Prawo Dybka.

Regulacje prawne i polityka związana z wychwytywaniem i składowaniem CO2
Autor: Dariusz Dybka, ekspert prawny w procesie UNFCCC, członek grupy roboczej Rady UE,
członek Programu Klimat i Energia w Centrum Stosunków Międzynarodowych w Warszawie
(„Czysta Energia” – 2/2010)
Przygotowywane przepisy dotyczące procesów wychwytywania, transportu i składowania CO2 są
częścią szerszej regulacji prawnej – umów międzynarodowych i ustawodawstwa Unii Europejskiej
- związanych z przeciwdziałaniem zmianom klimatu.
Najważniejszą podstawą prawną prowadzenia działań zmierzających do powstrzymania zmian klimatu
jest Ramowa Konwencja ONZ w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC), którą podpisano już 18 lat temu
w Rio de Janeiro w 1992 r. podczas Międzynarodowej Konferencji ONZ dotyczącej środowiska i
rozwoju.
Celem Konwencji jest ustabilizowanie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze i tym samym
powstrzymanie istotnych zmian klimatu w takim okresie, by ekosystemy w sposób naturalny mogły się
przystosować do nowych warunków klimatycznych. Czyste technologie węglowe oraz CCS mogą
odegrać kluczową rolę w przejściu Polski do gospodarki niskoemisyjnej.
Aktywna rola Komisji Europejskiej oraz poszczególnych państw członkowskich doprowadziła do
wypracowania dokumentów składających się na założenia europejskiej polityki energetycznej.
CCS jako kluczowy element polityki
Wychwytywanie i sekwestracja węgla to elementy kluczowe zarówno w dziedzinie bezpieczeństwa
energetycznego, jak i działań proklimatycznych. Koncepcję wspólnotowej polityki energetycznej
wdrożono na spotkaniu Rady Europejskiej w październiku 2005 r. w Londynie. Przełomem jest wiążący
i kompleksowy charakter tej regulacji. Przedtem systematycznie pojawiały się dokumenty zawierające
rekomendacje dla państw członkowskich odnośnie tego, w jaki sposób wspólnie mogą realizować swoje
interesy energetyczne.
Zielona Księga: „Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii”
stanowi podstawę wspólnotowej polityki energetycznej. Dokument wyraża zgodę na podstawowe
elementy polityki energetycznej: zrównoważony rozwój, konkurencyjność i bezpieczeństwo dostaw.
Fundamentalną zasadą UE, która będzie skuteczna w tym obszarze, jest transparentność, a nowość
polega na rozszerzeniu kompetencji KE w stronę informowania i monitorowania działań państw
członkowskich.
Zredukowanie emisji CO2 o 50% w nadchodzących dekadach będzie wymagało działań obejmujących
również wdrożenie technologii czystego węgla i CCS. Niezbędne okaże się drastyczne zwiększenie
udziału źródeł energii wolnych od CO2. Postulaty zawarte w Zielonej Księdze znalazły swoje odbicie w
Komunikacie Komisji nt. „Działania na rzecz europejskiego strategicznego planu w dziedzinie
technologii energetycznych”. W tym samym zestawie publikacji Komunikat Komisji: „Ograniczenie
globalnego ocieplenia do 2°C w perspektywie roku 2020 i dalszej” zostało zapisane przyjęcie przez UE
jednostronnego zobowiązania do zredukowania swoich emisji o 20% do 2020 r. Przyjęcie tego
dokumentu zobowiązało państwa członkowskie do zdecydowanych wysiłków redukcyjnych. Komisja
zakłada, że ok. 2020 r. technologie CCS mogą być na tyle zaawansowane, że będzie je można stosować
w skali komercyjnej.
Wsparcie dla komercjalizacji CCS
W celu wsparcia komercjalizacji technologii CCS w 2005 r., z inicjatywy Komisji Europejskiej,
powołano Europejską Platformę Technologiczną ZEP – Zero Emission Fossil Fuel Power Plants,
skupiającą reprezentantów przemysłu, jednostek badawczych, organizacji pozarządowych i innych. W
2006 r. Platforma ZEP opracowała m.in. dokumenty, mające wpływ na prace nad regulacjami
dotyczącymi CCS, tzw. ZEP Flagship Programme, który promuje budowę zakładów CCS o dużej skali.
W listopadzie 2007 r. Komisja Europejska opublikowała Komunikat „Europejski Strategiczny Plan w
dziedzinie technologii energetycznych. Droga do niskoemisyjnych technologii przyszłości”. W planie
między innymi zaznaczono, że jednym z głównych wyzwań technologicznych, z którymi UE musi się
uporać w ciągu najbliższej dekady, aby móc zrealizować cele wyznaczone na 2020 r., jest umożliwienie
komercyjnego wykorzystania technologii wychwytywania, transportu i składowania CO2. W planie
zakłada się, że zastosowanie CCS w wytwarzaniu energii jest jedną z dziedzin, w ramach której należy
rozwijać technologie w Europie. W toku prac nad regulacją zagadnień związanych z wychwytywaniem i
składowaniem CO2 rozważano m.in.:
•
•
•
•
•
•
stworzenie warunków do komercjalizacji technologii CCS, w szczególności zagadnienie jej
wpływu na ceny energii,
budowę zaufania publicznego – społeczeństwo powinno być informowane o wszelkich
kwestiach związanych z CCS, zwłaszcza o bezpieczeństwie składowisk,
wyznaczenie składowisk – rozważano zasady związane z wyborem składowisk, jak również z
optymalnymi procedurami ich monitorowania,
kwestie regulacyjne, takie jak obowiązujące umowy międzynarodowe związane z ochroną mórz i
klimatu,
kwestie odpowiedzialności za wyciek CO2, jak również własności składowanego CO2,
oddziaływanie składowania CO2 na środowisko.
„Pakiet klimatyczno – energetyczny” reguluje kwestie związane z CCS i bezpośrednio wyróżnia
następujące zagadnienia: wybór składowiska i pozwoleń na poszukiwanie miejsca, wydawanie
pozwoleń na składowanie, eksploatację składowiska, jego zamknięcie i zobowiązania po zamknięciu,
zapewnienie odpowiedniego zabezpieczenia finansowego. Ponadto dostęp stron trzecich do sieci
służących do transportu CO2 i do składowisk w celach geologicznego składowania wychwyconego CO2,
określenie właściwych organów odpowiedzialnych za realizację obowiązków wynikających z
dyrektywy, sprawę współpracy transgranicznej oraz sprawozdawczości państw członkowskich.
Trzy w jednym
Wzajemne powiązanie zagadnień klimatu, energii i bezpieczeństwa energetycznego w przypadku Polski
koncentruje się na sposobach wykorzystania węgla jako podstawowego surowca energetycznego, który
z jednej strony jest wyjątkowo niepożądany z punktu widzenia klimatu, jednocześnie będąc
funkcjonalnym elementem bezpieczeństwa energetycznego Polski.
W odpowiedzi na działania strategiczne UE Polska przygotowała dokumenty uwzględniające zarówno
cele redukcji emisji, jak i innowacji technologicznych, które mają do nich prowadzić. Raport „Polska
2030 wyzwania rozwojowe” jest efektem prac Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa Rady
Ministrów. Definiując przyszłość energetyczną i klimatyczną Polski, dokument ten odnosi się
bezpośrednio do użycia technologii wychwytywania i sekwestracji CO2, znajdując dla niej zastosowanie
w Polsce. Dokument strategiczny „Polityka energetyczna Polski do 2030 r.” (PEP) zakłada, poza
rozwojem sektora energii atomowej, rozwój czystych technologii węglowych, CCS oraz uzyskanie 15%
energii ze źródeł odnawialnych. Kwestie związane z wychwytywaniem, transportem i składowaniem
CO2 w sposób logiczny wpisują się w zakres VI kierunku Polityki dotyczącego ograniczenia
oddziaływania energetyki na środowisko.
Działania umożliwiające realizację przyjętych w PEP założeń w zakresie CCS
•
•
•
•
•
•
wykorzystaniu przychodów z aukcji uprawnień do emisji CO2 do wspierania działań
ograniczających emisję gazów cieplarnianych,
wprowadzeniu standardów budowy nowych elektrowni w systemie przygotowania
do wychwytywania CO2 oraz określenie krajowych możliwości geologicznego
składowania dwutlenku węgla, w tym w pustych złożach ropy naftowej i gazu
ziemnego na dnie Morza Bałtyckiego,
aktywnemu udziałowi w realizacji inicjatywy Komisji Europejskiej, dotyczącej
budowy obiektów demonstracyjnych dużej skali w zakresie technologii
wychwytywania i magazynowania dwutlenku węgla (CCS),
wykorzystaniu technologii CCS do wspomagania wydobycia ropy naftowej i gazu
ziemnego,
zintensyfikowanu badań naukowych i prac rozwojowych nad technologią CCS oraz
nowymi technologiami pozwalającymi wykorzystać wychwycony CO2 jako
surowiec w innych gałęziach przemysłu,
wsparciu działań w zakresie ochrony środowiska z wykorzystaniem m.in. funduszy
europejskich.
Przepisy o CCS powinny określać ramy prawne do wszelkich wskazanych zagadnień (patrz ramka), aby
zapewnić odpowiednie warunki do ich realizacji. Polski rząd ma obowiązek wdrożyć dyrektywę do
kwietnia 2011 r. Za prace nad projektem ustawy odpowiada Ministerstwo Środowiska, które w
listopadzie 2009 r. przedstawiło projekt założeń ustawy określającej zasady zatłaczania CO2 do warstw
geologicznych, propozycje rozwiązań dotyczących monitorowania składowiska oraz jego zamknięcia.
Niezbędne wsparcie i dobra informacja
Do komercyjnego wykorzystania technologii niskowęglowych konieczne jest stworzenie warunków do
ich wdrażania – możliwości budowy infrastruktury przesyłowej i składowisk. Niezbędne będzie też
finansowe wsparcie rozwoju technologii wychwytywania CO2. Konieczne jest wspomożenie rządu,
szczególnie w zakresie informowania o bezpieczeństwie składowania.
Kwestia akceptacji społecznej dla technologii CCS sprowadza się przede wszystkim do przesyłu i
składowania CO2. Przeprowadzone analizy wskazują na zjawisko NIMBY (not in my backyard, czyli
nie na moim podwórku) jako kluczowe dla przewidywanych reakcji, które wymagają szczegółowego
zbadania. Na pewno nie można pominąć potrzeby konsultacji społecznych w planowaniu inwestycji
CCS.
Zastosowanie rozwiązań wymagających intensywnych przygotowań oraz długiego okresu implementacji
wymusza podejście strategicznego. Założenia UE to konieczność bezzwłocznego działania. Od 2013 r.
będziemy zobligowani do zakupu pozwoleń na emisje, przy czym do 2020 r. nie będą one rozdzielane
na zasadzie rynkowej. Jeśli Polska chce korzystać z węgla w sposób zgodny z prawem UE, to musi
rozpocząć szybkie wdrożenia CCS.
Śródtytuły od redakcji