Temat: DYSKRYMINACJA KOBIET

Paweł Gawrysiuk
Studia podyplomowe: Edukacja historyczna i obywatelska
Konspekt lekcji wychowawczej
zawierającej elementy genderowe
Temat: DYSKRYMINACJA KOBIET
Grupa docelowa: młodzież licealna
Cele:

kształtowanie postawy tolerancyjnej wobec różnych osób,

uczniowie potrafią wyjaśnić pojęcia dyskryminacja, znają przykłady dyskryminacji ze
względu na płeć ,

uczniowie rozwijają umiejętność pracy w grupie i zespole klasowym, umiejętność
dzielenia się poglądami uczniowie kształtują postawę tolerancyjną wobec innych osób
Metody pracy: dyskusja, praca w grupach
Formy pracy z uczniami: grupowa, indywidualna.
Środki dydaktyczne: kartony, flamastry
Czas trwania: 1 godzina lekcyjna
Po zakończeniu zajęć uczeń/uczennica potrafi:

Wyjaśnić pojęcie dyskryminacja

Potrafi podać przykłady dyskryminowania kobiet
Konspekt opracowano na podstawie poradnika dla nauczycielek i nauczycieli pt.”Równa szkołaedukacja wolna od dyskryminacji” autorstwa Ewy Majewskiej, Ewy Rutkowskiej, Małgorzaty JonczyAdamskiej, Anny Wołosik.
WPROWADZENIE DO ZAJĘĆ
„Zjawiska
dyskryminacji
i
opresji
kobiet
rozpoczynają
się
na
poziomie
indywidualnym. To sposób myślenia, a później działania, który „pomaga” uporządkować
świat, nadaje mu ramy i ułatwia ocenę. Zdaniem wielu badaczek i badaczy problematyki płci,
u podstaw stereotypów płci i dyskryminacji ze względu na płeć leży nawyk ostrego
rozgraniczania tego, co kobiece, od tego, co męskie. Ten podział rzadko ma naukowe
ugruntowanie, choć oczywiście wielu teoretyków także obecnie stara się je wypracować. Gdy
spojrzymy na „dyskryminacyjną historię świata”, łatwo zauważymy próby naukowego
uzasadnienia dla zjawiska dyskryminacji: segregacji rasowej, gorszego traktowania kobiet,
włączywszy w to przemoc czy homofobię. Kolejnym elementem dyskryminacyjnych praktyk
i teorii jest wnioskowanie (na podstawie wcześniej przyjętych pseudonaukowych przesłanek)
o gorszym charakterze jednej z płci – przeważnie kobiet.
Zwieńczeniem
takiego
rozumowania jest rzeczywista praktyka wykluczania i nierównego traktowania także na
poziomie legislacyjnym – zdaniem autorów teorii zawierających elementy dyskryminacyjne,
to wszak z biologii wynika, że kobiety lepiej pełnią funkcje opiekuńcze, zatem to one
„naturalnie” lepiej nadają się do pełnienia zawodu pielęgniarki czy nauczycielki. Przy takim
rozumieniu powinności wynikających z natury łatwo można formułować określone
oczekiwania wobec płci, które nie pozwolą ich przedstawicielom i przedstawicielkom na
samorealizację. W niniejszym rozdziale postaramy się pokazać wielopłaszczyznowe
konsekwencje takiego myślenia i tak zwanej „wtórnej naturalizacji” kultury.
Statystyki
Zasięg dyskryminacji i opresji kobiet może budzić zdziwienie nawet konserwatywnie
nastawionych osób. Bierze się to nie tylko z tego, że realistycznie nastawione osoby nie będą
zaprzeczały statystykom, ale również stąd, że dane te nie są powszechnie znane. Wykonane
w USA badania z 1988 roku wskazują, iż około 25% kobiet co najmniej raz w życiu było
ofiarą gwałtu. 57% przypadków gwałtu miało miejsce na randce. 84% ofiar znało wcześniej
sprawców tego przestępstwa. Według badań prowadzonych przez Amnesty International, co
trzecia kobieta żyjąca w rezerwatach dla Indian w USA zostaje przynajmniej raz w życiu
zgwałcona. W 86% przypadków sprawcami przestępstwa nie są Indianie, ale mężczyźni,
którzy przedostają się na teren rezerwatów z zewnątrz. Z kolei w Peru 70% przestępstw
zgłaszanych policji dotyczy przemocy domowej. W 1985 roku 54% wszystkich dokonanych
w Austrii morderstw zdarzyło się w domu, w 90% z nich ofiarami były kobiety i dzieci2. Z
kolei w Polsce około 30% prokuratorów i policjantów nie potrafi odróżnić gwałtu od
dobrowolnego współżycia seksualnego, ponad połowa Polaków i Polek osobiście zna kobiety,
które padły ofiarą przemocy domowej, a 69% Polek deklaruje, że czują się w Polsce
dyskryminowane, przy czym ani charakter, ani formy dyskryminacji kobiet nie są na ogół
znane. Jednym z najistotniejszych elementów taktyki ruchu wyzwolenia kobiet w Europie
zachodniej i USA od lat 60. XX w. było ujawnianie tego typu informacji. Społeczeństwa z
przerażeniem (cóż, czasem niestety również z obojętnością) dowiadywały się, jak wiele
gwałtów i przemocy spotyka kobiety w cywilizowanych krajach, jak bardzo ograniczony jest
dostęp kobiet do polityki, karier zawodowych i gremiów decyzyjnych. Grupy podnoszenia
świadomości zaczęły powstawać jedna po drugiej, ponieważ kobiety chciały opowiadać
sobie o przemocy i dyskryminacji, jakich doświadczają, przeważnie ze strony najbliższych.
Powoli zaczęto wprowadzać specjalne rozwiązania prawne umożliwiające skuteczniejsze
karanie sprawców przemocy oraz zapewniające kobietom lepszy dostęp do edukacji,
antykoncepcji i szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Mimo że statystyki nie zmieniają się w
sposób znaczący, dyskryminacja kobiet i towarzysząca jej przemoc przestała być w krajach
zachodnich (mamy tu na myśli głównie Stany Zjednoczone i kraje „starej Unii”) tematem
tabu. W tym kierunku powinna zmierzać również sytuacja w Polsce – w związku z wejściem
w struktury Unii Europejskiej oraz z udziałem w organizacjach międzynarodowych, na
przykład ONZ. Widać jednak wyraźnie, że od 2005 roku mamy do czynienia ze swoistego
rodzaju zmianą kursu – o ile na poziomie legislacyjnym Polska przyjęła antydyskryminacyjne
prawo,
podpisała
międzynarodowe
konwencje
dotyczące
likwidacji
przemocy
i
dyskryminacji, o tyle na poziomie praktycznym prawo nie jest respektowane. Co więcej, elity
władzy dają niejako pokaz możliwych form dyskryminacji i pozostają przy tym bezkarne –
przykładem może być chociażby molestowanie seksualne w szeregach Samoobrony.
Temat dzisiejszej lekcji jest niezmiernie ważny, ponieważ ukazuje nam sytuacje w której
kobiety SA bardzo często dyskryminowane tylko i ze względu na płeć. Przyjrzymy się bliżej w jaki
sposób obraz kobiet jest ukazywany w literaturze oraz w jakich sferach życia kobiety są
dyskryminowane”.1
1
Równa szkoła-edukacja wolna od dyskryminacji
Jonczy-Adamskiej, Anna Wołosik.
Ewy Majewska, Ewy Rutkowska, Małgorzata
Ćwiczenie 1
Baśnie i bajki
Cel:
Uświadomienie
osobom
uczestniczącym,
w
jaki
sposób
w
popularnych
bajkach/baśniach przekazywane są wzorce kobiecości i męskości.
Przebieg ćwiczenia:
Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie najpopularniejszych bajek funkcjonujących
w naszej kulturze. Zwykle w tym miejscu pojawiają się takie bajki, jak: Czerwony Kapturek,
Jaś i Małgosia, Kopciuszek, Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, Śpiąca królewna.
Podziel grupę na 4 mniejsze podgrupy i poproś o analizę poszczególnych bajek (każda grupa
ma opracować jedna baśń) na podstawie poniższych pytań. Na kartonach papieru uczniowie
udzielają odpowiedzi na poszczególne pytania:
1.
Ile jest bohaterek, a ilu bohaterów pierwszo- i drugoplanowych? (Ważny podział ze
względu na płeć).
2. Jakie cechy charakteru mają poszczególni bohaterowie/bohaterki, jacy są?
3. Jakie podejmują działania, jak się zachowują?
4.
Czy otrzymują od dorosłych jakieś przekazy dotyczące tego, jaka powinna być
dziewczynka/kobieta, jaki powinien być chłopiec/mężczyzna?
Uczniowie maja na wykonanie tego zadnia 15 minut, następnie nauczyciel prosi każdą grupę
o prezentację.
Podsumowanie:
Pytania do dyskusji

Czym zajmują się dziewczynki i kobiety w poszczególnych bajkach?
Komentarz: często dziewczynki zajmują się pracami domowymi lub związanymi z dbaniem
o wygląd zewnętrzny, zresztą w większości bajek pojawiają się informacje dotyczące
wyglądu dziewczynek i kobiet, wskazując tym samym, w jakiej sytuacji są one
wartościowymi osobami – wtedy, kiedy są najpiękniejsze, np.: „Lustereczko, powiedz
przecie, kto jest najpiękniejszy w świecie”.

Co jest ważne dla dziewczynek i kobiet, co jest ich celem życiowym?
Komentarz: dziewczynki są bierne, często zajmują się swoim wyglądem (Kopciuszek),
nagrodą dla nich jest pojawienie się księcia, królewicza, który wybawi je z opresji
(Kopciuszek, Królewna Śnieżka, Śpiąca Królewna). W Kopciuszku przy-bycie Wróżki
(Matki Chrzestnej) jest nagrodą za dobre sprawowanie, a prezenty od
niej – suknia,
pantofelki, karoca – dotyczą tylko wyglądu zewnętrznego. W bajkach właściwie nie pojawiają
się dziewczynki sprytne, mądre, zaradne – w Jasiu i Małgosi to Jaś wymyśla, jak oznaczyć
drogę do domu czy jak przechytrzyć Babę Jagę.

Kto zwykle jest postacią złą, negatywną w bajce?
Komentarz: kobiety – macocha, zła królowa, Baba Jaga.

W jaki sposób w bajkach ukazywani są chłopcy/mężczyźni?
Komentarz: zaradni, sprytni, radzą sobie w trudnych sytuacjach (Jaś i Małgosia) lub po
prostu pojawiają się pod koniec baśni, żeby uratować bohaterkę – obudzić ze snu, odczarować
po ugryzieniu zatrutego jabłka (Śpiąca królewna, Królewna Śnieżka…).Można zapytać
uczennice/uczniów, czy znają jakąś popularną baśń, w której dziewczynka jest bohaterką
pozytywną – aktywną, zaradną, przejmującą sprawy w swoje ręce
Komentarz: Gerda z Królowej śniegu – ratuje brata, sama podejmuje działania – ale warto
przy tym zwrócić uwagę, że jest to baśń dużo mniej popularna niż wymienione powyżej
bajki). W niektórych grupach może pojawić się tendencja do wymyślania na siłę baśni lub
bajek z bohaterkami pozytywnymi, można je znaleźć w literaturze dla dzieci, jednak
sugerujemy ponownie użyć tutaj argumentu popularności bajek i tego, ile osób je zna. Warto
zwrócić uwagę na to, że pojawiające się w baśniach wizerunki dziewcząt/kobiet
chłopców/mężczyzn są bardzo spójne ze sobą, w związku z tym dzieci dostają bardzo
jednorodny przekaz dotyczący tego, jak powinny się zachowywać i jakie powinny być osoby
obu płci. Znaczące jest także to, że w efekcie bajkowych przekazów kilkuletnie dziewczynki
chcą być księżniczkami, podczas gdy marzenia chłopców dotyczące przyszłości przybierają
kształt konkretnych zawodów, np. strażaka, policjanta, murarza.
Ćwiczenie 2
Zawód kobiecy – zawód męski
Cel:
Analiza zjawiska stereotypowego związania różnych zawodów z płcią biologiczną
Przebieg ćwiczenia:
Uczniowie pracują w małych grupach. Ich zadaniem jest wynotowanie na arkuszu
papieru zawodów „typowo męskich” i „typowo kobiecych”. Uczniowie maja wykonać to
zadanie w formie tabeli, wypisując zawody w pionie. Uczniowie na wykonanie zadania mają
10 minut. Następnie grupy proszone są do prezentacji wyników. Zwykle w tym miejscu
pojawiają się m.in. następujące nazwy zawodów – zawody „kobiece”: pielęgniarka,
sprzątaczka,
opiekunka,
nauczycielka,
przedszkolanka
(nauczycielka
wychowania
przedszkolnego), fryzjerka, ekspedientka itp.; zawody „męskie”: górnik, hutnik, strażak,
policjant, pracownik fizyczny na budowie itp.
Omówienie ćwiczenia. Podsumowanie:
W dyskusji mogą pojawić się argumenty związane z tym, że kobiety mają instynkt
macierzyński, w związku z tym są „stworzone” do opieki nad dziećmi, zarówno w życiu
prywatnym, jak i zawodowym. Należy zwróćic tutaj uwagę młodzieży na to, że istnieją
ludzie, którzy chętnie zajmują się dziećmi i tacy, którzy tego typu zajęć nie lubią, a podział
taki nie jest związany bezpośrednio z płcią biologiczną. Z płci biologicznej wynika jedynie,
że kobieta może rodzić dzieci, a mężczyzna nie, natomiast wszystkie pozostałe zajęcia są
wyuczane (karmienie butelką, przewijanie, kąpanie itp.) i może się ich nauczyć każdy
człowiek. A jednak w związku z płcią kulturowo-społeczną to kobietom przypisuje się
wszystkie zadania, również zawody, związane z opiekowaniem się innymi ludźmi – dziećmi,
osobami chorymi, osobami starymi. A co z kobietami, które nie chcą mieć dzieci? Które nie
lubią dzieci, nie lubią z nimi pracować? Czy przestają być wtedy kobietami? Z kolei w
przypadku zawodów męskich pojawiają się argumenty dotyczące siły fizycznej czy odwagi
związanej z wykonywaniem zawodów uznawanych za typowo męskie. Oczywiście
statystycznie większość mężczyzn jest silniejsza od większości kobiet (co wynika z faktu, że
mężczyźni mają więcej tkanki mięśniowej). Ale jednocześnie bycie osobą silną/słabą, wysoką
i dobrze zbudowaną bądź niską i drobną nie jest związane z płcią biologiczną, w związku z
tym znowu nie można przypisywać takich cech tylko jednej płci. Tak właśnie funkcjonują
stereotypy związane z płcią – uznają za naturalne i związane z płcią biologiczną pewne cechy,
które w rzeczywistości wynikają z obrazu kobiecości i męskości w naszej kulturze, z
socjalizacji płciowej. Czy mężczyzna, który jest drobnej budowy i nie jest osobą odważną,
przestaje być mężczyzną? W dyskusji z młodzieżą należy podkreślić także, że zawody
uważane za kobiece są bardzo słabo płatne, natomiast te uważane za męskie – wręcz
przeciwnie. Należy zwrócić uwagę młodzieży na to, które grupy zawodowe traktuje się
poważniej np. w sytuacji strajku – górników czy pielęgniarki? Jak wyglądają takie protesty?
Jakich argumentów używają te grupy zawodowe?