Tomasz Ochera gr. EDB Konspekt lekcji wychowawczej z

Tomasz Ochera
gr. EDB
Konspekt lekcji wychowawczej
z elementami ‘gender’
Temat: Stereotypy – czy z nimi walczyć?
Grupa docelowa: uczniowie gimnazjum
Cele:
-uzmysłowienie młodzieży różnicy pomiędzy płciami w ujęciu biologicznym i społecznokulturowym,
-postrzeganie płci i ról płciowych (refleksja),
-analiza stereotypów i uprzedzeń,
- jak stereotypy wpływają na życie ludzi (refleksja)
Czas trwania: 1 godzina lekcyjna
Materiały: duże arkusze papieru, flamastry
Metody pracy: praca w grupie, dyskusja
Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi:
-rozróżnić pojęcia co to jest płeć biologiczna i płeć społeczno-kulturowa,
-omówić czym są stereotypizacja i podać przykłady,
-użyć sposobów przełamywania stereotypów.
Wprowadzenie do lekcji – nauczyciel czyta cytat pochodzący z poradnika dla nauczycielek i
nauczycieli pt.”Równa szkoła-edukacja wolna od dyskryminacji” autorstwa Ewy Majewskiej, Ewy
Rutkowskiej,Małgorzaty Jonczy-Adamskiej, Anny Wołosik.
„Debata nad pochodzeniem i charakterem podziału płci trwa od wielu lat. Pojęcie to interpretowane
jest w kategoriach biologii, religii, kultury, kategorii społeczno-wychowawczych, medycznych,
psychologicznych i wielu innych. Badaczki feministyczne od wielu lat posługują się podziałem na
płeć biologiczną (ang. sex) i płeć społeczno-kulturową (ang. gender).
Płeć biologiczna to cielesny wymiar płciowości, obejmujący m.in. określone narządy
rozrodcze, proporcje hormonów i budowy ciała, natomiast płeć społeczno-kulturowa to zespół cech
płciowych, które jednostka nabywa w toku wychowania i przebywania w określonej kulturze. W
ramach tego podziału określana jest różnica płci. Jako kobiety określane są osoby o kobiecych
narządach rozrodczych, kobiecej budowie ciała itd., posiadające dodatkowo określone cechy
społeczno-kulturowe. Analogicznie definiuje się mężczyzn.
Z punktu widzenia równouprawnienia płci najbardziej problematyczna jest relacja
między płcią biologiczną a płcią społeczno-kulturową. Społecznie i kulturowo przyjęte jest, by od
kobiet (w sensie biologicznym) oczekiwać realizowania innego zestawu cech (innej płci społecznokulturowej) niż od mężczyzn. Role płciowe są właśnie takimi zestawami cech płciowych
wyznaczonych w obszarze społeczeństwa i kultury. Jednym z pojęć wytworzonych w ramach badań
nad płcią jest pojęcie „socjalizacji płciowej”. Stanowi ona zbiór norm i praktyk mających na celu
wykształcenie w jednostce konkretnego zestawu cech płciowych – socjalizacja płciowa jest
treningiem, jakiemu jednostka poddana jest przez cały okres dorastania oraz dojrzewania we
wszystkich sferach życia, dzięki którym uzyskuje określoną płeć społeczno-kulturową. Jak się
można domyślić, dziewczynki socjalizowane są do pełnienia ról kobiecych, chłopcy zaś – męskich.
Socjalizacja płciowa polega na tym, że już jako dzieci zostajemy poddani szczególnemu treningowi
płci; niektórzy zwracają uwagę na to, iż trening ów zaczyna się jeszcze przed przyjściem dziecka na
świat. Jak wiadomo, już nawet kolory ubranek i zabawek dla małych dzieci są podzielone płciowo
w większości regionów Polski: dla dziewczynek przeznaczone jest wszystko, co różowe,
tymczasem chłopcu przeznacza się np. kolor niebieski. W wielu krajach pierwszym pytaniem
zadawanym kobiecie ciężarnej jest: „A czy już wiadomo, czy to chłopiec, czy dziewczynka?”.
Bliscy i rodzina często kupują z wyprzedzeniem prezenty i konieczne do opieki nad dzieckiem
przedmioty, nieraz zdarza się, że wszystko trzeba zmieniać, gdyż okazało się, że urodziła się jednak
dziewczynka, a nie chłopiec – lub odwrotnie.”1
Dzisiejszy temat jest ważny, ponieważ w kontaktach międzygrupowych bardzo często patrzymy na
siebie przez pryzmat stereotypów. A stereotyp to wyidealizowany, uproszczony obraz własnej
grupy oraz równie jednostronna, upraszczająca i negatywna wizja innych grup. Stereotyp
wprowadza nieufność i wrogość oraz wiedzie do uprzedzeń i dyskryminacji.
Czym jest stereotyp? Jak mu się nie poddawać? Jak go zwalczać? Jak unikać niesprawiedliwości i
tendencyjności w ocenie innych? Oto pytania, na które poszukamy odpowiedzi.
Ć w i c z e n i e I (Co myślimy o sobie nawzajem?):
Czas zadania: 10-15 min.
Chłopcy i dziewczęta wykonują to ćwiczenie oddzielnie, w osobnych 4-6 osobowych grupach.
Każda grupa otrzymuje dwa arkusze papieru. Grupy chłopięce arkusze z napisami: na pierwszym
„Chłopcy o sobie. Jacy jesteśmy?”, na drugim „Chłopcy o dziewczętach. Jakie jesteście?”. Grupy
dziewczęce arkusze z napisami: na pierwszym „Dziewczęta o sobie. Jakie jesteśmy?”, na drugim
„Dziewczęta o chłopcach. Jacy jesteście?”. Każdy arkusz jest podzielony na dwie kolumny.
Lewa kolumna nosi tytuł „Pozytywnie”, prawa „Negatywnie”.
Zadaniem młodzieży jest wpisanie na otrzymanych arkuszach papieru przymiotników, które
najlepiej, najtrafniej charakteryzują grupę, do której przynależą i grupę o płci przeciwnej.
Arkusze zawieszamy na ścianach. Podsumowujemy ćwiczenie.
Pytania pomocnicze:
-Czy układając listy przymiotników mieliście/miałyście wspólne wyobrażenie, jaka jest
charakteryzowana grupa, czy też wasze wyobrażenia i przypuszczenia się różniły?
-Jak dziewczęta wypowiadają się o sobie? Raczej pozytywnie, czy negatywnie? A jak mówią o
chłopcach?
-Jak chłopcy charakteryzują swoją płeć? A jak dziewczęta?
-Których przymiotników jest więcej, pozytywnych czy negatywnych?
-Czy przymiotniki wiernie charakteryzują każdą dziewczynę/każdego chłopca w klasie, w szkole,
na osiedlu?
W podsumowaniu zwracamy uwagę na to, że na arkuszach pojawiły się pewne z góry przyjęte
wyobrażenia, uogólnienia, uproszczona charakterystyka dziewcząt/chłopców. Takie uogólnienia,
uproszczenia potocznie nazywa się stereotypami.
Ć w i c z e n i e II (Baśnie i bajki):
Czas pracy ok. 15 minut.
Cel: Uświadomienie osobom uczestniczącym, w jaki sposób w popularnych bajkach/baśniach
przekazywane są wzorce kobiecości i męskości.
Przebieg ćwiczenia:
Uczennice/uczniowie wymieniają najpopularniejsze bajek funkcjonujące w naszej kulturze. Z
pewnością pojawiają się tu takie bajki, jak: Czerwony Kapturek, Jaś i Małgosia, Kopciuszek,
Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, Śpiąca królewna. Klasa zostaje podzielona na 4
mniejsze podgrupy. Zadaniem każdej z grup jest analiza poszczególnych bajek (każda grupa –
jedna baśń) na podstawie poniższych pytań. Młodzież zapisuje na dużych kartonach odpowiedzi na
poniższe pytania:
1.Ile jest bohaterek, a ilu bohaterów pierwszo- i drugoplanowych?(Ważny podział ze względu na
płeć).
2.Jakie cechy charakteru mają poszczególni bohaterowie/bohaterki, jacy są?
3.Jakie podejmują działania, jak się zachowują?
4.Czy otrzymują od dorosłych jakieś przekazy dotyczące tego, jaka powinna być
dziewczynka/kobieta, jaki powinien być chłopiec/mężczyzna?
Następnie każda z grup prezentuje swoją pracę.
Omówienie ćwiczenia i podsumowanie.
Pytania do dyskusji:
-Czym zajmują się dziewczynki i kobiety w poszczególnych bajkach?
Komentarz: często dziewczynki zajmują się pracami domowymi (Kopciuszek, Małgosia w domu
Baby Jagi) lub związanymi z dbaniem o wygląd zewnętrzny, zresztą w większości bajek pojawiają
się informacje dotyczące wyglądu dziewczynek i kobiet, wskazując tym samym, w jakiej sytuacji są
one wartościowymi osobami – wtedy, kiedy są najpiękniejsze, np.: „Lustereczko, powiedz przecie,
kto jest najpiękniejszy w świecie”.
-Co jest ważne dla dziewczynek i kobiet, co jest ich celem życiowym?
Komentarz: dziewczynki są bierne, często zajmują się swoim wyglądem (Kopciuszek), nagrodą dla
nich jest pojawienie się księcia, królewicza, który wybawi je z opresji (Kopciuszek, Królewna
Śnieżka, Śpiąca Królewna). W Kopciuszku przybycie Wróżki (Matki Chrzestnej) jest nagrodą za
dobre sprawowanie, a prezenty od niej – suknia, pantofelki, karoca – dotyczą tylko wyglądu
zewnętrznego. W bajkach właściwie nie pojawiają się dziewczynki sprytne, mądre, zaradne – w
Jasiu i Małgosi to Jaś wymyśla, jak oznaczyć drogę do domu czy jak przechytrzyć Babę Jagę.
-Kto zwykle jest postacią złą, negatywną w bajce?
Komentarz: kobiety – macocha, zła królowa, Baba Jaga.
-W jaki sposób w bajkach ukazywani są chłopcy/mężczyźni?
Komentarz: zaradni, sprytni, radzą sobie w trudnych sytuacjach (Jaś i Małgosia) lub po prostu
pojawiają się pod koniec baśni, żeby uratować bohaterkę – obudzić ze snu, odczarować po
ugryzieniu zatrutego jabłka (Śpiąca królewna, Królewna Śnieżka…).
Można zapytać uczennice/uczniów, czy znają jakąś popularną baśń, w której dziewczynka jest
bohaterką pozytywną – aktywną, zaradną, przejmującą sprawy w swoje ręce (komentarz: Gerda z
Królowej śniegu – ratuje brata, sama podejmuje działania – ale warto przy tym zwrócić uwagę, że
jest to baśń dużo mniej popularna niż wymienione powyżej bajki). W niektórych grupach może
pojawić się tendencja do wymyślania na siłę baśni lub bajek z bohaterkami pozytywnymi, można je
znaleźć w literaturze dla dzieci, jednak sugerujemy ponownie użyć tutaj argumentu popularności
bajek i tego, ile osób je zna. Warto zwrócić uwagę na to, że pojawiające się w baśniach wizerunki
dziewcząt/kobiet i chłopców/mężczyzn są bardzo spójne ze sobą, w związku z tym dzieci dostają
bardzo jednorodny przekaz dotyczący tego, jak powinny się zachowywać i jakie powinny być
osoby obu płci. Znaczące jest także to, że w efekcie bajkowych przekazów kilkuletnie dziewczynki
chcą być księżniczkami, podczas gdy marzenia chłopców dotyczące przyszłości przybierają kształt
konkretnych zawodów, np. strażaka, policjanta, murarza.
Podsumowanie lekcji (dyskusja):
Uczennice/uczniowie zostają podzieleni na 3 lub 4-osobowe grupy. Zadaniem ich jest
wypracowanie w grupach definicji stereotypu i do czego przydają się stereotypy o ile w ogóle są
potrzebne. Po prezentacji definicji przygotowanych przez młodzież i ustaleniu jednej wspólnej
definicji stereotypu przechodzimy do dyskusji z wykorzystaniem następujących pytań związanych
ze stereotypami dotyczącymi płci:
-Czym jest stereotyp dotyczący płci? Proszę podać przykłady stereotypów dotyczących dziewcząt i
chłopców, kobiet i mężczyzn.
-Czy w ogóle zdarzają się ludzie wolni od stereotypów płciowych?
-Skąd w naszych głowach biorą się stereotypy związane z płcią?
-Dlaczego w określonej kulturze/społeczeństwie stereotypy (w tym stereotypy dotyczące płci) są
tak mocno zakorzenione? Dlaczego tak trudno je zmieniać?
-Czy stereotypy są zjawiskiem pozytywnym czy negatywnym?
-Czy istnieją dobre stereotypy? Proszę podać przykład.
Burzenie muru stereotypów jest czasochłonne i pracochłonne, ale warto nad tym pracować. Jak się
dziś przekonaliśmy pod wpływem stereotypu zmniejszają się nasze możliwości życiowe, dlatego
nie pozwólcie, aby stereotypy ograniczyły Wasze szanse życiowe. Nie dajcie się zaszufladkować.
W życiu należy kierować się wyłącznie własną wiedzą a nie stereotypami.