docMateriały DEMO IWEP
download 
Reklamacja Transkrypt
Materiały DEMO IWEP
WSPÓŁPRACA SĄDOWA W SPRAWACH CYWILNYCH EP Niniejsze drugie wydanie podręcznika – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – zawiera kompleksowe omówienie istoty poszczególnych instrumentów z dziedziny współpracy sądowej w sprawach cywilnych, zakresu ich zastosowania oraz relacji wzajemnych. Stanowi również profesjonalne narzędzie ułatwiające orientację w regulacjach współpracy sądowej w sprawach cywilnych obowiązujących na różnych płaszczyznach systemu prawa. IW Wychodząc naprzeciw zmianom w zakresie nauczania prawa unijnego, autorzy oddają nowoczesne i usystematyzowane narzędzie spełniające wszystkie aktualne oczekiwania w tym zakresie. www.iweuroprawo.pl PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ ISBN: 978-83-7627-062-3 księgarnia internetowa http://iwep.pl EM D ły M at Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej er ia Podręczniki tej serii są dostosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Stanowią również cenną pomoc dla praktyków prawa, wymiaru sprawiedliwości i policji, ale również urzędników, biznesmenów i polityków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej. O Pozostałe tomy SPUE poświęcono zagadnieniom systemowym prawa Unii Europejskiej, prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej oraz najważniejszym segmentom prawa Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, Unia Gospodarcza i Walutowa). www.iweuroprawo.eu e-mail: [email protected] tel. 22 494 34 63 9 788376 270623 SYSTEM PRAWA UE PODRĘCZNIK O IW EP Wojciech Sadowski Maciej Taborowski M at er ia ły D EM WSPÓŁPRACA SĄDOWA W SPRAWACH CYWILNYCH 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd i TOM XI Część 3 2011-09-26 15:25:11 © Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., 2011 IW EP Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy. Seria podręczników „System prawa Unii Europejskiej” Redaktor naukowy Jan Barcz er ia ły D EM O Redaktor prowadzący Magdalena Wanot książka do nabycia: księgarnia internetowa M at http://iwep.pl Warszawa 2011 ISBN: 978-83-7627-062-3 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd ii 2011-09-26 15:25:35 Informacje o autorach Maciej Taborowski – doktor nauk prawnych, adiunkt Prawa Unii Europejskiej w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. M at er ia ły D EM O IW EP Wojciech Sadowski – doktor nauk prawnych, adiunkt w Zespole Prawa Międzynarodowego w Instytucie Nauk Prawnych PAN, adwokat w Warszawie. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd iii 2011-09-26 15:25:35 IW EP Spis treści Wykaz akronimów ....................................................................... xiii Wykaz skrótów ............................................................................ xiv O Wstęp ......................................................................................... xvii M at er ia ły D EM 1. Zagadnienia systemowe .......................................................... XI.3-1 1.1. Wprowadzenie ................................................................... XI.3-1 1.2. Pojęcie współpracy sądowej w sprawach cywilnych ................ XI.3-2 1.3. Rys historyczny współpracy sądowej w sprawach cywilnych ........................................................ XI.3-3 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych ........................................................ XI.3-9 1.4.1. Podstawy prawne współpracy sądowej w sprawach cywilnych ................................................ XI.3-9 1.4.2. Kompetencje zewnętrzne Unii Europejskiej w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych .............................................. XI.3-12 1.4.3. Status Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii .................... XI.3-15 1.4.3.1. Status Danii ................................................ XI.3-16 1.4.3.2. Status Wielkiej Brytanii i Irlandii .................. XI.3-18 1.5. Źródła prawa w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych ...................................................... XI.3-21 1.5.1. Dorobek współpracy sądowej w sprawach cywilnych .............................................. XI.3-22 1.5.2. Źródła informacji o współpracy sądowej w sprawach cywilnych .............................................. XI.3-25 1.6. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej a współpraca sądowa w sprawach cywilnych ........................ XI.3-26 1.6.1. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej .................................................... XI.3-26 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd v 2011-09-26 15:25:35 vi Spis treści XI.3-31 XI.3-33 XI.3-33 XI.3-34 XI.3-41 EM O IW EP 1.6.2. Autonomiczna wykładnia w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych ................. 1.7. Zinstytucjonalizowane instrumenty współpracy sądowej w sprawach cywilnych ...................................................... 1.7.1. Zinstytucjonalizowane elementy współpracy ............... 1.7.2. Europejska Sieć Sądowa w sprawach cywilnych i handlowych .......................................................... 1.7.3. Europejski Atlas Sądowniczy w sprawach cywilnych i handlowych ........................................... 1.7.4. Obowiązki Komisji oraz państw członkowskich .......... 1.7.5. Program „Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych” ............................................ 1.7.6. Współpraca organów państw członkowskich w sprawach z zakresu roszczeń alimentacyjnych .......... Literatura uzupełniająca ............................................................ Podstawowe dokumenty ............................................................. Pytania podsumowujące ............................................................. M at er ia ły D 2. Jurysdykcja krajowa w sprawach cywilnych i handlowych ....... 2.1. Wprowadzenie ................................................................. 2.2. Zasady ogólne – rozporządzenie nr 44/2001 ......................... 2.3. Jurysdykcja krajowa w sprawach małżeńskich i dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej .................... 2.3.1. Przedmiotowy zakres regulacji .................................. 2.3.2. Jurysdykcja w sprawach małżeńskich ......................... 2.3.3. Jurysdykcja w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej ........................................................... 2.3.4. Zasady wspólne dla spraw małżeńskich i spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej ............. 2.4. Jurysdykcja krajowa w zakresie zobowiązań alimentacyjnych .... 2.4.1. Przedmiotowy zakres regulacji .................................. 2.4.2. Jurysdykcja w sprawach z zakresu zobowiązań alimentacyjnych ...................................................... Literatura uzupełniająca ............................................................ Podstawowe dokumenty ............................................................. Pytania podsumowujące ............................................................. 3. Dostęp do sądu w sprawach cywilnych z elementem transgranicznym ................................................................... 3.1. Wprowadzenie ................................................................. 3.2. Dyrektywa 2003/8/WE ...................................................... 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd vi XI.3-41 XI.3-42 XI.3-45 XI.3-48 XI.3-49 XI.3-49 XI.3-51 XI.3-51 XI.3-52 XI.3-61 XI.3-61 XI.3-62 XI.3-63 XI.3-63 XI.3-64 XI.3-64 XI.3-65 XI.3-69 XI.3-70 XI.3-70 XI.3-72 XI.3-72 XI.3-74 2011-09-26 15:25:35 Spis treści XI.3-74 XI.3-76 XI.3-81 XI.3-87 XI.3-88 XI.3-89 XI.3-89 IW EP 3.2.1. Zakres zastosowania ................................................. 3.2.2. Warunki i zasady przyznania pomocy prawnej ............ 3.3. Transpozycja dyrektywy 2003/8/WE w polskim porządku prawnym .......................................................... 3.4. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach alimentacyjnych ............................................................... Literatura uzupełniająca ............................................................ Podstawowe dokumenty ............................................................. Pytania podsumowujące ............................................................. vii er ia ły D EM O 4. Doręczenia dokumentów sądowych i pozasądowych ............... XI.3-90 4.1. Wprowadzenie ................................................................. XI.3-90 4.2. Zakres zastosowania rozporządzenia nr 1393/2007 .................................................................... XI.3-91 4.3. System doręczeń .............................................................. XI.3-94 4.3.1. Rozwiązania ogólne ................................................. XI.3-94 4.3.2. Doręczenie przez jednostki przekazujące i przyjmujące .......................................................... XI.3-95 4.3.3. Prawo odmowy przyjęcia nieprzetłumaczonego pisma przez adresata ................................................ XI.3-97 4.3.4. Inne metody doręczenia ......................................... XI.3-100 4.3.5. Relacja między poszczególnymi metodami doręczeń ................................................ XI.3-101 4.4. Gwarancje związane z niestawiennictwem pozwanego ........ XI.3-102 Literatura uzupełniająca .......................................................... XI.3-103 Podstawowe dokumenty ........................................................... XI.3-103 Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-103 M at 5. Postępowanie dowodowe w sprawach z elementem międzynarodowym ............................................................. 5.1. Wprowadzenie ............................................................... 5.2. Przedmiotowy zakres zastosowania rozporządzenia nr 1206/2001 .................................................................. 5.3. Pojęcie dowodu .............................................................. 5.4. Metody przeprowadzenia dowodu .................................... 5.5. Rozporządzenie nr 1206/2001 a inne tryby przeprowadzenia dowodu na terytorium innego państwa członkowskiego ................................................. Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd vii XI.3-104 XI.3-104 XI.3-105 XI.3-107 XI.3-107 XI.3-110 XI.3-111 XI.3-112 XI.3-112 2011-09-26 15:25:35 viii Spis treści 6. Uznanie i stwierdzenie wykonalności .................................. 6.1. Wprowadzenie ............................................................... 6.2. Rozporządzenie nr 44/2001 – zasady ogólne ....................... 6.2.1. Orzeczenia sądowe ................................................. 6.2.1.1. Uznanie orzeczenia zagranicznego ................ 6.2.1.2. Stwierdzenie wykonalności orzeczenia zagranicznego ............................................ 6.2.2. Dokumenty urzędowe ............................................ 6.2.3. Ugody .................................................................. 6.3. Rozporządzenie nr 2201/2003 – sprawy małżeńskie i dotyczące władzy rodzicielskiej ...................................... 6.4. Rozporządzenie nr 4/2009 – sprawy alimentacyjne ................................................... Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-113 7. Europejski Tytuł Egzekucyjny ............................................. 7.1. Wprowadzenie ............................................................... 7.2. Zakres stosowania rozporządzenia nr 805/2004 .................. 7.2.1. Czasowy zakres stosowania ..................................... 7.2.2. Terytorialny zakres stosowania ............................... 7.2.3. Przedmiotowy zakres stosowania ............................. 7.3. Tytuły mogące uzyskać zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego .................................................... 7.4. Roszczenie bezsporne ..................................................... 7.5. Przesłanki nadania orzeczeniom sądowym zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego .......... 7.5.1. Przesłanki ogólne .................................................. 7.5.2. Dodatkowe wymogi przy bezczynności dłużnika ............................................................... 7.5.2.1. Obowiązki informacyjne ............................. 7.5.2.2. Ochrona konsumentów ............................... 7.5.2.3. Minimalne standardy dotyczące doręczeń ..... 7.5.2.4. Konwalidacja braku zgodności z minimalnymi standardami ........................ 7.5.2.5. Ochrona dłużnika w wyjątkowych okolicznościach .......................................... 7.5.3. Decyzje dotyczące kosztów postępowania ................. 7.6. Uchylenie, zmiana i sprostowanie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego .................................................... XI.3-139 XI.3-113 XI.3-118 XI.3-118 XI.3-119 XI.3-124 XI.3-130 M at er ia ły D EM O IW EP XI.3-131 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd viii XI.3-132 XI.3-134 XI.3-136 XI.3-137 XI.3-138 XI.3-139 XI.3-140 XI.3-140 XI.3-140 XI.3-140 XI.3-141 XI.3-142 XI.3-143 XI.3-143 XI.3-144 XI.3-145 XI.3-146 XI.3-147 XI.3-149 XI.3-150 XI.3-150 XI.3-151 2011-09-26 15:25:35 Spis treści ix IW EP 7.7. Zniesienie exequatur i prowadzenie egzekucji na podstawie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego ........... XI.3-152 7.8. Odmowa wykonania orzeczenia zaopatrzonego zaświadczeniem Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego .......... XI.3-153 7.9. Zawieszenie lub ograniczenie wykonania orzeczenia .......... XI.3-154 7.10. Ugody sądowe i dokumenty urzędowe jako Europejski Tytuł Egzekucyjny .................................. XI.3-154 7.11. Podsumowanie .............................................................. XI.3-155 Literatura uzupełniająca .......................................................... XI.3-156 Podstawowe dokumenty ........................................................... XI.3-156 Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-157 M at er ia ły D EM O 8. Postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty ....... 8.1. Wprowadzenie ............................................................... 8.2. Fakultatywny charakter postępowania zmierzającego do wydania Europejskiego Nakazu Zapłaty ....................... 8.3. Zakres stosowania rozporządzenia nr 1896/2006 .................................................................. 8.3.1. Terytorialny zakres stosowania ............................... 8.3.2. Przedmiotowy zakres stosowania ............................. 8.3.3. Sprawa transgraniczna ........................................... 8.4. Jurysdykcja krajowa w sprawach o wydanie Europejskiego Nakazu Zapłaty ........................................ 8.5. Postępowanie zmierzające do wydania Europejskiego Nakazu Zapłaty .............................................................. 8.5.1. Pozew o wydanie Europejskiego Nakazu Zapłaty ....... 8.5.2. Badanie pozwu o wydanie Europejskiego Nakazu Zapłaty ..................................................... 8.5.3. Uzupełnienie, poprawienie, zmiana i odrzucenie pozwu o wydanie Europejskiego Nakazu Zapłaty ....... 8.5.4. Wydanie Europejskiego Nakazu Zapłaty .................. 8.6. Doręczenie Europejskiego Nakazu Zapłaty ....................... 8.7. Sprzeciw od Europejskiego Nakazu Zapłaty ...................... 8.8. Ponowne badanie Europejskiego Nakazu Zapłaty .............. 8.9. Stwierdzenie wykonalności i wykonanie Europejskiego Nakazu Zapłaty .............................................................. 8.10. Pozostałe zagadnienia proceduralne ................................. 8.11. Podsumowanie .............................................................. Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd ix XI.3-158 XI.3-158 XI.3-162 XI.3-163 XI.3-163 XI.3-163 XI.3-166 XI.3-167 XI.3-170 XI.3-170 XI.3-173 XI.3-174 XI.3-177 XI.3-178 XI.3-181 XI.3-183 XI.3-185 XI.3-188 XI.3-189 XI.3-191 XI.3-192 XI.3-192 2011-09-26 15:25:35 x Spis treści 9. Europejskie Postępowanie w sprawie Drobnych Roszczeń .... 9.1. Wprowadzenie ............................................................... 9.2. Fakultatywny charakter Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń ......................................... 9.3. Zakres stosowania rozporządzenia nr 861/2007 .................. 9.3.1. Terytorialny zakres stosowania ............................... 9.3.2. Przedmiotowy zakres stosowania ............................. 9.3.3. Pojęcie drobnego roszczenia ................................... 9.3.4. Sprawa transgraniczna ........................................... 9.4. Jurysdykcja w sprawach rozstrzyganych w Europejskim Postępowaniu w sprawie Drobnych Roszczeń .................... 9.5. Przebieg Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń ....................................................... 9.5.1. Pozew .................................................................. 9.5.2. Wstępne badanie pozwu ......................................... 9.5.3. Pierwszy etap postępowania – odpowiedź na pozew, powództwo wzajemne ............................................. 9.5.4. Języki postępowania ............................................... 9.5.5. Drugi etap postępowania – postępowanie dowodowe, rozprawa, orzeczenie końcowe ................................. 9.6. Doręczanie dokumentów w ramach Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń ....................................................... 9.7. Środki odwoławcze od orzeczenia wydanego w ramach Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń ....................................................... 9.8. Ponowne badanie orzeczenia ........................................... 9.9. Stwierdzenie wykonalności i wykonanie orzeczenia wydanego w ramach Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń ......................................... 9.10. Pozostałe zagadnienia proceduralne ................................. 9.11. Podsumowanie .............................................................. Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-193 10. Alternatywne metody rozstrzygania sporów ......................... 10.1. Wprowadzenie ............................................................. 10.2. Sądownictwo polubowne ............................................... 10.3. Mediacja w sprawach cywilnych i handlowych ................. 10.4. Inne formy pozasądowego rozstrzygania sporów ............... XI.3-231 XI.3-193 XI.3-197 XI.3-199 XI.3-199 XI.3-199 XI.3-201 XI.3-203 XI.3-205 XI.3-205 XI.3-208 XI.3-210 XI.3-212 XI.3-214 XI.3-217 M at er ia ły D EM O IW EP XI.3-202 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd x XI.3-218 XI.3-220 XI.3-221 XI.3-225 XI.3-227 XI.3-228 XI.3-229 XI.3-229 XI.3-231 XI.3-232 XI.3-233 XI.3-236 2011-09-26 15:25:35 Spis treści xi Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-237 11. Postępowanie w sprawach upadłościowych .......................... 11.1. Wprowadzenie ............................................................. 11.2. Zakres stosowania rozporządzenia nr 1346/2000 ................................................................ 11.3. Rodzaje postępowań upadłościowych .............................. 11.4. Główny ośrodek podstawowej działalności ....................... 11.5. Prawo właściwe dla postępowania upadłościowego ............ 11.6. Uznawanie orzeczeń ..................................................... 11.7. Zawiadamianie wierzycieli oraz zgłaszanie wierzytelności .............................................................. 11.8. Upadłość instytucji kredytowych i ubezpieczeniowych ..... Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-239 12. Jednolite prawo kolizyjne Unii Europejskiej ........................ 12.1. Wprowadzenie ............................................................. 12.2. Przegląd regulacji unijnych w zakresie prawa kolizyjnego ......................................................... 12.3. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych ..................... 12.3.1. Konwencja rzymska ............................................ 12.3.1.1. Uwagi wstępne ...................................... 12.3.1.2. Wykładnia ............................................ 12.3.1.3. Konwencja rzymska a inne źródła prawa kolizyjnego .................................. 12.3.1.4. Przedmiotowy zakres stosowania ............. 12.3.1.5. Wybór prawa przez strony ...................... 12.3.1.6. Brak wyboru prawa przez strony .............. 12.3.1.7. Szczególne rozwiązania kolizyjne ............. 12.3.1.8. Zakres statutu kontraktowego ................. 12.3.1.9. Ograniczenia w stosowaniu prawa właściwego ............................................ 12.3.2. Rozporządzenie nr 593/2008 (Rzym I) ................... 12.3.2.1. Uwagi wstępne ...................................... 12.3.2.2. Wykładnia ............................................ 12.3.2.3. Rozporządzenie nr 593/2008 a inne źródła prawa kolizyjnego ........................ XI.3-254 XI.3-237 XI.3-238 XI.3-239 XI.3-241 M at er ia ły D EM O IW EP XI.3-243 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xi XI.3-245 XI.3-246 XI.3-247 XI.3-249 XI.3-250 XI.3-252 XI.3-252 XI.3-252 XI.3-254 XI.3-256 XI.3-260 XI.3-260 XI.3-260 XI.3-262 XI.3-265 XI.3-266 XI.3-268 XI.3-269 XI.3-270 XI.3-271 XI.3-272 XI.3-273 XI.3-273 XI.3-275 XI.3-276 2011-09-26 15:25:35 Przedmiotowy zakres stosowania ............. Wybór prawa przez strony ...................... Brak wyboru prawa przez strony .............. Szczególne reguły kolizyjne .................... Zakres statutu kontraktowego ................. Ograniczenia w stosowaniu prawa właściwego .................................. 12.4. Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych – rozporządzenie nr 864/2007 (Rzym II) ............................. 12.4.1. Uwagi wstępne ................................................... 12.4.2. Wykładnia ......................................................... 12.4.3. Rozporządzenie nr 864/2007 a inne źródła przepisów kolizyjnych ......................................... 12.4.4. Przedmiotowy zakres stosowania .......................... 12.4.5. Kolejność badania reguł kolizyjnych ..................... 12.4.6. Czyny niedozwolone ........................................... 12.4.6.1. Reguła ogólna ........................................ 12.4.6.2. Reguły szczególne .................................. 12.4.7. Bezpodstawne wzbogacenie .................................. 12.4.8. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia ............... 12.4.9. Culpa in contrahendo ............................................ 12.4.10. Wybór prawa przez strony ................................... 12.4.11. Zakres stosowania prawa właściwego ..................... 12.4.12. Ograniczenia w stosowaniu prawa właściwego ........ Literatura uzupełniająca .......................................................... Podstawowe dokumenty ........................................................... Pytania podsumowujące ........................................................... XI.3-278 13. Przyszłość współpracy sądowej w sprawach cywilnych ......... XI.3-303 Zakończenie .......................................................................... XI.3-311 XI.3-280 XI.3-281 XI.3-284 XI.3-285 XI.3-285 M at er ia ły D EM O IW EP 12.3.2.4. 12.3.2.5. 12.3.2.6. 12.3.2.7. 12.3.2.8. 12.3.2.9. Indeks ................................................................................... 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xii XI.3-286 XI.3-286 XI.3-288 XI.3-288 XI.3-290 XI.3-292 XI.3-293 XI.3-293 XI.3-294 XI.3-295 XI.3-296 XI.3-296 XI.3-298 XI.3-298 XI.3-299 XI.3-300 XI.3-301 XI.3-302 XI.3-313 2011-09-26 15:25:35 IW EP Wykaz akronimów O EM D er ia CCBE COMI Dz. U. Dz. Urz. UE Dz. Urz. WE ECC-Net ECU EFTA EJN EJTN – alternatywne metody rozwiązywania sporów – Umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe – Conseil des barreaux européens – główny ośrodek podstawowej działalności – Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej – Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich – Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich – europejska jednostka rozrachunkowa – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – Europejska Sieć Sądowa – Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości – Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – Europejski Nakaz Zapłaty – Europejskie Postępowanie w sprawie Drobnych Roszczeń – Europejski Tytuł Egzekucyjny – Europejski Trybunał Sprawiedliwości (do 1 grudnia 2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, po 1 grudnia 2009 r. – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) – Europejska Wspólnota Gospodarcza – Groupe Européen de droit international privé ły ADR AETR at EKPCz M ENZ EPDR ETE ETS EWG GEDIP 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xiii 2011-09-26 15:25:35 Wykaz akronimów er ia WE WPZiB WSiSW Zb. Orz. IW EP TFUE TUE TWE UE UNCITRAL O TEWG EM ONP PPU PWBiS RFN RP SPI – Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego – zasada otwartej sieci – pilna procedura prejudycjalna – Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości – Republika Federalna Niemiec – Rzeczpospolita Polska – Sąd Pierwszej Instancji; po wejściu w życie Traktatu z Lizbony – Sąd UE – Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Traktat o Unii Europejskiej – Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – Unia Europejska – Komisja Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego – Wspólnota Europejska (Wspólnoty Europejskie) – Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa – wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne – Zbiór Orzeczeń D HCCH ły xiv M at ang. art. cz. dok. dz. cyt. fr. itp. k.p.c. lit. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xiv Wykaz skrótów – angielski – artykuł – część – dokument – dzieło cytowane – francuski – i tym podobne – kodeks postępowania cywilnego – litera 2011-09-26 15:25:36 O ły D EM – między innymi – milion – miasto stołeczne – następny – niemiecki – niepublikowany – numer (ang., fr.) – na przykład – numer (niem.) – numer – opracowanie – punkt – porównaj – pozycja – późniejszy – redakcja – rok – strona – tom – tysiąc – tak zwany – ustęp – wiek – zeszyt – zmiana – zobacz M at er ia m.in. mln m.st. n. niem. niepubl. No. np. Nr. nr oprac. pkt por. poz. późn. red. r. s. t. tys. tzw. ust. w. z. zm. zob. xv IW EP Wykaz skrótów 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xv 2011-09-26 15:25:36 IW EP Wstęp M at er ia ły D EM O Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Rumunii i Bułgarii w 2007 r. przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości obejmuje już blisko pół miliarda obywateli, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału na rynku wewnętrznym 27 państw Unii Europejskiej. W takich warunkach współdziałanie państw członkowskich w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych staje się nie tylko naturalną koniecznością, lecz także jednym z większych wyzwań w historii Unii Europejskiej. W ostatnich latach jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Przyjmowane instrumenty prawne prowadzą do znoszenia barier tradycyjnie istniejących między państwami, przede wszystkim w odniesieniu do uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych. Oprócz rezygnacji z exequatur ustawodawca unijny zaczyna wprowadzać ujednolicone procedury sądowe dla spraw o charakterze transgranicznym i – w coraz szerszym zakresie – jednolite europejskie prawo kolizyjne. Celem niniejszego tomu jest uporządkowanie dotychczasowego dorobku współpracy sądowej w sprawach cywilnych. W pierwszej kolejności omówione zostaną w zarysie zagadnienia instytucjonalne i systemowe związane z tym obszarem (rozdział 1). Dalsza część podręcznika będzie dotyczyć bogatego dorobku legislacyjnego Unii Europejskiej w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. W tym kontekście omówione zostaną przepisy dotyczące jurysdykcji krajowej (rozdział 2), akty prawne wspomagające dostęp do sądu (rozdział 3) i regulujące różne aspekty postępowania sądowego, w tym transgraniczne procedury dowodowe (rozdział 5) i doręczania (a w istocie rekwizycji) dokumentów sądowych i pozasądowych (rozdział 5). Przedstawione zostaną również zagadnienia dotyczące uznawania i wykonywania w obrębie UE orzeczeń (ugód) sądowych oraz dokumentów urzędowych (rozdział 6). W dalszej kolejności omówione zostanie rozporządzenie ustanawiające Europejski Tytuł Egzekucyjny dla roszczeń bezspornych (rozdział 7), które poprzez zniesienie wymogu exequatur (tj. konieczności uzyskiwania zgody państwa na wykonanie orzeczenia zagranicznego na jego terytorium) dla wąskiej kategorii roszczeń bezspornych zapowiadało nowe, przełomowe podejście do regulacji transgraniczych postępowań sądowych w ramach współpracy 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xvii 2011-09-26 15:25:36 xviii Wstęp M at er ia ły D EM O IW EP sądowej w sprawach cywilnych. Potwierdzeniem tego nowego podejścia stały się rozporządzenia dotyczące Europejskiego Nakazu Zapłaty (rozdział 8) oraz Europejskiego Postępowania w sprawie Drobnych Roszczeń (rozdział 9). Rozporządzenia te nie tylko znoszą wymóg exequatur, lecz także ustanawiają po raz pierwszy postępowania sądowe jednolite dla całej Unii Europejskiej. Innego aspektu funkcjonowania krajowych wymiarów sprawiedliwości dotyczą starania podejmowane w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych zmierzające do odciążenia sądów powszechnych poprzez wprowadzanie w coraz szerszym zakresie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych (rozdział 10). W podręczniku omówione zostały również zasady dotyczące europejskiego postępowania upadłościowego, w tym kwestii jurysdykcji krajowej, uznawania i wykonywania orzeczeń zapadłych w toku postępowania upadłościowego, a także fragmentaryczne rozwiązania kolizyjnoprawne w tej dziedzinie (rozdział 11). Przedstawiono także zagadnienia dotyczące ustanowionych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych jednolitych reguł kolizyjnych wskazujących prawo właściwe do oceny zobowiązań umownych i pozaumownych (rozdział 12). Rozważania zawarte w niniejszym tomie zamknie wskazanie perspektyw rozwoju współpracy sądowej w sprawach cywilnych (rozdział 13) oraz zwięzłe podsumowanie. Książka powstała przede wszystkim z myślą o studentach zainteresowanych tą dziedziną. Liczymy jednak na to, że okaże się ona pożyteczna również dla praktyków prawa. Skupiliśmy się na pokazaniu istoty poszczególnych instrumentów, zakresu ich zastosowania oraz ich wzajemnych relacji. Książka ta pomoże także zorientować się w regulacjach współpracy sądowej w sprawach cywilnych obowiązujących na różnych płaszczyznach systemu prawa. Ze względu na charakter tomu – jako części serii podręczników dotyczących prawa Unii Europejskiej – nie zawiera on wyczerpującego opracowania wszystkich zagadnień. Odpowiedzi na pytania szczegółowe dociekliwy Czytelnik znajdzie w literaturze, do której odsyłamy na końcu każdego rozdziału. W dniu 1 grudnia 2009 r. wszedł w życie Traktat z Lizbony. W zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych Traktat nie przyniósł równie daleko idących zmian co w odniesieniu do współpracy w sprawach karnych. Ze względów redakcyjnych problematyka współpracy sądowej w sprawach cywilnych została wyodrębniona z problematyki wiz, azylu i imigracji, a postanowienia jej dotyczące zostały zawarte w osobnym rozdziale Tytułu V Części III TFUE. Podnosi to znaczenie regulacji w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Publikacja uwzględnia stan prawny na dzień 31 marca 2011 r. Autorzy 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd xviii 2011-09-26 15:25:36 IW EP 1. Zagadnienia systemowe O 1.1. Wprowadzenie M at er ia ły D EM Od wejścia w życie Traktatu z Amsterdamu jednym z podstawowych celów realizowanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej jest stworzenie europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (PWBiS), w której obywatele UE będą mogli się bez utrudnień przemieszczać i wybierać miejsce realizacji swoich dążności życiowych, zarówno w sferze prywatnej, jak i gospodarczej. Urzeczywistnienie swobodnego przepływu osób wiąże się z koniecznością przezwyciężenia wielu problemów pojawiających się w kontekście sądownictwa cywilnego. Trudności te wynikają m.in. z istotnych różnic między systemami prawnymi poszczególnych państw członkowskich, z konieczności współpracy krajowych organów sądowych i administracyjnych ponad granicami terytorialnymi państw, a także z tradycyjnych barier, za pomocą których państwa członkowskie chronią swój obszar prawny i własnych obywateli przed wpływem m.in. skutków orzeczeń sądów zagranicznych. Równocześnie dla tych samych obywateli ważna jest możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń cywilnych i handlowych. Wierzyciel mający swoją siedzibę w Hiszpanii chciałby móc szybko i tanio odzyskać wierzytelność przysługującą mu wobec jego litewskiego dłużnika. Dla sędziego ważne będą natomiast możliwość skutecznego doręczenia mieszkańcowi Madrytu wezwania na rozprawę, która ma się odbyć w Warszawie, albo szybkie przesłuchanie świadka, który ma miejsce zamieszkania w Helsinkach. Przy założeniu, że obywatele Unii mogą się swobodnie przemieszczać w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, niezbędne jest również zapewnienie w tej samej przestrzeni możliwości swobodnego „przemieszczania się” orzeczeń sądowych i innych tytułów prawnych (np. dokumentów urzędowych) oraz łatwego dostępu do właściwych sądów krajowych wszystkim tym obywatelom, którzy z określonych przyczyn życio- 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:19 2011-09-26 15:25:36 XI.3-2 1. Zagadnienia systemowe O IW EP wych zmuszeni są dochodzić swoich praw na drodze sądowej poza granicami własnego państwa. W celu uniknięcia zjawiska określanego mianem forum shopping1 pojawia się także konieczność zbliżania do siebie (ujednolicania) systemów prawnych państw członkowskich, a także zorganizowania zinstytucjonalizowanej współpracy między sądami i organami administracji poszczególnych państw członkowskich w zakresie m.in. doręczania pism sądowych czy przeprowadzania dowodów. Innymi słowy, budowa wspólnej przestrzeni prawnej w ramach Unii Europejskiej wymaga odejścia od tradycyjnych form międzynarodowej współpracy sądowej i stworzenia instrumentów umożliwiających zniesienie dotychczas istniejących barier. W tym kontekście współpraca sądowa w sprawach cywilnych ma podstawowe znaczenie dla budowania przestrzeni sprawiedliwości w ramach Unii Europejskiej jako jedno z działań wspierających (ang. flanking measures) swobodny przepływ osób. EM 1.2. Pojęcie współpracy sądowej w sprawach cywilnych M at er ia ły D Dawny przepis art. 61 lit. c) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) stanowił, że współpraca sądowa w sprawach cywilnych funkcjonuje po to, by przyczynić się do ustanowienia w ramach UE przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Obecnie obowiązujący art. 67 ust. 1 TFUE stwierdza, że Unia „stanowi przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszanowaniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych Państw Członkowskich”. Z art. 67 ust. 4 TfUE wynika zaś, że Unia ułatwia dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności poprzez zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych. Termin „współpraca sądowa w sprawach cywilnych” występujący nazwie rozdziału 2 Tytułu V Części III TFUE nie ma swojego odpowiednika w systemach prawa krajowego. Termin ten został dobrany w taki sposób, by w jednym pojęciu zmieścić wszystkie dziedziny, których mogą dotyczyć instrumenty współpracy ustanowione w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Ze swej istoty ma ona zatem charakter interdyscyplinarny. Treść i zakres współpracy sądowej w sprawach cywilnych nie są odrębnie definiowane przez Traktat, lecz wyznaczane przez obszary współpracy wymienione w art. 81 TFUE [dawnym art. 65 TWE]2. 1 2 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 2. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.4. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:20 2011-09-26 15:25:36 1.3. Rys historyczny współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-3 EM O IW EP Termin „współpraca sądowa w sprawach cywilnych” obejmuje zarówno współpracę instytucjonalną między państwami członkowskimi Unii Europejskiej z udziałem Komisji, m.in. w ramach Europejskiej Sieci Sądowej3, jak i dorobek legislacyjny UE dotyczący m.in. zagadnień międzynarodowego postępowania cywilnego, w tym jurysdykcji krajowej, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych oraz w sprawach małżeńskich i z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, a także dotyczący międzynarodowej pomocy prawnej, międzynarodowego postępowania upadłościowego oraz prawa kolizyjnego4. Chociaż termin „współpraca sądowa w sprawach cywilnych” odnosi się jedynie do „współpracy” w tej dziedzinie, to w istocie termin ten nie odzwierciedla rzeczywistych działań podejmowanych przez państwa członkowskie i instytucje UE na podstawie art. 81 TFUE (dawnego art. 65 TWE). Działania te wykraczają bowiem poza zwykłą współpracę państw członkowskich i polegają w przeważającej mierze na harmonizacji albo ujednolicaniu fragmentów szeroko pojętej procedury cywilnej oraz prawa kolizyjnego. er ia ły D W doktrynie używa się niekiedy w kontekście współpracy sądowej w sprawach cywilnych pojęć „europejskie prawo procesowe cywilne” albo „europejskie prawo procesowe” na określenie tych elementów współpracy, które dotyczą (międzynarodowego) postępowania cywilnego, oraz pojęcia „europejskie prawo prywatne międzynarodowe” czy „europejskie prawo kolizyjne” w odniesieniu do tych instrumentów przyjętych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych, które zawierają jednolite normy kolizyjne Unii Europejskiej. at 1.3. Rys historyczny współpracy sądowej w sprawach cywilnych M Początki współpracy sądowej w sprawach cywilnych sięgają 1968 r., kiedy to ówczesne państwa członkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) podpisały Konwencję brukselską o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych5. Zawarcie Konwencji brukselskiej miało podstawę prawną w dawnym art. 220 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (następnie art. 293 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską; obecnie przepis ten został uchylony), który 3 4 5 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.7. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.5.1. Dz. Urz. WE 1972 L 299/32. Tekst jednolity: Dz. Urz. WE 1998 C 27/1. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:21 2011-09-26 15:25:36 XI.3-4 1. Zagadnienia systemowe D EM O IW EP przewidywał, że państwa członkowskie w miarę potrzeby podejmują między sobą rokowania w celu zapewnienia obywatelom tych państw uproszczenia formalności dotyczących wzajemnego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych i arbitrażowych. Współdziałanie państw w tym zakresie nie leżało wówczas w kompetencji EWG, lecz było przedmiotem współpracy międzyrządowej. To właśnie międzyrządowy charakter współpracy umożliwił państwom członkowskim wyjście poza ścisły zakres art. 220 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą przy ustanawianiu Konwencji brukselskiej. Bowiem wbrew wyraźnemu brzmieniu art. 220 TEWG, w Konwencji uregulowano w niej również jurysdykcję krajową w sprawach cywilnych i handlowych. Stroną Konwencji brukselskiej, która weszła w życie 1 lutego 1973 r., mogły być wyłącznie państwa członkowskie EWG. Protokołem z dnia 3 marca 1971 r.6 państwa członkowskie przekazały Trybunałowi Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, obecnie Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ETS), kompetencje odnośnie do wykładni Konwencji brukselskiej, a sądy krajowe oraz inne organy wyraźnie w tym protokole wskazane zyskały możliwość zadawania ETS pytań prejudycjalnych dotyczących wykładni Konwencji. Wraz z przystępowaniem do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a następnie Wspólnoty Europejskiej (Unii Europejskiej) nowych państw członkowskich podpisywane były dalsze konwencje akcesyjne, które zmieniały postanowienia Konwencji brukselskiej oraz protokołów do niej załączonych. M at er ia ły Wielka Brytania, Irlandia oraz Dania przystąpiły do Konwencji brukselskiej na podstawie konwencji podpisanej 9 października 1978 r. w Luksemburgu, Grecja – na podstawie konwencji podpisanej 25 października 1982 r. w Luksemburgu, Portugalia i Hiszpania – na podstawie konwencji podpisanej 26 maja 1989 r. w Donostia-San Sebastián, a Austria, Finlandia i Szwecja – na podstawie konwencji podpisanej 29 listopada 1996 r. w Brukseli. Konwencja brukselska, choć została z dniem 1 marca 2002 r. zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001, obowiązuje do dnia dzisiejszego. Niemniej po podpisaniu przez Wspólnotę umowy z Danią, na podstawie której państwo to zostało objęte systemem rozporządzenia nr 44/20017, Konwencja brukselska ma znaczenie już tylko marginalne w tym zakresie, w jakim nowo podpisana umowa z Danią nie obejmuje całości terytorium Unii Europejskiej (dotyczy to w szczególności niektórych terytoriów zamorskich państw członkowskich). 6 7 Dz. Urz. WE 1972 L 299/43. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.4.3.1. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:22 2011-09-26 15:25:36 1.3. Rys historyczny współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-5 EM O IW EP Po podpisaniu Konwencji brukselskiej przez długi czas współpraca międzynarodowa państw członkowskich odbywała się za pomocą instrumentów przyjmowanych poza ramami Unii Europejskiej, m.in. poprzez Haską Konferencję Prawa Prywatnego Międzynarodowego (HCCH), do której należą także państwa spoza UE8. Równocześnie postanowienia zawarte w Konwencji brukselskiej dotyczące jurysdykcji krajowej okazały się niewystarczające do zapewnienia należytego poziomu ochrony sądowej, ponieważ umożliwiały poddanie sporu sądowego jurysdykcji sądów kilku różnych państw członkowskich, co wzmagało tzw. forum shopping. By w istotnym dla wspólnego rynku zakresie wyeliminować to zjawisko, państwa członkowskie podpisały w uzupełnieniu do Konwencji brukselskiej Konwencję o prawie właściwym dla zobowiązań umownych zawartą w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r. (tzw. Konwencja rzymska). Konwencja rzymska, która weszła w życie 1 kwietnia 1991 r.9, zawiera ujednolicone reguły kolizyjne odnoszące się do zobowiązań umownych. W uzupełnieniu do Konwencji rzymskiej państwa członkowskie podpisały 19 grudnia 1988 r. dwa protokoły, na podstawie których ETS stał się właściwy do dokonywania wykładni Konwencji10. Protokoły te weszły w życie 1 kwietnia 2004 r. at er ia ły D Protokoły do Konwencji rzymskiej • Pierwszy Protokół podpisany dnia 19 grudnia 1988 r. w sprawie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich11 Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań umownych12. • Drugi Protokół podpisany dnia 19 grudnia 1988 r. przyznający Trybunałowi Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich13 pewne uprawnienia do dokonywania wykładni Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań umownych14. M Kolejnym ważnym krokiem w zakresie współpracy w sprawach cywilnych było rozciągnięcie zasad Konwencji brukselskiej, obowiązującej wyłącznie państwa członkowskie EWG, na obszar prawny państw Europejskiego Stowa- 8 9 10 11 12 13 14 Szerzej na ten temat zob.: www.hcch.net Dz. Urz. WE 1998 C 27/34. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 12. Szerzej na ten temat zob.: rozdział 12.3.1.3. Obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dz. Urz. WE 1998 C 27/47. Obecnie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dz. Urz. WE 1998 C 27/52. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:23 2011-09-26 15:25:36 XI.3-6 1. Zagadnienia systemowe rzyszenia Wolnego Handlu (EFTA)15. Nastąpiło to poprzez podpisanie w 1988 r Konwencji z dnia 16 września 1988 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Konwencji lugańskiej), która weszła w życie 1 stycznia 1992 r.16. Treść Konwencji lugańskiej została ukształtowana wzór postanowień Konwencji brukselskiej, a obie konwencje są określane jako równoległe. D EM O IW EP Od 1 lutego 2000 r. stroną Konwencji lugańskiej jest także Polska. Wraz z wejściem w życie rozporządzenia nr 44/2001 i umowy pomiędzy UE i Danią, Konwencja lugańska straciła znaczenie w stosunkach między Polską i pozostałymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Obecnie Konwencja lugańska ma dla Polski znaczenie jeszcze w stosunkach z Islandią. Ze względu na wejście w życie rozporządzenia nr 44/2001, postanowiono dostosować Konwencję lugańską do jego postanowień. Konwencja lugańska została zastąpiona tzw. Konwencją Lugano II17. Z dniem 1 stycznia 2010 r. Konwencja Lugano II weszła w życie w relacjach między państwami członkowskimi UE (w tym Danią) oraz Norwegią. Wobec Szwajcarii Konwencja Lugano II jest stosowana od 1 stycznia 2011 r., a wobec Islandii Konwencja znajdzie zastosowanie od 1 maja 2011 r. M at er ia ły Inaczej niż w przypadku Konwencji brukselskiej, Trybunał Sprawiedliwości nie miał kompetencji do dokonywania wykładni Konwencji lugańskiej. Niemniej, zgodnie z Preambułą do Konwencji oraz załączonym do niej Protokołem nr 2 sądy państw stron Konwencji lugańskiej zobowiązały się do przestrzegania orzeczeń ETS wydanych na tle Konwencji brukselskiej. Po utworzeniu Unii Europejskiej, wraz z wejściem w życie Traktatu z Maastricht, współpraca sądowa w sprawach cywilnych została włączona do III filaru obejmującego współpracę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Dawny art. K1 Traktatu o Unii Europejskiej przewidywał, że dla realizacji celów Unii, a w szczególności swobodnego przepływu osób, państwa członkowskie traktują współpracę sądową w sprawach cywilnych jako przedmiot wspólnego zainteresowania. Chociaż nadal odbywała się ona metodą międzyrządową, to jednak obok państw członkowskich możliwość zgłaszania inicjatyw legislacyjnych zyskała także Komisja. 15 W chwili podpisywania Konwencji lugańskiej członkami EFTA były Austria, Finlandia i Szwecja, które od 1995 r. są członkami Unii Europejskiej, oraz Norwegia, Szwajcaria i Islandia. 16 Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132. 17 Szerzej na ten temat zob.: rozdział 1.4.1. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:24 2011-09-26 15:25:36 1.3. Rys historyczny współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-7 M at er ia ły D EM O IW EP Efektem działań państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach III filaru UE było zawarcie w latach 90. XX w. dwóch konwencji na podstawie art. K3 TUE: z dnia 26 maja 1997 r. o uproszczeniu przekazywania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych18 oraz z dnia 28 maja 1998 r. o jurysdykcji oraz uznaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich19 (tzw. Konwencja brukselska II). Ponadto na podstawie art. 220 TWE (następnie art. 293 TWE, obecnie uchylony) została w tym czasie zawarta także konwencja z dnia 23 listopada 1995 r. o postępowaniu w sprawach upadłościowych. Żadna z przywołanych konwencji nie weszła jednak w życie. Konwencja dotycząca upadłości nie została podpisana przez Wielką Brytanię, a pozostałe dwie nie uzyskały wystarczającej liczby ratyfikacji. Po wejściu w życie Traktatu z Amsterdamu zmieniła się zupełnie koncepcja współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Państwa członkowskie zaczęły w tym zakresie współpracować na podstawie metody wspólnotowej. Przywołane konwencje stały się podstawą prac nad późniejszymi rozporządzeniami. Rozporządzenia te przejęły większość rozwiązań zawartych w konwencjach, dzięki czemu po wejściu w życie Traktatu z Amsterdamu tak szybko zostały wydane pierwsze akty prawne w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Traktat z Amsterdamu przewidywał, że jednym z celów Unii Europejskiej jest ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości jako wsparcia dla jednej z podstawowych swobód wspólnotowych – swobodnego przepływu osób. W związku z tym, polityka imigracyjna, wizowa, azylowa oraz inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób (w tym współpraca sądowa w sprawach cywilnych) zostały wyjęte spod regulacji III filaru i przeniesione do tytułu IV TWE, gdzie państwa współpracowały ze sobą już za pomocą instrumentów wspólnotowych, a nie międzyrządowych. Już po podpisaniu Traktatu z Amsterdamu (2 października 1997 r.), lecz jeszcze przed jego wejściem w życie (1 maja 1999 r.), 3 grudnia 1998 r., Rada UE, zgodnie z zaleceniami Rady Europejskiej z Cardiff, przyjęła wspólny plan działań dla Rady i Komisji w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (tzw. Wiedeński Plan Działania)20. Plan ten przewidywał konkretne działania w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, które miały zostać podjęte przez Wspólnotę w okresie dwóch i pięciu lat21. 18 Dz. Urz. UE 1997 C 261/02. Dz. Urz. UE 1998 C 221/02. 20 Wiedeński Plan Działania z dnia 3 grudnia 1998 r., odnoszący się do implementacji postanowień traktatu amsterdamskiego dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Dz. Urz. WE 1998 C 19/1. 21 Plany dotyczące współpracy sądowej w sprawach cywilnych znajdują się w pkt 39–41 Wiedeńskiego Planu Działania. 19 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:25 2011-09-26 15:25:36 XI.3-8 1. Zagadnienia systemowe er ia ły D EM O IW EP Następnie Rada Europejska na szczycie w Tampere w dniach 15–16 października 1999 r. uznała stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości za cel priorytetowy i przyjęła plan działań mających ten cel urzeczywistnić. Równocześnie upoważniła Komisję do sprawdzania co sześć miesięcy postępów w wykonaniu założeń22. W dniu 30 listopada 2000 r. Rada przyjęła program środków mających na celu urzeczywistnienie zasady wzajemnego uznawania decyzji w sprawach cywilnych i handlowych (ang. Mutual Recognition Programme)23. Program ten oceniał dotychczasowy dorobek Wspólnoty w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i przewidywał konkretne stopniowe działania mające na celu urzeczywistnienie wcześniejszych założeń. Wszystkie założenia zawarte w przywołanych planach były i są nadal konsekwentnie realizowane, a tzw. Program haski: „Wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej”24 Rady Europejskiej potwierdził priorytetowe znaczenie działań podejmowanych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Program haski został uszczegółowiony planem działania Rady UE i Komisji Europejskiej25, zawierającym założenia dotyczące planowanych konkretnych aktów prawnych. Ponadto w 2007 r. powstał program szczegółowy „Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych”26, który zawiera działania zaplanowane do końca 2013 r. Z perspektywy historycznej najbardziej doniosłym wydarzeniem było uwspólnotowienie współpracy sądowej w sprawach cywilnych na podstawie postanowień wprowadzonych na mocy Traktatu z Amsterdamu. Komisja zręcznie wykorzystała nowe możliwości i wspólnie z Radą UE oraz Parlamentem Europejskim doprowadziła w szybkim tempie do powstania pokaźnego dorobku współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Przyjmowane regulacje wkraczały w coraz to nowe obszary zastrzeżone dotychczas dla suwerena krajowego, co znacząco przyczyniło i przyczynia się do zniesienia barier prawnych w obrębie europejskiej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. 22 M at Po pięciu latach Komisja dokonała kompleksowej oceny postępów w budowie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zob.: Communication from the Commission to the Council and the European Parliament. Area of Freedom, Security and Justice: Assessment of the Tampere Programme and future orientations, COM (2004) 4002, zwłaszcza pkt 2.6. i 2.7. 23 Dz. Urz. UE 2001 C 12/01. 24 Dz. Urz. UE 2005 C 53/01. 25 Plan działania Rady i Komisji służący realizacji Programu haskiego mającego na celu wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2005 C 198/1. 26 Decyzja 1149/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 września 2007 r. ustanawiająca na lata 2007–2013 program szczegółowy „Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych” jako część programu ogólnego „Prawa podstawowe i sprawiedliwość”, Dz. Urz. UE 2007 L 257/16. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:26 2011-09-26 15:25:36 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-9 IW EP Traktat z Lizbony nie przyniósł w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych rewolucyjnych zmian. Wskazuje się jednak, że problematyka współpracy sądowej w sprawach cywilnych została wyodrębniona pod względem redakcyjnym z problematyki wiz, azylu i imigracji, a postanowienia jej dotyczące zostały zawarte w osobnym rozdziale Tytułu V Części III TFUE, co podnosi rangę i znaczenie regulacji współpracy sądowej w sprawach cywilnych. 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych 1.4.1. Podstawy prawne współpracy sądowej w sprawach cywilnych M at er ia ły D EM O Dynamiczny rozwój współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych rozpoczął się po jej uwspólnotowieniu wraz z wejściem w życie Traktatu z Amsterdamu (1 maja 1999 r.), który umieścił ten obszar w Tytule IV TWE („Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób”). Od tej pory państwa członkowskie mogły w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych wyjść poza współpracę międzyrządową opartą na konwencjach, które wymagały każdorazowo czasochłonnej ratyfikacji. W ramach I filaru UE zaczęto przyjmować akty wtórnego prawa wspólnotowego, w tym przede wszystkim rozporządzenia i dyrektywy, które nie wymagały już ratyfikacji na poziomie krajowym. Wraz z ich wejściem w życie, po ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, akty te stawały się częścią krajowych porządków prawnych. Co więcej, ze względu na możliwość stanowienia w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych aktów według procedury głosowania kwalifikowaną większością w Radzie UE, inaczej niż w przypadku konwencji, nie wszystkie państwa członkowskie musiały wyrazić zgodę na przyjęcie danego instrumentu (art. 67 TWE). Równocześnie wszystkie państwa uczestniczące we współpracy sądowej w sprawach cywilnych, niezależnie od ich stanowiska w głosowaniu nad danym aktem, zobowiązane są stosować przyjęte instrumenty. Obecnie podstawę prawną współpracy sądowej w sprawach cywilnych stanowi art. 81 TFUE. Zgodnie z art. 81 ust. 1 TFUE Unia rozwija współpracę sądową w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne zgodnie z zasadą wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych i pozasądowych. Współpraca ta może obejmować przyjmowanie środków w celu zbliżenia przepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich. W tym celu Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, przyjmują 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:27 2011-09-26 15:25:36 XI.3-10 1. Zagadnienia systemowe M at er ia ły D EM O IW EP – w szczególności, jeżeli jest to niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego – środki mające na celu zapewnienie: • wzajemnego uznawania i wykonywania przez państwa członkowskie orzeczeń sądowych i pozasądowych, • transgranicznego doręczania i zawiadamiania o aktach sądowych i pozasądowych, • zgodności norm mających zastosowanie w państwach członkowskich w przypadku kolizji przepisów i sporów o właściwość, • współpracy w zakresie gromadzenia dowodów, • skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, • usuwania przeszkód utrudniających prawidłowy przebieg procedur cywilnych, przy wsparciu w razie potrzeby zgodności zasad procedury cywilnej mających zastosowanie w państwach członkowskich, • rozwoju alternatywnych metod rozstrzygania sporów, • wspierania szkolenia sędziów i innych pracowników wymiaru sprawiedliwości. Artykuł 81 TFUE przyznaje Unii Europejskiej kompetencje w dziedzinie szeroko pojętego międzynarodowego postępowania cywilnego oraz prawa kolizyjnego. Kompetencje Unii Europejskiej w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych nie obejmują jednak zagadnień prawa materialnego, w tym zagadnień materialnego prawa cywilnego. Kompetencje Unii Europejskiej w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych mają charakter kompetencji dzielonych (art. 4 TFUE). W przypadku gdy Unia Europejska wykona przysługujące jej kompetencje, uzyskuje w zakresie zastosowania danej regulacji kompetencje wyłączne (kompetencje wyłączne przez wykonanie). Państwa członkowskie tracą wówczas uprawnienie do samodzielnego działania na polu zajętym przez regulację unijną (zasada „zajętego pola”) i nie mogą stanowić prawa, które naruszałoby efektywność przyjętej regulacji. Przy podejmowaniu inicjatywy legislacyjnej w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych Komisja obowiązana jest uzasadnić, że proponowany akt jest „niezbędny do zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego” oraz że dotyczy kwestii mających „skutki transgraniczne”. Niezależnie od tego, ze względu na charakter kompetencji, w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych obowiązuje zasada subsydiarności (art. 5 ust. 3 TUE). Zgodnie z tą zasadą, Unia Europejska może podejmować działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii. Artykuł 81 TFUE zawiera postanowienia dotyczące trybu legislacyjnego dla środków przyjmowanych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 81 ust. 2 TFUE środki z zakresu współpracy sądowej 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:28 2011-09-26 15:25:36 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-11 EM O IW EP w sprawach cywilnych są przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą. Wyjątek w tym zakresie został przewidziany dla regulacji dotyczących prawa rodzinnego. Zgodnie z art. 81 ust. 3 TFUE, środki dotyczące prawa rodzinnego, mające skutki transgraniczne, są ustanawiane przez Radę stanowiącą zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą. Rada stanowi w takim wypadku jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Równocześnie Rada, na wniosek Komisji, może przyjąć decyzję określającą te aspekty prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne, które mogą być przedmiotem aktów przyjmowanych w drodze zwykłej procedury ustawodawczej. W tym zakresie Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Wniosek tego rodzaju jest przekazywany parlamentom narodowym. Jeżeli parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie sześciu miesięcy od takiego przekazania, decyzja nie zostaje przyjęta. Przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, przyjmowanie instrumentów dotyczących prawa rodzinnego wymagało jednomyślności wśród członków Rady UE27. M at er ia ły D Ze względu na wymóg jednomyślności dotyczący środków współpracy sądowej w sprawach cywilnych w zakresie prawa rodzinnego państwom członkowskim niekiedy trudno było dojść do porozumienia odnośnie do treści proponowanych regulacji. Ostatnim tego przykładem jest brak jednomyślności przy uchwalaniu przez państwa członkowskie rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i wprowadzającego zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich (tzw. rozporządzenie Rzym III)28. Projekt tego rozporządzenia, przedstawiony przez Komisję, nie uzyskał akceptacji Szwecji, która nie chciała dopuścić do tego, by sądy szwedzkie do rozwodów mających miejsce na terytorium Szwecji zobowiązane były stosować jako prawo właściwe prawo innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Ostatecznie rozporządzenie Rzym III zostało przyjęte przez 14 państw członkowskich UE i stanowi pierwszy przykład wykorzystania instytucji wzmocnionej współpracy (art. 331 TFUE). 27 Szerzej na ten temat zob.: tom III – System instytucjonalny Unii Europejskiej; tom IV – Źródła prawa Unii Europejskiej. 28 Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i wprowadzające zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich, KOM (2006) 399. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:29 2011-09-26 15:25:36 XI.3-12 1. Zagadnienia systemowe 1.4.2. Kompetencje zewnętrzne Unii Europejskiej w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych ły D EM O IW EP Omówione traktatowe ramy prawne dotyczą kompetencji wewnętrznych UE do stanowienia aktów prawa wtórnego. Artykuł 81 TFUE, podobnie jak wcześniej art. 65 w związku z art. 61 lit. c) TWE i art. 67 TWE, nie zawiera postanowień, które odnosiłyby się do kompetencji zewnętrznych Unii Europejskiej. Ustalenie, w jakim zakresie Unia posiada kompetencje zewnętrzne w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych oraz jaki jest charakter tych kompetencji, niesie ze sobą istotne implikacje praktyczne dotyczące zawierania umów międzynarodowych. W zakresie kompetencji wyłącznych umowy negocjuje Komisja, a zawiera – Unia Europejska (decyzja Rady UE). W zakresie kompetencji konkurujących umowy zawiera Unia Europejska wspólnie z państwami członkowskimi (tzw. umowy mieszane). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli Unia ma określone kompetencje wewnętrzne, to w sposób dorozumiany ma także w tym samym zakresie kompetencje zewnętrzne, jeżeli są one niezbędne do tego, by zapewnić należytą efektywność kompetencjom wewnętrznym Unii29. Potwierdza to nowo wprowadzony art. 3 ust. 2 TFUE, zgodnie z którym Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres. M at er ia Kompetencja Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych może wynikać nie tylko z wyraźnego przyznania w TFUE, lecz także w sposób dorozumiany z innych postanowień TFUE oraz aktów wydanych na ich podstawie przez instytucje Unii Europejskiej. W każdym przypadku, gdy prawo unijne przyznaje instytucjom Unii kompetencje wewnętrzne do realizacji określonego celu, Unia ma kompetencję do zaciągania zobowiązań międzynarodowych koniecznych do realizacji tego celu, nawet jeśli brak jest wyraźnego przepisu w tym względzie. Zagadnienie kompetencji zewnętrznej Wspólnoty Europejskiej (obecnie UE) w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych było przedmiotem opinii 1/03 wydanej przez ETS w trybie art. 300 ust. 6 TWE (obecnie art. 218 29 Zob. wyrok ETS z dnia 31 marca 1971 r. w sprawie 22/70 Komisja przeciwko RUE (AETR), Zb. Orz. 1971, s. 263. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:30 2011-09-26 15:25:36 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-13 ust. 11 TFUE) w odniesieniu Konwencji Lugano II30. Ponieważ w trakcie prac nad tą Konwencją31 pojawiły się wątpliwości co do tego, kto powinien być jej stroną oraz w jakim trybie powinna ona zostać zawarta, Rada UE zwróciła się w trybie art. 300 ust. 6 TWE (obecnie art. 218 ust. 11 TFUE) do ETS z wnioskiem o wydanie stosownej opinii w tej kwestii. IW EP W trybie art. 218 ust. 11 TFUE (dawny art. 300 ust. 6 TWE) państwo członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów. M at er ia ły D EM O Przedmiotem opinii 1/03 było zagadnienie wyłącznej albo konkurującej kompetencji Wspólnoty do zawarcia nowej Konwencji Lugano II. W tym kontekście ETS stwierdził, że w celu ustalenia, czy Wspólnota (obecnie UE) ma kompetencję do zawarcia umowy międzynarodowej oraz czy kompetencja ta jest wyłączna, należy wziąć pod uwagę nie tylko zakres, jaki obejmują przepisy wspólnotowe i postanowienia przewidywanej umowy, lecz także charakter i treść tych przepisów i postanowień, tak by się upewnić, że umowa nie może zaszkodzić jednolitemu i spójnemu stosowaniu przepisów wspólnotowych oraz należytemu funkcjonowaniu systemu stworzonemu na ich podstawie. Trybunał wskazał następnie, że Wspólnota (obecnie UE) przyjęła już przepisy dotyczące jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych m.in. w postaci rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych32. W tym kontekście ETS stwierdził, że przedmiotem tego rozporządzenia jest ujednolicenie przepisów jurysdykcyjnych w sprawach cywilnych i handlowych w odniesieniu nie tylko do spraw o charakterze wewnątrzwspólnotowym, lecz także spraw zawierających element obcy. Rozporządzenie nr 44/2001 zawiera bowiem zespół przepisów tworzących całościowy system. Przepisy te znajdują zastosowanie nie tylko w stosunkach między różnymi państwami członkowskimi, lecz także między państwami 30 Opinia ETS nr 1/03 z dnia 7 lutego 2006 r. dotycząca kompetencji Wspólnoty do zawarcia nowej konwencji z Lugano o jurysdykcji i uznawaniu orzeczeń sądowych oraz ich wykonywaniu w sprawach cywilnych i handlowych, Zb. Orz. 2006, s. I-01145. 31 Konwencja o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych; Protokół 1 o niektórych zagadnieniach jurysdykcji, postępowania i wykonania; Protokół 2 w sprawie jednolitej wykładni konwencji oraz w sprawie Stałego Komitetu, Dz. Urz. UE 2007 L 339/3. 32 Dz. Urz. WE 2001 L 12/1. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:31 2011-09-26 15:25:36 XI.3-14 1. Zagadnienia systemowe er ia ły D EM O IW EP członkowskimi i państwami trzecimi. To samo zdaniem ETS dotyczy przepisów rozporządzenia nr 44/2001 określających uznanie i wykonywanie orzeczeń zagranicznych. Dlatego też po analizie tego rozporządzenia ETS doszedł do wniosku, że nowa Konwencja Lugano II może oddziaływać na jednolite i spójne stosowanie przepisów wspólnotowych zarówno w zakresie jurysdykcji, jak i uznawania i wykonywania orzeczeń oraz na prawidłowe funkcjonowanie całościowego systemu wprowadzonego tymi przepisami. Stąd wyłączna kompetencja do zawarcia tej umowy przysługuje Wspólnocie (obecnie UE), a nie państwom członkowskim. W efekcie tego stanowiska ETS nowa Konwencja Lugano II, w przeciwieństwie do aktu ją poprzedzającego (Konwencji lugańskiej), została zawarta przez UE. Dodatkowo stroną Konwencji Lugano II jest Dania, która nie uczestniczy we współpracy sądowej w sprawach cywilnych i dlatego nie może zostać związana umową międzynarodową zawieraną w tym zakresie przez Unię. Opinia ETS w sprawie Konwencji Lugano II ma więc dla współpracy sądowej w sprawach cywilnych daleko idące konsekwencje. Po pierwsze – z uwagi na różnorodność instrumentów przyjmowanych w ramach tego obszaru, a także ze względu na to, że instrumenty prawne przyjmowane w jego ramach funkcjonują na różnych płaszczyznach systemu prawa i operują różnorodnymi łącznikami, państwa członkowskie będą musiały w każdym przypadku indywidualnie rozważyć, czy i w jakim zakresie mają w dziedzinach objętych tą współpracą kompetencje do zawierania umów międzynarodowych. Od chwili wejścia w życie Traktatu z Lizbony wnioski wynikające z opinii Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Konwencji Lugano II, mają zastosowanie do Unii Europejskiej. M at Komisja i państwa członkowskie zdołały uzgodnić, kto powinien w imieniu Wspólnoty podpisać umowy z Danią w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych33 oraz w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych34. I chociaż nie rozstrzygnięto uprzednio, czy umowy te należą do wyłącznych albo dzielonych kompetencji Wspólnoty, to jednak umowę podpisała ostatecznie Wspólnota (obecnie UE) bez udziału państw członkowskich. 33 Umowa pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii z dnia 19 października 2005 r. w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, Dz. Urz. UE 2005 L 299/62. 34 Umowa pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych, Dz. Urz. UE 2005 L 300/55. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:32 2011-09-26 15:25:36 1.4. Ramy traktatowe współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-15 IW EP Po drugie – opinia w sprawie Konwencji Lugano II może zmienić status i sposób wykonywania uprawnień przez państwa członkowskie w ramach niektórych organizacji międzynarodowych, takich jak Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego. Może się bowiem okazać, że ze względu na wykonanie przez Unię kompetencji wewnętrznych państwa te utraciły lub utracą w przyszłości w pewnym zakresie możliwość samodzielnego działania w ramach tych organizacji. EM O W wyniku wydania przez Trybunał Sprawiedliwości opinii 1/03 Wspólnota przystąpiła w dniu 3 kwietnia 2007 r. do Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego. Zdążyła też przystąpić 1 kwietnia 2009 r. do Europejskiej Konwencji o umowach dotyczących jurysdykcji, którą uzgodniono w dniu 30 czerwca 2005 r. w ramach HCCH. 1.4.3. Status Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii M at er ia ły D Trzem państwom członkowskim: Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii, przysługuje szczególny status w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. W odniesieniu do Wielkiej Brytanii i Irlandii status ten został określony w Protokole nr 21 do TUE i TFUE „W sprawie pozycji Wielkiej Brytanii i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”, zaś w odniesieniu do Danii – w Protokole nr 22 do TUE i TFUE „W sprawie stanowiska Danii”. Zgodnie z postanowieniami odnośnych protokołów, o ile Dania w ogóle nie uczestniczy we współpracy sądowej w sprawach cywilnych, o tyle Wielka Brytania i Irlandia mają możliwość uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu każdego aktu prawnego w tym zakresie poprzez złożenie stosownego oświadczenia (klauzula opt-in), z czego do tej pory obydwa państwa co do zasady korzystają. Zgodnie z art. 8 protokołu nr 22 do TUE i TFUE Dania może jednak notyfikować pozostałym państwom członkowskim, że podobnie jak Wielka Brytania i Irlandia zaczyna korzystać z systemu opt-in przewidzianego w załączniku do protokołu nr 22. Informację o tym, czy Wielka Brytania lub Irlandia są związane danym aktem w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych, można każdorazowo uzyskać z preambuły oraz pośrednio z początkowych artykułów danego aktu prawnego. 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:33 2011-09-26 15:25:36 EPDR, zob. Europejskie Postępowanie w sprawie Drobnych Roszczeń A acta iure imperii XI.3-234 EJN, zob. Europejska Sieć Sądowa alternatywne metody rozstrzygania sporów XI.3-231–232 EJTN, zob. Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości czyny niedozwolone XI.3-293–295 D czyny nieuczciwej konkurencji XI.3-294 ły D er ia XI.3-296, XI.3-294, XI.3-298 dokument urzędowy XI.3-130–131, XI.3-133, XI.3-136, XI.3-139, XI.3-141, XI.3-154, XI.3-155, XI.3-197 at doręczanie dokumentów doręczenie zastępcze M dyrektywa 2003/8/WE XI.3-87 XI.3-94–95 XI.3-147–148 XI.3-74–82, E ECC-Net, zob. Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich EFTA, zob. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:331 ETE, zob. Europejski Tytuł Egzekucyjny EM XI.3-288, XI.3-291– culpa in contrahendo 293, XI.3-296 O ENZ, zob. Europejski Nakaz Zapłaty C delikt IW EP Indeks Europejska Sieć Sądowa (EJN) XI.3-25, XI.3-33–35, XI.3-38–43, XI.3-48, XI.3-104 Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN) XI.3-40 Europejski Atlas Sądowy w sprawach cywilnych XI.3-26, XI.3-33, XI.3-41, XI.3-107, XI.3-171, XI.3-186, XI.3-206 Europejskie Postępowanie w sprawie Drobnych Roszczeń (EPDR) XI.3-136, XI.3-155, XI.3-177, XI.3-193, XI.3-195, XI.3-197–199, XI.3-203, XI.3205–225, XI.3-227–228 Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) XI.3-118 Europejski Nakaz Zapłaty (ENZ) XI.3-117, XI.3-136, XI.3-155, XI.3161–164, XI.3-166–167, XI.3-195–197, XI.3-204, XI.3-222, XI.3-227 Europejski Tytuł Egzekucyjny (ETE) XI.3-134, XI.3-139–144, XI.3-147, XI.3-159, XI.3-196, XI.3-222, XI.3-227 2011-09-26 15:25:52 Indeks exequatur XI.3-116–117, XI.3-134–135, XI.3-139, XI.3-152, XI.3-159, XI.3-162, XI.3-186, XI.3-189–190, XI.3-196, XI.3-222, XI.3-227–228 K klauzula korekcyjna F fikcje doręczenia – wyłączna XI.3-54–55, XI.3-59, XI.3-61, XI.3-167 XI.3-269, XI.3-294 klauzula opt-in XI.3-16, XI.3-19–20, XI.3-140, XI.3-275, XI.3-288 XI.3-97 kompetencje zewnętrzne Wspólnoty XI.3-12 H Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego (HCCH) XI.3-5, XI.3-15 IW EP XI.3-314 Konwencja brukselska XI.3-4, XI.3-6, XI.3-17, XI.3-24, XI.3-26, XI.3-32, XI.3-60, XI.3-113, XI.3-116, XI.3-140, XI.3-232, XI.3-258 Konwencja brukselska II instytucja pre-trial discovery XI.3-107 D J ły jednolita regulacja kolizyjnoprawna XI.3-287 jednolite prawo kolizyjne XI.3-254 XI.3-95 er ia jednostka centralna jednostka przekazująca XI.3-94, XI.3-96, XI.3-98, XI.3-101, XI.3-181 at jednostka przyjmująca XI.3-94, XI.3-96, XI.3-98, XI.3-101, XI.3-181 M jurysdykcja dodatkowa XI.3-67 jurysdykcja – krajowa XI.3-51, XI.3-57, XI.3-59, XI.369, XI.3-167 – nadmierna XI.3-56 – w sprawach małżeńskich XI.3-61–62 – w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej XI.3-63 – w zakresie zobowiązań alimentacyjnych XI.3-64–65 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:332 Konwencja haska XI.3-67, XI.3-74, XI.3-94, XI.3-105–106, XI.3-109, XI.3-135 Konwencja lugańska XI.3-6, XI.3-14, XI.3-17, XI.3-24–26, XI.3-32, XI.3-67, XI.3-113, XI.3-115, XI.3-116, XI.3-140, XI.3-169 EM instrumenty współpracy sądowej w sprawach cywilnych XI.3-33 XI.3-7 O I Konwencja Lugano II XI.3-13–14, XI.3-17, XI.3-22, XI.3-25, XI.3-115, XI.3-118, XI.3-169 Konwencja rzymska XI.3-5, XI.3-24, XI.3-26, XI.3-31, XI.3-258, XI.3-260–267, XI.3-269–275, XI.3-278, XI.3-280–287 Konwencje akcesyjne do Konwencji rzymskiej XI.3-261 Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów XI.3-266 L lex fori concursus XI.3-246, XI.3-247, XI.3-249, XI.3-251 M mediacja w sprawach cywilnych i handlowych XI.3-233 2011-09-26 15:25:52 Indeks metody doręczenia Protokół haski XI.3-64, XI.3-116, XI.3-134, XI.3-136 XI.3-101 minimalne standardy XI.3-315 XI.3-178 modele postępowania upadłościowego XI.3-240 modele transgranicznych postępowań upadłościowych XI.3-239 Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (PWBiS) XI.3-1, XI.3-7–8, XI.3-42, XI.3-72, XI.3-162 R N naruszenie praw własności intelektualnej XI.3-294 roszczenie bezsporne O XI.3-146 orzeczenia sądowe XI.3-295 XI.3-139, XI.3-197 pilny tryb prejudycjalny D P XI.3-28–29 M at er ia ły postępowanie – główne XI.3-243, XI.3-245, XI.3-247, XI.3-250 – uboczne XI.3-244–245 – upadłościowe XI.3-242, XI.3-246, XI.3-248, XI.3-250 – wpadkowe XI.3-196 – w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty XI.3-160–162 – wtórne XI.3-243, XI.3-245, XI.3-247, XI.3-250 powództwo wzajemne prawo kolizyjne XI.3-276 XI.3-210–211 XI.3-255–256, XI.3-265, procedura stwierdzania wykonalności XI.3-120 Program haski XI.3-8, XI.3-42 Protokoły do Konwencji rzymskiej XI.3-260 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:333 rozporządzenie – Bruksela I XI.3-274, XI.3-276–278, XI.3-287 – nr 4/2009 XI.3-134–135, XI.3-201, XI.3-259 – nr 1346/2000 XI.3-241–245, XI.3-247–251 – nr 1348/2000 XI.3-213 – nr 44/2001 XI.3-52–60, XI.3-67, XI.3114, XI.3-118–120, XI.3-123–127, XI.3-132–133, XI.3-136, XI.3-140, XI.3-143–144, XI.3-147, XI.3164–167, XI.3-193, XI.3-201–204, XI.3-211, XI.3-233, XI.3-249, XI.3-276, XI.3305 – nr 1206/2001 XI.3-104–110 – nr 2201/2003 XI.3-132–134 – nr 805/2004 XI.3-139, XI.3XI.3-141–142, XI.3-144–155, XI.3-197, XI.3-217, XI.3-220, XI.3-222, XI.3-228 – nr 1896/2006 XI.3-160–165, XI.3-167, XI.3-196–197, XI.3-203, XI.3-217, XI.3-222, XI.3-224 – nr 861/2007 XI.3-155, XI.3-195–197, XI.3-202, XI.3-204–227 – nr 864/2007 (Rzym II) XI.3-259, XI.3-274, XI.3-276, XI.3-278, XI.3-286–288, XI.3-290, XI.3-292, XI.3-294–299 – nr 1393/2007 XI.3-91–92, XI.3-213, XI.3-217 EM odpowiedzialność za produkt XI.3-142 O normy kolizyjne XI.3-135, XI.3-277, XI.3-280, XI.3-284, XI.3-289 ochrona konsumentów IW EP reguły kolizyjne XI.3-255–258, XI.3-284, XI.3-292, XI.3-294 2011-09-26 15:25:52 Indeks – nr 593/2008 (Rzym I) XI.3-20, XI.3-255, XI.3-259–262, XI.3-273– 274, XI.3-276–287, XI.3-290–292, XI.3-297–299 Rzym I, zob. rozporządzenie nr 593/2008 Rzym II, zob. rozporządzenie nr 864/2007 Rzym III XI.3-20–21 Rzym IV XI.3-259 Rzym VI wykonalność orzeczeń S Z Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC-Net) statut kontraktowy XI.3-285, XI.3-297 XI.3-40 XI.3-147, XI.3-149, XI.3-271, XI.3-275, ły D stwierdzenie wykonalności XI.3-116– 117, XI.3-121–122, XI.3-124, XI.3-126, XI.3-133, XI.3-139, XI.3-161, XI.3-186, XI.3-193, XI.3-222, XI.3-249 XI.3-94 er ia szczególne rozwiązania kolizyjne XI.3-270 at szkody w środowisku naturalnym XI.3-294 U M zasada – jednoczesnego stosowania prawa różnych państw XI.3-239 – jednolitości postępowania upadłościowego XI.3-239 – pierwszeństwa XI.3-288 – powszechności postępowania upadłościowego XI.3-239 – zasada skutku bezpośredniego XI.3-288 – zasada terytorialności XI.3-240 – zasada uniwersalności XI.3-239 – zasada wielości postępowań XI.3-239 EM standardy minimalne XI.3-220, XI.3-227 system doręczeń XI.3-135 wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych XI.3-8, XI.3-24, XI.3-42 XI.3-259 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:334 W współpraca sądowa w sprawach cywilnych XI.3-2 XI.3-259 ugoda sądowa uznawanie i stwierdzanie wykonalności orzeczenia XI.3-114, XI.3-136 IW EP Rzym V XI.3-154–155, XI.3-197 O XI.3-316 XI.3-131, XI.3-133, XI.3-141, zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego XI.3-150–154, XI.3-161, XI.3-197 Zielona Księga XI.3-73, XI.3-195, XI.3-231–232, XI.3-273, XI.3-305 zobowiązania umowne XI.3-260 2011-09-26 15:25:52 IW EP O EM D ły er ia at M 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:335 2011-09-26 15:25:52 W skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”: Ustrój Unii Europejskiej pod redakcją naukową prof. Jana Barcza IW EP wchodzą: Tom I: Rozwój podstaw prawnych Unii Europejskiej Tom II: Zasady ustrojowe Unii Europejskiej System instytucjonalny Unii Europejskiej Tom IV: Źródła prawa Unii Europejskiej Tom V: System ochrony prawnej w Unii Europejskiej EM O Tom III: Obywatel Unii Tom VII: Finanse Unii Europejskiej. Aspekty instytucjonalne i prawne Tom VIII: Stosunki zewnętrzne Unii Europejskiej. Aspekty prawne er ia ły D Tom VI: Tom IX: Prawne aspekty członkostwa Polski w Unii Europejskiej Tom Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa at X: M Tom XI.1: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 1: Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpraca policyjna Tom XI.2: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 2: Zarządzanie granicami, polityka wizowa, azylowa i imigracyjna Tom XI.3: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE Część 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych Tom XII: Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:336 2011-09-26 15:25:52 W skład serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej”: Prawo rynku wewnętrznego i polityki Unii Europejskiej pod redakcją naukową prof. Jana Barcza IW EP wchodzą: XIII: Pojęcie rynku wewnętrznego Tom XIV: Swobodny przepływ towarów Tom XV: Swobodny przepływ pracowników wewnątrz Unii Europejskiej Tom XVI: Prawo przedsiębiorczości i prawo spółek Swoboda świadczenia usług w Unii Europejskiej EM Tom XVII: O Tom D Tom XVIII: Swoboda przepływu kapitału i usługi finansowe w Unii Europejskiej XIX: Uznawanie kwalifikacji Tom XX: Zabezpieczenie społeczne Tom XXI: Harmonizacja prawa podatkowego w Unii Europejskiej er ia ły Tom Tom XXII: Zamówienia publiczne at Tom XXIII: Rynek wewnętrzny a własność intelektualna M Tom XXIV: Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej Tom XXV: Wspólna Polityka Handlowa. Aspekty prawne Tom XXVI: Wspólna Polityka Rolna. Aspekty prawne Tom XXVII: Polityki Unii Europejskiej: Polityki społeczne. Aspekty prawne Tom XXVIII: Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:337 2011-09-26 15:25:52 Serii podręczników „System prawa Unii Europejskiej” towarzyszą następujące wybory dokumentów: IW EP Ustrój Unii Europejskiej. Podstawowe dokumenty O Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Ustawy dotyczące członkostwa Polski w UE, (wybór brązowy). EM Traktat z Lizbony. Podstawy prawne Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z protokołami i deklaracjami. Karta Praw Podstawowych, (wybór zielony). ły D Traktat z Lizbony. Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (teksty skonsolidowane), (wybór czerwony). er ia Traktat z Lizbony. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej wraz Wyjaśnieniami Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości: at Tom 1: Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych Tom 2: Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna M Tom 3: Współpraca sądowa w sprawach cywilnych 1082_tomXI_3_DRUK_11-09-26.indd Sek1:338 2011-09-26 15:25:52 WSPÓŁPRACA SĄDOWA W SPRAWACH CYWILNYCH EP Niniejsze drugie wydanie podręcznika – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – zawiera kompleksowe omówienie istoty poszczególnych instrumentów z dziedziny współpracy sądowej w sprawach cywilnych, zakresu ich zastosowania oraz relacji wzajemnych. Stanowi również profesjonalne narzędzie ułatwiające orientację w regulacjach współpracy sądowej w sprawach cywilnych obowiązujących na różnych płaszczyznach systemu prawa. IW Wychodząc naprzeciw zmianom w zakresie nauczania prawa unijnego, autorzy oddają nowoczesne i usystematyzowane narzędzie spełniające wszystkie aktualne oczekiwania w tym zakresie. EM O Pozostałe tomy SPUE poświęcono zagadnieniom systemowym prawa Unii Europejskiej, prawa rynku wewnętrznego i polityk Unii Europejskiej oraz najważniejszym segmentom prawa Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, Unia Gospodarcza i Walutowa). er ia ł y D Podręczniki tej serii są dostosowane do potrzeb studentów prawa, administracji, zarządzania, politologii, europeistyki i stosunków międzynarodowych – słuchaczy przedmiotów z zakresu prawa UE. Stanowią również cenną pomoc dla praktyków prawa, wymiaru sprawiedliwości i policji, ale również urzędników, biznesmenów i polityków, pragnących pogłębić wiedzę na temat poszczególnych dziedzin prawa Unii Europejskiej. M at Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej www.iweuroprawo.pl PROFESJONALNIE O PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ ISBN: 978-83-7627-062-3 księgarnia internetowa http://iwep.pl www.iweuroprawo.eu e-mail: [email protected] tel. 22 494 34 63 9 788376 270623 SYSTEM PRAWA UE PODRĘCZNIK
