Wejście Polski do Unii Europejskiej a kształtowanie się czynników

OJCZYZNA-POLSZCZYZNA
Wejście Polski do Unii Europejskiej
a kształtowanie się czynników
motywujących do nauki
języka polskiego jako obcego
Izabela Stachowiak
Dynamika rozwoju badań z zakresu nauczania języka polskiego jako obcego wiąże
się m.in. z akcesją Polski do Unii Europejskiej. Za jeden z językowych wymiarów
integracji można uznać ustawę, z dnia 11 kwietnia 2003 r., o zmianie Ustawy
o języku polskim (DzU nr 73, poz. 661) wprowadzającą możliwość uzyskania przez
cudzoziemców certyfikatu znajomości języka polskiego po zdaniu egzaminu przed
państwową komisją egzaminacyjną.
W
prowadzenie certyfikacji uplasowało
język polski na równi z innymi językami
europejskimi, których poziom opanowania
określają systemy certyfikatowe, realizowane zgodnie z zaleceniami Rady Europy zmierzającymi
do standaryzacji testowania znajomości języków obcych.
Utworzenie sytemu egzaminacyjnego z języka polskiego
jako obcego spowodowało dostrzegalny wzrost liczby
wydawanych podręczników i zróżnicowanych materiałów
dydaktycznych. Wobec powyższych zmian związanych z akcesją
Polski do UE, otwarciem granic, większym przepływem
ludności i dążeniami do standaryzacji systemów edukacyjnych
w Europie, koniecznością staje się regularne prowadzenie badań
zarówno nad liczbą chętnych do nauki języka polskiego jako
obcego, oraz nad ich motywacją. Poznanie psychologiczno-społecznych uwarunkowań związanych z motywacją do
nauki języka polskiego może ułatwić aktywne wpływanie
na zwiększenie liczby osób podejmujących naukę języka
[ 18 ] polskiego. Na podstawie 250 ankiet przeprowadzonych przez
autorkę wśród uczestników letnich kursów języka polskiego,
odbywających się w Warszawie, Lublinie, Krakowie i Cieszynie
w 2008 r. i późniejszych rozmów z cudzoziemcami uczącymi
się języka polskiego, można wyróżnić trzy podstawowe grupy
motywacyjne: emocjonalną, estetyczną i zawodową.
Motywacja emocjonalna
Pierwszą stanowią ci, którymi kieruje motywacja emocjonalna.
Kategoria ta obejmuje te osoby, które podjęły naukę języka
polskiego ze względów osobistych, tj. te, które jako motyw
podały polskie pochodzenie lub ślub z obywatelem polskim,
a także osoby, które łączy z polskością inna, silna więź
emocjonalna, jak na przykład przyjaźń z osobą polskiego
pochodzenia. Osoby te stanowią około 34,8 proc. ogółu
ankietowanych, z czego dominującą grupą są osoby pochodzące
z USA (79,3 proc.), Ukrainy i Białorusi. Należy zauważyć,
że pochodzący z USA podkreślają szczególnie silną więź
języki w Europie
3/2014
OJCZYZNA-POLSZCZYZNA
emocjonalną wynikającą z polskich korzeni. Jednocześnie
jest to grupa, która deklaruje, że uczy się języka polskiego od
dziecka (około 20 lat). Mimo to, jest to grupa wykazująca
się stosunkowo słabą znajomością tego języka (My whole
family speaks Polish and lives in Poland. Ja kocham Polska).
W tym miejscu warto zastanowić się nad konsekwencjami
tego zjawiska. Skoro dzieci ostatniej fali emigrantów z lat
80., czyli dzisiejsi dwudziestokilkulatkowie, mają problem
ze swobodną komunikacją w języku polskim, jest wysoce
prawdopodobne, że ich dzieci wcale nie będą znały języka
polskiego. Trudno zatem nie zgodzić się z diagnozą Emila
Orzechowskiego (1996:157), która – choć pesymistyczna,
zakłada bowiem koniec Polonii w Ameryce – zdaje się
jednak realistyczna, szczególnie, jeżeli mówimy o Polonii
posługującej się językiem polskim. Jeśli zatem tendencja ta nie
ulegnie zmianie, znacznie zmniejszy się grono potencjalnych
kandydatów do nauki języka polskiego. Podobne spostrzeżenia
ma także prof. Aleksander Schneker, slawista z Yale University,
który potwierdza, że moda na Polskę już minęła (Krzyżanowski
2001). Budujący jest natomiast fakt, że wraz z wprowadzeniem
certyfikacji języka polskiego i dzięki decyzji Państwowej
Komisji Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako
Obcego z 2006 r., o obniżeniu wieku kandydatów z 18 na 16
lat, rośnie liczba przystępujących do tego egzaminu w USA.
Obniżenie wieku postulowali amerykańscy nauczyciele
polonijni, którym zależało, by uczniowie dysponowali
certyfikatem przed opuszczeniem polonijnych szkół średnich.
Posiadanie takiego certyfikatu gwarantuje im dodatkowe
punkty na egzaminach wstępnych na studia, co stanowi
wzmocnienie dla motywacji emocjonalnej. Dla wielu osób
jest to ważny element celowości uczenia się języka obcego.
W 2010 r. wśród wszystkich zdających Amerykanie byli
najliczniejsi, przed Rosjanami, Niemcami i Ukraińcami
(Miodunka 2011:225).
W tym miejscu warto podkreślić, że kolejne znaczące
zmiany związane z egzaminami certyfikatowymi nastąpiły
dzięki wejściu w życie 15 sierpnia 2012 r. Ustawy o obywatelstwie
polskim, która wymaga od ubiegających się o obywatelstwo
polskie potwierdzenia znajomości polszczyzny certyfikatem
wystawionym przez Państwową Komisję Poświadczania
Znajomości Języka Polskiego jako Obcego. Tym samym egzaminy certyfikatowe z języka polskiego weszły do kanonu tzw.
egzaminów doniosłych, tj. takich, których zdanie umożliwia
dostęp do innych, ważnych społecznie wartości liczących się
3/2014
w danym kraju (edukacyjnych, prawnych, ekonomicznych).
Jako przykład takiego egzaminu doniosłego może posłużyć
nowa matura, od której zdania zależy przyjęcie do wybranej
szkoły wyższej. Dzięki temu, że egzaminy certyfikatowe
włączone zostały do grupy egzaminów doniosłych, liczba
zdających w 2012 r. po raz pierwszy od 2004 r. przekroczyła
tysiąc osób, a w roku 2013 wyniosła 2073 osoby. Zmiany
związane ze wspomnianą ustawą o obywatelstwie spowodowały,
że najliczniejsze grupy zdających w 2013 r. stanowili obywatele
Ukrainy, Rosji oraz Białorusi (PKPZJPjO 2013).
Motywacja estetyczna
Wśród ankietowanych drugą grupę podejmujących naukę
języka polskiego stanowią osoby, które można zaliczyć do
reprezentujących kategorię motywacji estetycznej. Są to osoby,
które jako czynnik motywacyjny deklarują swoją ciekawość
języka, przyjemne brzmienie polskich głosek, podobieństwo
językowe do języka ojczystego ankietowanego lub fascynację
elementami polskiej kultury. Zdawać by się mogło, że
przyjemne brzmienie języka jako motywacja do jego nauki
jest argumentem błahym, któremu nie należy poświęcać
większej uwagi. Okazuje się jednak, że rola dźwięków mowy
ludzkiej jest tylko z pozoru zjawiskiem niegodnym uwagi, co
może wynikać z naszej nieświadomości i braku kompetencji
do racjonalnego wytłumaczenia tej fascynacji.
Zjawisko fascynacji językiem zajmowało badaczy już od
starożytności. Prace nad teorią języka, które podjęli starożytni
Grecy, skupiały się głównie na genezie języka, bezpośrednim
stosunku struktury dźwiękowej i odpowiadającego jej
znaczenia, możliwości zastosowania zasad logicznych do
objaśniania charakteru form gramatycznych. Rozważania
koncentrowały się głównie wokół problemu ukształtowania
dźwiękowej strony języka. Wysuwano przypuszczenie, że głoski
powstały jako rezultat naśladowania dźwięków przyrody lub
jako „oddźwięk” na dźwięki przyrody. Szczególną sławę zyskała
sobie długotrwała dyskusja wokół kwestii, czy istnieje jakaś
głęboka, bezpośrednia więź logiczna między tym, co wyrazy
znaczą a ich budową dźwiękową, czy też więź ta jest dowolna
(Ivić 1975:11). Wśród cudzoziemców, którym podoba
się brzmienie języka polskiego, można zauważyć dwie
charakterystyczne grupy. Pierwszą stanowią respondenci
rosyjsko- i ukraińskojęzyczni, a drugą reprezentanci Włoch,
Portugalii czy Hiszpanii. Jest rzeczą oczywistą, że grupa
pierwsza jest liczniejsza, gdyż wyrazów podobnych brzmieniowo
języki w Europie
[ 19 ]
OJCZYZNA-POLSZCZYZNA
jest w języku polskim i rosyjskim całkiem sporo, co z pewnością
ma decydujący wpływ na motywację do nauki języka polskiego
i tak też to postrzegają sami ankietowani: Po prostu zawsze
podobało się mnie jak polski brzmi. (…) Największą motywacją
do podjęcia nauki języka polskiego stanowiło dla mnie to, że język
ukraiński jest spokrewniony z językiem polskim (wypowiedzi
uczniów z Ukrainy).
Mimo że w języku polskim i rosyjskim jest sporo wyrazów,
które brzmią podobnie, to często jednak mają one odmienne
znaczenie, co niejednokrotnie staje się źródłem kłopotów, które
napotykają Polacy uczący się języka rosyjskiego i Rosjanie
uczący się języka polskiego. Występuje tu zjawisko tzw.
heterofemii językowej (przez innych badaczy określane jako
homonimia językowa), która polega na błędnym użyciu
jednostki danego języka, podobnej pod względem formy (mowy
lub pisma) do jednostki innego języka, mającej znaczenie
odmienne (Grosbart 1984, za Bartoszewicz 2002:199).
Jest to efekt bezrefleksyjnego stosowania uprzednio nabytych
zachowań językowych jako reakcji na określone bodźce.
W omawianym przypadku wyrazów podobnych brzmieniowo,
lecz odmiennych znaczeniowo – nawyk wykształcony
w języku ojczystym, wskutek mylącego podobieństwa
międzyjęzykowego, przeszkadza w ukształtowaniu nawyku
w języku obcym (Bartoszewicz 2002:199). Warto w tym
miejscu zwrócić uwagę na pewną zależność. Ankietowani
napisali, że podoba im się język polski, ponieważ jest podobny
do ukraińskiego czy też spokrewniony z nim. Niemniej jednak,
należy pamiętać, że język polski w porównaniu z językiem
rosyjskim czy ukraińskim dysponuje zupełnie odmiennym
alfabetem, a także, jak wyżej zostało wspomniane, często
odmienną semantyką, która staje się źródłem kłopotów. Mimo
to, respondenci twierdzą, że języki te są bardzo do siebie
podobne. Świadczy to o ważnej roli fonetyki w motywowaniu
do nauki języka obcego. Brzmienie staje się czynnikiem
priorytetowym, który predysponuje język polski do miana
bliskiego, spokrewnionego, siostrzanego. Takie postrzeganie
wynika z faktu, o którym pisze A. Wierzbicka: Kategorie
pojęciowe języka ojczystego wpływają w dużym stopniu na to,
z jakiej perspektywy będziemy patrzeć na świat i nasze w nim
życie (Wierzbicka 2007:23-24). Whorf dodałby natomiast:
Jeżeli dźwięki są zestrojone, wzmaga się ich psychiczna wartość
i laik to odnotowuje (Whorf 2002:358).
Nie dziwi zatem, dlaczego Słowianie pozytywnie postrzegają
język polski znajdujący się w tej samej grupie językowej co ich
[ 20 ] Skoro dzieci ostatniej
fali emigrantów
z lat 80., czyli dzisiejsi
dwudziestokilkulatkowie,
mają problem
ze swobodną komunikacją
w języku polskim,
jest wysoce
prawdopodobne,
że ich dzieci wcale
nie będą znały
języka polskiego.
mowa, czego nie można powiedzieć o funkcjonowaniu nazwy
Niemiec w języku polskim, która etymologicznie kojarzy się
z ‘němьcь’, czyli z tym, kto mówi niezrozumiałym językiem.
Co więcej, sąd ten nie funkcjonuje tylko w języku polskim,
ale jest rozpowszechniony także wśród innych Słowian:
czes. (Nĕmec), serb. i chorw. (Nijèmec), ros. (нeмeц). Niemcy
byli prawdopodobnie w oczach dawnych Słowian ludźmi
nieumiejącymi mówić (Bartmiński 2007, Boryś 2008, za
Berlińska 2009:36). Warto zastanowić się nad tym, w jaki
sposób brzmienie języka polskiego jest odbierane przez inne
narody, gdyż jest to jeden z czynników motywujących do
podjęcia jego nauki. Belgijski dziennikarz Marc Peirs, zapytany
o swoje odczucia związane z odbiorem języka polskiego,
powiedział: Głośna wymowa nadaje polskim słowom brzmienie
głębokie, żywe i dumne. Ale w innych okolicznościach ten sam
język nabiera dźwięku melancholijnego (Peirs 2003).
Jak już wspomniałam wcześniej, w grupie cudzoziemców
o motywacji estetycznej znajdują się też ci, którzy podejmują
naukę języka polskiego z uwagi na zainteresowanie kulturą
polską. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej z jednej
strony było dużą szansą na swobodniejszy kontakt Polaków
z cudzoziemcami, z drugiej, związane było z koniecznością
przeprowadzenia licznych reform mających przyczynić się
języki w Europie
3/2014
OJCZYZNA-POLSZCZYZNA
do ujednolicenia wielu struktur państwowych w krajach
członkowskich. Nieodłącznym elementem tych zmian stała
się postępująca globalizacja i unifikacja, także w przestrzeni
kultury. Stopniowo Polska zaczęła zatracać swoją wyjątkowość
i oryginalność. Cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski na kursy
języka polskiego często ubolewają nad tym, że w kinach nie
ma polskich filmów, a w radiu polskich piosenek. Niestety,
postępująca wśród społeczeństwa deprecjacja typowo polskich
tradycji nie wpływa korzystnie na wizerunek Polski za granicą.
Anne Pinasa z Francji, która wyobrażała sobie stolicę Polski
jako miasto buntownicze i antykomunistyczne, stwierdziła:
Wkrótce zauważyłam, że ludzie na ulicach chodzą z opuszczonymi
głowami. Myślałam sobie: co jest, przecież mamy wolną Polskę,
czemu nie widać radości na ich twarzach? (...) Cóż to za kraj,
pomyślałam, który zmusza cię do spoglądania w dół, a nie
przed siebie! (Pawlak 2001:18). Natomiast Madalis z Kuby,
zachwycona opowieściami m.in. o wyjątkowości polskiej
tradycji związanej z Wielkanocą, zdecydowała się przyjechać
do naszego kraju, gdzie zaobserwowała, że de facto podczas
tych świąt Polacy tylko: Jedzą, jedzą, jedzą i oglądają telewizję
(Pawlak 2001:134).
Motywacja zawodowa
Trzecią grupę motywacyjną stanowią obcokrajowcy, których
motywację możemy określić jako motywację zawodową. Dla
tych osób źródłem zachęty do podjęcia nauki języka polskiego
stały się przesłanki związane z pracą zawodową. Pod koniec
lat 90. Rada Europy, której działania dotyczą między innymi
edukacji i kultury, przygotowała program promowania
różnorodności językowej w Europie, co znalazło wyraz
w rekomendacji nr 1383 z roku 1998. Później Rada Europy
w rozporządzeniu z 20 lutego 2002 r. wskazała konieczność
opanowania dwóch języków obcych w systemie szkolnym
z sugestią, by jeden z nich był językiem kraju sąsiedniego.
Oprócz różnorodności języków w obrębie każdego państwa
członkowskiego Rada Europy zajęła się promowaniem
różnojęzyczności, a więc umiejętności skutecznego, choć
niekoniecznie perfekcyjnego, porozumiewania się w kilku
językach. Państwa członkowskie powinny w tych działaniach
wspierać swoich obywateli (por. Rekomendacja 1539 z 2001 r.,
Komorowska 2007:12). Podobne dyrektywy przygotowała
dla swoich członków Unia Europejska. Postulowano, że
do roku 2010 Unia Europejska miała stać się najbardziej
efektywną i dynamiczną gospodarką. W realizacji tego celu
3/2014
Sama znajomość
języków nie jest
już wystarczająca,
potrzebne jest też
bogate doświadczenie
i to najlepiej
międzynarodowe.
miały pomóc krajowe startegie rozwoju edukacji i nauki
jezyków. W szczegółowych rekomendacjach podkreślano
wagę różnorodności językowej w państwach członkowskich
i zalecano, aby oprócz języka angielskiego, pełniącego rolę
lingua franca, prowadzić naukę drugiego języka, najlepiej
języka któregoś z sąsiadów. W efekcie tego, w obliczu
perspektywy wejścia do Unii nowego, dużego kraju – Polski,
wielu młodych ludzi podjęło decyzję o rozpoczęciu nauki
języka polskiego. Motywacje były bardzo różne. Poniżej
kilka przykładowych wypowiedzi słuchaczy kursów języka
polskiego z zachowaniem oryginalnego zapisu: Dlatego, że
teraz Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Język polski warto
znać (Niemcy); W Czechach jest brak tłumaczów na język
polski. Duże firmy szukają pracowniki z znajomością polskiego
(Czechy); Studiuję polskiego języka ponieważ jestem politologiem
i moja praca dotyczy polskich politycznych parti. Interesuję się
polską polityką ponieważ Polska jest nową demokracją i ma
bardzo duże ciekawe zmiany. Interesuję się socjalną demokracją
też i obraz socjalnej demokracji w Polsce jest bardzo ciekawy dla
osobów z Europy zachodniej (Belgia); Robię doktorat na temat
„Jak dzieci Polaków w Irlandii uczą się języka angielskiego”
(Irlandia); Polska jest blisko do Węgier i można wykorzystać
związki między dwoma państwami. Potrzebne są ludzie, którzy
mówią po węgiersku i po polsku (Węgry).
Kategoria motywacji zawodowej obejmuje tych ankietowanych, dla których źródłem motywacji do podjęcia nauki języka
polskiego były przesłanki związane z pracą zawodową. Zalicza
się do niej 20,4 proc. ogółu badanych. W tym miejscu należy
zwrócić uwagę, że odpowiedzi ankietowanych uwarunkowane
były różnicami ekonomiczno-politycznymi między Polską
a krajami pochodzenia osób biorących udział w ankiecie
języki w Europie
[ 21 ]
OJCZYZNA-POLSZCZYZNA
i odzwierciedlały sytuację gospodarczą w roku 2008/2009,
tzn. czas, kiedy recesja nie była jeszcze tak bardzo wyczuwalna.
Analizując strategię lizbońską i podjęte działania mające
na celu wprowadzenie w życie jej założeń dotyczących
efektywności gospodarki, m.in. dzięki promocji wielojęzyczności, trudno obecnie stwierdzić, że cel ten został
osiągnięty. Kryzys ekonomiczny, który dotknął Europę na
przestrzeni ostatnich kilku lat wymusił, szczególnie na ludziach
młodych, podejmowanie dodatkowych przedsięwzięć. Sama
znajomość języków nie jest już wystarczająca, potrzebne jest
też bogate doświadczenie i to najlepiej międzynarodowe. Po
ukończeniu szkoły średniej, zdanym egzaminie dojrzałości,
ukończeniu pierwszego stopnia studiów, młodzi wcale nie
czują się dojrzali, pewni i świadomi tego, co chcą robić dalej
i gdzie mają szukać pracy. Powoduje to, że na popularności
zaczynają zyskiwać wolontariaty międzynarodowe dające
szanse na naukę języka i jednoczesne zdobycie cennego
doświadczenia zawodowego. Z tej możliwości korzystają
także cudzoziemcy, którzy w tym celu przyjechali do Polski.
W tym kierunku warto rozwijać promocję języka polskiego,
czego dowodzi chociażby przykład jednego z ankietowanych,
który przybył do Polski właśnie w ramach akcji Wolontariat
społeczny (Niemcy).
Podsumowanie
Motywację cudzoziemców do nauki języka polskiego należy
rozpatrywać w trzech podstawowych kategoriach, tj. w kategorii
motywacji emocjonalnej, estetycznej i zawodowej, z których
ta ostatnia jest najmniej stabilna, gdyż jest silnie uzależniona
od sytuacji ekonomicznej.
Działania dotyczące promowania wielojęzyczności w Europie wspiera Rada Unii Europejskiej, która 20 listopada 2008 r.
wydała specjalne zalecenie w sprawie mobilności młodych
wolontariuszy w UE. Zaleciła państwom członkowskim
podjęcie działań majacych na celu zwiększenie świadomości
młodych ludzi na temat znaczenia kompetencji interkulturowych i nauki języków obcych.
17 czerwca 2010 r. przyjęta została przez Radę Europejską
strategia Europa 2020, w której dominującą rolę odgrywają
dwie inicjatywy: Program na rzecz nowych umiejętności
i zatrudnienia, uwypukla znaczenie kompetencji językowych
w kontekście dynamicznie zmieniającego się rynku pracy,
i Mobilna młodzież, która podkreśla, że znajomość języków
obcych stanowi podstawę pomyślnej realizacji mobilności.
[ 22 ] Z dniem 1 stycznia 2014 r. wszedł natomiast w życie
program Erasmus+. Jego realizacja zaplanowana jest na
siedem lat, czyli do 2020 r. Inicjatywa ta ma się przyczynić
do rozwoju umiejętności jej uczestników, zwiększenia ich
szans na zatrudnienie, a także do modernizacji systemów
edukacji, szkoleń i wspierania młodzieży. Największy
nacisk w nowym programie został położony na edukację
formalną i pozaformalną. W praktyce program Erasmus+
umożliwia wyjazdy za granicę w celach edukacyjnych (np.
podjęcie studiów, pracy, odbycia szkoleń lub zaangażowania
w wolontariat) dzięki udziałowi w programie szkół średnich,
wyższych, przedsiębiorstw i organizacji non profit.
Projekty te, skierowane szczególnie do młodzieży i młodych
pracowników, są ważnym czynnikiem, który warto mieć na
uwadze, poszukując potencjalnych studentów języka polskiego
jako obcego i przygotowując plany promocji języka polskiego
na najbliższe lata.
Bibliografia
yy Bartoszewicz, L. (2002) Wyrazy podobne brzmieniowo, lecz odmienne
znaczeniowo w językach polskim i rosyjskim w słownikach dwujęzycznych. W: A. Kopczyński (red.) Język rodzimy a język obcy. Warszawa:
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 119.
yy Berlińska, A. (2009), Trudny język polski? W: „Poradnik Językowy” nr 3, 36.
yy Ivić, M. (1975) Kierunki w lingwistyce. Wrocław: Zakład Narodowy
im. Ossolińskich.
yy Komorowska, H. (2007) Nauczanie języków obcych – Polska a Europa.
Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej
„Academica”.
yy Krzyżanowski, J.R. (2001) Mody na słowiańszczyznę. W: „Przegląd
Polski”, 21 kwietnia 2001.
yy Miodunka, W. (2001) Język polski w świecie – certyfikacja, jego
znajomość a globalizacja. W: „Język polski”, t. 4.
yy Peirs, M. (2003) Żal fajnej zupy. W: „Newsweek”, nr 4.
yy Orzechowski, E. (1996) Koniec Polonii w Ameryce?: o kulturze polskiej
i polonijnej w Stanach Zjednoczonych: szkice i materiały. Kraków:
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
yy PKPZJPjO (2013) Sprawozdanie Państwowej Komisji Poświadczania
Znajomości Języka Polskiego jako Obcego z realizacji prac w roku 2013.
yy Pawlak, B. (2001) Mamuty i petardy czyli co naprawdę obcokrajowcy myślą
o Polsce i Polakach. Warszawa-Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN.
yy Whorf, B.L. (2002) Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Wydawnictwo KR.
yy Wierzbicka, A. (2007) Słowa. Klucze. Różne języki – różne kultury.
Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
dr Izabela Stachowiak
Absolwentka Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza. W roku akademickim 2006/2007 lektorka języka polskiego
na Uniwersytecie w Archangielsku (Rosja), przez kilka lat lektorka języka
polskiego jako obcego w jednej z wiodących szkół językowych w Poznaniu.
języki w Europie
3/2014