekty geograficzne le ce w ró nych
kierunkach od miejsca obserwacji.
Zadanie 2
a) przypomnij sobie definicj poj cia „przyroda” i uzupełnij zadanie:
Przyroda to ..........................................., .........................................,
.................................., .................................., ......................................,
................................., ................................
b) uzupełnij tabelk :
Tabela 1
Elementy przyrody o ywionej
1
2
3
4
5
Elementy przyrody nieo ywionej
1
2
3
4
5
Bo ena Czech
STANOWISKO II
Zadanie 3
Arkusz papieru przyklej ta m klej c do dowolnego drzewa. Nast pnie w glem rysunkowym zamaluj go tak, by uwidoczni rysunek kory. Odgadnij nazw
wybranego drzewa wykorzystuj c przewodnik „Spotkania z przyrod – ro liny”.
Zadanie 4
Obejrzyj dokładnie zgromadzone rysunki i odgadnij z jakich drzew pochodz .
Uzupełnij „okienka”.
1. .........................................................
3. ............................................................
2. .........................................................
4. ............................................................
STANOWISKO III
Zadanie 5
Za chwil czeka ci bardzo ciekawe zaj cie, ale najpierw zgromad dowoln
ilo elementów przyrody nieo ywionej i pogrupuj je według nast puj cych cech:
Elementy chropowate –
..................................., .....................................
mi kkie
–
..................................., .....................................
twarde
–
................................. .., .....................................
liskie
–
..................................., .....................................
gładkie
–
..................................., ....................................
suche
–
...................................., ....................................
wilgotne
–
..................................., .....................................
Podczas poszukiwa wykorzystaj lup .
STANOWISKO IV
Zadanie 6
Usi d w dowolnym miejscu w wygodnej pozycji, zamknij oczy i wsłuchaj si
w cisz .
Staraj si usłysze wszystkie odgłosy.
Zastanów si co jest ich ródłem?
Odpowiedz „Dlaczego przyroda zawsze fascynuje człowieka?”
Zadanie 7
Informacje o otaczaj cym wiecie odbieramy za pomoc narz dów zmysłów.
Do tych narz dów nale :
Uzupełnij –
Szkoła bez murów
Dzi ki nim
Zadanie 8
Z przedstawionych rysunków podkre l ten, który najlepiej oddaje twoje samopoczucie po zaj ciach
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA
1. Zabawa dydaktyczna „Zagubione zwierz ”.
Nauczyciel przygotowuje karteczki z wypisanymi nazwami zwierz t. Nast pnie uczniowie losowo wybieraj kartoniki. Po czym na laduj głosy zwierz t,
które wylosowały i odszukuj swego partnera z grupy.
2. Zabawa dydaktyczna „Co widzisz?”
Nauczyciel zadaje nast puj ce pytania:
Co widzisz najbli ej nas, a co najdalej?
Co rusza si , a co jest nieruchome?
Co jest du e, a co jest małe?
Co wydaje odgłosy, a co jest milcz ce?
Co jest pachn ce, a co nie?
Co jest pi kne, a co brzydkie?
Bo ena Czech
3. Zabawa „Po linie”
Dwoje dzieci w odległo ci kilku metrów trzyma napi t lin . Pozostałe dzieci
przechodz przy linie z zamkni tymi oczami. Wszyscy wypowiadaj si co
czuli, uzasadniaj do czego potrzebny jest wzrok.
Zadanie 2
Przyroda to ro liny, zwierz ta, góry, rzeki, jeziora oraz zjawiska atmosferyczne tj.:
deszcze, wiatr, burza, t cza, promienie sło ca.
Elementy przyrody o ywionej
Elementy przyrody nieo ywionej
drzewa
krzewy
ro liny zielone
ptaki
motyle
kamienie, głazy
opadłe li cie, gał zie
igliwie
gleba
pióra
Zadanie 6
Nauczyciel zadaje nast puj ce pytania:
Jakie odgłosy słyszeli cie?
Co to jest cisza i po czym j poznajemy?
Zadanie 7
Informacje o otaczaj cym wiecie odbieramy za pomoc narz dów zmysłów. Do
tych narz dów nale :
ucho
słyszymy
oko
widzimy
nos
Dzi ki nim
w chamy
j zyk
smakujemy
r ka
dotykamy
Szkoła bez murów
II. Krajobraz mojej dzielnicy
Cele:
Poziom wiadomo ci:
Ucze :
- wymienia elementy krajobrazu naturalnego i przekształconego,
- zna terminy krajobraz naturalny, krajobraz przekształcony, poziomica,
- potrafi opisa krajobraz swojej ulicy, dzielnicy,
- dostrzega ró nice w krajobrazie przekształconym dawniej i obecnie,
- zna pochodzenie nazwy „Gołonóg”,
- wymienia pozytywne i negatywne strony krajobrazu przekształconego.
Poziom umiej tno ci:
Ucze :
- odczytuje wysoko bezwzgl dn z mapy,
- potrafi zorientowa map ,
- umie posługiwa si kompasem,
- mierzy obwód drzewa i okre la jego wiek,
- poprawnie obserwuje teren,
- posługuje si rozkładem jazdy komunikacji miejskiej.
Czas trwania: 3 godziny lekcyjne
Przeznaczenie: klasa IV
Metody: obserwacja bezpo rednia, wiczenia techniczne, praca z materiałem ródłowym, praca z map , wywiad, metoda Inny Punkt Widzenia
rodki dydaktyczne: materiały dla ucznia, mapa, kompas, metr krawiecki, przybory do pisania
Przebieg zaj :
Planowanie i przygotowanie
Nauczyciel:
- przygotowuje map z tras wycieczki,
- przygotowuje pomoce dydaktyczne,
- zwraca uwag na zachowanie zasad bezpiecze stwa.
Uczniowie:
- w oparciu o albumy, widokówki, kronik szkoln zapoznaj si z wygl dem
dzielnicy miasta
Przeprowadzenie
1. Zorganizowanie grupy, podział uczniów na zespoły odliczaj c w szeregu do 4.
Zapoznanie si z tematem lekcji.
2. Orientowanie mapy w grupach z wykorzystaniem kompasu
(zadanie nr 1)
3. Podanie danych osobowych ucznia, nazw ulicy, dzielnicy, miasta, województwa,
w którym mieszka
(zadanie nr 2)
4. Ustalenie elementów krajobrazu przed szkoł . Uczniowie wymieniaj i zapisuj
wszystkie skojarzenia wi ce si ze słowem krajobraz na podstawie obserwacji
terenu przed szkoł .
Bo ena Czech
(zadanie nr 3)
5. Przej cie do skrzy owania ulic: Al. J.Piłsudskiego i ul. Tysi clecia. Uczniowie
zaznaczaj miejsce przystankowe na mapie oraz fragment przebytej trasy.
6. Obserwacja Al. J.Piłsudskiego. Zwrócenie uwagi na charakter zabudowy. Ocena
wygl du ulicy po przej ciu do nast pnego punktu przystankowego.
(zadanie nr 4)
7. Podnó e Wzgórza Gołonoskiego
Odszukanie miejsca zatrzymania na mapie.
Uczniowie wypowiadaj si na temat krajobrazu przekształconego. Zwracaj
uwag na budynki mieszkalne. Porównuj krajobraz obecny z dawniejszym wykorzystuj c rysunek W. Pileckiego.
(zadanie nr 5)
8. Wzgórze Gołonoskie – punkt widokowy
Zapoznanie si z legend o Gołonogu. Ogl danie panoramy miasta i najbli szej okolicy.
(zadanie nr 6)
Odczytywanie wysoko ci wzgórza na mapie. Wymienianie elementów krajobrazu naturalnego i przekształconego.
(zadanie nr 7)
Mierzenie obwodu najokazalszego drzewa.
9. Historia parafii pod wezwaniem w. Antoniego – wywiad z ksi dzem proboszczem
(zadanie nr 8)
10. Komunikacja miejska
Przej cie do najbli szego przystanku tramwajowego. Zwrócenie uwagi na
plan sytuacyjny linii tramwajowej.
Odczytanie miejscowo ci, z którymi s siaduje D browa Górnicza.
(zadanie nr 9)
Podsumowanie
Zgromadzenie si w pracowni szkolnej. Odczytanie wypełnionych kart pracy.
Przedstawienie własnego zdania na temat obecnie istniej cego krajobrazu przekształconego w D browie Górniczej.
Dyskusja „Inny Punkt Widzenia”
(materiały dla nauczyciela)
MATERIAŁY DLA UCZNIA
STANOWISKO I
Zadanie 1
Zorientuj map zgodnie z instrukcj :
1. Sprawd czy w pobli u nie ma magnesów zakłócaj cych działalno kompasu.
2. Kompas przyłó do ramki mapy.
3. Ułó map tak, by ramka pokryła si z igł magnetyczn wskazuj c kierunek N-S.
Pami taj, e strona igły magnetycznej (najcz ciej pomalowana na czerwono lub niebiesko) wskazuje kierunek północny.
Szkoła bez murów
Przeciwny koniec igły wskazuje kierunek południowy.
Zadanie 2
Uzupełnij tekst:
Nazywam si ....................................... Mieszkam na ul. .............................................
imi i nazwisko
w dzielnicy ......................................., która znajduje si w ..........................................
nazwa miasta
Moje miasto nale y do województwa ...................................................
Zadanie 3
a) Stoj c przed budynkiem szkolnym rozejrzyj si dokładnie i wypisz wszystkie
skojarzenia, które wi
si z okre leniem „krajobraz wokół szkoły”
........................
........................
........................
Krajobraz wokół szkoły
........................
........................
........................
(wg Błaszczyk 1999)
b) Uzupełnij poni szy tekst, wykorzystuj c nast puj ce zwroty: zwierz ta, ro liny,
pola uprawne, drogi, gleby, powietrze, woda, fabryki, zabudowania, formy
ukształtowania powierzchni przyrody o ywionej i nieo ywionej, skały.
Krajobraz tworz elementy ......................................... i ..............................................
Elementami krajobrazu s : ........................................, ................................................,
.............................., ..............................., ....................................., ...............................,
a elementami krajobrazu wytworzonymi przez człowieka s : ...............................,
..............................., .........................., ................................ .
STANOWISKO II
Zadanie 4
Zaznacz na mapie miejsce, w którym si znajdujemy. Kolorow lini narysuj
tras , któr przeszli my od miejsca wyj ciowego do obecnego.
Bo ena Czech
Zadanie 5
a) Id c al. J. Piłsudskiego zwró uwag na jej wygl d. Obserwuj budynki, sklepy.
Ustal jakie artykuły mo na kupi w sklepach. Czy s produkty usługowe? Z jakich rodków lokomocji korzystaj mieszka cy miasta?
Na podstawie bezpo redniej obserwacji uzupełnij tabel :
Tabela 1
Rodzaj budynków
Rodzaj sklepów
Punkty usługowe
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
b) Oce wygl d ulicy zaznaczaj c odpowiedni ilo
0
1
brzydka
2
3
4
5
bardzo ładna
0
1
brudna
2
3
4
5
zadbana
rodki lokomocji
punktów
0
1
2
hała liwa
0
1
niebezpieczna
2
3
4
5
cicha
3
4
5
bezpieczna
STANOWISKO III
Zadanie 6
Jeste u podnó a znanego Wzgórza Gołonoskiego. Dawniej miejsce to wygl dało całkiem inaczej. Obejrzyj rysunek, zobacz jak to miejsce wygl dało dawniej i
porównaj z tym, które widzisz obecnie.
STANOWISKO IV
Zadanie 7
Miejsce, w którym jeste jest jednym z najciekawszych i najpi kniejszych
miejsc w okolicy.
a) Uzupełnij tekst. Skorzystaj z mapy.
Wzgórze Gołonoskie znajduje si na wysoko ci ...................... m n.p.m. Jest
tu ko ciół w. .................................. i ...................................... Niektóre z nich maj 200 cm obwodu.
b) Uzupełnij tabel :
Tabela 2
Elementy krajobrazu naturalnego
Elementy krajobrazu przekształconego
Szkoła bez murów
1 ...........................................................
2 ...........................................................
3 ...........................................................
4 ...........................................................
5 ...........................................................
6 ...........................................................
1 ...........................................................
2 ...........................................................
3 ...........................................................
4 ...........................................................
5 ...........................................................
6 ...........................................................
c) Oblicz redni wieku najokazalszego drzewa według wzoru:
obwód drzewa w cm obwód drzewa w cm
+
2
3
= rednia wieku
2
........................................................ ma około ........................... lat
nazwa drzewa
III.
Zadanie 8
Jeste w jednym z najciekawszych miejsc tego regionu. Okazałe drzewa, kociół obj te s ochron . Obserwuj c panoram miasta i najbli szej okolicy uzupełnij
rysunek.
1..........
2..........
3..........
4..........
1.........
1.........
2.........
Wzgórze
Gołonoskie
1........
2........
3........
1.........
2.........
1........
1........
2........
1.........
2.........
3.........
4.........
5.........
Bo ena Czech
Wzgórze Gołonoskie
Zadanie 9
Aby dowiedzie si co wi cej o tutejszej parafii popro o rozmow ksi dza
proboszcza. Zapytaj o to co ci najbardziej interesuje. Mo esz skorzysta z
nast puj cych pyta :
1. Prosz poda nazw parafii.
......................................................................................................
2. Kiedy powstał ko ciół?
......................................................................................................
3. W murach wi tyni umieszczone s tablice pami tkowe. Kogo dotycz ?
......................................................................................................
4. Podczas spaceru zauwa yli my punkt sprzeda y ziół. Kto zajmuje si ich sprzeda ? Sk d pochodz zioła?
......................................................................................................
STANOWISKO V
Zadanie 10
Zapoznaj si z rozkładem jazdy tramwajów na Al. J.Piłsudskiego. Zwró uwag , do
których miejscowo ci mo na dojecha .
1. Do ........................................ mo na dojecha tramwajem nr ..............
2. Do ........................................ mo na dojecha tramwajem nr ..............
3. Do ........................................ mo na dojecha tramwajem nr ..............
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA
Zadanie 3
Krajobraz tworz elementy przyrody o ywionej i nieo ywionej. Elementami naturalnymi krajobrazu s : zwierz ta, ro liny, skały, gleby, powietrze, woda, formy
ukształtowania powierzchni, a elementami krajobrazu wytworzonymi przez człowieka
s : zabudowania, fabryki, drogi, pola uprawne.
Zadanie 5
Tabela 1
Rodzaj budynków
mieszkalnych
- bloki mieszkalne
Rodzaj sklepów
- sklepy spo ywcze
Punkty usługowe
- klinika stomatolo-
rodki lokomocji
- samochody oso-
Szkoła bez murów
czteropi trowe
- kamienice dwupi trowe
- wie owce
- sklepy z artykułami
przemysłowymi
- kwiaciarnia
- salon samochodowy
- ksi garnia
giczna
- bank PKO
- stacja benzynowa
- zakład fryzjerski
bowe
- samochody ci arowe
- tramwaje
- autobusy
Zadanie 7
Wzgórze Gołonoskie znajduje si na wysoko ci 330 m n.p.m. Jest tu ko ciół
w. Antoniego i Narodzenia Naj wi tszej Marii Panny.
S te okazałe drzewa, takie jak klony pospolite i kasztanowce zwyczajne. Niektóre z nich maj 200 cm obwodu.
Legenda:
Gołonóg jest drugim po Dorotce wzgórzem, w okolicy, które wzbudza spore zainteresowanie. Ko ciół zbudowany był w 1673 roku przez biskupa krakowskiego
Andrzeja Trzebickiego, dziedzica wsi Gołonóg.
Legenda głosi, e wzgórze otrzymało nazw od pustelnika który przed wiekami
mieszkał na górze i dla umartwienia zawsze był bosy. Nazwano go wi c Gołonogiem.
Zadanie 8
dzielnica Z bkowice
fabryka ATLAS
cementownia
Huta Katowice
Koksownia
„Przyja ”
lasy, ł ki, pola
osiedla mieszkaniowe
zamek w B dzinie
elektrownia „Łagisza”
B dzin
Wzgórze „Dorotka”
tereny le ne
Zakłady
metalurgiczne
w Bukownie
Wzgórze
Gołonoskie
elektrownia
„Jaworzno”
osiedla mieszkaniowe
centrum D browy Górniczej
Sosnowiec
antena telewizyjna
w Mysłowicach
zarys Beskidów
Bo ena Czech
Zadanie 10
1. Do Sosnowca mo na dojecha tramwajem nr 21.
2. Do B dzina mo na dojecha tramwajem nr 21, 22, 28.
3. Do Czeladzi mo na dojecha tramwajem nr 22.
Metoda „Inny Punkt Widzenia” polega na podzieleniu grupy na dwa zespoły: zwolenników i przeciwników problemu.
Zadanie: „Krajobraz al. J. Piłsudskiego i pobliskich terenów ma wielu zwolenników
i przeciwników”. Uczniowie przedstawiaj swój punkt widzenia.