Zapach łubinu wśród pól – łubin wąskolistny, żółty i biały

Zapach łubinu wśród pól – łubin wąskolistny, żółty i biały

uprawa
32
Zapach łubinu
wśród pól
ODMIANY ROŚLIN
STRĄCZKOWYCH. Łubin
wąskolistny, żółty i biały.
Znana wszystkim rolnikom
rodzina roślin motylkowatych,
została w nowej systematyce
botanicznej przemianowana
na bobowate. Obejmuje rośliny
motylkowe drobnonasienne
i motylkowe grubonasienne,
popularnie zwane roślinami
strączkowymi.
W artykule przedstawiamy charakterystykę tych odmian roślin strączkowych, które należą do łubinów,
a mianowicie ‒ łubinu wąskolistnego, żółtego i białego, uprawianych
głównie na nasiona, paszę i zielony
nawóz. Podobnie jak inne motylkowe, współżyją one z bakteriami brodawkowymi, wiążą wolny azot z powietrza, wzbogacając glebę w materię organiczną i azot, a ich system
korzeniowy rozluźnia warstwę podorną i ułatwia głębsze ukorzenienie
się roślin następczych. Wydzieliny
korzeniowe łubinów uruchamiają
uwstecznione związki fosforu, udostępniając go dla roślin następczych.
Nasiona łubinów są bogate w białko
i mogą zmniejszyć uzależnienie rolników od kupowania drogiej importowanej śruty sojowej.
Interesujący jak łubin
Stawki dopłat obszarowych do ich
uprawy w ostatnich latach i propozycje na lata następne są powodem
wzrostu opłacalności tej uprawy
i coraz większego zainteresowania
rolników.
Łubin wąskolistny ma 17 zarejestrowanych odmian. Pod względem
użytkowym możemy je podzielić
na trzy formy:
y rozgałęziające się, niskoalkaloidowe (tradycyjne, niesamokończące),
y samokończące, niskoalkaloidowe,
y rozgałęziające się, gorzkie.
W tabeli nr 1 przedstawiamy najważniejsze cechy charakteryzujące
odmiany, które w 2012 roku były badane w porejestrowym doświadczalnictwie odmianowym PDO.
Łubin
wąskolistny
dominuje
w uprawie ze względu na swoją uniwersalność – może być uprawiany
na glebach słabszych, średnich, a nawet lepszych. Dlatego ma największy udział w reprodukcji wszystkich
roślin strączkowych (blisko 3 730 ha
zgłoszonych do kwalifikacji w 2014
roku). W grupie odmian rozgałęziających się, niskoalkaloidowych
są trzy odmiany wczesne ‒ Neptun,
Heros i Dalbor, które są nieco niższe, dwie odmiany średniowczesne
– Zeus i Bojar oraz cztery odmiany
późne ‒ Graf, Kadryl, Kalif i Tango.
Późne nie na nasiona
Odmiany późne nie powinny być
uprawiane na nasiona w pasie przymorskim, na północnych Mazurach
i na pogórzu, ze względu na wyższe
ryzyko braku optymalnych warun-
11/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK
ków dojrzewania nasion. W grupie
odmian samokończących mamy
trzy odmiany o zróżnicowanych
cechach. Są to Boruta, Regent
i Sonet, które w odróżnieniu od
odmian niesamokończących, nie
wytwarzają pędów bocznych (jak
u odmiany Sonet) lub wytwarzają
bardzo krótkie rozgałęzienia I rzędu, które zazwyczaj nie przerastają
pędu głównego. W ten sposób same
ograniczają rozwój wegetatywny,
dzięki czemu dojrzewają bardziej
równomiernie, o kilka dni wcześniej
od odmian niesamokończących. Są
też nieco niższe od nich i bardziej
stabilne w plonowaniu.
Większa obsada
samokończących
Wadą odmian samokończących
natomiast jest to, że wymagają one
większej obsady. Podnosi to koszty
ich wysiewu np. dla odmiany Sonet
– 130 roślin/m2, dla Boruty ‒ 120 roślin/m2, a dla odmiany Regent – 110
roślin/m2. Chociaż odmiana Boruta
jest samokończąca, to w porównaniu
do innych odmian z tej grupy (Sonet i Regent) dojrzewa później i jest
stosunkowo wysoka. Jest to jedyna
nie w pełni termoneutralna odmiana
wśród odmian łubinu wąskolistnego,
co przy późnych siewach jest powodem jej wzmożonego rozwoju wegetatywnego.
Gorzko, gorzko
W obrębie łubinu wąskolistnego
mamy dwie odmiany gorzkie ‒ Karo
uprawa
33
i Oskar, które mają zbliżone wymagania glebowe do odmian słodkich.
W praktyce rolniczej błędnie uważa
się, że mają one niewielkie wymagania glebowe i można je wysiewać
na najsłabszych stanowiskach. Ale
to łubin żółty powinien być wysiewany na słabszych glebach.
Różnice w plonie pomiędzy najlepiej
i najgorzej plonującą odmianą nie
przekraczają 2,6 dt nasion z 1 hektara. Wyjątkiem jest odmiana Sonet,
która plonuje niżej, osiągając w doświadczeniach PDO plon 26,6 dt/ha.
Paradoksalnie odmiana ta ma największy udział w reprodukowanych
odmianach łubinu wąskolistnego.
Odstraszyć jelenie
Odmiany gorzkie łubinu wąskolistnego są zalecane do wysiewu wyłącznie na tych polach, gdzie dochodzi
do zwiększonego żerowania saren
i jeleni, które mogłyby uszkadzać odmiany słodkie i w ten sposób znacznie
zmniejszyć obsadę roślin i obniżyć
plonowanie nasion. Odmiany gorzkie
jednak, ze względu na bardzo gorzki
smak, zarówno zielonki, jak i nasion,
są nieprzydatne na cele pastewne
i nadają się jedynie do przeorania
na zielony nawóz (mogą być uprawiane także w formie poplonów).
Wyrównane plonowanie
Plonowanie różnych odmian łubinu wąskolistnego jest wyrównane.
Wierny Heros
Mając na uwadze stabilność w osiąganiu
powtarzalnych,
stałych
plonów, do najbardziej wiernych
w plonowaniu możemy zaliczyć takie odmiany, jak Heros, Dalbor, Regent, Boruta, Sonet i Bojar. Odmianom tym można przeciwstawić odmiany o relatywnie mało stabilnych
plonach, do których należą Tango
i Kadryl. Odmiany Heros i Dalbor
wyróżniają się dobrą stabilnością
plonowania przy osiąganiu wysokich plonów. Do najbardziej bogatych w białko należy odmiana Graf
(33,3%), a najuboższa w białko jest
odmiana Sonet (29,3) bo zawiera aż
o 4% białka mniej.
Najsłodszy Regent
Jeśli rozpatrujemy odmiany pod
kątem zawartości alkaloidów, to
najsłodszą odmianą z grupy niskoalkaloidowych jest odmiana Regent,
wobec 3,5 razy bardziej gorzkiej
odmiany Tango. Ta ostatnia odmiana nadaje się na cele pastewne. Jednak przez świnie, które są wrażliwe
na smaki, będzie mniej chętnie zjadana niż słodsze odmiany. Gorzkie
odmiany Karo i Oskar zupełnie nie
będą się nadawać na cele pastewne,
nawet dla przeżuwaczy.
Masa tysiąca nasion
Nie bez znaczenia będzie też masa
tysiąca nasion, która decyduje
o ilości wysiewu na jednostkę powierzchni. Najcięższe nasiona ma
odmiana Karo MTN ‒ 178 g. Odmiana Heros jest od niej aż o 52 g
lżejsza. Dla zapewnienia tej samej
obsady potrzeba aż o 52 kg (dla
obsady 95 roślin/m2 i przy 95%
zdolności kiełkowania) mniejszego
wysiewu na 1 hektar. Czynnikiem
gwarantującym powodzenie uprawy
Tabela 1. Charakterystyka łubinu wąskolistnego wg COBORU
Relatywna
Odmiana
1
Plon
nasion
dt/ha
2
Zawartość w (%)
alkaloidów
tłuszczów
g
Wysokość
roślin
(cm)
4
5
6
7
8
9
10
30,4
31,4
33,3
30,7
30,1
30,2
32,7
32,7
31,6
0,016
0,016
0,024
0,025
0,027
0,021
0,020
0,042
0,023
7,4
6,9
6,9
6,9
7,1
7,2
7,3
6,9
7,7
162
138
136
126
138
150
157
167
150
57
56
60
50
66
61
54
65
64
112
110
115
110
115
115
108
116
112
62
66
72
70
0
91
4
0
53
5
3
5
31,3
30,0
29,3
0,023
0,012
0,024
6,7
7,4
7,1
142
141
152
60
51
53
111
107
103
46
3
0
11
11
30,2
31,9
1,025
1,001
6,4
7,1
178
139
59
60
111
113
0
58
Stabilność
plonowania
(%)
3
MTN
białka
Dojrzałość
(dni)
Tolerancja
na fusarium %
Odmiany rozgałęziające się niskoalkaloidowe
Bojar
Dalbor
Graf
Heros
Kadryl
Kalif
Neptun
Tango
Zeus
29,4
31,5
29,5
31,4
29,1
30,4
29,9
31,6
30,1
6
4
13
2
20
8
8
23
11
Odmiany samokończące niskoalkaloidowe
Boruta
Regent
Sonet
29,0
29,5
26,6
Odmiany rozgałęziające się gorzkie
Karo
Oskar
30,0
29,6
Ad. 2 Plony nasion średnie za lata 2010-12 z badań PDO
Ad. 3 Relatywna stabilność plonowania – przedstawia wielkość odchyleń od średniej w % z pomiędzy najlepszym i najgorszym względnym
wynikiem w okresie trzech lat;
Ad. 10 Tolerancja na fuzaryjne więdnięcie z badań rejestrowych w Przebędowie, wyrażono w % roślin które przeżyły;
Ad. 4-9 Przedstawia cechy średnie z lat 2011-2012.
uprawa
34
łubinów na polach rolników uprawiających go od wielu lat i stosujących zmianowanie, może być uprawa łubinów odmian tolerancyjnych
na fuzaryjne więdnięcie np. Bojar,
Dalbor, Graf, Heros, Kalif, Zeus,
Boruta i Oskar.
Łubin żółty ma 8 odmian, spośród
których siedem było ocenianych
w badaniach PDO w 2012 roku.
Najważniejsze cechy użytkowe łubinu żółtego prezentuje tabela nr 2,
na podstawie wyników porejestracyjnych doświadczeń odmianowych
COBORU. Odmiany łubinu żółtego można podzielić na:
y tradycyjne, rozgałęziające się
oraz
y samokończące.
Zielonkowo-nasienny Parys
Do odmian niesamokończących
należy sześć odmian ‒ 5 przedstawionych w tabeli oraz jedna odmiana – Parys, która nie była oceniana
w doświadczeniach PDO. Odmiana
Parys jest jedyną odmianą należącą
do odmian zielonkowo-nasiennych,
która reaguje znaczącym zwiększeniem zielonej masy kosztem plonu
nasion, przy opóźnionym terminie siewu. Dlatego jest szczególnie
polecana na zielony nawóz. Jednak
przy wczesnym terminie siewu (do
końca marca) zachowuje się jak typowa odmiana nasienna.
Bez bocznych pędów
Pozostałe odmiany niesamokończące mają cechy wyrównane i zbliżone
do siebie. Łubin żółty ma dwie odmiany samokończące ‒ Perkoz i Taper, które tak, jak w przypadku łubinu wąskolistnego, tym się różnią od
odmian niesamokończących, że nie
wytwarzają pędów bocznych. Dojrzewają one bardziej równomiernie
i o kilka dni wcześniej (5-6 dni) od
form niesamokończących. Cecha
szybszego dojrzewania jest związana z pozorną tolerancją na antraknozę łubinu. Krótszy czas dla form
wcześniej dojrzewających pozwala
roślinom na ucieczkę przed całkowitą infekcją i wytworzenie przez
roślinę zdrowszych nasion.
Zbyt późne dojrzewanie
Odmiany samokończące są polecane szczególnie do uprawy w pasie
przymorskim, na północnych Mazurach oraz na pogórzu, gdzie odmiany niesamokończące mogą niekiedy dojrzewać zbyt późno. Może
to być istotne, szczególnie w przypadku łubinu żółtego, który dojrzewa niż później wąskolistny. Wadą
form samokończących jest niższe
plonowanie od form niesamokończących. Odmiany samokończące
łubinu żółtego wymagają obsady
120 roślin/m2, a odmiany niesamokończace 90-100 roślin/m2.
Największy potencjał
Łubin biały ma zarejestrowane tylko
dwie odmiany i ze względu na mały
areał uprawy nie prowadzi się dla
niego doświadczeń porejestrowych.
Ma on najwyższy potencjał plonowania, ale też wymaga lepszych
gleb niż łubin wąskolistny. Gatunek
ten, od wcześniej opisanych gatunków łubinu wąskolistnego i żółtego
różni się tym, że ma większe strąki,
które długo się wypełniają i długo
dojrzewają. Cecha ta jest przyczyną
większego zagrożenia grzybem wy-
wołującym antraknozę łubinu białego i związanych z tym problemów
z wyprodukowaniem zdrowych nasion, wolnych od antraknozy.
Wewnętrzna
nitrogliceryna
Plantacje obsiane porażonymi antraknozą nasionami, są źródłem wczesnej
infekcji, która prowadzi do silnego,
często całkowitego zniszczenia uprawy. Są zarejestrowane dwie odmiany
łubinu białego – Butan i Boros, które
są niewrażliwe na opóźnienie siewu
(termoneutralne). Odmiana Boros
jest odmianą samokończącą, a odmiana Butan niesamokończącą. Zawartość białka w nasionach wynosi
od 30 do 35% i jest większa u odmiany Butan. Zawartość tłuszczu kształtuje się w zakresie od 11 do 13% i jest
większa u odmiany Boros. Zawartość alkaloidów wynosi od 0,010 dp
0,022%. Nasiona łubinu białego są
duże, a masa tysiąca nasion (MTN)
waha się od 200 do 300 g. Łubiny
białe mają cenny skład aminokwasowy białka z żywieniowego punktu
widzenia (zawierają m in. aminokwas
argininę, z której tworzy się tlenek
azotu, nasza wewnętrzna nitrogliceryna, która rozszerza naczynia krwionośne) i są uprawiane głównie na cele
spożywcze. Jednak ze względu na zagrożenie porażeniem przez antraknozę areał jej uprawy jest niewielki.
Do uprawy roślin strączkowych
wrócimy w kolejnych artykułach.
źródło: Uprawa roślin strączkowych
w Polsce, praca zbiorowa pod redakcją
prof. dr hab. Jerzego Księżaka, FAPA
Warszawa 2014.
Marian Karasek DODR we Wrocławiu
Tabela 2. Charakterystyka odmian łubinu żółtego wg COBORU
Odmiana
Plon nasion
dt/ha
Odmiany niesamokończące
Baryt
20,8
Dukat
20,3
Lord
19,9
Mister
20,4
Talar
20,0
Odmiany samokończące
Perkoz
18,5
Taper
17.3
MTN w (g)
Wysokość
roślin
w cm
Dojrzałość
(dni)
Porażenie
przez antraknozę
Zawartość w %
białka
alkaloidów
44,2
43,2
43,3
42,9
43,5
0,017
0,022
0,017
0,021
0,017
136
132
130
142
133
64
65
63
64
64
117
117
116
116
117
7,6
7,3
7,3
7,6
7,5
40,7
42,1
0,022
0,018
137
130
65
61
111
111
7,8
8,1
Plon nasion średnie z lat 2010-2012.,Porażenie przez antraknozę i dojrzałość z roku 2012. Pozostałe cechy z lat 2010-11.
uprawa
35
Szacunkowa kalkulacja kosztów uprawy 1 ha
łubinu żółtego w 2014 roku
1
2
3
4
5
klasa bonitacyjna – IIIb -VI
przyjęta średnia cena skupu – informacje własne DODR
ŚOR dopuszczone do obrotu na terenie Polski
sprzęt do uprawy własny
odmiana Dukat
Plon dt/ha
Lp.
Jedn.
Cena
miary
zł
Wyszczególnienie
Ilość
20,00
Kwota - złotych
A
Wartość produkcji
Wartość produktu
1
2
3
3 407,24
zł
dt
Dopłata bezpośrednia JPO
zł/ha
Płatność specjalna
zł/ha
97,00
20,00
1 940,00
910,87
556,37
Materiał siewny
z zakupu
729,20
kg
3,78
140,00
529,20
Nitragina
opk
1,00
200,00
200,00
Agrafoska P-K 20-30
dt
164,00
3,2
Adob Bor
l
11,25
3
Nawożenie mineralne:
558,55
Ochrona roślin:
524,80
33,75
238,47
zaprawa nasienna Vitavax 200 FS
l
43,20
0,49
21,17
Fusilade Forte 150 EC
l
130,00
1
130,00
58,20
1,5
Afalon Dyspersyjny 450 S.C.
l
B
Koszty bezpośrednie
zł
1 526,22
C
Nadwyżka bezpośrednia (A-B)
zł
1 881,02
1
Usługi:
2
Inne:
kombajnowanie
87,30
320,00
zł/ha
320,00
1
320,00
361,66
paliwo
zł
oleje i smary 7% kosztu paliwa
zł
23,66
3
pozostałe koszty pośrednie bez amortyzacji maszyn i urządzeń i KCZ
zł
449,05
D
Pozostałew koszty pośrednie
zł
1 130,71
E
Ogółem koszty na 1 ha
zł
2 656,93
F
Dochód z działalności z dopłatami
zł
750,31
G
Dochód z działalności bez dopłat
zł
-716,93
H
Koszty produkcji 1 dt
zł
(bez wyceny pracy własnej)
*
**
***
****
****
5,20
65
338,00
132,85
każde gospodarstwo płaci podatek rolny, który w 2014 roku wynosi 173,20 zł od 1 ha przeliczeniowego
gruntów gospodarstw rolnych
istnieje obowiązek ubezpieczenia 50% upraw
wysokość stawki jednolitej dopłaty obszarowej za 2014 rok
dochód będzie wyższy o 81,70 zł, jeżeli rolnik skorzysta ze zwrotu podatku akcyzowego na paliwo rolnicze
dochód będzie wyższy o 150 zł, jeżeli rolnik skorzysta ze zwrotu za kwalifikowany materiał siewny
Ewa Karpińska DODR we Wrocławiu
11/2014 twój doradca ROLNICZY RYNEK