Bóle pleców - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Bóle pleców
– rola ketoprofenu w terapii bólów pleców
Nr I/2007
Dr n. med. Przemys³aw Nowak
Specjalista farmakolog
Akademia Medyczna w Katowicach
Ból towarzyszy człowiekowi od zawsze. Według
Amerykańskiego Stowarzyszenia Medycznego jest to
piąty objaw życiowy po wartości ciśnienia tętniczego
krwi, częstości akcji serca, liczbie oddechów i temperaturze.
Ból jest odczuciem subiektywnym. Jeżeli pacjent
zgłasza dolegliwości, należy przyjąć, że jest to prawda. Zgodnie z definicją Międzynarodowego Stowarzyszenia Badania Bólu jest to nieprzyjemne, zmysło
zmysło-we i emocjonalne przeżycie towarzyszące istniejącemu lub zagrażającemu uszk
odzeniu tk
anki lub
uszkodzeniu
tkanki
odnoszone tylko do takiego uszkodzenia
uszkodzenia.
Ból ze względu na czas trwania dzielimy na:
– ostry – towarzyszący urazowi, ostremu stanowi choroby, zabiegom diagnostycznym i operacyjnym, pełni rolę sygnału ostrzegawczego;
często jest pierwszym objawem zmuszającym
chorego do wizyty u lekarza
– przewlekły (trwający ponad 3 miesiące) – trwający mimo wygojenia tkanek lub towarzyszący
schorzeniom o długotrwałym przebiegu (choroba zwyrodnieniowa stawów, nowotwory) staje
się problemem medycznym; należy go traktować jak samodzielną chorobę.
Tabela.
Powszechność występowania
dolegliwości bólowych
Ze względu na mechanizm powstawania rozróżniamy:
– ból receptorowy – powstaje w wyniku uszkodzenia tkanek przez uraz lub chorobę; jest łatwy do opisania przez chorego i zazwyczaj dobrze zlokalizowany;
– ból niereceptorowy wynika z uszkodzenia mechanicznego lub czynnościowego struktur nerwowych lub nie ma podłoża organicznego (związana ze stanem emocjonalnym); jest trudny do
opisania przez chorego.
Jednymi z najczęściej spotykanych zespołów bólowych są dolegliwości związane z narządem ruchu.
Powszechność występowania dolegliwości bólowych
wykazała ankieta telefoniczna przeprowadzona wśród
obywateli w USA. Pytano o objawy bólu odczuwane
w ciągu ostatniego roku. Okazało się, że 96% badanych miało tego typu dolegliwości. Szczegółowe dane
przedstawiono w tabeli poniżej.
Z badań epidemiologicznych wynik
a, że co 5 pawynika,
arskiej, co 3 w neurolo
ogólnolekarskiej,
neurolo-cjent w praktyce ogólnolek
gicznej i prawie kkażdy
ażdy w ortopedycznej i reumato
reumato-logicznej poszuk
uje porady lek
arza z powodu doleposzukuje
lekarza
gliwości bólowych w obrębie narządu ruchu.
Rodzaj bólu
Bóle głowy
Bóle krzyża
Bóle mięśniowe
Bóle stawowe
Bóle żołądka
Bóle przed- i miesiączkowe
Bóle zębów
Inne
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Częstość odczuwania Liczba osób odczuwająca ból
przez 101 dni i więcej
dolegliwości [%]
73
56
53
51
46
40
27
6
5
9
9
10
3
<0,5
1
1
Bóle pleców
Dolegliwości bólowe pleców są coraz większym
problemem zdrowotnym, dotyczącym przede wszystkim społeczeństw państw wysoko rozwiniętych. Ocenia się, że przynajmniej raz w życiu, na dolegliwości
te skarży się od 60 do 90% populacji. Pojawiają się
one przeważnie pomiędzy 25-tym a 65-tym rokiem
życia i dotyczą równie często mężczyzn, jak i kobiet.
Częstość występowania bólów pleców w populacji
ogólnej wynosi 5-25% i jest związana w znacznej mierze z coraz mniejszą wydolnością mięśni tułowia.
U podstaw tego zjawiska leży drastyczne ograniczenie aktywności ruchowej współczesnego społeczeństwa, siedzący tryb życia oraz brak odpowiednich
wzorców prozdrowotnych.
Ból pleców ustępuje w 95% w ciągu 3 miesięcy,
jednakże w 50-80% przypadków nawraca, przeważnie w mniej nasilonej postaci. Ocenia się, że nawet
w 90% przypadków trudno jest jednoznacznie określić przyczynę dolegliwości. Nie zwalnia to jednak
z wnikliwej diagnostyki, ponieważ leczenie przyczynowe często pozwala chorym odzyskać pełną sprawność fizyczną.
Ocena bólów pleców powinna uwzględniać następujące składowe: zasięg, czyli anatomiczne umiejscowienie bólu, źródło powstawania, rodzaj promieniowania oraz wykazanie procesu patologicznego, stanowiącego przyczynę bólu. Bóle kręgosłupa i struktur
otaczających kręgosłup sprawiają jednak różne trudności diagnostyczne, ze względu na wiele źródeł i często więcej niż jedną przyczynę.
Ból odczuwany w kręgosłupie lub sąsiadujących
tkankach można podzielić w zależności od umiejscowienia na: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy
i ogonowy. Ten podział wskazuje wyłącznie na umiejscowienie, lecz nie uwzględnia źródła i przyczyny powstawania bólu. Ból może być odczuwany wyłącznie
w jednym lub kilku odcinkach kręgosłupa, może również promieniować do okolic odległych, np. kończyn.
Wyróżnia się trzy rodzaje promieniowania bólu:
– ból rzutowany
rzutowany, promieniujący lub odczuwany
w innym miejscu niż źródło powstania; ma
charakter głęboki i rozlany, o trudnych do wyznaczenia granicach;
orzeniowy
– ból kkorzeniowy
orzeniowy, jest to ból neurogenny, który
powstaje w wyniku podrażnienia zakończeń
nerwów unerwiających korzenie; ma charakter
przeszywający, odczuwany na niewielkiej przestrzeni,
ulopatia
– radik
radikulopatia
ulopatia, jest to ból neuropatyczny z towarzyszącymi zaburzeniami czucia lub osłabie-
"
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr I/2007
niem siły mięśniowej; może również występować łącznie z bólem miejscowym, rzutowanym
lub korzeniowym.
– Bóle pleców jako objaw występują, także w innych schorzeniach kręgosłupa i nerwów rdzeniowych oraz patologii więzadeł i mięśni przykręgosłupowych, co w szczególny sposób wymusza wielokierunkowość postępowania u chorego z zespołem bólowym kręgosłupa.
Etiologia zespołów bólowych kręgosłupa zależy od
wieku pacjenta. U chorych w młodym wieku częstą
przyczyną są procesy rozrostowe, przeciążenia wynikające z uprawiania sportu czy też wykonywanej pracy związanej z podnoszeniem ciężarów. Wiek średni,
jak już wcześniej wspomniano, to okres różnych patologii krążka międzykręgowego (przepukliny, wypukliny), czy też różnych procesów zapalnych toczących
się w obrębie stawów kręgosłupa. W wieku starszym
dominować zaczynają zmiany zwyrodnieniowe, przerzuty nowotworowe (dolegliwości są wynikiem działania masy nowotworowej i efektem procesów destrukcyjnych), zmiany osteomalacyjne, nasilenie osteoporozy.
Leczenie zespołów bólowych w narządzie ruchu
jest procesem trudnym i złożonym. Ideałem byłoby
leczenie przyczynowe podstawowego procesu chorobowego, jednak w większości przypadków nie jest to
osiągalne. Pozostaje jedynie alternatywa leczenia objawowego.
W planie leczenia powinny być uwzględnione edukacja pacjenta oraz terapia poznawczo-behawioralna:
odczucia, emocje, myśli pacjenta. Jego zachowanie
i reakcja rodziny mogą bowiem wpływać nie tylko na
doznania bólowe, lecz także na przebieg choroby.
Edukacja powinna prowadzić do nauki zdrowych zachowań: właściwego odżywiania, unikania zbędnych
przeciążeń, stosowania ćwiczeń i relaksacji. Edukacja
pacjenta jest szczególnie ważna przy próbach samodzielnego zmagania się z bólem. Możliwość kupna
leku bez recepty powinna wymuszać na farmaceucie
obowiązek pomocy w wyborze najwłaściwszego preparatu. Należy rozważyć potencjalną skuteczność stosowanych leków i możliwość wystąpienia objawów
niepożądanych, optymalny sposób dawkowania, koszt
leczenia oraz preferencje pacjenta.
Leczenie przyczynowe jest oczywiście najlepszym
sposobem walki z chorobą i jej objawami. Niekiedy,
niach reumatycznych w tym
np. w wielu schorze
schorzeniach
także w bólach pleców
pleców,, leczenie przyczynowe jest
nieznane i wówczas pozostaje nam jedynie lecze-
Nr I/2007
nie objawowe
objawowe, które w praktyce wdrażane jest bardzo często, także jako leczenie uzupełniające, mające
na celu np. zmniejszanie bólu czy gorączki. Zazwyczaj w takich przypadkach zalecane są niesteroido
niesteroido-we leki przeciwzapalne (NLPZ)
(NLPZ), które należą obecnie do najczęściej stosowanych leków na świecie.
Mechanizm działania NLPZ polega na blokowaniu enzymu zwanego cyklooksygenazą (COX). Należące do eikozanoidów prostaglandyny takie, jak PGE2,
czy jej prekursor PGG2, to autakoidy uważane za jedne z najważniejszych mediatorów stanu zapalnego.
Uznano więc, że droga na jakiej NLPZ wygaszają objawy stanu zapalnego została wyjaśniona.
Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat zsyntetyzowano i wprowadzono do lecznictwa wiele NLPZ,
poszukując specyfików dających jak najlepsze efekty
terapeutyczne i jednocześnie pozbawionych w możliwie największym stopniu działań niepożądanych. Pojawiła się więc liczna i heterogenna grupa leków o bardzo różnych właściwościach fizyko-chemicznych, różnych drogach metabolizmu w ustroju, odmiennych
właściwościach wiązania z białkami, tłuszczami, itp.
Wśród NLPZ warto zwrócić uwagę na k etoprofen
etoprofen,
lek dobrze poznany, o wysokiej skuteczności.
W handlu ketoprofen występuje pod postacią tabletek 200 mg o przedłużonym działaniu, tabletek
powlekanych 50, 100, 150 mg, czopków 100 mg,
kapsułek 50, 100 i 200 mg, ampułek 100 mg/2 ml,
fiolek 100 mg z suchą substancją i żelu 2,5% (wchłania się w ok. 5%). Jednakże bez recepty można zakupić jedynie preparaty do stosowania miejscowego.
Należy w tym miejscu przytoczyć brytyjskie badania
patrz piśmienn
ictwo – pozycja numer 7
(patrz
piśmiennictwo
7), w których udowodniono, że ketoprofen podany miejscowo
powoduje porównywalną redukcję bólu, jak po doustnym podaniu równoważnej dawki ketoprofenu.
Jest to informacja szczególnie ważna dla osób przyjmujących jednocześnie inne leki.
Działający miejscowo ketoprofen stanowi alternatywę dla innych przeciwbólowych i przeciwzapalnych
leków obecnych na rynku farmaceutycznym. Podstawowymi korzyściami dla pacjenta cierpiącego z powodu bólów szkieletowo-mięśniowych są:
– szybkość działania – nie tylko bardzo dobrze
się wchłania, dając natychmiastowe działanie
chłodzące i przynosząc ulgę, ale również pozwala osiągnąć maksymalny efekt przeciwbólowy w
krótszym czasie, niż po podaniu tabletki,
uteczność
– sk
sku
teczność, którą wykazano m.in. we wspomnianych powyżej brytyjskich badaniach, nadto
wykazano lepszą skuteczności, tolerancję i ak-
Bóle pleców
ceptowalność przez pacjentów ketoprofenu
(w postaci 2,5% żelu stosowanego miejscowo),
w stosunku do piroksykamu (w postaci 0,5%
żelu) oraz diklofenaku (w postaci 1% żelu)
patrz p
iśmiennictwo – pozycja numer 20
20)
(patrz
piśmiennictwo
– bezpieczeństwo – działając zewnętrznie i miejscowo chroniony jest przewód pokarmowy
przed niekorzystnym działaniem leków doustnych.
Ketoprofen zwykle stosuje się go miejscowo 2 razy
na dobę, przez około 7-10 dni. Niewielką ilość żelu
2-4 g należy nanieść na skórę w obrębie bolesnego
miejsca i masować przez kilka minut w celu lepszego
wchłonięcia. Ketoprofen stosowany miejscowo w postaci żelu, tylko nieznacznie (około 5%) wchłania się
do krążenia ogólnego. Z powodu małego stężenia we
krwi, po zastosowaniu miejscowym ryzyko wystąpienia interakcji z innymi lekami jest mniejsze.
Jak już wspominano odczuwanie bólu jest zjawiskiem emocjonalnym, dlatego wiele czynników nie
mających bezpośredniego związku z reakcją na bodziec uszkadzający może wpływać na samopoczucie
chorego, a więc także tolerancję bólu i skuteczność
leczenia przeciwbólowego.
Czynniki pogarszające tolerancję bólu:
– bezsenność;
– depresja;
– lęk;
– uczucie opuszczenia;
– nuda.
Czynniki poprawiające tolerancję bólu:
– sen;
– skuteczne leczenie;
– poprawa nastroju;
– obecność bliskich;
– aktywność.
Jednym z podstawowych sposobów leczenia zespołów bólowych pleców jest rehabilitacja
rehabilitacja. Ma ona na
celu przywrócenie prawidłowych warunków pracy
układu nerwowo-mięśniowo-kostnego kręgosłupa
przez odpowiedni dobór ćwiczeń wzmacniających lub
rozluźniających poszczególne grupy mięśni. Powinna
być ona stosowana już na samym początku procesu
terapeutycznego, a często prowadzona długo po
ostrym epizodzie bólowym umożliwia choremu powrót do pełnej sprawności fizycznej.
Należy jeszcze raz podkreślić, że długofalowe postępowanie lecznicze obejmuje zmiany trybu życia,
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
#
Nr I/2007
Bóle pleców
regularne ćwiczenia fizyczne, doraźne stosowanie leków przeciwbólowych. Chorzy z bólami pleców wymagają odpowiedniej edukacji, farmakoterapii, psychoterapii, czasami zabiegów operacyjnych, rehabilitacji, często leczenia przeciwdepresyjnego, ale przede
wszystkim systematycznej, okresowej kontroli, dzięki której nie zostanie pominięta ewentualnie inna,
równocześnie rozwijająca się patologia.
Niejako na marginesie omawianych sposobów leczenia bólu należy odnotować rosnące zainteresowanie niekonwencjonalnymi metodami, takimi jak: ziołolecznictwo, akupunktura, czy akupresura. Nie dyskwalifikując osiągniętych tymi metodami wyników,
należy mieć jednak świadomość braku odpowiednich
badań porównawczych.
10. Dziak A. i wsp.: Profilaktyka i leczenie zachowawcze bólów krzyża wywołanych przez choroby
krążka międzykręgowego. Pol. Tyg. Lek. 1991, 30/31:
558-561.
11.
1990.
Dziak A.: Bóle krzyża. PZWL, Warszawa
12. Fiutko R.: Niewydolność kinetyczna kręgosłupa a dolegliwości bólowe. Zdr. Pub. 1992, 4: 221228.
13. Fiutko R.: Niewydolność kinetyczna kręgosłupa a dolegliwości bólowe. Zdr. Pub. 1992, 4: 221228.
14. Lipson S.J.: Low back pain. Rozdział [W:]
Textbook of Rheumatology pod red. Kelley W.N. i wsp.
Wyd. W.B. Saunders Company, Philadelphia, 1981,
441-458.
15. Mason L, Moore RA, Edwards JE, Derry S,
McQuay HJ. Topical NSAIDs for acute pain: a metaanalysis. BMC Fam Pract. 2004 May 17;3:10.
16. Max M. (red.): Pain 1999 – an Updated Review, IASP Press, Seattle 1999.
Piśmiennictwo:
1. Biewen P.C.: Całościowe postępowanie w bólach
krzyża. Med. Dypl. 2001, 2: 91-104.
2. Biewen P.C.: Całościowe postępowanie w bólach
krzyża. Med. Dypl. 2001, 2: 91-104.
3. Borenstein D.: Chronic low back pain. Rheum.
Dis. Clin. North. Am., 1996, 22:439-56.
4. Chmielewski D.: Praktyczne aspekty leczenia
zespołów bólowych pleców. Reumatol. 1999, 1: 90-95.
5. Chmielewski D.: Praktyczne aspekty leczenia
zespołów bólowych pleców. Reumatol. 1999, 1: 90-95.
6. Chmielewski H.: Zespoły bólowe kręgosłupa.
Nurol. Neurochir. Pol. 1999, 32, supl 6: 65-73.
7. Classification of chronic pain. Descriptions of
chronic pain syndromes and definitions of pain terms.
Prepared by the International Association for the Study
of Pain, Subcommittee on Taxonomy. Pain 1986, S3:
1-226.
8. Dobrogowski J., Wordliczek J. (red.): Medycyna Bólu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2004.
9. Dutka J. i wsp.: Zespoły bólowe narządu ruchu.
N. Klin. 2000, 7: 984-992
$
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
17. Michalska L.: Badania skuteczności przeciwbólowego działania wybranych zabiegów fizykoterapeutycznych w leczeniu zespołów bólowych kręgosłupa. Now.
Lek. 2000, 9: 780-789.
18. Nowakowski A. i wsp.: Algorytm postępowania w bólach krzyża u dorosłych. Chir. Narz. Ruchu
1998, 6: 573-583.
19. Przybylski J., Ciszek B.: Anatomiczne i fizjologiczne aspekty bólu. w: (Gumułka W., Mészros J.,
red.) Współczesne metody zwalczania bólu. OIN „Polfa”, Warszawa 2000: 7-22.
20. Rajni K. Patel, Peter F. Leswell i in.: Comparison of ketoprofen, piroxicam, and diclofenac gels
in the treatment of acute soft-tissue injury in general
practice, Clin Ther. 1996 May-Jun;18(3):497-507.
21. Stryła W. i wsp.: Leczenie usprawniające
w zespołach bólowych kręgosłupa u osób starszych. Now.
Lek. 1997, 66, supl 2: 36-41.
22.Wytyczne Holenderskiego Kolegium Lekarzy Rodzinnych – ból w dolnej części kręgosłupa. Lek. Rodz.
1998, 3: 59-72.
23. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych
w Polsce: Wytyczne postępowania w bólu przewlekłym.
Aktis, Łódź 2001: 13-16.
Wysi³ek fizyczny – lek bez recepty
Nr I/2007
Witaminy jako leki
Czêœæ I Bóle krêgos³upa (w aneksie: æwiczenia rozci¹gaj¹ce i wzmacniaj¹ce)
Physical exercise – a prescription-free remedy
Part I. The spinal pain (in the appendix: stretching and strengthening exercises)
Dr n. med. Ma³gorzata Dalewska
Studium Wychowania Fizycznego Wydzia³u Farmaceutycznego i Oddzia³u Medycyny
Laboratoryjnej w Sosnowcu Œl¹skiej Akademii Medycznej
Kierownik Studium: dr n. med. Ma³gorzata Dalewska
Dr n. med. Anna-Kasicka-Jonderko, prof. dr hab. n. med. Krzysztof Jonderko
Katedra i Zak³ad Podstawowych Nauk Biomedycznych, Wydzia³ Farmaceutyczny w Sosnowcu
Œl¹skiej AM
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Barbara B³oñska-Fajfrowska
Streszczenie
Do chorób cywilizacyjnych zalicza się m.in. zmiany zwyrodnieniowe i zespoły bólowe kręgosłupa.
W artykule opisano przyczyny i mechanizmy występowania bólów kręgosłupa, uwarunkowane nieprawidłowymi nawykami codziennymi. Scharakteryzowano odrębności fizjologiczne wysiłku dynamicznego i statycznego. W ilustrowanym aneksie zaproponowano łatwy do wykonania zestaw ćwiczeń
umożliwiający profilaktykę bólów kręgosłupa.
Abstract
The so-called civilization diseases comprise
among others degenerative lesions and pain syndromes of the spine. The paper provides a description of the causes and mechanisms of the spinal
pain evoked by wrong everyday habits. Physiological differences between the dynamic and static exercise are described. In an illustrated appendix a set
of easy to perform exercises, suitable for a prophylaxis of the spinal pain, is proposed.
Słowa kluczowe: Bóle kręgosłupa; Ćwiczenia fizyczne; Wysiłek dynamiczny; Wysiłek statyczny
Key words: Dynamic exercise; Physical exercise;
Spinal pain; Static exercise
„Ruch jest w stanie zastąpić prawie kkażdy
ażdy lek,
ale wsz
ystkie leki razem nie zastąpią ruchu”
wszystkie
dr W. Oczko
Regularne i umiarkowane ćwiczenia fizyczne mają
korzystny wpływ na zdrowie człowieka, szczególnie
w aspekcie profilaktyki współczesnych chorób cywilizacyjnych. Z punktu widzenia rehabilitacji ruch można traktować jak lek i dawkować jak lek – uwzględniając przeciwwskazania lub ograniczenia jego stosowania. Jednak nadal wiedza o zmianach fizjologicznych,
jakie zachodzą w organizmie w czasie wysiłku jest niedostateczna i tym samym informacje o tym, jaki rodzaj
wysiłku i w jakiej dawce można zaproponować człowiekowi choremu są również niewystarczające.
Postęp medycyny w ostatnich dziesięcioleciach
wyraża się istotnym wydłużeniem ludzkiego życia.
Istnieją jednak choroby, wobec których medycyna jest
bezradna. Choroby te zwane cywilizacyjnymi są ściśle związane z czynnikami ekologicznymi, psychospołecznymi oraz miejscem pracy i stylem życia człowieka. Do szkodliwego stylu życia zalicza się złe nawyki
żywieniowe, stosowanie używek, brak aktywności ruchowej oraz ciągły pośpiech i nadmierne obciążenia
psychoemocjonalne. Do chorób cywilizacyjnych należą między innymi: choroba zwyrodnieniowa kręgoFarmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
%