Publikacja darmowa

Anetta Malmuk-Cieplak
Rejent * rok 15 * nr 4(168)
kwiecieñ 2005 r.
Anetta Malmuk-Cieplak
Wpis niedopuszczalny
Zarówno ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
S¹dowym1, jak i kodeks spó³ek handlowych2 nie pos³uguj¹ siê pojêciem
wpisu niedopuszczalnego. Pojêciem tym natomiast pos³ugiwa³ siê § 30
rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze
handlowym3, który stanowi³, ¿e „je¿eli oka¿e siê, ¿e w rejestrze handlowym figuruje wpis, który jest niedopuszczalny ze wzglêdu na obowi¹zuj¹ce przepisy prawne, s¹d rejestrowy po wys³uchaniu osób interesowanych zarz¹dzi wykreœlenie tego wpisu z urzêdu. Wykreœlenie wpisu
w rejestrze mo¿e nast¹piæ dopiero po uprawomocnieniu siê postanowienia
s¹du, zarz¹dzaj¹cego wykreœlenie”.
Ustawa o KRS w swoim pierwotnym brzmieniu nie przejê³a w ogóle
uregulowania umo¿liwiaj¹cego wykreœlenie z Rejestru wpisu, który nie
powinien z ró¿nych wzglêdów tam siê znaleŸæ. Artyku³ 12 ust. 1 ustawy
o KRS wprowadzi³ zasadê nieusuwalnoœci wpisów w Rejestrze. Tak wiêc,
1
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (Dz.U. Nr 121,
poz. 769 z póŸn. zm.), zwana dalej ustaw¹ o KRS.
2
Ustawa z dnia 15 wrzeœnia 2000 r. – Kodeks spó³ek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz.
1037 z póŸn. zm.).
3
Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 1 lipca 1934 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Przemys³u i Handlu, nadto co do § 5, 8, 55, 62, 65-69 i 77 w porozumieniu z Ministrem Skarbu, a co do § 60 i 64 w porozumieniu z Ministrem Komunikacji oraz Poczt i Telegrafów o rejestrze handlowym (Dz.U. Nr 59, poz. 511 z póŸn.
zm.).
94
Wpis niedopuszczalny
zgodnie z art. 12 ust. 1, dane zawarte w Rejestrze nie mog¹ byæ z niego
usuniête, chyba ¿e ustawa stanowi inaczej, przy czym od usuniêcia wpisu
nale¿y odró¿niæ wykreœlenie. Usuniêcie danych z Rejestru oznacza ca³kowite wykasowanie treœci wpisu z systemu informatycznego w rejestrze
s¹dowym, podczas gdy dane objête treœci¹ wpisu wykreœlonego, choæ
pozbawione ju¿ skutków, nadal istniej¹ w systemie informatycznym4.
Wprowadzaj¹c tê zasadê, ustawodawca przewidzia³ jednak szereg wyj¹tków od niej, m.in. mo¿liwoœæ sprostowania wpisu. Zgodnie bowiem
z treœci¹ art. 12 ust. 2, je¿eli oka¿e siê, ¿e w Rejestrze znajduje siê wpis
zawieraj¹cy oczywiste b³êdy lub niezgodnoœci z treœci¹ postanowienia
s¹du, s¹d z urzêdu sprostuje wpis. W technicznym znaczeniu sprostowanie polega na zast¹pieniu wpisu wadliwego wpisem prawid³owym,
przy czym mo¿e ono dotyczyæ tylko oczywistych b³êdów i niezgodnoœci
wpisu z treœci¹ postanowienia s¹du zarz¹dzaj¹cego wpis. Zdaniem komentatorów5, takie uregulowanie by³o konieczne, poniewa¿ wpis nie jest
orzeczeniem s¹dowym, zatem nie mo¿na stosowaæ do niego unormowañ dotycz¹cych sprostowania wyroku. Komentowany przepis nie stanowi natomiast podstawy do sprostowania postanowienia s¹du o wpisie,
które reguluje art. 350 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 7
ustawy o KRS. Mo¿emy wiêc mieæ do czynienia w jednym postêpowaniu
rejestrowym z dwoma przypadkami sprostowania. Pierwszym, zwi¹zanym ze sprostowaniem wpisu6, i drugim, zwi¹zanym ze sprostowaniem
postanowienia7, które mo¿e nast¹piæ, w przeciwieñstwie do sprostowania
wpisu, nie tylko z urzêdu, ale równie¿ na wniosek osoby zainteresowanej
w sprawie8. Ramy tego artyku³u nie pozwalaj¹ na g³êbsze omówienie
4
L. C i u l k i n, A. J a k u b e c k i, N. K o w a l, Krajowy Rejestr S¹dowy i postêpowanie
rejestrowe. Praktyczny komentarz, Warszawa 2002, s. 54.
5
Tam¿e, s. 55.
6
Sytuacja taka ma miejsce, gdy postanowienie jest prawid³owe, w treœci postanowienia
brak najmniejszej omy³ki pisarskiej, natomiast osoba wprowadzaj¹ca do systemu wpisów
dane do treœci postanowienia wpisa³a inne dane ni¿ te, które znajduj¹ siê w postanowieniu
s¹du rejestrowego, wydanym w przedmiocie wpisu podmiotu (zmiany wpisu lub wykreœleniu
podmiotu) do rejestru.
7
Sprostowanie nie mo¿e wykraczaæ poza granice okreœlone w art. 350 k.p.c., zgodnie
z którymi sprostowaniu mog¹ ulegaæ niedok³adnoœci, b³êdy pisarskie albo rachunkowe lub
inne oczywiste omy³ki pisarskie pope³nione równie¿ w uzasadnieniu postanowienia.
8
W przypadku sprostowania postanowienia zastosowanie maj¹ ogólne regu³y przewidziane w kodeksie postêpowania cywilnego (art. 7 ustawy o KRS), zgodnie z którymi
95
Anetta Malmuk-Cieplak
kwestii zwi¹zanych ze sprostowaniem. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e zarówno w wypadku sprostowania wpisu, jak i sprostowania postanowienia
mo¿e zostaæ usuniêty z Rejestru nieprawid³owy wpis9.
Nowelizuj¹c w dniu 30 listopada 2000 r. ustawê o KRS10, ustawodawca wprowadzi³ nastêpny wyj¹tek od zasady nieusuwalnoœci wpisów,
uznaj¹c tym samym, ¿e w praktyce mog¹ zaistnieæ jeszcze inne sytuacje
wymagaj¹ce interwencji s¹du. Nawi¹zuje do nich przepis artyku³u 12
ust. 3, zgodnie z którym „je¿eli w Rejestrze s¹ zamieszczone dane niedopuszczalne ze wzglêdu na obowi¹zuj¹ce przepisy prawa, s¹d rejestrowy, po wys³uchaniu na posiedzeniu zainteresowanych lub po wezwaniu
do z³o¿enia oœwiadczenia pisemnego, wykreœla je z urzêdu.”
Analizuj¹c ten przepis, dochodzimy do wniosku, ¿e art. 12 ust. 3
ustawy o KRS nie operuje w ogóle pojêciem wpisu niedopuszczalnego,
lecz odnosi siê do zamieszczonych w Rejestrze danych niedopuszczalnych. Jak s³usznie zauwa¿ono w literaturze11, termin wpis wystêpuje
w unormowaniach dotycz¹cych Rejestru oraz w jêzyku prawniczym opisuj¹cym te unormowania w kilku znaczeniach, niekiedy równie¿ terminu
tego u¿ywa siê zamiennie z terminem dane. Taki wniosek mo¿emy wysnuæ
z analizy przepisów art. 8 ust. 3, art. 12, art. 15-17 i art. 20 ustawy o KRS.
W literaturze przedmiotu podejmuje siê wiele prób wyjaœnienia pojêcia
wpis. Mo¿e on oznaczaæ czynnoœæ zarejestrowania jakiegoœ faktu, wpisania
do zbioru prowadzonego w systemie informatycznym b¹dŸ uwydatniaæ
siê jako przedmiot wpisu, tj. okolicznoœci, które powinny byæ lub te¿
zosta³y wpisane do Rejestru. Poszczególne rodzaje wpisów zosta³y bli¿ej
okreœlone w § 19 pkt 6 rozporz¹dzenia wykonawczego12. Okreœla siê je
legitymacja do zg³oszenia wniosku o sprostowanie przys³uguje stronom i innym uczestnikom postêpowania oraz innym osobom, których postanowienie choæby poœrednio dotyczy³o; jako kryterium w tym wzglêdzie nale¿y przyj¹æ pojêcie interesu w sprostowaniu;
tak K. P i a s e c k i, [w:] T. E r e c i ñ s k i, M. J ê d r z e j e w s k a, J. J o d ³ o w s k i i in., Kodeks postêpowania cywilnego z komentarzem, Warszawa 1989, s. 565.
9
Odmiennie D. B u g a j n a - S p o r c z y k, K. K u æ - K w a œ n i e w i c z, Krajowy Rejestr S¹dowy – uwagi praktyczne, Monitor Prawniczy 2001, nr 4, s. 222.
10
Ustawa z dnia 30 listopada 2000 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzaj¹ce
ustawê o Krajowym Rejestrze S¹dowym (Dz.U. z 2000 r. Nr 114, poz. 1194).
11
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny w Krajowym Rejestrze S¹dowym, PPH 2002, nr 4, s. 1.
12
Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegó³owego sposobu prowadzenia rejestrów wchodz¹cych w sk³ad Krajowego Rejestru S¹do-
96
Wpis niedopuszczalny
tak¿e mianem danych. Przez wpis mo¿na równie¿ rozumieæ wynik rejestracji, czyli ka¿d¹ adnotacjê dotycz¹c¹ stanu prawnego. Zgodnie z art.
20 ust. 1 ustawy o KRS, wpis do Rejestru polega na wprowadzeniu
do systemu informatycznego danych zawartych w postanowieniu s¹du
rejestrowego niezw³ocznie po jego wydaniu. Wpis jest dokonany
z chwil¹ zamieszczenia danych w Rejestrze13. Wpisem do Rejestru
jest tak¿e wykreœlenie (art.20 ust. 4). Ustawodawca u¿ywa pojêcia
wpisu równie¿ w znaczeniu rzeczowym, na oznaczenie treœci postanowienia rejestrowego wprowadzonego do pamiêci systemu informatycznego obs³uguj¹cego Centraln¹ Informacjê Krajowego Rejestru S¹dowego.
W tym znaczeniu wpis obejmuje sumê wpisów dokonanych w poszczególnych dzia³ach, rubrykach, podrubrykach i polach Rejestru, przy czym
wpis dotycz¹cy danych zawartych w jednym polu nastêpuje ka¿dorazowo przez zmianê zawartoœci tego pola (§ 5 ust. 4 rozp. wykonawczego)14.
Czym jest zatem wpis? Na pewno nie jest orzeczeniem s¹dowym, nie
ma formy czynnoœci decyzyjnej s¹du, jak równie¿ nie s³u¿y od niego
jakikolwiek œrodek zaskar¿enia, choæ jego treœæ niew¹tpliwie zale¿y od
czynnoœci organów s¹dowych. Ustawodawca nie przyznaje wpisowi
charakteru samoistnego orzeczenia.
Przez pojêcie wpisu rozumie siê zarówno wpisanie faktu pozytywnego
(np. wpis nowo powsta³ego podmiotu), jak i negatywnego (np. wygaœniêcie prokury). Wpisem w rejestrze bêdzie równie¿ wykreœlenie poprzedniego wpisu (np. wykreœlenie firmy z powodu jej zmiany). Ze wzglêdu
na przedmiot mo¿na wyró¿niæ wpisy ujawniaj¹ce okolicznoœci przewidziane przez prawo, które stanowi¹ wpisy pierwotne, oraz zmieniaj¹ce
i wykreœlaj¹ce wczeœniej dokonane wpisy, bêd¹ce wpisami wtórnymi.
W tym zakresie wpisy mo¿emy podzieliæ na pierwotne(pierwszy z ww.
wpisów) i wtórne (dwa pozosta³e)15.
wego oraz szczegó³owej treœci wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237 z póŸn.
zm.).
13
Mo¿e siê tak zdarzyæ, ¿e w rzeczywistoœci bêdziemy mieæ do czynienia z dwiema
datami, dat¹ wydania postanowienia o wpisie danych do rejestru i dat¹ wpisu tych danych
w rejestrze. System informatyczny bowiem nie zawsze umo¿liwia wprowadzenie do rejestru
w tym samym dniu danych zawartych w postanowieniu s¹du.
14
E. N o r e k, Krajowy Rejestr S¹dowy i postêpowanie rejestrowe, Warszawa 2001,
s. 131.
15
Tam¿e, s. 132.
97
Anetta Malmuk-Cieplak
Podsumowuj¹c wczeœniejsze wywody, mo¿na powiedzieæ, ¿e pojêcie
wpisu mo¿e byæ uto¿samiane zarówno z ujawnieniem w Rejestrze wielu
okolicznoœci objêtych treœci¹ jednego postanowienia, jak i z ka¿d¹ oddzieln¹ informacj¹ uwidocznion¹ w nim. Suma tych okolicznoœci tworzy
dane okreœlonego wpisu. Maj¹c zatem na uwadze okreœlenie pojêcia wpis
w literaturze przedmiotu oraz wyjaœnienie pojêcia dane w ustawie o KRS,
nale¿y stwierdziæ, ¿e istniej¹ podstawy do uto¿samienia pojêcia wpis niedopuszczalny i dane niedopuszczalne. Czêste pos³ugiwanie siê terminem
dane wynika z prowadzenia Rejestru w systemie informatycznym i okreœlenia Krajowego Rejestru S¹dowego jako centralnej bazy danych16.
Na równi z pojêciem wpisu nale¿y traktowaæ umieszczone w Rejestrze
wzmianki. Do nich nale¿y wzmianka informuj¹ca, ¿e postanowienie
w przedmiocie wpisu nie jest prawomocne, wzmianka wskazuj¹ca datê
prawomocnoœci orzeczenia, wzmianka o z³o¿eniu rocznego sprawozdania
finansowego itp. Bez w¹tpienia jednak treœæ art. 12 ust. 3 ustawy o KRS
nale¿y odnieœæ przede wszystkim do pojêcia danych objêtych Rejestrem
i nie obejmuje on co do zasady dokumentów sk³adanych do akt rejestrowych.
Przed przyst¹pieniem do ustalenia zakresu pojêcia wpis niedopuszczalny uzasadnione jest nawi¹zanie do istoty i definicji rejestru podmiotowego.
Tym mianem przyjê³o siê okreœlaæ grupê ksi¹g publicznych, czyli urzêdowych spisów, obejmuj¹cych okreœlone jednostki ewidencyjne i ujawniaj¹cych dane prawne dotycz¹ce tych jednostek17.
Rejestr ma stanowiæ miarodajne i wiarygodne Ÿród³o informacji o rejestrowanych podmiotach. Bardzo wa¿ne jest zatem stworzenie w rejestrze zupe³nego obrazu stanu prawnego rejestrowanych podmiotów.
Realizacji tego celu ma s³u¿yæ wyra¿ona w art. 12 ust. 3 norma prawna,
zgodnie z któr¹, je¿eli s¹d stwierdzi, ¿e w rejestrze zamieszczone s¹ dane
niedopuszczalne ze wzglêdu na obowi¹zuj¹ce przepisy prawa, wezwie
zainteresowane osoby na posiedzenie celem ich wys³uchania albo wezwie
16
Tak: M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 2 w œlad za:
L. C i u l k i n, N. K o w a l, Wybrane problemy zwi¹zane z funkcjonowaniem rejestru d³u¿ników niewyp³acalnych, PPH 2001, nr 12, s. 39.
17
Por. K i d y b a, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, Komentarz, Warszawa
2001, s. 175 oraz cytowana tam literatura.
98
Wpis niedopuszczalny
je do z³o¿enia oœwiadczenia, a nastêpnie wykreœli z rejestru dane niedopuszczalne. W literaturze przedmiotu18 mo¿emy siê spotkaæ z twierdzeniem, ¿e danymi niedopuszczalnymi bêd¹ zarówno te, których w ogóle
nie dokonuje siê w rejestrze okreœlonego podmiotu, jak i dane niedopuszczalne ze wzglêdu na ich treœæ. Chodzi tu bez w¹tpienia o wpisy zawieraj¹ce dane sprzeczne z przepisami prawa, reguluj¹cymi ustrój danego
podmiotu. Oczywiœcie s³uszny jest wyra¿ony w literaturze pogl¹d, ¿e nie
mo¿na zgodziæ siê z wyk³adni¹ rozszerzaj¹c¹, pozwalaj¹c¹ s¹dowi rejestrowemu na korygowanie b³êdnie podjêtych decyzji merytorycznych co
do treœci wpisu do rejestru, i na tej podstawie wykreœlaæ wpisy jako uznane za niedopuszczalne19.
Wpis nieprzewidziany przez prawo
Ustawa o KRS nie precyzuje pojêcia wpisu niedopuszczalnego – danych
niedopuszczalnych. Wiêkszoœæ doktryny20 pozostaje zgodna co do zasady,
¿e wpisem niedopuszczalnym (danymi niedopuszczalnymi) jest wpis
nieprzewidziany przez prawo. Istniej¹ jedynie rozbie¿noœci w pojmowaniu
wyra¿enia „wpis nieprzewidziany przez prawo”. Komentatorzy pozostaj¹
jednak zgodni co do zasady, ¿e do rejestru mog¹ byæ wpisane tylko
okolicznoœci przewidziane przepisami ustawy o KRS oraz rozporz¹dzenia
w sprawie szczegó³owego sposobu prowadzenia rejestrów wchodz¹cych
w sk³ad KRS oraz szczegó³owej treœci wpisów w tych rejestrach21. Zarówno
ustawa o KRS, jak i uszczegó³owiaj¹ce j¹ rozporz¹dzenie enumeratywnie
wylicza zakres danych podlegaj¹cych wpisaniu do Rejestru22, zgodnie
18
E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym, Komentarz, Warszawa 2001, s. 21.
19
Tam¿e, s. 21.
20
Tam¿e, s. 21; D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny – wpisem
nie przewidzianym przez prawo czy wpisem dokonanym na podstawie niedopuszczalnych
aktów prawnych, Przegl¹d S¹dowy 2000, nr 5, s. 33; M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k,
Wpis niedopuszczalny…, s. 3; L. C i u l k i n,A. J a k u b e c k i, N. K o w a l, Krajowy Rejestr
S¹dowy..., s. 55, P. S u s k i, Rejestry s¹dowe, Warszawa 1994, s. 61.
21
Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegó³owego sposobu prowadzenia rejestrów wchodz¹cych w sk³ad Krajowego Rejestru S¹dowego oraz szczegó³owej treœci wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237 z póŸn.
zm.).
22
Tak L. C i u l k i n, A. J a k u b e c k i, N. K o w a l, Krajowy Rejestr S¹dowy..., s. 122.
99
Anetta Malmuk-Cieplak
z którym treœæ wpisu nie mo¿e wychodziæ poza zakres oznaczony przepisami art. 38-44, art. 52-53 i art. 55-57 ustawy o KRS. Nawet w sytuacji,
gdy przepis szczególny nakazuje zg³oszenie okreœlonych danych s¹dowi
rejestrowemu23 lub wpisanie ich do Rejestru24, natomiast ustawa o KRS
nie przewiduje mo¿liwoœci ujawnienia takich danych w Rejestrze (nie
przewiduje takiej mo¿liwoœci równie¿ system informatyczny), s¹d rejestrowy odmówi wpisu tych danych do Rejestru, ujawniaj¹c je poprzez
z³o¿enie dokumentów, z których wynikaj¹, do akt rejestrowych w oparciu
o przepis art. 9 ust. 2 ustawy o KRS. Je¿eli wiêc zaistnieje niezgodnoœæ
ustawy o KRS z innymi przepisami szczególnymi co do danych podlegaj¹cych wpisowi do Rejestru, zastosowanie bêd¹ mia³y przepisy o KRS.
Z tak przyjêtego rozwi¹zania nie mo¿emy jednak wysnuæ wniosku, ¿e
wpisem niedopuszczalnym w rozumieniu przepisów art. 12 ust. 3 ustawy
o KRS bêdzie tylko wpis nieprzewidziany przez tê ustawê lub rozporz¹dzenie wykonawcze25. By³oby to, moim zdaniem, zbyt w¹skie ujêcie
znaczenia wpisu nieprzewidzianego przez prawo.
Pomimo zmiany przepisów nie straci³o na znaczeniu stanowisko
reprezentowane w literaturze przez D. Paszukiewicz-Garstkê26 odnoœnie
do wpisu niedopuszczalnego w oparciu o przepisy rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym, która
podkreœli³a, ¿e analizê tego pojêcia nale¿a³o przeprowadzaæ w œcis³ym
zwi¹zku z art. 13 k.h. oraz § 61, § 62 i § 63 rozporz¹dzenia. Artyku³
13 k.h. wyznacza³ bowiem granice treœci wpisów podlegaj¹cych wpisowi
do rejestru handlowego w sposób abstrakcyjny, stanowi¹c, ¿e rejestr
s³u¿y do dokonywania wpisów przewidzianych przez prawo, natomiast
§ 61, § 62 i § 63 taksatywnie okreœla³y treœæ wpisów, poza któr¹ s¹d
23
Zgodnie z przepisem § 4 art. 897 k.p.c. komornik zobowi¹zany jest zg³osiæ s¹dowi
rejestrowemu fakt dokonania zajêcia praw z tytu³u akcji i udzia³ów w spó³kach handlowych.
24
I tak np., zgodnie z art. 96j. § 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postêpowaniu
egzekucyjnym w administracji (tekst jedn: Dz.U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 z póŸn. zm.),
organ egzekucyjny jednoczeœnie z przes³aniem spó³ce zawiadomienia o zajêciu udzia³ów
kieruje do s¹du rejestrowego wniosek o dokonanie w Krajowym Rejestrze S¹dowym wpisu
o zajêciu udzia³u.
25
Za tak w¹skim rozumieniem wpisu niedopuszczalnego opowiada siê D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 31.
26
Tam¿e.
100
Wpis niedopuszczalny
rejestrowy nie móg³ wychodziæ. Mimo aktualnoœci tego pogl¹du, autorka
przyjê³a zbyt w¹skie rozumienie wpisu niedopuszczalnego, gdy¿, wed³ug
niej, przez taki wpis rozumie siê jedynie wpis niezgodny z § 61, § 62
i § 63 tego rozporz¹dzenia27. Wszystkie pozosta³e wpisy, czyli niezgodne
z innymi bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cymi przepisami prawa, by³yby dopuszczalne i podlega³yby tylko kontroli merytorycznej s¹du II instancji
w trakcie prowadzonego przez ten s¹d postêpowania odwo³awczego28.
Spotkaæ siê mo¿na równie¿ z okreœleniem wpisów niedopuszczalnych
jako wpisów nieprzewidzianych przez ustawê29.
Pomimo rozbie¿noœci interpretacyjnych doktryna pozostaje zatem
zgodna, ¿e dane niedopuszczalne ze wzglêdu na obowi¹zuj¹ce przepisy
prawa to dane – wpisy nieprzewidziane przez prawo.
Wpis oparty na wadliwej czynnoœci prawnej
Kolejn¹ przyczyn¹ niedopuszczalnoœci wpisu mo¿e byæ wadliwoœæ
czynnoœci prawnej, która stanowi jego podstawê. W literaturze przedmiotu mo¿na siê jednak spotkaæ z dwoma przeciwstawnymi pogl¹dami.
Pierwszym30, wyra¿onym w oparciu o przepisy kodeksu handlowego31
i rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze
handlowym, ale nadal aktualnym, ¿e wadliwoœæ czynnoœci prawnej nie
mo¿e stanowiæ samodzielnej podstawy dla s¹du rejestrowego do wykreœlenia z urzêdu wpisu dokonanego przez ten s¹d, i drugim32, dopuszczaj¹cym tak¹ mo¿liwoœæ.
Zdaniem D. Paszukiewicz-Garstki33, wpis dokonany na podstawie
niedopuszczalnych aktów prawnych nie stanowi wpisu niedopuszczalnego. Autorka uwa¿a, ¿e przepis upowa¿niaj¹cy s¹d rejestrowy do
27
W obecnym stanie prawnym by³by to wpis niezgodny z przepisami art. 38-44, art.
52-53 i art. 55-57 ustawy o KRS.
28
B¹dŸ te¿ postêpowania prowadzonego przez s¹d I instancji w przypadku skargi na
orzeczenie referendarza s¹dowego.
29
A. K i d y b a, [w:] Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹..., s. 190.
30
Tak D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 28-37.
31
Rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks
handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 z póŸn. zm.).
32
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 4-5.
33
D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 28-37.
101
Anetta Malmuk-Cieplak
wykreœlenia z Rejestru wpisu niedopuszczalnego ze wzglêdu na bezwzglêdnie obowi¹zuj¹ce przepisy prawne nie mo¿e upowa¿niaæ do kwestionowania treœci dokumentów, które stanowi³y podstawê wpisu do Rejestru.
OdpowiedŸ twierdz¹ca prowadzi³aby do przyznania s¹dowi rejestrowemu
uprawnieñ, jakimi nie dysponuje ¿aden z s¹dów w istniej¹cym systemie
prawnym. S¹d rejestrowy by³by bowiem uprawniony do wielokrotnego
orzekania na podstawie tych samych okolicznoœci faktycznych i prawnych. Nieaktualny jest natomiast argument, ¿e utrzymaniu sta³oœci danych
rejestrowych s³u¿¹ przepisy o zaskar¿aniu postanowieñ s¹du zarz¹dzaj¹cego wpis w drodze apelacji, a tym samym zrównaniu warunków wzruszenia nieprawomocnego rozstrzygniêcia o wpisie do Rejestru z warunkami zaskar¿enia wyroku zapad³ego w procesie. W œwietle wprowadzenia
instytucji referendarza, a w konsekwencji równie¿ skargi na jego orzeczenie, oczywistym staje siê, ¿e sta³oœæ danych rejestrowych nie bêdzie
utrzymana tylko w wyniku zaskar¿ania postanowieñ s¹du zarz¹dzaj¹cego
wpis poprzez wniesienie apelacji, ale tak¿e poprzez wzruszenie tego
postanowienia z³o¿eniem skargi na orzeczenie referendarza34. Niew¹tpliwie na stra¿y raz dokonanego wpisu do Rejestru stoj¹ przepisy o prawomocnoœci orzeczeñ i jej skutkach. Ustawodawca jednak dopuœci³, poza
przypadkami okreœlonymi w art. 350 i 351 k.p.c., nastêpne odstêpstwa
od zasady niewzruszalnoœci wpisu, albowiem wprowadzi³ do ustawy o KRS
mo¿liwoœæ sprostowania wpisu zawieraj¹cego oczywiste b³êdy lub niezgodnoœci z treœci¹ postanowienia s¹du (art. 12 ust. 2 ustawy), wykreœlenia wpisu niedopuszczalnego – danych niedopuszczalnych (art. 12 ust.
3 ustawy) oraz wykreœlenia danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym
(art. 24 ust. 3 ustawy).
W ujêciu w¹skim pojêcie wpisu niedopuszczalnego powoduje pominiêcie badania dokumentów, które stanowi³y podstawê wadliwego wpisu.
Przyjêcie zaœ zasady wykreœlenia z urzêdu wpisu niedopuszczalnego
34
Zgodnie bowiem z art. 5181 § 1 k.p.c., na orzeczenie referendarza s¹dowego przys³uguje skarga do s¹du rejonowego. W razie wniesienia skargi na orzeczenie referendarza
zarz¹dzaj¹ce wpis, pozostaje ono w mocy do chwili rozpatrzenia skargi przez s¹d rejonowy
rozpoznaj¹cy sprawê jako s¹d pierwszej instancji. Rozpoznaj¹c sprawê, s¹d wydaje postanowienie, w którym zaskar¿one orzeczenie i dokonany na jego podstawie wpis utrzymuje
w mocy albo uchyla w ca³oœci lub w czêœci i w tym zakresie wniosek oddala b¹dŸ odrzuca
wzglêdnie postêpowanie umarza (art. 5181 § 3a k.p.c.).
102
Wpis niedopuszczalny
w sensie szerokim, zdaniem autorki przeciwstawnego pogl¹du35, nara¿a³oby podmioty rejestru handlowego na tak dalekie konsekwencje, jak np.
wykreœlenie wpisu dokonanego na podstawie uchwa³y zgromadzenia wspólników (zgromadzenia akcjonariuszy), podjêtej z naruszeniem prawa, ale
co do której nie zapad³o orzeczenie s¹du w trybie procesowym o jej
uniewa¿nieniu, tj. co do której nie wyczerpano trybu okreœlonego w art.
240-243 k.h. (i analogicznie w stosunku do spó³ki akcyjnej – art. 413417 k.h.)36. Wreszcie D. Paszukiewicz-Garstka, analizuj¹c szereg orzeczeñ S¹du Najwy¿szego, podkreœla, ¿e w praktyce s¹dowej k³adzie siê
przede wszystkim nacisk na zasadê niewzruszalnoœci wpisów w Rejestrze, niezale¿nie od przyjêcia, czy akt prawny bêd¹cy Ÿród³em wpisu
w Rejestrze jest sprzeczny z bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cymi przepisami
prawa, czy stanowi on tzw. akt negatywny b¹dŸ w ogóle nieistniej¹cy
oraz czy ewentualne wykreœlenie wpisu jest korzystne. S¹d rejestrowy
bowiem, zdaniem autorki, nie jest w³adny do samodzielnej oceny, bez
uprzedniego prawomocnego wyroku w sprawie ustalenia niewa¿noœci lub
nieistnienia uchwa³y, czy akty te naruszaj¹ obowi¹zuj¹ce prawo i w konsekwencji zarz¹dzenie wykreœlenia z rejestru wpisu, który pierwotnie sam
wprowadzi³, nadaj¹c mu konstytutywne znaczenie.
Przeciwny pogl¹d prezentuje M. Wrzo³ek-Romañczuk37, zdaniem której
kolejn¹ przyczyn¹ niedopuszczalnoœci wpisu jest wadliwoœæ czynnoœci
prawnej. W tym aspekcie pojêciu wpis niedopuszczalny odpowiada
okreœlenie D. Paszukiewicz-Garstki „wpis dokonany na podstawie niedopuszczalnych aktów prawnych”. Za takim rozumieniem wpisu niedopuszczalnego przemawia uzasadnienie wyroku SN z dnia 9 paŸdziernika
1972 r.38, który odnosi³ siê wprawdzie do ³¹czenia spó³dzielni, ale stanowisko to mo¿na odnieœæ tak¿e do innych podmiotów i dotycz¹cych ich
wpisów. S¹d Najwy¿szy uzna³, ¿e w sytuacji gdy uchwa³a walnego zgromadzenia spó³dzielni zapad³a wskutek sfa³szowania wyniku g³osowania
(protoko³u g³osowania), nie mo¿na uznaæ, i¿ walne zgromadzenie podjê³o
uchwa³ê. Tak podjêta uchwa³a jest bezskuteczna, jak równie¿ bezskuteczna jest czynnoœæ prawna bêd¹ca jej przedmiotem. Wobec tak istotnego
35
36
37
38
Tak D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 34.
Obecnie art. 249-254 k.s.h. i art. 422-427 k.s.h.
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 4-8.
II CR 171/72, OSN CP 1973, nr 7-8, poz. 135.
103
Anetta Malmuk-Cieplak
naruszenia zasad podejmowania uchwa³ SN uzna³, ¿e okolicznoœæ, i¿
nastêpnie spó³dzielnia (przejêta) zosta³a wykreœlona z Rejestru nie ma
znaczenia prawnego, gdy¿ wykreœlenie z Rejestru nast¹pi³o na podstawie
uchwa³y, która w rzeczywistoœci nie zapad³a. „Tym samym wykreœlenie
z rejestru i inne wpisy w rejestrze spó³dzielni mog¹ zostaæ unicestwione”.
Jak s³usznie zauwa¿y³ SN, nie mo¿na legalizowaæ stanu „powsta³ego bez
podjêcia skutecznych uchwa³ walnego zgromadzenia, które w myœl ustawy
s¹ niezbêdne do powstania stanu”.
Przez wskazan¹ w art. 12 ust. 3 ustawy o KRS niedopuszczalnoœæ
danych ze wzglêdu na obowi¹zuj¹ce przepisy prawa nale¿y rozumieæ tak¹
wadliwoœæ wpisu, która jest odpowiednikiem niewa¿noœci bezwzglêdnej
czynnoœci prawnej. We wskazanym przepisie musi bowiem chodziæ o tak¹
wadliwoœæ, która nie pozwala na pozostawienie danego wpisu w Rejestrze. Mo¿e tu chodziæ o naruszenie przepisów iuris cogentis, normuj¹cych zarówno kwestie merytoryczne, jak i proceduralne39, szczególnie
istotne na przyk³ad przy podejmowaniu uchwa³, jak np. uchwa³a o zmianie
umowy spó³ki, statutu, po³¹czeniu czy podziale spó³ki podjêtych bez zachowania formy aktu notarialnego.
Pod pojêciem niedopuszczalnego wpisu mo¿na rozumieæ tak¿e wpis,
który nast¹pi³ w wyniku nieistniej¹cej czynnoœci prawnej, bowiem w odniesieniu do nieistniej¹cych czynnoœci prawnych (miêdzy innymi do uchwa³
organów korporacji) nale¿y stosowaæ zasady obowi¹zuj¹ce przy czynnoœciach bezwzglêdnie niewa¿nych40.
Przymiotu niedopuszczalnoœci nie bêd¹ posiada³y wpisy wadliwe, które
s¹ odpowiednikiem uniewa¿nialnoœci czynnoœci prawnej41. Ten rodzaj bezskutecznoœci odnosi siê bowiem do czynnoœci, która mimo swej wadliwoœci bêdzie skuteczna, je¿eli nie zostanie pozbawiona skutków praw39
Tak te¿ M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Rejestr handlowy – zagadnienia materialnoprawne i procesowe, Czêœæ I, Materialnoprawna problematyka rejestru handlowego, Palestra 1992, 3-4, s. 30.
40
Por. cytowany wyrok SN z dnia 09.10.1972 r. II CR 171/72, jak te¿ K. G a n d o r,
Konwersja niewa¿nych czynnoœci prawnych, Studia Cywilistyczne 1963, t. IV, s. 47: K. P i e t r z y k o w s k i, Bezwzglêdnie niewa¿ne uchwa³y walnego zgromadzenia spó³dzielni (de
lege lata i de lege ferenda), [w:] Ksiêga pami¹tkowa ku czci Sêdziego Janusza Pietrzykowskiego, Warszawa 2000, s. 215.
41
Dlatego tak wa¿n¹ kwesti¹ bêdzie ustalenie, czy uchwa³ê mo¿na uznaæ za niewa¿n¹
z mocy prawa, czy wzruszaln¹. Zarówno doktryna, jak i judykatura prezentowa³y w tej
104
Wpis niedopuszczalny
nych wyrokiem zapad³ym z powództwa osoby uprawnionej. Gdy jednak
czynnoœæ niewa¿na wzglêdnie zosta³a podwa¿ona we w³aœciwym trybie
przez osobê uprawnion¹, skutek jest taki, jakby czynnoœæ ta by³a od
pocz¹tku niewa¿na. Na podstawie takiej czynnoœci wpis nie powinien byæ
dokonany, a je¿eli ju¿ zosta³ dokonany, powinien byæ usuniêty z Rejestru.
W literaturze przedmiotu42 nie ma jednak zastrze¿eñ do pojmowania danych
wpisanych do Rejestru w oparciu o takie uchwa³y za dane niedopuszczalne, jak i do przyznania s¹dowi rejestrowemu uprawnieñ do wykreœlenia z Rejestru takiego wpisu, gdy¿ wykreœlenie takich danych poprzedzone jest zawsze wczeœniejszym konstytutywnym wyrokiem s¹du
uchylaj¹cym wa¿noœæ uchwa³y. Kodeks spó³ek handlowych zmieni³ zasady
zaskar¿alnoœci43 tych uchwa³. Obecnie w grê wchodzi powództwo o uchykwestii ró¿ne pogl¹dy (oparte na przepisach k.h.); zob. szerzej M. A l l e r h a n d, Kodeks
handlowy, Komentarz, Lwów 1935, s. 378; J. N a m i t k i e w i c z, Kodeks handlowy, spó³ka
z o.o., Komentarz, £ódŸ 1994, s. 211; H. R i t e r m a n, Zarys prawa handlowego, Warszawa 1936, s. 62; T. D z i u r z y ñ s k i, [w:] T. D z i u r z y ñ s k i, Z. F e n i c h e l, M. H o n z a t k o, Kodeks handlowy, Komentarz, £ódŸ 1992, s. 265; S.K. R y m a r, Cywilna odpowiedzialnoœæ spó³ki z o.o., Kraków 1938, s. 47; A. K i d y b a, [w:] A. J a k u b e c k i i in.
Zarys prawa spó³ek, Lublin 1992, s. 96: K. K r u c z a l a k, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, Gdañsk 1997, s. 145.
42
Zarówno M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 7, jak i D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 29 i 35.
43
Szerzej: J.A. S t r z ê p k a, W. Z i e l i ñ s k a, [w:] J.A. S t r z ê p k a, W. P o p i o ³ e k,
A. W i t o s z, E. Z i e l i ñ s k a, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych, Warszawa 2001,
s. 576 i nast. (powództwo o uchylenie uchwa³y) oraz s. 583-589 (powództwo o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y); A. S z a j k o w s k i, [w:] S. S o ³ t y s i ñ s k i, A. S z a j k o w s k i, A. S z u m a ñ s k i, Kodeks spó³ek handlowych, Warszawa 2002, s. 574 i nast. (powództwo o uchylenie uchwa³y) oraz s. 586-590 (powództwo o stwierdzenie niewa¿noœci
uchwa³y); A. K i d y b a, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹..., s. 637 i nast. (powództwo o uchylenie) oraz s. 652 i nast. (stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y); A. K i d y b a,
Kodeks spó³ek handlowych, Kraków 2001, s. 390 (art. 252); J.P. N a w o r s k i, K. S t r z e l c z y k, T. S i e m i ¹ t k o w s k i, R. P o t r z e s z c z, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, Warszawa 2001, s. 486-501; J. J a c y s z y n, S. K r z e œ, E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Kodeks spó³ek handlowych, Komentarz,
Orzecznictwo, 2001, s. 348-363; P. G r z e s i o k, Zaskar¿anie uchwa³ w kodeksie spó³ek
handlowych na tle rozwi¹zañ kodeksu handlowego (cz. I), Prawo Spó³ek 2002, nr 5, s. 2;
P. G r z e s i o k, Zaskar¿anie uchwa³ w kodeksie spó³ek handlowych na tle rozwi¹zañ kodeksu
handlowego, (cz. II), Prawo Spó³ek 2002, nr 6, s. 23; A. G i e r a t, Zaskar¿anie uchwa³
walnych zgromadzeñ spó³ek kapita³owych w przepisach kodeksu spó³ek handlowych,
Przegl¹d S¹dowy 2001, nr 11-12, s. 127.
105
Anetta Malmuk-Cieplak
lenie uchwa³y wspólników(art. 249 § 1 k.s.h.)44 oraz o stwierdzenie
niewa¿noœci uchwa³y wspólników sprzecznej z ustaw¹ (art. 252 k.s.h.).
Analogicznie w odniesieniu do spó³ek akcyjnych kwestiê te reguluj¹ przepisy
art. 422 i 425 k.s.h. W pierwszym z omawianych przypadków ustawodawca pos³u¿y³ siê konstrukcj¹ powództwa o ukszta³towanie, które mo¿e
zostaæ wytoczone w prekluzyjnym terminie okreœlonym w art. 251 i 424
k.s.h. Z punktu widzenia prawa materialnego, u pod³o¿a tej konstrukcji
le¿y wadliwoœæ czynnoœci prawnej okreœlana jako uniewa¿nialnoœæ45.
Niew¹tpliwie pod³o¿em dla powództwa o stwierdzenie niewa¿noœci
uchwa³y jest konstrukcja bezwzglêdnej niewa¿noœci czynnoœci prawnej,
przy czym stwierdzenie bezwzglêdnej niewa¿noœci czynnoœci prawnej
oznacza, ¿e czynnoœæ prawna nie wywo³uje ¿adnych skutków w sferze
cywilnoprawnej46. Mo¿liwoœæ ustalenia47 tej niewa¿noœci nie powinna byæ
zatem ograniczona czasem, choæ w tej kwestii przepisy art. 252 k.s.h.
s¹ ze sob¹ sprzeczne. Paragraf 3 przewiduje bowiem, ¿e prawo do wniesienia powództwa wygasa z up³ywem szeœciu miesiêcy od dnia otrzymania wiadomoœci o uchwale, jednak¿e nie póŸniej ni¿ z up³ywem trzech
lat od dnia powziêcia uchwa³y, natomiast zgodnie z § 4 art. 252 k.s.h.,
up³yw terminów okreœlonych w § 3 nie wy³¹cza mo¿liwoœci podniesienia
zarzutu niewa¿noœci uchwa³y. Niew¹tpliwie o wprowadzeniu ograniczeñ
czasowych stwierdzenia niewa¿noœci uchwa³y sprzecznej z ustaw¹ zadecydowa³ wzgl¹d na bezpieczeñstwo obrotu, ale, jak s³usznie zauwa¿y³a
M. Wrzo³ek-Romañczuk48, ca³a konstrukcja jest trudna do zaakceptowania. Prawomocny wyrok uchylaj¹cy uchwa³ê oraz wyrok, który zapad³
w wyniku powództwa o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y, korzysta
44
Podstaw¹ dla takiego powództwa jest przekonanie, ¿e uchwa³a jest sprzeczna z umow¹
spó³ki b¹dŸ dobrymi obyczajami i godzi w interesy spó³ki lub ma na celu pokrzywdzenie
wspólnika (art. 249 § 1 k.s.h. i art. 422 § 1 k.s.h.).
45
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 7.
46
M. S a f j a n, [w:] K. P i e t r z y k o w s k i, Kodeks cywilny, Komentarz, Warszawa
1997, t. I, s. 154.
47
S³usznie zauwa¿y³ A. K i d y b a, Kodeks spó³ek handlowych..., s. 391, ¿e powództwo
to jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie i dotyczy sytuacji, gdy zapad³a
uchwa³a jest sprzeczna z ustaw¹. W konsekwencji wiêc podjêcie uchwa³y sprzecznej z przepisami powoduje na podstawie art. 58 k.c. bezwzglêdn¹ niewa¿noœæ uchwa³y. W momencie
zg³oszenia powództwa uchwa³a jest ju¿ niewa¿na, a chodzi jedynie o stwierdzenie jej niewa¿noœci.
48
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 7.
106
Wpis niedopuszczalny
z rozszerzonej prawomocnoœci. Wyroki takie powinny byæ zg³oszone do
s¹du rejestrowego w terminie siedmiu dni od daty ich uprawomocnienia49.
Wyrok uchylaj¹cy uchwa³ê lub stwierdzaj¹cy niewa¿noœæ uchwa³y stanowi podstawê do wykreœlenia w trybie art. 12 ust. 3 ustawy o KRS danych niedopuszczalnych. Jest to wiêc, zdaniem autorki50, jeszcze jeden
argument za przyjêciem szerszego rozumienia pojêcia wpis niedopuszczalny.
Przyjmuj¹c tak szerokie ujêcie wpisu niedopuszczalnego, mo¿na siê
zgodziæ z przedstawionymi w literaturze argumentami51, ¿e takie rozumienie pojêcia wpis niedopuszczalny prowadzi do uznania mo¿liwoœci
wzruszania wpisu, a wiêc w istocie do wzruszania orzeczeñ s¹du rejestrowego poza trybem przewidzianym w art. 518 i nast. k.p.c. oraz
w pewnym sensie poza trybem okreœlonym w art. 252 k.s.h. Prowadzi
ono równie¿ do naruszenia zasady stabilnoœci wpisów52. Jednak ustawa
o KRS w art. 17 ust. 1 ustanawia prawne domniemanie prawdziwoœci
danych wpisanych do Rejestru. Rejestr zawieraj¹cy dane, do których
powstania dosz³o na podstawie bezwzglêdnie niewa¿nych czynnoœci prawnych, stanowi zaprzeczenie istoty tej instytucji, która ma s³u¿yæ jawnoœci
i bezpieczeñstwu obrotu. Powierzenie prowadzenia Krajowego Rejestru
S¹dowego s¹dowi ma stanowiæ gwarancjê dla prawdziwoœci wpisów.
Analizuj¹c pierwszy z pogl¹dów53, mo¿emy stwierdziæ, ¿e jego autorka
k³adzie du¿y nacisk na zasadê niewzruszalnoœci wpisu, przypisuj¹c jednoczeœnie wpisowi do Rejestru skutek sanuj¹cy. Niew¹tpliwie w niektórych wypadkach prawo przewiduje, ¿e skutkiem wpisu jest uznanie, i¿
dane prawo powsta³o, mimo ¿e nie wszystkie wymogi potrzebne do jego
powstania zosta³y spe³nione. Wpis wywo³uj¹cy takie skutki okreœla siê
jako wpis ze skutkami uzdrawiaj¹cymi (sanuj¹cymi, sanacyjny, konwa-
49
W razie stwierdzenia, ¿e zarz¹d spó³ki nie dokona³ obowi¹zku zg³oszenia, s¹d rejestrowy wzywa zarz¹d do zg³oszenia takiego wyroku, wyznaczaj¹c 7-dniowy termin, pod
rygorem zastosowania grzywny; szerzej: J.P. N a w o r s k i, K. S t r z e l c z y k, T. S i e m i ¹ t k o w s k i, R. P o t r z e s z c z, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych..., s. 501.
50
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 7.
51
Tak te¿ M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 7 w œlad za
D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 29 i 35.
52
Tak D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 29 i 35.
53
Tam¿e, s. 29 i nast.
107
Anetta Malmuk-Cieplak
liduj¹cy). Skutek ten musi jednak wyraŸnie wynikaæ z ustawy54. Taki
charakter wpisu bez w¹tpienia przewiduje art. 21 § 5 k.s.h., zgodnie
z którym po up³ywie piêciu lat od zarejestrowania spó³ki nastêpuje pe³na
sanacja i rozwi¹zanie spó³ki z powodu wskazanych w art. 21 § 1 k.s.h.
braków jest niedopuszczalne55. Sanuj¹ce wiêc dzia³anie wpisu polega na
uczynieniu skuteczn¹ czynnoœæ prawn¹ objêt¹ wpisem, bez wzglêdu na
braki i nieprawid³owoœci treœci oraz sposób jej podjêcia. Gdy to uzdrowienie ma charakter trwa³y, mamy do czynienia z wpisem sanuj¹cym
w pe³nym zakresie. Jeœli uzdrowienie czynnoœci jest ograniczone w czasie,
nastêpuje jedynie wpis sanuj¹cy w ograniczonym zakresie56.
W œwietle wczeœniejszych rozwa¿añ niew¹tpliwie upada argument, ¿e
skoro niewa¿noœæ spó³ki nie mo¿e nast¹piæ z mocy samego prawa, to
tym bardziej nie mo¿e nast¹piæ z mocy samego prawa niewa¿noœæ
czynnoœci. Artyku³ 21 k.s.h. jest przepisem wyj¹tkowym i nie nale¿y
stosowaæ co do niego wyk³adni rozszerzaj¹cej57. Przepis art. 21 k.s.h.
stanowi wyraz harmonizacji prawa polskiego z przepisami Unii Europejskiej58, zgodnie z którymi kodeks spó³ek handlowych nie przewiduje
konstrukcji niewa¿noœci umów spó³ek ex lege59. Nie znaczy to jednak,
¿e nie dopuszcza takiej konstrukcji w odniesieniu do czynnoœci prawnych.
Je¿eli mamy do czynienia z form¹ kwalifikowan¹, to skutkiem naruszenia
tej formy (notarialnej lub pisemnej z podpisami notarialnie poœwiadczonymi) jest bezwzglêdna niewa¿noœæ czynnoœci prawnej (uchwa³y)60.
54
P. S u s k i, Rejestry s¹dowe, Warszawa 1994, s. 71; M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k,
Rejestr handlowy..., s. 29.
55
E. B i e n i e k - K o r o n k i e w i c z, J. S i e ñ c z y ³ o - C h l a b i c z, Skutki wpisu do
Krajowego Rejestru S¹dowego, Glosa 2002, nr 8, s. 20.
56
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Rejestr handlowy..., s. 29.
57
Na gruncie przepisów kodeksu handlowego kwestia ta by³a uregulowana w art. 173
k.h.
58
Czêœæ trzecia Pierwszej Dyrektywy dot. Og³oszeñ 29.03.1968 r. – 68/151/EWG,
J.O. – L. 65 z 14.3.1969.
59
Tak J.A. S t r z ê p k a, W. Z i e l i ñ s k a, [w:] J.A. S t r z ê p k a, W. P o p i o ³ e k,
A. W i t o s z, E. Z i e l i ñ s k a, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych..., s. 51.
60
A. K i d y b a, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹..., s. 657; podobnie w oparciu o przepisy k.h.; E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Uchwa³y nie istniej¹ce, niewa¿ne
z mocy prawa oraz wzruszalne wyrokiem s¹du w spó³ce z o.o., Przegl¹d Prawa Handlowego
1998, nr 7, s. 31.
108
Wpis niedopuszczalny
W odniesieniu do spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ ma to miejsce
w przypadkach taksatywnie wyliczonych, np. przy zmianie umowy spó³ki
(art. 255 § 3 k.s.h.), rozwi¹zaniu spó³ki (art. 270 pkt 2 k.s.h.), przeniesieniu siedziby spó³ki za granicê (art. 270 pkt 2 k.s.h.), po³¹czeniu spó³ek
(art. 497 § 1 k.s.h.), jak równie¿ przy przekszta³ceniu spó³ki z o.o. w spó³kê
akcyjn¹ (art. 562 k.s.h.). Ponadto formy aktu notarialnego pod rygorem
niewa¿noœci wymaga oœwiadczenie woli wspólnika sk³adane spó³ce,
w przypadku gdy wszystkie udzia³y spó³ki przys³uguj¹ jedynemu wspólnikowi albo jedynemu wspólnikowi i spó³ce (art. 173 § 1 k.s.h. w zw.
z art. 210 § 2 k.s.h.)61, oœwiadczenie wspólnika o objêciu nowego udzia³u
b¹dŸ udzia³ów lub o objêciu podwy¿szenia wartoœci istniej¹cego udzia³u
b¹dŸ udzia³ów (art. 258 § 2 k.s.h.)62 oraz oœwiadczenie nowego wspólnika
o objêciu udzia³ów i przyst¹pieniu do spó³ki (art. 259 k.s.h.). Novum
w kodeksie spó³ek handlowych jest wprowadzenie wymogu formy pisemnej z podpisem notarialnie poœwiadczonym (art. 173 § 263 i art. 180
k.s.h.). Forma pisemna z podpisami notarialnie poœwiadczonymi stanowi
kwalifikowan¹ formê pisemn¹. We wszystkich innych przypadkach, poza
wyraŸnie okreœlonymi w kodeksie spó³ek handlowych wymogami formy
czynnoœci prawnej, kodeks ten nie pos³uguje siê terminem niewa¿noœæ.
Nale¿y ponadto podkreœliæ, ¿e niewa¿noœæ stanowi najostrzejsz¹ sankcjê
wadliwej czynnoœci prawnej. Czynnoœæ prawna jest bowiem niewa¿na
od pocz¹tku (ab initio) z mocy samego prawa (ipso iure), a zatem bez
potrzeby zajœcia jakichkolwiek dalszych zdarzeñ. Nie trzeba czynnoœci
prawnej obalaæ, niepotrzebne jest w tym wzglêdzie tak¿e konstytutywne
orzeczenie s¹du. Ka¿dy, w ka¿dym czasie, mo¿e powo³aæ siê na niewa¿61
W brzmieniu ustalonym ustaw¹ z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks
spó³ek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 229, poz. 2276). Nowelizacja
wesz³a w ¿ycie 15 stycznia 2004 r.
62
Do 15 stycznia 2004 r. formy aktu notarialnego wymaga³o tylko oœwiadczenie
nowego wspólnika o objêciu nowego udzia³u lub udzia³ów. Wprowadzaj¹c t¹ zmianê ustawodawca usankcjonowa³ i ujednolici³ praktykê niektórych s¹dów rejestrowych wymagaj¹cych sk³adania oœwiadczeñ o objêciu kapita³u w przypadku podwy¿szenia nominalnej
wartoœci (argument z uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spó³ek
handlowych oraz niektórych innych ustaw, System Informacji Prawnej Lex („OMEGA”)
47/2003, s. 18).
63
W wersji wprowadzonej ustaw¹ z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks
spó³ek handlowych oraz o niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 229, poz. 2276).
109
Anetta Malmuk-Cieplak
noœæ czynnoœci z mocy prawa64. Tak¹ niewa¿noœæ, moim zdaniem, s¹d
rejestrowy mo¿e stwierdziæ w trakcie postêpowania o wpis i w oparciu
o ni¹ odmówiæ wpisu do Rejestru danych opartych na niewa¿nej czynnoœci prawnej. W przypadku jednak dokonania wczeœniejszego wpisu,
s¹d mo¿e w œwietle art. 12 ust. 3 ustawy o KRS wykreœliæ taki wpis
z Rejestru, uznaj¹c, ¿e dane oparte na niewa¿nej czynnoœci prawnej s¹
danymi niedopuszczalnymi. Ustawodawca bowiem w art. 23 ustawy
o KRS przyzna³ s¹dowi rejestrowemu uprawnienie do badania, czy do³¹czone do wniosku dokumenty s¹ zgodne pod wzglêdem formy i treœci
z przepisami prawa. W literaturze przedmiotu65 istnieje w¹tpliwoœæ, czy
zgodnoœæ pod wzglêdem formy i treœci z przepisami prawa oznacza nie
tylko zgodnoœæ z przepisami prawa bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cymi (np.
forma umowy spó³ki, uchwa³y wspólników itd.), lecz tak¿e z przepisami
dyspozytywnymi66. Stwierdzenie w trakcie postêpowania rejestrowego
sprzecznoœci uchwa³y z umow¹ lub statutem spó³ki nie stanowi samoistnej podstawy do odmowy dokonania wpisu, ale nak³ada na s¹d rejestrowy obowi¹zek wezwania spó³ki do usuniêcia niezgodnoœci tych uchwa³
z przepisami dyspozytywnymi. W przypadku jednak niewykonania polecenia s¹du, sprzecznoœæ ta mo¿e byæ podstaw¹ do odmowy wpisu. S¹d
rejestrowy nie mo¿e jednak odmówiæ wpisania spó³ki do Rejestru z powodu
drobnych uchybieñ, które nie naruszaj¹ interesu spó³ki oraz interesu
publicznego i nie mog¹ byæ usuniête bez poniesienia niewspó³miernie
wysokich kosztów (art. 164 § 3, art. 317 § 2 k.s.h.). Stosownie do art.
16 § 1 k.h. (aktualnie art. 23 ust. 1 ustawy o KRS) obowi¹zek s¹du
rejestrowego w zakresie badania treœci dokumentów nie ma charakteru
czysto formalnego, gdy¿ obejmuje tak¿e ocenê wa¿noœci czynnoœci prawnej
objêtej tym dokumentem, stanowi¹cej podstawê wpisu, który uzasadnia
skutecznoœæ powstania spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ pod
wzglêdem materialnym. Dotyczy to oczywiœcie tak¿e badania dokumentu,
64
65
E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Uchwa³y nie istniej¹ce..., s. 36.
Tak E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Ustawa o Krajowym Rejestrze S¹dowym...,
s. 37.
66
E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Uchwa³y nie istniej¹ce..., s. 37. Autorka stanê³a
na stanowisku, ¿e s¹d powinien mieæ na wzglêdzie regulacjê kodeksu spó³ek handlowych,
¿e uchwa³a sprzeczna ze statutem, ale nie sprzeczna z przepisami ustawy, jest wa¿na
i obowi¹zuj¹ca do czasu jej uchylenia wyrokiem s¹du i w zwi¹zku z tym s¹d rejestrowy nie
bierze pod uwagê z urzêdu naruszenia postanowieñ statutu.
110
Wpis niedopuszczalny
jakim jest umowa spó³ki zawarta w formie aktu notarialnego (postanowienie S¹du Najwy¿szego z dnia 12 kwietnia 1990 r.67)68.
Nale¿a³oby byæ do koñca konsekwentnym. Je¿eli uznamy, ¿e pozwala
siê s¹dowi rejestrowemu na badanie czynnoœci prawnej (np. uchwa³y
zgromadzenia wspólników) i na tej podstawie na odmówienie wpisu, to
nale¿y równie¿ w konsekwencji uznaæ, ¿e s¹d rejestrowy ma prawo do
wykreœlenia wpisu opartego na takiej czynnoœci (uchwale) objêtej niewa¿noœci¹ bezwzglêdn¹. Mo¿na siê jednak zastanawiaæ, czy s¹d rejestrowy
mo¿e kilka razy orzekaæ w oparciu o te same dokumenty. Ustawodawca,
wprowadzaj¹c mo¿liwoœæ wykreœlenia danych niedopuszczalnych, przyzna³ s¹dowi rejestrowemu uprawnienie do orzeczenia w danej sprawie
wiêcej ni¿ jeden raz, albowiem orzeczenie s¹du rejestrowego w przedmiocie wykreœlenia takich danych bêdzie zawsze nastêpstwem wczeœniejszego orzeczenia zarz¹dzaj¹cego okreœlony wpis, co potwierdza³oby, ¿e
s¹d rejestrowy mo¿e kilka razy wydaæ orzeczenie w oparciu o te same
dokumenty.
Dane zamieszczone w Rejestrze na postawie niewa¿nej czynnoœci
prawnej bêd¹ niew¹tpliwie danymi niedopuszczalnymi ze wzglêdu na
obowi¹zuj¹ce przepisy prawa.
Z przymiotu niewa¿noœci bezwzglêdnej bêd¹ te¿ korzysta³y uchwa³y
nieistniej¹ce69, dlatego te¿ wpis, który nast¹pi³ w wyniku nieistniej¹cej
czynnoœci prawnej, bêdzie wpisem niedopuszczalnym70. W ustaleniu pojêcia
uchwa³y nieistniej¹cej pomocne bêd¹ rozwa¿ania na temat nieistnienia
czynnoœci prawnej. Dotychczas jednak nie wypracowano jednoznacznych kryteriów pozwalaj¹cych na odró¿nienie czynnoœci prawnych nieistniej¹cych od innych czynnoœci, a w szczególnoœci od czynnoœci bezwzglêdnie niewa¿nych. W doktrynie toczy siê dyskusja na ten temat,
jednak ramy artyku³u nie pozwalaj¹ na prezentacjê i analizê g³oszonych
pogl¹dów71. Jak s³usznie zauwa¿ono w literaturze72, nie mo¿na siê zgodziæ
67
III CRN 93/90, Lex Polonica Prima.
L. C i u l k i n, A. J a k u b e c k i, N. K o w a l, Krajowy Rejestr S¹dowy..., s. 79.
69
K. G a n d o r, Konwersja niewa¿nych czynnoœci..., s. 47; K. P i e t r z y k o w s k i,
Bezwzglêdnie niewa¿ne uchwa³y..., s. 215.
70
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 5.
71
Szerzej patrz E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Uchwa³y nie istniej¹ce..., s. 31-33.
72
Tam¿e, s. 33.
68
111
Anetta Malmuk-Cieplak
z pogl¹dami, ¿e za uchwa³ê nieistniej¹c¹ nale¿y uznaæ uchwa³ê, która nie
zosta³a nale¿ycie zaprotoko³owana73. W przypadku braku protoko³u
notarialnego, kodeks handlowy (obecnie zaœ kodeks spó³ek handlowych)
wyraŸnie pos³uguje siê pojêciem niewa¿nej uchwa³y, natomiast z uchwa³¹
nieistniej¹c¹ mamy do czynienia wtedy, gdy podjêli j¹ nie-wspólnicy albo
gdy wspólnicy, niezachowuj¹c formy pisemnej, podjêli uchwa³ê bez zwo³ania zgromadzenia b¹dŸ gdy za uchwa³¹ nie opowiedzieli siê wszyscy
wspólnicy na piœmie, a w tym trybie mia³a byæ podjêta. Z uchwa³¹
nieistniej¹c¹ mamy równie¿ do czynienia wówczas, gdy podczas g³osowania nie uzyskano wymaganej wiêkszoœci74.
Tak wiêc danymi niedopuszczalnymi z uwagi na obowi¹zuj¹ce przepisy prawa bêd¹ równie¿ dane wpisane do rejestru w oparciu o nieistniej¹c¹ uchwa³ê.
Wpis niezgodny ze stanem rzeczywistym
W literaturze przedmiotu75 mo¿na siê spotkaæ z pogl¹dem, ¿e zakres
pojêcia wpis niedopuszczalny jest znacznie szerszy ni¿ wpis nieprzewidziany przez prawo oraz wpis oparty na wadliwej czynnoœci prawnej.
Do takiego wniosku sk³ania bowiem analiza charakteru badania wniosku
o wpis i za³¹czonych do niego dokumentów. Zgodnie z treœci¹ art. 23
ustawy o KRS, s¹d rejestrowy bada, czy do³¹czone do wniosku dokumenty s¹ zgodne pod wzglêdem formy i treœci z przepisami prawa. S¹d
rejestrowy bada, czy dane wskazane we wniosku o wpis do Rejestru
w zakresie okreœlonym w art. 35 s¹ prawdziwe. W pozosta³ym zakresie
bada, czy zg³oszone dane s¹ zgodne z rzeczywistym stanem, je¿eli ma
w tym wzglêdzie uzasadnione w¹tpliwoœci. Przepis jasno wiêc okreœla
kierunki badania wniosku. Najpierw bêdzie to badanie formalne, a póŸniej
badanie merytoryczne wniosku i z³o¿onych do niego za³¹czników. Ponadto obowi¹zek s¹du rejestrowego badania prawdziwoœci zg³oszonych
73
J. K a c z k o w s k i, Polskie prawo o spó³kach akcyjnych, Poznañ 1929, s. 158;
A. S z a j k o w s k i, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 1995, s. 468; M. A l l e r h a n d,
Kodeks handlowy, Komentarz, Lwów 1935, s. 378; podobnie S¹d Apelacyjny w Bia³ymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 marca 1996 r. I ACr 64/96, OSA 1997, z. 9, s. 48.
74
Szerzej patrz: E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Pojêcie uchwa³y negatywnej na
tle przepisów k.h. w spó³ce z o.o., Przegl¹d Prawa Handlowego 1998, nr 1.
75
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 3.
112
Wpis niedopuszczalny
danych ma bezpoœredni zwi¹zek z istot¹ i funkcj¹ Rejestru oraz z treœci¹
przepisu art. 17 ust. 1 ustawy o KRS, stosownie do którego domniemywa
siê, ¿e dane wpisane do Rejestru s¹ prawdziwe. Analizuj¹c te przepisy,
wysuniêto wniosek76, ¿e wpis niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisem niedopuszczalnym, podlegaj¹cym wykreœleniu z urzêdu,
jednak to wykreœlenie powinno byæ poprzedzone postêpowaniem przymuszaj¹cym. W myœl § 10 ust. 1 cytowanego ju¿ wczeœniej rozporz¹dzenia, je¿eli wnioskodawca odwo³uje siê do danych umieszczonych ju¿
w Rejestrze, ujawnienie niezgodnoœci tych danych ze stanem faktycznym
powoduje wszczêcie postêpowania, o którym mowa w art. 24 i nastêpnych ustawy.
Z pogl¹dem tym nie sposób siê zgodziæ, albowiem dane niedopuszczalne (wpis niedopuszczalny) to dane, które w ogóle nie podlegaj¹ wpisowi
do Rejestru, jak te¿ i dane niedopuszczalne z uwagi na ich treœæ, czyli
dane sprzeczne z przepisami prawa, reguluj¹cymi ustrój danego podmiotu.
Nie mo¿na natomiast przyj¹æ, ¿e dane niezgodne z rzeczywistym stanem
s¹ danymi niedopuszczalnymi tylko dlatego, ¿e przepisy ustawy nak³adaj¹
na s¹d rejestrowy ju¿ w wstêpnym etapie obowi¹zek badania, czy zg³oszone we wniosku dane s¹ zgodne z rzeczywistym stanem, a w dalszej
kolejnoœci daj¹ uprawnienie do stosowania grzywien wobec osób, które
nie dope³niaj¹ obowi¹zku z³o¿enia wniosku lub dokumentów, nastêpnie
zaœ nak³adaj¹ uprawnienie do wykreœlenia wpisu niezgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy, a tak¿e w wyj¹tkowych przypadkach uprawnienie
do dokonania z urzêdu wpisu danych odpowiadaj¹cych rzeczywistemu
stanowi rzeczy. Nie mo¿na ju¿ na pewno powiedzieæ, ¿e pojêcia te siê
krzy¿uj¹. Powziêcie wiêc przez s¹d rejestrowy informacji o niezgodnoœci
danych ujawnionych w Rejestrze z aktualnym stanem spowoduje wszczêcie przez s¹d z urzêdu nie postêpowania w trybie art. 12 ust. 3 ustawy,
lecz postêpowania zmierzaj¹cego do zmuszenia podmiotu do z³o¿enia
wniosku o zmianê wpisu i z³o¿enia dokumentów, których z³o¿enie jest
obowi¹zkowe. Generalnie ustawa o KRS okreœla siedmiodniowy termin
do z³o¿enia wniosku o wpis do Rejestru, licz¹c od dnia zdarzenia uzasadniaj¹cego dokonanie wpisu. Zdarzeniem takim bêdzie przyk³adowo
podjêcie uchwa³y w przedmiocie wyboru cz³onka zarz¹du, zmiany umowy
76
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 3.
113
Anetta Malmuk-Cieplak
spó³ki, jak równie¿ nabycie przez wspólnika co najmniej 10% udzia³ów
w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹. Uchybienie siedmiodniowemu terminowi mo¿e wiêc doprowadziæ do wszczêcia przez s¹d rejestrowy postêpowania w trybie art. 24 KRS, którego skutkiem mo¿e byæ
wymierzenie grzywny, która mo¿e byæ ponawiana, wykreœlenie wpisu
niezgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy, wreszcie dokonanie z urzêdu
wpisu danych odpowiadaj¹cych rzeczywistemu stanowi rzeczy77.
Analizuj¹c przepisy art. 12 ust. 3 i art. 24 ustawy o KRS, nale¿y
stwierdziæ, ¿e niew¹tpliwie oba te przepisy wykluczaj¹ siê, dlatego te¿
nie mo¿na siê zgodziæ z twierdzeniem78, ¿e je¿eli œrodki przewidziane
w art. 24 i nast. ustawy o KRS nie doprowadz¹ do po¿¹danego rezultatu,
a nie ma na przyk³ad wa¿nych powodów do rozwi¹zania spó³ki, to s¹d
rejestrowy powinien wykreœliæ wpis na podstawie art. 12 ust. 3, gdy¿
ustawodawca wyraŸnie dopuœci³ mo¿liwoœæ wykreœlenia przez s¹d rejestrowy z urzêdu wpisu niezgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy
w oparciu o przepisy art. 24 ust. 3 tej¿e ustawy. Posun¹³ siê nawet dalej,
przyznaj¹c s¹dowi równie¿ prawo wpisu z urzêdu danych odpowiadaj¹cych rzeczywistemu stanowi rzeczy, jeœli dokumenty stanowi¹ce podstawê wpisu znajduj¹ siê w aktach rejestrowych, a dane te s¹ istotne.
Podsumowuj¹c, mo¿na powiedzieæ, ¿e je¿eli dzia³ania s¹du rejestrowego polegaj¹ce na wezwaniu podmiotu do z³o¿enia wniosku o wpis
(zmiany wpisu lub wykreœlenia) lub dokumentów oraz stosowaniu grzywien nie odnios³y skutku prawnego, s¹d rejestrowy na posiedzeniu niejawnym w oparciu o przepis art. 24 ust. 3 ustawy o KRS wyda postanowienie w przedmiocie wykreœlenia z Rejestru wpisu niezgodnego
z rzeczywistym stanem rzeczy. Wydanie takiego postanowienia nie musi
poprzedzaæ, jak w przypadku wydania postanowienia o wykreœleniu
z rejestru wpisu niedopuszczalnego, wys³uchanie stron.
Braki i drobne uchybienia
W literaturze przedmiotu nie ma w¹tpliwoœci79 co do kwestii, ¿e
w przypadku wyst¹pienia braków i drobnych uchybieñ nie bêdzie wcho77
Tak: L. C i u l k i n, A. J a k u b e c k i, N. K o w a l, Krajowy Rejestr S¹dowy..., s. 75.
Tak M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 4.
79
M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny…, s. 6; D. P a s z u k i e w i c z - G a r s t k a, Wpis niedopuszczalny..., s. 29.
78
114
Wpis niedopuszczalny
dziæ w grê zastosowanie art. 12 ust. 3 ustawy o KRS i wykreœlenie wpisu
jako niedopuszczalnego. Bez znaczenia te¿ jest fakt, czy s¹ to braki drobne,
czy powa¿ne oraz usuwalne, czy te¿ nie.
Artyku³ 21 § k.s.h. wymienia kilka rodzajów kardynalnych naruszeñ
przepisów dotycz¹cych zak³adania spó³ki, takich jak niezawarcie umowy
spó³ki, brak w statucie lub w umowie okreœlenia firmy spó³ki itp. S¹ to
przypadki kwalifikowanego naruszenia umowy spó³ki80. W ka¿dym z wymienionych w tym przepisie przypadków s¹d powinien odmówiæ rejestracji spó³ki, ale w sytuacji gdy do wpisu ju¿ dosz³o, œrodkiem który
wchodzi w grê, jest rozwi¹zanie spó³ki przez s¹d, przy czym w zale¿noœci
od stopnia naruszenia tego przepisu mo¿emy mówiæ o fakultatywnym
b¹dŸ obligatoryjnym rozwi¹zaniu spó³ki. Ponadto nale¿y zwróciæ uwagê
na fakt, ¿e art. 21 § 4 k.s.h. przewiduje rzadki przypadek wpisu sanuj¹cego, i to w pe³nym zakresie, skoro z powodu braków wymienionych
w art. 21 § 1 k.s.h. spó³ka nie mo¿e byæ rozwi¹zana, je¿eli od jej wpisu
do Rejestru up³ynê³o piêæ lat. Na podstawie przepisu szczególnego, wpis
sanuj¹cy czyni zatem skuteczn¹ czynnoœæ prawn¹, bez wzglêdu na nieprawid³owoœci w jej powstaniu lub w treœci81.
Aspekty procesowe zwi¹zane z wykreœleniem wpisu niedopuszczalnego
Ze wzglêdu na przepis art. 12 ust. 3 ustawy o KRS w praktyce nie
ma zagro¿enia masowym usuwaniem z Rejestru wpisów niedopuszczalnych poza zwyk³¹ procedur¹ oraz zagro¿enia orzekania nieograniczon¹
liczbê razy na podstawie tych samych okolicznoœci. Z treœci tego przepisu
wynika ograniczenie w usuwaniu wpisu niedopuszczalnego, polegaj¹ce
na koniecznoœci wys³uchania zainteresowanych osób na posiedzeniu lub
wezwaniu do z³o¿enia oœwiadczenia pisemnego. Dodatkowe ograniczenie
w usuwaniu wpisu niedopuszczalnego wynika z unormowania zawartego
w art. 20 ust. 2a i 4 ustawy o KRS, zgodnie z którym wykreœlenie wpisu
niedopuszczalnego nastêpuje po uprawomocnieniu siê postanowienia
80
S. S o ³ t y s i ñ s k i, [w:] S. S o ³ t y s i ñ s k i, A. S z a j k o w s k i, A. S z u m a ñ s k i,
J. S z w a j a, Kodeks spó³ek handlowych, t. I, Komentarz do art. 1-150, Warszawa 2001,
s. 217.
81
Tak s³usznie M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Wpis niedopuszczalny..., s. 6.
115
Anetta Malmuk-Cieplak
w przedmiocie wykreœlenia. Ten wyj¹tek od zasady natychmiastowej wykonalnoœci postanowieñ s¹du rejestrowego oznacza opóŸnienie skutecznoœci wykreœlenia w czasie oraz poddanie postanowienia o wykreœleniu
kontroli instancyjnej82.
Wykreœlenie wpisu niedopuszczalnego mo¿e nast¹piæ zarówno z urzêdu, jak i na wniosek. Artyku³ 12 ust. 3 ustawy o KRS dopuszcza wyj¹tek
od ogólnej zasady, ¿e wpisy do Rejestru dokonywane s¹ na wniosek.
Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 1 ustawy o KRS, wpis do Rejestru jest
dokonywany na wniosek, chyba ¿e przepis szczególny przewiduje wpis
z urzêdu. Mo¿liwoœæ wszczêcia postêpowania nieprocesowego z urzêdu
nie wyklucza dopuszczalnoœci z³o¿enia wniosku przez osobê uprawnion¹
(w omawianej sytuacji na podstawie art. 510 § 1 k.p.c.)83. W tym przypadku znajdzie wiêc zastosowanie przepis art. 7 ustawy o KRS w zw.
z art. 510 k.p.c.
Nale¿y sobie jeszcze odpowiedzieæ na pytanie, czy s¹d rejestrowy jest
w³adny do samodzielnej oceny, bez uprzedniego prawomocnego wyroku
w sprawie ustalenia niewa¿noœci lub nieistnienia uchwa³y, ¿e akty te naruszaj¹
prawo. S¹d rejestrowy mo¿e odmówiæ wpisu do Rejestru danych wynikaj¹cych z niewa¿nej uchwa³y zgromadzenia wspólników (walnego
zgromadzenia)84 niezale¿nie od tego, czy zosta³o wytoczone powództwo
o stwierdzenie jej niewa¿noœci, czy te¿ nie85. Skoro jednak tego nie zrobi³
(na przyk³ad przez przeoczenie, przez b³êdn¹ ocenê), wa¿ne jest, by po
zapadniêciu wyroku w procesie dosz³o do wykreœlenia wadliwego wpisu.
Zgodnie z art. 249 § 2 k.s.h., który stosuje siê odpowiednio do powództwa o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y wspólników sprzecznej z ustaw¹
82
Tam¿e, s. 7.
Por. Z. S w i e b o d a, [w:] K. P i a s e c k i, Kodeks postêpowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 1997, t. II, s. 214 i 233; tak te¿ M. W r z o ³ e k - R o m a ñ c z u k, Rejestr
Spó³dzielni, Zagadnienia materialnoprawne i procesowe, Warszawa 1986, s. 115.
84
Podobnie J.P. N a w o r s k i, K. S t r z e l c z y k, T. S i e m i ¹ t k o w s k i, R. P o t r z e s z c z, Komentarz do kodeksu spó³ek handlowych..., s. 498. Autorzy komentarza
ograniczaj¹ jednak tak¹ mo¿liwoœæ do danych wynikaj¹cych z uchwa³y sprzecznej z bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cym przepisem prawa. Zgodnie z art. ust. 1 ustawy o KRS, s¹d rejestrowy bada, czy dokumenty za³¹czone do wniosku s¹ zgodne pod wzglêdem formy
i treœci z przepisami prawa. Wobec powy¿szego nale¿y przyj¹æ, ¿e w postêpowaniu rejestrowym s¹d mo¿e odmówiæ wpisu, je¿eli uzna, ¿e uchwa³a jest bezwzglêdnie niewa¿na.
85
Tak E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, [w:] J. J a c y s z y n, S. K r z e œ, E.M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Kodeks spó³ek handlowych..., s. 280.
83
116
Wpis niedopuszczalny
(art. 252 § 2 k.s.h.), zaskar¿enie uchwa³y nie wstrzymuje postêpowania
rejestrowego. S¹d rejestrowy mo¿e jednak¿e zawiesiæ postêpowanie po
przeprowadzeniu rozprawy, uznaj¹c, ¿e wyrok s¹du procesowego w postêpowaniu o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y ma znaczenie prejudycjalne dla orzeczenia rejestrowego86. S¹d procesowy bada bowiem tryb,
formê i treœæ uchwa³y w szerszym zakresie ni¿ s¹d rejestrowy. Wystarczy
porównaæ przes³anki okreœlone w art. 23 ustawy i art. 249 k.s.h. Zaskar¿enie uchwa³y nie bêdzie jednak konieczne, je¿eli wczeœniej s¹d
rejestrowy odmówi wpisu do Rejestru, uznaj¹c, ¿e uchwa³a maj¹ca byæ
podstaw¹ tego wpisu jest sprzeczna z ius cogens87. Je¿eli jednak s¹d
rejestrowy, prowadz¹c ograniczone postêpowanie dowodowe, uzna, ¿e
uchwa³a nie narusza bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cych przepisów ustawy
i dokona w oparciu o ni¹ wpisu do Rejestru przedsiêbiorców Krajowego
Rejestru S¹dowego, osoby zainteresowane uznaniem takiej uchwa³y za
niewa¿n¹ bêd¹ mog³y skorzystaæ z dwu dróg. Pierwszej, wynikaj¹cej
z przepisów art. 12 ust. 3 ustawy, i drugiej, przewidzianej w art. 252
k.s.h., przy czym z tej drugiej bêd¹ mog³y skorzystaæ tylko osoby
wymienione taksatywnie w art. 250 k.s.h. W pierwszym przypadku
wystarczy poinformowanie s¹du o istnieniu wpisu niedopuszczalnego,
ca³e postêpowanie bêdzie jednak prowadzone przez s¹d rejestrowy z urzêdu.
W przypadku uznania, ¿e wpis nast¹pi³ w oparciu o niewa¿n¹ uchwa³ê
wspólników s¹d rejestrowy wys³ucha osoby zainteresowane lub wezwie
je do z³o¿enia oœwiadczeñ pisemnych, nastêpnie wykreœli z urzêdu zamieszczone w rejestrze dane niedopuszczalne. Przychylam siê wiêc do
pogl¹du M. Wrzo³ek-Romañczuk, ¿e s¹d rejestrowy jest w³adny – w³aœnie
na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o KRS – do samodzielnej oceny
czynnoœci prawnej stanowi¹cej podstawê wpisu nawet w odniesieniu do
86
Zgodnie z przepisem art. 730 § 1 k.p.c., w celu zabezpieczenia roszczenia, którego
mo¿na dochodziæ w s¹dzie powszechnym, s¹d mo¿e wydaæ zarz¹dzenie tymczasowe tak¿e
wtedy, gdy jest to konieczne dla zabezpieczenia wykonalnoœci orzeczenia w sprawie. To
znaczy, ¿e osobom legitymowanym do wniesienia powództwa o stwierdzenie niewa¿noœci
uchwa³y zgromadzenia wspólników bêdzie przys³ugiwa³o tak¿e prawo do zabezpieczenia
swego powództwa poprzez wstrzymanie wykonania uchwa³y, co do której wniesiono
powództwo o stwierdzenie niewa¿noœci. Podobne stanowisko zosta³o wyra¿one w doktrynie, co do powództwa o uchylenie uchwa³y; zob. J. J a c y s z y n, S. K r z e œ, E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Kodeks spó³ek handlowych..., s. 352-353.
87
Tak s³usznie E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Uchwa³y nie istniej¹ce..., s. 30.
117
Anetta Malmuk-Cieplak
dokonanego ju¿ wpisu. Nie zawsze jednak s¹d rejestrowy bêdzie orzeka³
na podstawie tych samych okolicznoœci faktycznych i w oparciu o te
same dokumenty. Chodzi tu o przypadki stwierdzenia niewa¿noœci bezwzglêdnej, która nie mog³a byæ stwierdzona w trakcie postêpowania
rejestrowego, albowiem nie by³a przedmiotem merytorycznej kontroli s¹du.
Takim przypadkiem jest wpis do rejestru s¹dowego nowego wspólnika,
który naby³ udzia³y na podstawie umowy sprzeda¿y, przepisy bowiem
nie nak³adaj¹ na wnioskodawcê obowi¹zku do³¹czenia do wniosku umowy
sprzeda¿y udzia³ów, poprzestaj¹c jedynie na obowi¹zku z³o¿enia, razem
z wnioskiem o ujawnienie w Rejestrze zmiany w sk³adzie osobowym b¹dŸ
w iloœci posiadanych przez poszczególnych wspólników udzia³ów, aktualnej listy wspólników. S¹d pomimo tego w razie w¹tpliwoœci mo¿e
wezwaæ w trybie art. 23 ustawy o KRS do przed³o¿enia orygina³u
(wzglêdnie odpisu poœwiadczonego za zgodnoœæ z orygina³em przez
notariusza) umowy zbycia udzia³ów, sporz¹dzonej w formie pisemnej
z podpisami notarialnie poœwiadczonymi. Jest to uprawnienie s¹du, a nie
obowi¹zek, st¹d te¿ mo¿e siê tak zdarzyæ, ¿e umowa zbycia udzia³ów
nie jest w ogóle przedmiotem kontroli s¹du. Ujawnienie faktu, ju¿ po
zarejestrowaniu zmian polegaj¹cych na wpisaniu do rejestru nowego
wspólnika, ¿e podczas sporz¹dzania umowy zbycia udzia³ów nie zachowano wymaganej dla wa¿noœci danej czynnoœci prawnej formy, stanowiæ
bêdzie przes³ankê do wykreœlenia danych niedopuszczalnych w trybie art.
12 ust. 3 ustawy o KRS. Tak¹ przes³ank¹ bêdzie równie¿ stwierdzenie
np. niewa¿noœci uchwa³y zgromadzenia wspólników w przedmiocie zmiany
umowy spó³ki, albowiem mo¿emy mieæ do czynienia z takim przypadkiem, ¿e dopiero po wpisie zmian do rejestru s¹dowego oka¿e siê, ¿e
osoba sporz¹dzaj¹ca protokó³ notarialny faktycznie w danym dniu takich
uprawnieñ do zaprotoko³owania jeszcze nie posiada³a lub ¿e nie mog³a
wykonywaæ uprawnieñ notarialnych z uwagi na zawieszenie w czynnoœciach. W œwietle tych wywodów nale¿y przyj¹æ, ¿e s¹d rejestrowy jest
w³adny do samodzielnej oceny, bez uprzedniego prawomocnego wyroku
w sprawie ustalenia niewa¿noœci lub nieistnienia uchwa³y, ¿e akty te naruszaj¹
obowi¹zuj¹ce prawo i w konsekwencji zarz¹dziæ wykreœlenie z Rejestru
wpisu, który pierwotnie sam wprowadzi³, nadaj¹c mu konstytutywne
znaczenie.
118
Wpis niedopuszczalny
W drugim przypadku konieczne jest wniesienie do s¹du procesowego
powództwa przeciwko spó³ce o stwierdzenie niewa¿noœci uchwa³y
wspólników sprzecznej z ustaw¹. Moim zdaniem, uprzedni wyrok, stwierdzaj¹cy niewa¿noœæ uchwa³y zgromadzenia wspólników, jest tylko wtedy
potrzebny, gdy niewa¿noœæ uchwa³y nie wynika wprost z jej treœci, lecz
jej ustalenie wymaga przeprowadzenia stosownego postêpowania dowodowego. Podstaw¹ stwierdzenia niewa¿noœci uchwa³y jest wtedy przepis
art. 58 k.c.88 Czynnoœæ prawna (uchwa³a) naruszaj¹ca przepisy ustawy
jest bezwzglêdnie niewa¿na (art. 58 k.c.), a osoby legitymowane mog¹
¿¹daæ ustalenia niewa¿noœci uchwa³y sprzecznej z ustaw¹ (art. 252 k.s.h.).
Rozstrzygniêcie s¹du ma w tym przypadku charakter deklaratoryjny. Jak
s³usznie zauwa¿ono w literaturze89 co do uchwa³ bezwzglêdnie niewa¿nych, osoby legitymowane mog¹ w trybie przepisów kodeksu spó³ek handlowych, a nie przepisów kodeksu postêpowania cywilnego, ¿¹daæ ustalenia
jej niewa¿noœci. Nie mo¿na wszak¿e przyj¹æ, ¿e s¹d jedynie stwierdzi
niewa¿noœæ, gdy¿ uznaj¹c, ¿e uchwa³a jest wa¿na mo¿e równie¿ oddaliæ
powództwo.
W przypadku gdy uchwa³a jest sprzeczna z postanowieniami umowy
spó³ki, dobrymi obyczajami, godzi w interesy spó³ki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika mo¿na wnieœæ powództwo o jej uchylenie. Powództwo
takie nie opiera siê na naruszeniu przepisów ustawy, ale na innych uchybieniach, które nie powoduj¹ niewa¿noœci bezwzglêdnej podjêtej uchwa³y.
Wyrok s¹du w przedmiocie uchylenia uchwa³y bêdzie mia³ charakter konstytutywny. Wzruszenie uchwa³ podjêtych przez zgromadzenie wspólników
(walne zgromadzenie) mo¿e nastêpowaæ jedynie w wyniku uniewa¿nienia90
88
Zob.A. K i d y b a, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹..., s. 645 i 656;A. S z a j k o w s k i, [w:] S. S o ³ t y s i ñ s k i, A. S z a j k o w s k i, A. S z u m a ñ s k i, Kodeks..., Komentarz do art. 151-300, s. 588; K. O p l u s t i l, Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ w projekcie ustawy – Kodeks spó³ek handlowych, Wybrane zagadnienia, cz. III,
Transformacje Prawa Prywatnego 2000, z. 4, s. 23; inaczej P. G r z e s i o k, Zaskar¿anie
uchwa³..., cz. II..., s. 24, gdy¿ kwestia wytaczanie powództw o stwierdzenie niewa¿noœci
uchwa³y sprzecznej z ustaw¹ nale¿y do spraw „funkcjonowania spó³ki” i jest regulowana
w k.s.h., w zwi¹zku z czym nie stosuje siê w tej materii przepisów k.c.
89
J. J a c y s z y n, S. K r z e œ, E. M a r s z a ³ k o w s k a - K r z e œ, Kodeks spó³ek handlowych..., s. 361; A. K i d y b a, Kodeks spó³ek handlowych..., s. 391; P. G r z e s i o k,
Zaskar¿anie uchwa³..., s. 26-27.
90
Jak trafnie zauwa¿y³ w oparciu o przepisy kodeksu handlowego J. Szwaja, w rze-
119
Anetta Malmuk-Cieplak
ich wyrokiem konstytutywnym91. W odniesieniu do tych uchwa³ bêdzie
mia³a wiêc zastosowanie ogólna zasada procesowa, a mianowicie zasada
niewzruszalnoœci wpisów w rejestrze.
Podsumowuj¹c powy¿sze, zgadzam siê z twierdzeniem D. Paszukiewicz-Garstki, ¿e dopuszczenie mo¿liwoœci rozumienia wpisu niedopuszczalnego w ujêciu szerokim prowadzi do przyjêcia pogl¹du o uprawnieniu
s¹du rejestrowego do wzruszania swoich nieprawid³owych orzeczeñ.
W praktyce orzeczniczej, ukszta³towanej po wprowadzeniu nowelizacji
do ustawy o KRS, przyjmuje siê bowiem, ¿e pod pojêciem danych niedopuszczalnych – wpisu niedopuszczalnego rozumie siê wpis nieprzewidziany przez prawo i oparty na wadliwej czynnoœci prawnej.
czywistoœci s¹d (wyrokiem) uniewa¿nia – nie zaœ „uchyla” – wadliw¹ uchwa³ê zgromadzenia; szerzej zob. S. S o ³ t y s i ñ s k i, A. S z a j k o w s k i, J. S z w a j a, Kodeks handlowy,
Komentarz, t. II, Warszawa 1998, uwagi do art. 417.
91
Nie straci³ na znaczeniu wyrok S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 maja
1993 r. I ACr 239/93 (OSA 1994, nr 2, poz. 14), zgodnie z którym przepisy kodeksu
handlowego, normuj¹ce stosunki wewnêtrzne spó³ki kapita³owej, wykluczaj¹ niewa¿noœæ
z mocy samego prawa decyzji organów spó³ki, poza przypadkami wyraŸnie w ustawie
wskazanymi (np. art. 254 § 2 k.h., art. 262 pkt 2 k.h.), a ich ewentualn¹ sprzecznoœæ
z prawem (tak bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cym jak i wzglêdnie obowi¹zuj¹cym) czyni¹ jedynie podstaw¹ powództwa o uchylenie uchwa³y i to w œciœle oznaczonych przypadkach, przy
spe³nieniu szczegó³owo okreœlonych przes³anek. Sprzecznoœæ z prawem decyzji organów
spó³ki nie mo¿e wiêc stanowiæ dla s¹du rejestrowego samoistnej podstawy do odmowy
dokonania wpisu chyba, ¿e przepisy szczególne kodeksu spó³ek handlowych wyraŸnie
przewiduj¹ niewa¿noœæ takiej decyzji.
120