SPIS TREŒCI
Transkrypt
SPIS TREŒCI
SPIS TREŒCI SPIS TREŒCI Od Wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1. Demografia historyczna — od nauki pomocniczej historii do samodzielnoœci . . . . . . . . . 13 1.1. Przedmiot i charakter demografii historycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Prekursorzy badañ historyczno–demograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Prace arytmetyków politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Pierwsze tablice wymieralnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Pionierzy polskiej myœli demograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Demografia historyczna na progu XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.1. Wspó³czesna orientacja nauki europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.2. Powojenny dorobek polskiej demografii przesz³oœci (1945–2007) . . . . . . . . . . . . . . . 13 17 17 20 22 25 25 36 2. ród³a do badañ szacunków stanu zaludnienia i ruchu naturalnego ludnoœci do koñca XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2.1. Spisy ludnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2.1.1. Spisy pañstwowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2.1.1.1. Spis ludnoœci z 1789 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2.1.1.2. Spisy cywilno–wojskowe z lat 1790–1792 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 2.1.1.3. Spis ¯ydów z 1764–1765 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 2.1.1.4. Spisy ludnoœci na ziemiach Rzeczypospolitej pod panowaniem zaborców do koñca XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.1.2. Spisy koœcielne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 2.1.2.1. Spisy diecezjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 2.1.2.2. Spisy parafialne wiernych — status animarum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.1.2.3. Spisy spowiednicze i komunikuj¹cych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 2.2. ród³a skarbowe — rejestry ³anowego, podymnego i pog³ównego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2.3. Rejestracja metrykalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.3.1. Koœció³ katolicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2.3.2. Koœcio³y protestanckie i wschodnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.3.3. Ludnoœæ ¿ydowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.3.4. Metryki w pañstwach zaborczych do koñca XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.3.5. Elementy treœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.3.6. Czynniki Ÿród³otwórcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3. Metody badañ stanu i ruchu naturalnego ludnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 3.1. Eksploatacja ksi¹g status animarum i spisów ludnoœci . . . . . 3.1.1. Struktura ludnoœci wed³ug p³ci, wieku i stanu cywilnego 3.1.2. Cykl ¿ycia rodziny i jednostki . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.3. Typologia rodzinnych gospodarstw domowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 130 142 149 4 SPIS TREŒCI 3.2. Eksploatacja ksi¹g metrykalnych i akt stanu cywilnego 3.2.1. Metoda agregatywna . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Metoda rekonstrukcji rodzin . . . . . . . . . . . 3.2.3. Metoda projekcji odwróconej . . . . . . . . . . 3.3. Techniki komputerowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 156 174 195 197 4. Stosunki ludnoœciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 4.1. Rozwój liczebny i rozmieszczenie ludnoœci. Gêstoœæ zaludnienia 4.2. Struktura spo³eczna, etniczna i wyznaniowa . . . . . . . . . . . . 4.3. Podzia³ ludnoœci na miejsk¹ i wiejsk¹. Proces urbanizacji . . . . 4.4. Ludnoœæ wed³ug p³ci, wieku i stanu cywilnego . . . . . . . . . . . 4.5. Ruch naturalny ludnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Kryzysy demograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.1. Prokreacja a kryzys? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7. Migracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 220 224 236 243 249 257 261 5. Ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 5.1. Ma³¿eñstwo w religii ¿ydowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Ma³¿eñstwo u chrzeœcijan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. Nierozerwalnoœæ œlubu koœcielnego? . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Ma³¿eñskoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.1. Czêstotliwoœæ celibatu definitywnego . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2. Wiek nowo¿eñców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. Stan cywilny nowo¿eñców i czêstotliwoœæ ma³¿eñstw powtórnych 5.3.4. Trwanie ma³¿eñstwa i okres wdowieñstwa . . . . . . . . . . . . 5.4. Wybór ma³¿onka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.1. Determinanty wyboru: rodzice i strategie rodzinne . . . . . . . 5.4.2. Zwi¹zki homogeniczne i endogamiczne . . . . . . . . . . . . . 5.4.3. Przymus parafialny i dyspensy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.4. Ma³¿eñstwa mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Sezonowoœæ ma³¿eñstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6. Œwiadkowie œlubów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 271 274 276 276 277 284 285 287 287 291 293 295 298 303 6. Urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 6.1. Dawaæ ¿ycie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1. Urodzenia w doktrynie Koœcio³a . . . . . . . . . 6.1.2. Urodzenia tradycyjne: baby po³o¿ne i akuszerki 6.2. Umieralnoœæ oko³oporodowa kobiet . . . . . . . . . . 6.3. Urodzenia mnogie i martwe. Sezonowoœæ urodzeñ . . 6.4. Chrzest i wywody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.1. Sakrament chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.2. Czas chrztu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.3. Rodzice chrzestni . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.4. Wywody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.5. Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5. Niemowlêta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6. Mamki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 305 306 312 313 314 314 317 320 324 325 328 329 7. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 7.1. P³odnoœæ ma³¿eñska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 7.1.1. P³odnoœæ naturalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 7.1.2. P³odnoœæ kontrolowana i jej przyczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 5 SPIS TREŒCI 7.1.3. Poczêcia przedma³¿eñskie . . . . . . . . . . . 7.1.4. Sezonowoœæ poczêæ . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Struktury rodzinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Definicje rodziny i typologia form rodzinnych 7.2.2. Staropolska geografia form rodzinnych . . . . 7.2.3. Wielkoœæ gospodarstwa rodzinnego . . . . . . 7.2.4. Cykl ¿ycia jednostki . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. Stosunki w obrêbie rodziny . . . . . . . . . . . . . . 7.3.1. Rodzice i dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.2. Czy by³o dzieciñstwo? . . . . . . . . . . . . . . 7.3.3. Rodzina i edukacja dzieci . . . . . . . . . . . 7.3.4. Miejsce ludzi starych . . . . . . . . . . . . . . 7.3.5. Szpitale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4. Rodzina niedokoñczona . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.1. Rozmiary urodzeñ pozama³¿eñskich . . . . . 7.4.2. Dzieciobójstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5. Dzieci porzucone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.1. Szpitale dzieci podrzutków . . . . . . . . . . . 7.5.2. Skala zjawiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.3. Dlaczego porzucano? . . . . . . . . . . . . . . 7.5.4. Umieralnoœæ podrzutków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 351 354 354 356 359 362 369 369 371 374 376 379 384 384 390 392 392 394 397 398 8. Zgony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 8.1. Miary umieralnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.1. Umieralnoœæ dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.2. Umieralnoœæ doros³ych . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.3. Sezonowoœæ zgonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.4. Przyczyny zgonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Przeciêtne trwanie ¿ycia ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . 8.3. ¯yæ z myœl¹ o œmierci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.1. Lêk przed œmierci¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.2. Œmieræ w nauce Koœcio³a . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.3. Testament — œrodkiem przygotowania siê na œmieræ . 8.3.4. Ceremonia³ œmierci i pogrzebu . . . . . . . . . . . . 8.3.5. Termin pogrzebu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 402 406 409 414 416 418 418 420 422 425 428 Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 S³ownik ³aciñsko–polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497 Indeks nazw geograficznych i administracyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 Spis wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Mapy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527