otwórz

CHRZEŚCIJAŃSKA KONCEPCJA SUMIENIA
Agnieszka Kraj
Nadmiar słów nie nasyca duszy,
ale dobre życie uspokaja umysł,
a czyste sumienie zbliża do Boga.
1
Na początku naszych rozważań należy zadać pytanie: co to właściwie jest sumienie? Najprościej jest powiedzieć
,że jest to odczuwanie tego co jest dobre i tego co jest złe. Jednak czy jest to pojecie aż tak jednoznaczne? Okazuje się,
że nie. Sumienie stanowi dość ciekawe zagadnienie w każdej ze znanych nam religii. Od wieków uważane jest za
centrum każdej osoby. Wielu świętych badało jego strukturę, związki z postępowaniem człowieka. Wielu będzie jeszcze
prowadziło dalsza jego analizę.. Niepodważalnym jest stwierdzenie, że sumienie ma ogromne znaczenie dla każdego
wierzącego. Czyste sumienie gwarantuje szczęśliwe życie, w bliskości z Bogiem, bez wyrzutów sumienia. Rozważając
pojęcie sumienia nie sposób ominąć jego znaczenia w ujęciu chrześcijańskim.
Aby zrozumieć znaczenie sumienia w tradycji i religii chrześcijańskiej należy na początek zająć się jego historią.
Skąd wzięła się koncepcja sumienia? Jak zmieniała się na przestrzeni wieków, wreszcie jak wygląda w czasach nam
współczesnych?
HISTORIA KONCEPCJI SUMIENIA
1 )Przedbiblijne koncepcje sumienia
„Jeżeli potraktować opis grzechu pierworodnego z Księgi Rodzaju jako archetyp każdej winy ludzkiej wobec
Boga, to zgodzić się trzeba, że działanie sumienia jest zjawiskiem znacznie bardziej pierwotnym niż jego nazwanie, a już
z pewnością wyprzedza każdą nad nim refleksję….. Zjawisko sumienia, z racji niemożności dotarcia do złożonych
przyczyn jego powstania, pierwotnie musiało być postrzegane w sposób dość uproszczony. Traktowano je mianowicie
jako rodzaj moralnego organu wbudowanego przez Boga w jednostkę ludzką, reagującego w każdym przypadku, kiedy
przekroczona zostanie sfera zakazanego.”2
2) Koncepcja biblijna.
Sumienie w Starym Testamencie jest „ wykładnią idei właściwych dla historii zbawienia, gdzie miłosierny Bóg
wzywa, człowieka , stając się Panem jego serca wbrew grzechowi i posiadanym słabościom.”3 Przykładem pierwszych
ludzi żałujących za swoje przewinienia są już Adam i Ewa czyli uznani przez tradycje chrześcijańską za naszych
rodziców. „ Człowiek nie tylko staje wobec Boga bezosobowego, ale pozostając z Nim w kontakcie, angażuje swoje
centrum”4 czyli serce i sumienie. Bóg jest istotą wszechwiedzącą: "Pan Bóg zapytał Kaina: Dlaczego jesteś smutny i
dlaczego twarz twoja jest ponura? Przecież gdybyś postępował dobrze , miałbyś twarz pogodną. Cóżeś uczynił? Krew
5
brata twego głośno woła ku mnie z ziemi!") . Kain to przykład człowieka, który oszukuje samego siebie, kłamie i zagłusza
głos swego sumienia. Cynicznie się broni przed Stwórcą: "czyż ja jestem stróżem mego brata?"6
Sumienie w Starym Testamencie przedstawione jest jako „ siła dynamizująca wolę, a nawet moc zdolna
przestawić na nowe tory dotychczasowe nachylenie ludzkiego wnętrza.”7 Nowy Testament przedstawia sumienie w
podobny sposób: „ jako miejsce działania sumienia uznaje centrum osoby- jej serce, ale znacznie poszerza i różnicuje to
spojrzenie.”8
Wzorcowej analizy sumienia dokonuje św. Paweł. Twierdził on, że ” aby mieć „dobre sumienie” (1 Tm 1,
5), człowiek musi szukać prawdy i według niej sądzić. Jak powiada apostoł Paweł, sumienie powinno być oświecone
przez Ducha Świętego (por. Rz 9, 1) i „czyste” (por. 2 Tm 1, 3), nie powinno podstępnie fałszować słowa Bożego, lecz
ukazywać prawdę (por. 2 Kor 4, 2). Z drugiej strony tenże Apostoł upomina chrześcijan słowami: „Nie bierzcie więc wzoru
z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest
1
2
1 Tm 3,9
Ks. M. Chłopowiec Sumienie, jego istota i rozwój [w ] W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego ? Księga
Jubileuszowa poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, Wrocław 2000, str. 103
3
Tamże, str.105
4
Tamże, str. 104
5
Rdz 4-6 ,10
6
Rdz 4,9
7
Ks. M.Chłopowiec Sumienie, jego istota i rozwój [w]W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego? Księga
Jubileuszowa poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, , Wrocław 2000, str. 105
8
Tamże, str. 105
9
dobre, co Bogu przyjemne i co doskonałe.”
Tym napomnieniem Paweł pobudza nas do czujności i przestrzega, że w osądach naszego sumienia kryje się
zawsze niebezpieczeństwo błędu. Sumienie nie jest sędzią nieomylnym: może zbłądzić. Błąd sumienia bywa skutkiem
niewiedzy niepokonalnej, to znaczy takiej, której sam podmiot nie jest świadom i od której nie może się o własnych siłach
10
uwolnić.” „W słowo Bożego Objawienia wpisany jest wyraźny kodeks moralności, którego punktem kluczowym
pozostają synajskie tablice Dekalogu – natomiast punkt szczytowy znajduje się w Ewangelii: w Kazaniu na Górze i w
przykazaniu miłości… Ten kodeks moralności znajduje równocześnie swój inny zapis. Jest on wpisany w świadomość
moralną ludzkości tak, że ci, którzy przykazań, czyli Prawa objawionego przez Boga, nie znają, „sami dla siebie są
Prawem”. Tak pisze św. Paweł w Liście do Rzymian, i zaraz dodaje: „Wykazują oni, że treść Prawa wypisana jest w ich
sercach, gdy jednocześnie ich sumienie staje jako świadek” Sumienie – to wedle słów Listu do Rzymian – „myśli na
11
przemian ich oskarżające lub uniewinniające”.…
Dla Św. Pawła „ warunkiem uczciwego stanięcia przed Bogiem jest
trzymanie się nakazów sumienia, nawet jeżeli wybór ostatecznie okaże się fałszywy, z powodu chociażby niedojrzałości
moralnej lub braku wiedzy ( „ sumienie słabe”)….Przypomina, że jako norma podlega ono nieustannemu kształtowaniu
na płaszczyźnie naturalnej, ale jest również owocem kierownictwa Ducha Świętego. Sumienie jest oznaczane jako
syneidesis.
Nowy testament przedstawia również reakcje ludzi na swój wewnętrzny głos. W obliczu wyrzutów i niepokojów
sumienia niektórzy ludzie potrafią gorzko zapłakać i przemienić się (Piotr, Magdalena). Inni popadają w rozpacz (Judasz).
3) Dalsze badania nad sumieniem
Św. Augustyn nazywał sumienie naturalnym uzdolnieniem i skłonnością duszy do poznania dobra moralnego. W jego
przekonaniu „ o jakości sumienia decyduje stawanie w obliczu Boga ( coram Deo), czym musi być przeniknięta cała
aktywność chrześcijańska, zarówno w jej aspekcie indywidualnym, jak i w sferze działań publicznych. W takim sensie
sumienie kształtuje intencje i stanowi instancję napominającą, korygującą oraz karzącą, jest normą aksjologiczną i
wymogiem stawianym politycznym działaniom Kościoła.12 Święty Augustyn pisze: "świadectwo naszego sumienia to jest
nasza chluba. Są ludzie: nierozważni, wyrokujący, oszczercy, donosiciele, buntownicy, gotowi zarzucić nawet to, czego
nie popełniliśmy. Cóż pozostaje przeciwko nim? Świadectwo naszego sumienia"13. Otóż to: świadectwo naszego
sumienie. Największa i najwierniejsza pomoc, w sytuacji, gdy nasze życie jest przedmiotem niesprawiedliwych ataków i
pomówień.
Św. Tomasz z Akwinu sprowadzał zjawisko sumienia prawie wyłącznie do działania rozumu. Św. Tomasz w
swoim dziele DE CONSCIENTIA ( O SUMIENIU ) stwierdza, że sumienie to akt rozumu praktycznego ujawniający
prawość lub nieprawość konkretnych działań, jakie zamierzamy podjąć lub jakie wykonaliśmy. Podkreślił znaczenie
sumienia jako aktu rozumu, tłumaczył także, co Akwinata rozumiał przez błędne sumienie i co zalecał względem jego
sądów. Św. Tomasz miał wielkie zrozumienie dla wolności sumienia. Powiadał, że nieposłuszeństwo błędnemu sumieniu
jest grzechem. Ale posłuszeństwo błędnemu sumieniu nie usprawiedliwia, jeśli błędne sumienie jest wynikiem naszego
zbyt małego dbania o prawdę. Tylko posłuszeństwo błędnemu sumieniu, które jest niepokonalnie błędne, usprawiedliwia
– wyjaśniał.14
WSPÓŁCZESNE ROZWAŻANIA NAD SUMIENIEM I JEGO ZNACZENIEM W ŻYCIU KAŻDEGO CHRZEŚCIJANINA
We współczesnej teologii nie jest ważne to, o jaki organ poznawczy chodzi (rozum czy wola), ale o to, że
człowiek dzięki sumieniu i w sumieniu jest zdolny poznać swoje osobiste wezwanie do czynienia dobra. Sumienie
oznacza wewnętrzny głos - nakaz, który skłania do pójścia za tym, co zostało odczytane jako dobro i zaniechania tego,
co osądza się jako zło. Ten głos nakazuje w odpowiedniej chwili pełnić dobro, a unikać zła. Sumienie i jego znaczenie są
przedmiotem badań wielu religioznawców, duchownych:
Najpełniej znaczenie sumienia ujął Sobór Watykański II w Konstytucji Duszpasterskiej o Kościele w Świecie
Współczesnym GAUDIUM ET SPES , podając jednocześnie definicję sumienia: „W głębi sumienia człowiek odkrywa
prawo, którego sam sobie nie nakłada, lecz któremu winien być posłuszny i którego głos wzywający go zawsze tam,
gdzie potrzeba, do miłowania i czynienia dobra a unikania zła, rozbrzmiewa w sercu nakazem: czyń to, tamtego unikaj.
Człowiek bowiem ma w swym sercu wypisane przez Boga prawo, wobec którego posłuszeństwo stanowi o jego godności
i według którego będzie sądzony. Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on
sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa. Przez sumienie dziwnym sposobem staje się wiadome to
prawo, które wypełnia się miłowaniem Boga i bliźniego. Przez wierność sumienia chrześcijanie łączą się z resztą ludzi w
9
Rz 12, 2
Jan Paweł II, Rozdział II [w] Encyklika: Veritatis splendor [online], dostęp: 2010-12-29,
<http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/veritatis_2.html>
11
Jana Pawła II, List do młodych całego świata Parati Semper z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży , Rzym 1985
12
Ks. M. Chłopowiec Sumienie, jego istota i rozwój [w ] W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego ? Księga
Jubileuszowa poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, Wrocław 2000, str. 106
13
Ks. A. Galbas Sac Sumienie jako adwokat [online], dostęp: 2011-01-05,
<http://www.poznan.ak.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=75&Itemid=51>
14
A. Maryniarczyk SDB Czym jest sumienie? [w] "De conscientia" O sumieniu, Lublin 2010
10
poszukiwaniu prawdy i rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów moralnych, które narzucają się tak w życiu jednostek,
jak i we współżyciu społecznym. Im bardziej więc bierze górę prawe sumienie, tym więcej osoby i grupy ludzkie unikają
15
ślepej samowoli i starają się dostosowywać do obiektywnych norm moralności „.
„Sumienie moralne, obecne w sercu osoby, jest sądem rozumu, które nakazuje jej w odpowiedniej chwili pełnić dobro, a
unikać zła. Dzięki sumieniu osoba ludzka rozpoznaje jakość moralną czynu, który zamierza wykonać lub którego
dokonała, biorąc zań odpowiedzialność. Człowiek roztropny słuchając sumienia moralnego, może usłyszeć Boga, który
mówi.”16 „Godność osoby ludzkiej zakłada w sobie prawość sumienia moralnego ( gdy prawda o dobru moralnym,
uznana przez sąd sumienia, jest zgodna z prawem rozumu i prawem Bożym). Z racjo tej samej godności osoby człowiek
nie powinien być przymuszony do działania wbrew sumieniu, i nie powinien też spotykać się z przeszkodami, gdy działa
17
zgodnie ze swoim sumieniem, zwłaszcza w sprawach religijnych.”
„ Sumienie moralne prawe i prawdziwe formułuje się przez wychowanie, przyjmowanie słowa Bożego i nauczanie
Kościoła. Jest wspierane darami Ducha Świętego i wspomagane radami ludzi mądrych, Wielką rolę w formacji sumienia
odgrywa modlitwa i rachunek sumienia.”18 Wymienia się trzy normy, którymi powinno kierować się sumienie: „1) nigdy
nie jest dopuszczalne czynienie zła, by wynikało z niego dobro: 2) tak zwana złota zasada: „ Wszystko… co byście
chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie!” (Mt7,12) miłość zawsze zawiera w sobie szacunek dla bliźniego i jego
19
sumienia, nie oznacza to jednak, aby uznawać cos jako dobro, co jest przedmiotowo złem.” 3) „Człowiek powinien być
zawsze posłuszny pewnemu sądowi swego sumienia, ale może wydawać także sądy błędne z przyczyn nie zawsze
pozbawionych osobistej odpowiedzialności. Nie może być jednak przypisane osobie zło popełnione z powodu
nieumyślnej ignorancji, mimo, że pozostaje ono przedmiotowo złem. Konieczna jest więc praca nad skorygowaniem
20
błędów sumienia.”
DUCHOWNI POLSCY O SUMIENIU
W Zarysie etyki ogólnej Tadeusz Ślipko podkreśla, że to właśnie ze względu na obecność nadrzędnego
imperatywu w sumieniu określane jest ono jako głos Boga. Etyka chrześcijańska głosi zależność sumienia od
obiektywnych norm moralnych. „Sumienie stanowi pewną całość duchową. Składają się na nią odpowiednie akty
intelektualne ( ocena aktu jako dobrego lub złego, świadomość powinności itp.)… przeżycia uczuciowe, wszystko
zespolone w jedną, wewnętrznie zwartą strukturę funkcjonująca w ramach konkretnych działań człowieka. Sumienie to
coś więcej aniżeli tylko subiektywne wzruszenie względnie intuicyjne „ wyczucie” bądź olśnienie, a równocześnie cos
mniej aniżeli osobowy wymiar świadomie kształtowanego własnego moralnego „ja”.21„Sumienie jest to w świetle ogólnej
oceny lub normy uformowany osąd o moralnym dobru lub złu zamierzonego przez człowieka jego własnego konkretnego
aktu, którego sprawienie staje się dlań źródłem wewnętrznej aprobaty bądź poczucia winy, własnego bycia dobrym lub
złym człowiekiem.”22
„ Sumienie stanowi rzeczywistą normę praktycznego postępowania człowieka, przeto moralna
wartość spełnianych przez człowieka konkretnych aktów zależy bezpośrednio od tego, czy są one zgodne, czy tez
niezgodne z obowiązującą człowieka normą sumienia. Ono jest zatem ta instancją, która w człowieku i w imię człowieka
decyduje o dobru lub złu jego czynów, a zarazem trybunałem, przed którym jest za swe uczynki odpowiedzialny. Jeśli
więc człowiek jest przeświadczony, że godzi mu się dla zachowania honoru zdecydować na samobójstwo i za tym
przeświadczeniem idzie, nie popełnia aktu subiektywnie złego. Jego samobójstwo jest subiektywnie usprawiedliwione za
względu na tak uformowany sąd sumienia. Chcąc właśnie podkreślić ten władczy- można powiedzieć prawodawczy
aspekt sumienia w stosunku do praktyki moralnej człowieka, w etyce chrześcijańskiej określa się sumienie jako „ normę
normującą” ( norma normans).”23 Jednak „ sumienie stanowi właściwe sobie normy w ścisłej zależności od obiektywnego
porządku moralnego, w którym znajduje ono wzór i miarę dobra moralnego oraz nadrzędny imperatyw. W tym znaczeniu
sumienie nie jest autonomiczne. Dlatego np. nawet subiektywnie usprawiedliwione samobójstwo, ( czy jakikolwiek inny
podobny akt) nie przestaje być obiektywnie złe i niedopuszczalne. Pozostaje takim ze względu na prawo naturalne, które
zakazuje wszelkiego samobójstwa bezpośredniego”24.
Z kolei ksiądz Antoni Siemianowski rozważa związek między sumieniem a świadomością dobra i zła. Jego
zdaniem: „ mimo, że sumienie jest zjawiskiem powszechnym wśród ludzi- każdy człowiek ma swoje sumienie- to jednak
nie oznajmia ono żadnych ogólnych zasad życia moralnego, nie daje powszechnie obowiązujących wszystkich nakazów i
zakazów. Sumienie nie jest źródłem wiedzy moralnej. W „ głosie” sumienia „ przemawia” do człowieka ostrzegając go
15
KDK 16[w] Konstytucji Duszpasterskiej o Kościele w Świecie Współczesnym GAUDIUM ET SPES[online], dostęp:
2011-01-01 < http://archidiecezja.lodz.pl/czytelni/sobor/kdk1.html>
16
Co to jest sumienie moralne? [w] Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, Kielce 2005, str. 126
17
W czym wyraża się godność osoby ludzkiej odnośnie do sumienia moralnego? [w] Kompendium…jw., str.127
18
Jak należy formować sumienie, aby było prawe i prawdziwe? [w] Kompendium…jw., str. 127
19
Jakimi normami winno kierować się sumienie? [w] Kompendium…jw., str. 127
20
Czy sumienie może wydawać błędne osądy? [w] Kompendium…jw., str.127
21
T. Ślipko SJ Sumienie jako subiektywna norma działania moralnego[w] Zarys etyki ogólnej, Kraków 2002, str.366
22
Tamże, str.371
23
Tamże, str.372
24
T. Ślipko SJ Sumienie jako subiektywna norma działania moralnego[w] Zarys etyki ogólnej, Kraków 2002,str.373
przed złem-wyłącznie jego własne serce i to zawsze tylko w konkretnej sytuacji życia, kiedy chodzi o odniesienie się do
25
doniosłych z moralnego punktu widzenia wartości, a nie oderwanych abstrakcyjnych rozważaniach.”
PROCES WYCHOWANIA SUMIENIA
Ksiądz Michał Chłopowiec w swoim dziele przedstawia etapy przez które przechodzi człowiek by w końcu
uzyskać sumienie dojrzałe. Pierwszy etap wyznaczają reakcje dziecka, które wskazują ,że kierują nim popędy. Jest to
etap wstępny, otwiera on przestrzeń wychowawczą, w której będą zachodzić sytuacje wychowawcze. U podstaw tych
sytuacji leży uczucie miłości. Nie może być ona anonimowa, ponieważ jej rola w tym okresie jest ogromna, ponieważ to
właśnie wtedy należy przeprowadzić dziecko z poziomu instynktu do poziomu wartości. W tym okresie wytwarza się
wrażliwość na dobro i zło.. Centrum oddziaływań w tym czasie jest matka. Następnie dziecko otwiera się na ojca, a
potem na świat na świat. Wtedy to rozpoczyna się kształtowanie sumienia autorytatywnego.. dziecko zaczyna rozumieć,
że będzie obciążone odpowiedzialnością za podejmowane decyzje. Przy uzasadnieniu swoich decyzji korzysta z pomocy
swoich autorytetów- rodziców.. Od momentu gdy dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z tego co jest moralnie dobre a
co złe działa pod naciskiem superega czyli zespołu norm społecznych, które uznaje za swoje. Superego to kolejna forma
przejściowa w drodze do ukształtowania się sumienia dojrzałego. W okresie tym dziecko poszukuje równowagi pomiędzy
posłuszeństwem a samodzielnością. Z wejściem w okres dojrzewania zmienia się funkcja sumienia. Jest ono kanwą
podkreślającą przyjęte już normy moralne, które przejawiają się możnością zapanowania nad sobą. Wtedy to widać
wyraźną współpracę wychowania i sił wrodzonych. W zdrowym, dobrze wykształconym sumieniu wrażliwość i niepokój
SA czynniki dość częstymi, wprowadzają one stabilizację. Ksiądz Michał Chłopowiec wyróżnia również sumienie religijne.
26
Różni się ono od sumienia autonomicznego wiernością wymogom nałożonym przez Boga. Sumienie jest miejscem
bliskości, kontaktu z Bogiem.
Tak więc w sumieniu obecny jest wymiar życia wiecznego. A równocześnie to samo sumienie, poprzez wartości moralne,
wyciska ślad na życiu pokoleń, na historii i na kulturze społeczności, narodów i całej ludzkości.
JAN PAWEŁ II O SUMIENIU
Jan Paweł II w czasie swojego wieloletniego pontyfikatu wiele uwagi poświęcił właśnie zagadnieniu sumienia. Było ono
tematem wielu jego wypowiedzi.
Podczas Orędzie na XXIV Światowy Dzień Pokoju – 1 stycznia 1991 Jan Paweł II powiedział:
„Zobowiązani do postępowania zgodnie z własnym sumieniem na drodze poszukiwania prawdy, uczniowie Jezusa
Chrystusa wiedzą, że nie należy ufać jedynie własnej zdolności moralnego osądu. Objawienie oświeca ich sumienia i
pozwala poznać wielki dar Boga dla człowieka: wolność. Bóg nie tylko wpisał prawo naturalne w każde ludzkie serce,
które jest „najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem”, lecz objawił także swe
własne prawo w Piśmie Świętym. Zawiera ono zachętę, a raczej nakaz miłowania Boga i zachowywania tego prawa.
Bóg dał nam poznać swoją wolę. Objawił nam swoje przykazania, stawiając nas wobec „życia i dobra, śmierci i
zła” i wzywa nas, abyśmy wybrali życie... miłując Pana, Boga naszego, słuchając Jego głosu i będąc z Nim zjednoczeni;
On bowiem jest naszym życiem i długowiecznością. W pełni swej miłości szanuje On wolny wybór człowieka, który szuka
wartości najwyższych i w ten sposób objawia swój pełny szacunek dla cennego daru, którym jest wolność sumienia.
Świadczą o tym Jego prawa, będące pełnym wyrazem Jego woli, której absolutnie nie można pogodzić ze złem
moralnym; przy pomocy tych praw pragnie On ukierunkować poszukiwanie ostatecznego celu, gdyż mają one sprzyjać
korzystaniu z wolności, nie zaś je utrudniać. Nie dosyć było jednak Bogu okazać swoją wielką miłość światu
stworzonemu i człowiekowi. On tak umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy,
nie zginął, ale miał życie wieczne... Kto spełnia wymagania prawdy, zbliża się do światła, aby się okazało, że jego uczynki
są dokonane w Bogu. Syn nie wahał się powiedzieć, że jest Prawdą i zapewnić, że ta prawda nas wyzwoli. W
poszukiwaniu prawdy chrześcijanin zwraca się ku Objawieniu Bożemu, które w Chrystusie jest obecne w całej pełni.
Powierzył On Kościołowi misję głoszenia tej prawdy i nakazał wierność tej prawdzie. Moim największym zadaniem jako
następcy Piotra jest właśnie stać na straży tej nieustającej wierności, utwierdzając w wierze moich braci i siostry.
Chrześcijanin, bardziej niż ktokolwiek inny, winien poczuwać się do obowiązku podporządkowania swojego sumienia
prawdzie. Wobec wspaniałości tego darmo otrzymanego daru, jakim jest Objawienie Boże w Chrystusie, jakże pokornie i
uważnie należy wsłuchiwać się w głos sumienia! Jak bardzo należy nie dowierzać ograniczonemu światłu własnego
poznania, z jaką gotowością należy się uczyć, a jak nieskoro potępiać! Jedną z pokus powracających we wszystkich
czasach również wśród chrześcijan jest uważanie siebie za depozytariuszy prawdy. W epoce tak przesiąkniętej
indywidualizmem pokusa ta może się różnie wyrażać. Cechą jednakże człowieka żyjącego prawdą jest miłować pokornie.
Tak poucza nas słowo Boże: prawdę czyni się w miłości. A potem ze względu na prawdę, którą wyznajemy, jesteśmy
wezwani do krzewienia jedności a nie podziałów, pojednania – a nie nienawiści i nietolerancji. Darmo otrzymany dostęp
25
Ks. A. Siemianowski Sumienie a świadomość dobra i zła [w] Sumienie, Bydgoszcz 1997, str. 69
Ks. M. Chłopowiec Sumienie, jego istota i rozwój [w ] W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego ? Księga
Jubileuszowa poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, Wrocław 2000, str. 109-114.
26
do prawdy nakłada na nas niezwykłą odpowiedzialność głoszenia tylko tej prawdy, która prowadzi do wolności i pokoju
27
dla wszystkich: do Prawdy wcielonej w Jezusie Chrystusie.”
Wielowiekowe rozważania nad sumieniem dały człowiekowi wiele nowych informacji, pozwoliły je w większym
stopniu poznać. Na koniec pozwolę sobie przytoczyć fragment z Listu pasterskiego Episkopatu Polski Sumienie
drogowskazem człowieczeństwa: „Czy wiemy już wszystko o sumieniu?? „Czy mamy prawidłowe pojęcie sumienia? —
pytał Jan Paweł II. Czy nie grozi człowiekowi współczesnemu zaćmienie sumień? Wypaczenie sumień? Martwota,
«znieczulenie» sumień? (Anioł Pański, 14 marca 1982). „Nie wystarczy zatem mówić: idź za głosem swojego sumienia —
nauczał Papież. Trzeba dodać zaraz: pytaj siebie, czy twoje sumienie mówi ci prawdę czy fałsz, i nie ustawaj nigdy w
28
poszukiwaniu prawdy”.
Jak to pięknie sformułował święty Paweł, mówiąc: "sumienie nie wyrzuca mi wprawdzie
29
niczego, ale to mnie jeszcze nie usprawiedliwia. Pan jest moim Sędzią .” To pytanie powinien zadać sobie każdy.
LITERATURA:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Chłopowiec M. Sumienie, jego istota i rozwój [w ] W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego ? Księga Jubileuszowa
poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, red. M. Biskup, T. Reroń, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wrocław
2000,
Jan Paweł II Orędzie na XXIV Światowy Dzień Pokoju , Rzym 1991
Jan Paweł II, List do młodych całego świata Parati Semper z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży , Rzym 1985
Jan
Paweł
II,
Rozdział
II
[w]
Encyklika:
Veritatis
splendor
[online],
dostęp:
2010-12-29,
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/veritatis_2.html
List pasterski Episkopatu Polski Sumienie drogowskazem człowieczeństwa, Paradyż 2003
Siemianowski A. Sumienie a świadomość dobra i zła [w] Sumienie, Warmia Oficyna Wydawnicza, Bydgoszcz 1997,
7.
Ślipko T. SJ Sumienie jako subiektywna norma działania moralnego[w] Zarys etyki ogólnej, Wydawnictwo WAM ,Kraków
2002,
8. Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, JEDNOŚĆ, Kielce 2005,
9. Konstytucja Duszpasterska o Kościele w Świecie Współczesnym GAUDIUM ET SPES[online], dostęp: 2011-01-01 <
http://archidiecezja.lodz.pl/czytelni/sobor/kdk1.html>,
10. 1 List do Koryntian w: Biblia Tysiąclecia, tł. Walenty Prokulski, Poznań 1973,
11. 1 List do Tymoteusza w: Biblia Tysiąclecia, tł. Walenty Prokulski, Poznań 1973,
12. Księga Rodzaju w: Biblia Tysiąclecia, tł. Walenty Prokulski, Poznań 1973,
27
Jan Paweł II Orędzie na XXIV Światowy Dzień Pokoju , Rzym 1991
List pasterski Episkopatu Polski Sumienie drogowskazem człowieczeństwa, Paradyż 2003
29
1 Kor 4,4
28