Partie polityczne

Partie polityczne
Partie polityczne
Poniższa część rozważań na temat partii politycznych opracowana została na podstawie publikacji
Konstantego Adama Wojtaszczyka zatytułowanej „Współczesne systemy partyjne”.1
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
System partyjny
Traktując o partiach politycznych należy najpierw wyjaśnić pojęcie systemu partyjnego. Klasyczna
definicja mówi, że system partyjny to formy i warunki koegzystencji wielu partii istniejących w danym
kraju.2 W literaturze przedmiotu, reprezentującej polską myśl polityczną, przyjmuje się, że system
partyjny jest to „mechanizm współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o
władzę i w jej sprawowaniu”.3 Reasumując w nauce wiedzy o społeczeństwie ustalono, że system
partyjny obejmuje partie polityczne, całokształt zachodzących pomiędzy nimi relacji oraz zasad i norm
regulujących zarówno stosunki międzypartyjne, jak stosunki między partiami a aparatem państwowym.
System partyjny a system polityczny System partyjny jest pojęciem węższym od kategorii systemu
politycznego. System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup
społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w
ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między
nimi. W systemie politycznym wyróżnić można kilka podsystemów:
- instytucjonalny;
- funkcjonalny;
- regulacyjny;
- komunikacyjny.
Elementy systemu partyjnego
Tylko częściowo zajmują powyższe obszary w systemie politycznym. Podsystem instytucjonalny
systemu politycznego wypełniają nie tylko partie polityczne, ale również grupy interesu, a przede
wszystkim aparat państwowy. System partyjny obejmuje tylko partie polityczne. Decydujące dla
wyodrębnienia pojęcia partia polityczna są:
- formalna organizacja;
- program działania;
- dążenie do zdobycia i wykonania władzy.
(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
Wiele polemik wywołuje rozróżnienie partii politycznych i znajdujących się na zewnątrz systemu
partyjnego, chociaż niejednokrotnie ściśle z nim powiązanych, grup interesu. Partie polityczne
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
uczestniczą bezpośrednio w walce o panowanie i urzeczywistnianie władzy państwowej. Grupy interesu,
przez które można rozumieć zorganizowane grupy wywierające różnymi metodami określony nacisk na
władze państwowe celem osiągnięcia rezultatów zbieżnych z interesami wyrażanymi przez dane grupy,
stanowiąc reprezentację określonych interesów grupowych, są płaszczyznami wyrażania postulatów i
żądań różnorodnych grup społecznych i zawodowych, a nawet całych warstw społecznych. Grupy interesu
są w mniejszym stopniu niż partie polityczne zainteresowane w kształtowaniu decyzji dotyczących
wszystkich dziedzin życia, toteż nie mają rozwiniętych koncepcji ideologicznych i programów politycznych
oraz rozbudowanych struktur organizacyjnych. Biorą udział w tej lub innej mierze w walce politycznej, ale
zasięg ich oficjalnego uczestnictwa w procesach politycznych jest w dużym stopniu zróżnicowany. To
tradycyjne rozróżnienie między grupami interesu działającymi przede wszystkim w kręgu interesów
partykularnych a partiami politycznymi reprezentującymi interesy ogólne charakterystyczne było dla
wcześniejszego etapu rozwoju demokracji parlamentarnych opartych na modelu pluralistycznym.
Wraz z rozwojem demokracji pluralistycznej, zwłaszcza w warunkach państwa interwencjonistycznego.
Następowało Dalsze upolitycznienie interesu, a tym samym zmniejszenie dystansu do partii politycznych
oglądanych z perspektywy organizacji przetwarzających interesy, dokonujących ich generalizowania i
integracji. Różnice pomiędzy partiami politycznymi i grupami interesu dotyczą wciąż różnych form
legitymizowania, zróżnicowanych w ich całokształcie zadań, oraz intensywności, ram i problematyki
selekcji interesów. Legitymizacja partii politycznych dokonuje się formalnie za pośrednictwem wyborów.
Działalność grup interesu nie podlega takiej sankcji, co pogłębia jeszcze znaczne ograniczenie procedur
demokratycznych wewnątrz ich struktur organizacyjnych. Rozróżnienie systemu partyjnego i systemu
grup interesu może być dokonane w kontekście bazy społecznej, sfer sformułowania polityki i
praktykowanych reguł rozstrzygania. (adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
Dominującą zasadą funkcjonowania systemu partyjnego jest zasada większości, gdy tymczasem
elementem spajającym w ramach systemu grup interesu jest dążność do wewnątrz organizacyjnego
konsensusu. W literaturze przedmiotu toczy się spór o to, czy wszystkie istniejące i działające w danym
kraju ugrupowania polityczne wchodzą w skład systemu partyjnego. Podstawowe kontrowersje powstają
wokół partii nielegalnych. Z punktu widzenia kanonów obowiązujących w demokratycznych systemach
politycznych niewątpliwie w systemie politycznym mieszczą się te partie:
- które działają legalnie;
- dążą do władzy metodami demokratyczno – parlamentarnymi.
Wymogami podstawowymi dla takiej kwalifikacji są, więc w szczególności:
- legalna działalność;
- udział w wyborach;
- oddziaływanie na programową działalność państwa i innych partii politycznych.
Taki pogląd podzielany przez wielu autorów znalazł urzeczywistnienie w praktyce politycznej i
unormowaniach prawnych różnych krajów.4
Partie nielegalne
Chociaż nie mieszczą się w powyższej demokratycznej formule, to o tyle, o ile odpowiadają
podstawowym kryteriom stawianym przed partiami politycznymi, ciągle nimi pozostają. Inne są jednak
metody i formy działania nielegalnych partii politycznych oraz ograniczone możliwości realizacji
wysuwanych celów, co nie pozwala na zaliczenie ich do systemu partyjnego danego państwa. Partie
nielegalne znajdują się w sytuacji podobnej do grup interesu, wywierając wpływ na kształt stosunków
politycznych. Podsystem regulacyjny, inaczej normatywny, systemu politycznego obejmuje ogól norm, za
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
pośrednictwem, których regulowane są stosunki społeczno – polityczne. Jest on wewnętrznie
złożony i zawiera normy prawne i pozaprawne oraz reguły nie normatywne.
Zasady i normy regulujące stosunki między partiami
Relacje między partiami a innymi elementami systemu politycznego, są zawarte:
- w prawie autonomicznym pochodzącym od samych partii politycznych:
- statuty;
- regulaminy.
- w prawie państwowym:
- postanowienia konstytucji;
- ustawy o partiach politycznych;
- ustawy o finansowaniu partii politycznych;
- ordynacje wyborcze;
- regulaminy parlamentarne.
Do zasad regulujących stosunki między partiami należą również:
- normy polityczne;
- narodowe tradycje;
- polityczne tradycje;
- kultura polityczna;
- różne formy świadomości społecznej;
- praktyka prawna;
- praktyka polityczna;
- idee prawne;
- doktryny sądowe.
Podsystem komunikacyjny systemu politycznego
obejmuje ogół stosunków zachodzących między różnymi strukturalnymi
elementami podsystemu instytucjonalnego. Dla systemu partyjnego najważniejsze znaczenie mają
relacje między partiami politycznymi oraz miedzy nimi a aparatem państwowym i grupami interesu.
Rozstrzygające są związki podtrzymujące oraz naruszające istniejący system. One, bowiem determinują
stopień jego stabilności.
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
Podsystem funkcjonalny Składa się z ról wypełnianych przez poszczególne elementy strukturalne oraz przez
system polityczny w całości. W odniesieniu do systemu partyjnego są to funkcje realizowane przez partie
polityczne oraz przez system partyjny.
Partie polityczne pośredniczą miedzy społeczeństwem a państwem. Treść tego pośrednictwa jest
odmienna w systemach autorytarnych i demokratycznych. W warunkach reżimów niedemokratycznych
partie zmierzają do podporządkowania rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie poprzez
swoją działalność zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Współcześnie w poczynaniach
partii dominują przedsięwzięcia mobilizacyjne zmierzające do uzyskania poparcia elektoratu.
Funkcje partii politycznych
Partie wywiązują się ze swojego działania poprzez realizację trzech podstawowych
funkcji:
- kształtowania opinii:
- społecznej;
- wyborczej;
- rządzenia.
Funkcja kształtowania opinii społecznej przejawia się przede wszystkim w
budowaniu i propagowaniu programów partyjnych. Programy większości liczących się partii politycznych
cechuje obecnie tendencja do ideologicznego centrum. Są one pragmatyczne i obejmują różne sfery życia
społecznego. Funkcja wyborcza partii politycznych przejawia się w organizowaniu i uczestnictwie w
wyborach, poprzedzonych dokonaną wcześniej selekcją kandydatów i przyjętą platformą wyborczą. W
państwach niedemokratycznych, gdzie w rzeczywistości ma miejsce poza wyborcza rekrutacja elity
rządzącej, funkcja wyborcza schodzi na drugi plan lub nie jest realizowana. Funkcje rządzenia wykonuje
partia, która wygrała wybory, a w konsekwencji samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami obsadza
decydujące stanowiska w państwie, W warunkach państwa demokratycznego udział w funkcji rządzenia
mają również partie opozycyjne poprzez kontrolowanie i racjonalne krytykowanie.
Rola partii politycznych
System partyjny (ogół organów państwowych, partii politycznych oraz
organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w
działaniach politycznych w ramach danego państwa} stanowiąc podsystem w systemie politycznym
wypełnia następujące funkcje:
- jest płaszczyzną konfrontacji partii politycznych w ich przedsięwzięciach zmierzających do realizacji
założonych celów politycznych, a w szczególności walki o zdobycie lub utrzymanie władzy;
- jest forum kształtowania opinii publicznej i rozwijania kultury politycznej;
- stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzenia legitymizacji władzy
państwowej.
System partyjny jest wewnętrznie zróżnicowany. I tak dla opisywania
systemów partyjnych na kontynencie europejskim od czasów Rewolucji Francuskiej (1789–1799)
stosuje się schemat lewica – prawica. Poniższa tabela nr 2 ukazuje samo przyporządkowanie na
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
skali prawica – lewica w krajach europejskich (%).
Tabela nr 2. Samo przyporządkowanie na skali prawica – lewica w krajach europejskich (%).
Kraj
Procent akceptujących skalę prawica – lewica
Z równoczesną identyfikacją z określoną partią
Bez identyfikacji z określoną partią
Niemcy
Holandia
Dania
Włochy
Wielka Brytania
Irlandia
Francja
Luksemburg
Belgia
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
93
93
91
83
82
80
78
78
73
62
80
69
70
67
48
59
51
49
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
31
13
22
13
15
32
19
27
25
Źródło: K. A. Wojtaszczyk: Współczesne systemy partyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1992.
Współcześnie prawicę, na przykład partie konserwatywne, utożsamia się z obroną indywidualizmu i
wolnej konkurencji oraz przeciwstawianiem się rozbudowanej roli państwa. Lewicę, na przykład partie
socjalistyczne czy komunistyczne, kojarzy się z tendencjami do zmian społecznych, często w kierunku
zwiększenia roli państwa, opieki społecznej i pełnego zatrudnienia. Ten partyjny dualizm jest ciągle
akceptowany przez wyborców. Obok polaryzacji pojawił się odmienny trend prowadzący do
wyodrębnienia centrum, obecnego zwłaszcza w silnie sfragmentaryzowanych systemach partyjnych, na
przykład we Włoszech. Nowe ruchy i partie polityczne, na przykład ekologiści, nie mieszczą się w
schemacie lewica – prawica.
Autor: Anna Płaza
Źródło:
Repetytorium WOS
Przypisy:
1 K. A. Wojtaszczyk: Współczesne systemy partyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.
2 Definicja została podana przez politologa M. Duvergera.
3 W. Zakrzewski: W sprawie klasyfikacji systemów partyjnych, „Studia Socjologiczno –
Polityczne” 10/1961.
4 Na uwagę w tym miejscu zasługują następujące publikacje:
Z. Maciąg: System partyjny RFN, Warszawa 1979, A. Jamróz: System partyjny współczesnej Francji,
Warszawa 1990, Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej, [red.] M. Ankwicz, Warszawa
1988, Systemy polityczne krajów kapitalistycznych, [red.] A. Jamróz, Warszawa 1989, Władza i
społeczeństwo 1: Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, J. Szczupaczyński [red.]Warszawa 1995,
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55
Władza i społeczeństwo 2: Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, J. Szczupaczyński [red.]
Warszawa 1998, Demokracje zachodnioeuropejskie: Analiza porównawcza, A. Antoszewski, R. Herbut
[red.], Wrocław 1997.
http://www.wos.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 3 March, 2017, 15:55